معنی تبرزن - جستجوی لغت در جدول جو

تبرزن

لغت نامه دهخدا

کسی که تار می نوازد، نوازندۀ تار

نوعی تبر که بعضی درویشان به دست می گیرند، سلاحی به شکل تبر با دستۀ آهنی که هنگام سواری در کنار زین اسب آویزان می کردند، تبرزد

فرهنگ فارسی عمید

تبرزد

نبات، برای مثال از دست دوست هرچه ستانی شکر بود / وز دست غیر دوست تبرزد تبر بود (سعدی۲ - ۴۳۳)، قطعه های بلوری و معدنی نمک، تبرزین

فرهنگ فارسی عمید

تیرزن

تیرانداز، آنکه با کمان یا تفنگ به طرف کسی یا چیزی تیر بیندازد، تیرزن، قوس

فرهنگ فارسی عمید

برزن

تنور، اجاق، فر، تابۀ گلی یا سفالی که روی آن نان می پزند، بریجن

فرهنگ فارسی عمید

برزن

قسمتی از شهر شامل چند خیابان و کوچه، کوی، محله، شعبه ای از شهرداری که به امور یک کوی یا محله رسیدگی می کند

فرهنگ فارسی عمید

تبرز

نمایان شدن، برتری یافتن

فرهنگ فارسی عمید

تفرزن

(تَ ءَلْ لُ)

فرزین شدن پیاده در بازی شطرنج: تفرزن البیدق، صار فرزاناً من الفرزان و هی الملکه فی لعبه الشطرنج معرب فرزین بالفارسیه. (از اقرب الموارد). رجوع به فرزین شود

لغت نامه دهخدا

برزن

(بَ زَ)

نام قریه ای به مرو متصل به بزماقان.

لغت نامه دهخدا

برزن

(بِ زَ)

تابه که از گل سازند و نان بر بالای آن پزند. (برهان) :
بر سفرۀ سخای تو خورشید و مه دو نان
در مطبخ نوال تو افلاک برزن است.
قریع الدهر (از آنندراج)

لغت نامه دهخدا

نبرزن

نام یکی از دو سردار خائن داریوش (: کدمان) که او را کشتند (نام خائن دیگر بسوس است). نظامی گوید:
بسوس و نبرزن دو سردار پست
بر آن پیلتن برگشادند دست.
نظامی.
رجوع به جانوسیار و ماهیار و نیز رجوع به ایران باستان تألیف پیرنیا ص 1303 به بعد شود

لغت نامه دهخدا

تیرزن

(کَ)

تیرانداز. (ناظم الاطباء). تیرافکن. که تیر اندازد. که تیر زند. تیرزننده. تیراندازنده:
چو شاپور و بهرام شمشیرزن
چو گرگین و چون بیژن تیرزن.
فردوسی.
تا دگر زخم هیچ تیرزنی
نرسد بر کمان پیرزنی.
نظامی.
اگر جستم از دست این تیرزن
من و کنج ویرانۀ پیرزن.
سعدی (بوستان).
یلان کماندار نخجیرزن
غلامان ترکش کش و تیرزن.
سعدی (بوستان)

لغت نامه دهخدا

طبرزن

(طَ بَ زَ)

شکر. (منتهی الارب). شکر تبرزد. (مهذب الاسماء) ، اسم شکر معقود است که به فارسی آنرا نبات نامند. (فهرست مخزن الادویه). طبرزل. قند ابلوج. طبرزد. (بحر الجواهر). و رجوع به المعرب جوالیقی ص 228 شود

لغت نامه دهخدا

تارزن

(اَ دَ)

نوازندۀ تار. نوازندۀ یکی از آلات موسیقی. رجوع به تار شود

لغت نامه دهخدا

تارزن

(زَ)

دهی از دهستان جاپلق بخش الیگودرز شهرستان بروجرد است که در21هزارگزی شمال باختری الیگودرز، کنار راه مالرو ’دارباغ’ به ’قره ده’ واقع است. جلگه و معتدل است و 712تن سکنه دارد. آب آن از قنات و چشمه. محصول آنجا غلات، لبنیات، صیفی. شغل اهالی زراعت و گله داری. صنایع دستی آنجا جاجیم بافی است. راه آن مالرو، و در تابستان اتومبیل رو است. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6)

لغت نامه دهخدا

تبرزین

(تَ بَ)

مرکّب از: تبر، آلت شکستن هیزم + زین، سلاح. تبر سلاح. تبری را گویند که سپاهیان بر پهلوی زین بندند. (فرهنگ جهانگیری) (از فرهنگ رشیدی) (از برهان)، نوعی از تبر باشد که سپاهیان در زین اسب نگاه دارند. (غیاث اللغات) (از ناظم الاطباء)، تبری است فراخ سر بر زینش بندندو بدان کارزار کنند. (شرفنامۀ منیری)، رجوع به انجمن آرا و آنندراج شود. تبری بوده از آلات جنگ که چون جنگیان آن را به زین اسب خود می بستند تبرزین نامیده شد. (فرهنگ نظام)، کتاب امثال سلیمان 25: 18 که در ارمیا 51: 20 گوپال خوانده شده و در کتاب حزقیال 9: 2 تبر گفته شده است. اسلحۀ قتاله ای است و در بعضی از این آیات قصد از گرز و گوپال سنگینی میباشد که در جنگ در کار است. (قاموس کتاب مقدس ص 245) :
از گواز و تش و انگشته و بهمان و فلان
تا تبرزین و دبوسی و رکاب و کمری.
کسایی.
به تیغ و تبرزین بزد گردنش
بخاک اندر افکند بیجان تنش.
فردوسی.
چو لشکر سراسر برآشوفتند
بگرز و تبرزین همی کوفتند.
فردوسی.
ز بس چاک چاک تبرزین وخود
روانها همی داد تن را درود.
فردوسی.
گویی مکنش لعنت دیوانه ام که خیره
شکّر نهم تبرزد در موضع تبرزین.
ناصرخسرو.
شهد و طبرزدم ز ره معنی
گرچه بنام تیغ و تبرزینم.
ناصرخسرو.
نمدزینم نگردد خشک از این خون
تبرزینم تبرزین چون بود چون ؟
نظامی.
زره پوش را چون تبرزین زدی
گذر کردی از مرد و بر زین زدی.
(بوستان)،
گروهی گشته محکم بسته بر زین
گروهی خستۀ تیغ و تبرزین.
نزاری قهستانی (از فرهنگ جهانگیری)،
و انوشیروان تبرزینی در دست داشت و بعضی گویند ناچخی. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 90)،
تبرزین بخون یلان گشته غرق
چو تاج خروسان جنگی بفرق.
عبداﷲ هاتفی (از فرهنگ جهانگیری)،
، مانند آن تبر را حالا هم درویشها دارند بهمان اسم. (فرهنگ نظام)، و آن را درویشان در دست گیرند. (حاشیۀ برهان چ معین)، و رجوع به طبرزین شود، نمک کوهی باشد و آن را بسبب مشابهت به نبات تبرزد، تبرزین گویند. (فرهنگ جهانگیری)، نمک سفید بلوری را نیز گویند. (برهان) (ناظم الاطباء)، و نمکی است کوهی که تبرزه نیز گویند. (فرهنگ رشیدی)، بمعنی نمک تبرزد نیز آمده. (انجمن آرا) (آنندراج)، نمک سنگی شفاف که نام دیگرش در تکلم نمک ترکی است. (فرهنگ نظام) :
مشک تبتی به پشک مفروش
مستان بدل شکر تبرزین.
ناصرخسرو (از فرهنگ جهانگیری)،
و در این تأمل است، چه تبرزین کهن و آهن کهن نیز در ولایات، به شکر و حلوا معاوضه کنند چنانکه شاعر گوید:
دل بدان لعل شکرآسا ده
آهن کهنه را به حلوا ده.
(فرهنگ رشیدی)،
رشیدی احتمال میدهد که تبرزین در شعر مذکور بهمان معنی اول است و معنی شعر ناصرخسرو این است که ای حلوافروش شکر خود را مده که تبرزین بستانی چون در ایران رسم است که حلوافروشان آهن پاره در عوض حلوا میگیرند، لیکن از فاضلی مثل رشیدی این گونه احتمالات نیشغولی بعید است. چه حلوا دادن و تبرزین گرفتن باعث فایدۀ حلوافروش است باید به او گفت بستان نه مستان. (فرهنگ نظام)

مُرَکَّب اَز: تبر، آلت شکستن هیزم + زین، سلاح. تبر سلاح. تبری را گویند که سپاهیان بر پهلوی زین بندند. (فرهنگ جهانگیری) (از فرهنگ رشیدی) (از برهان)، نوعی از تبر باشد که سپاهیان در زین اسب نگاه دارند. (غیاث اللغات) (از ناظم الاطباء)، تبری است فراخ سر بر زینش بندندو بدان کارزار کنند. (شرفنامۀ منیری)، رجوع به انجمن آرا و آنندراج شود. تبری بوده از آلات جنگ که چون جنگیان آن را به زین اسب خود می بستند تبرزین نامیده شد. (فرهنگ نظام)، کتاب امثال سلیمان 25: 18 که در ارمیا 51: 20 گوپال خوانده شده و در کتاب حزقیال 9: 2 تبر گفته شده است. اسلحۀ قتاله ای است و در بعضی از این آیات قصد از گرز و گوپال سنگینی میباشد که در جنگ در کار است. (قاموس کتاب مقدس ص 245) :
از گواز و تش و انگشته و بهمان و فلان
تا تبرزین و دبوسی و رکاب و کمری.
کسایی.
به تیغ و تبرزین بزد گردنش
بخاک اندر افکند بیجان تنش.
فردوسی.
چو لشکر سراسر برآشوفتند
بگرز و تبرزین همی کوفتند.
فردوسی.
ز بس چاک چاک تبرزین وخود
روانها همی داد تن را درود.
فردوسی.
گویی مکنْش لعنت دیوانه ام که خیره
شکّر نهم تبرزد در موضع تبرزین.
ناصرخسرو.
شهد و طبرزدم ز ره معنی
گرچه بنام تیغ و تبرزینم.
ناصرخسرو.
نمدزینم نگردد خشک از این خون
تبرزینم تبرزین چون بود چون ؟
نظامی.
زره پوش را چون تبرزین زدی
گذر کردی از مرد و بر زین زدی.
(بوستان)،
گروهی گشته محکم بسته بر زین
گروهی خستۀ تیغ و تبرزین.
نزاری قهستانی (از فرهنگ جهانگیری)،
و انوشیروان تبرزینی در دست داشت و بعضی گویند ناچخی. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 90)،
تبرزین بخون یلان گشته غرق
چو تاج خروسان جنگی بفرق.
عبداﷲ هاتفی (از فرهنگ جهانگیری)،
، مانند آن تبر را حالا هم درویشها دارند بهمان اسم. (فرهنگ نظام)، و آن را درویشان در دست گیرند. (حاشیۀ برهان چ معین)، و رجوع به طبرزین شود، نمک کوهی باشد و آن را بسبب مشابهت به نبات تبرزد، تبرزین گویند. (فرهنگ جهانگیری)، نمک سفید بلوری را نیز گویند. (برهان) (ناظم الاطباء)، و نمکی است کوهی که تبرزه نیز گویند. (فرهنگ رشیدی)، بمعنی نمک تبرزد نیز آمده. (انجمن آرا) (آنندراج)، نمک سنگی شفاف که نام دیگرش در تکلم نمک ترکی است. (فرهنگ نظام) :
مشک تبتی به پشک مفروش
مستان بدل شکر تبرزین.
ناصرخسرو (از فرهنگ جهانگیری)،
و در این تأمل است، چه تبرزین کهن و آهن کهن نیز در ولایات، به شکر و حلوا معاوضه کنند چنانکه شاعر گوید:
دل بدان لعل شکرآسا ده
آهن کهنه را به حلوا ده.
(فرهنگ رشیدی)،
رشیدی احتمال میدهد که تبرزین در شعر مذکور بهمان معنی اول است و معنی شعر ناصرخسرو این است که ای حلوافروش شکر خود را مده که تبرزین بستانی چون در ایران رسم است که حلوافروشان آهن پاره در عوض حلوا میگیرند، لیکن از فاضلی مثل رشیدی این گونه احتمالات نیشغولی بعید است. چه حلوا دادن و تبرزین گرفتن باعث فایدۀ حلوافروش است باید به او گفت بستان نه مستان. (فرهنگ نظام)

لغت نامه دهخدا

برزن

(بَ زَ)

برزین. کوی. (صحاح الفرس). کوچه و محله. (برهان). کوچه. (غیاث اللغات). سرکوچه و محلت باشد. (اوبهی). محلت. (صحاح الفرس). قسمی از شهر. محله:
آمد آن نوبهار توبه شکن
پرنیان گشت باغ و برزن و کوی.
رودکی.
جهان شد پر از شادی و خواسته
در و بام هر برزن آراسته.
فردوسی.
بی اندازه در شهر ما برزن است
بهر برزنی ده هزاران زن است.
فردوسی.
زهر برزنی مهتری را بخواند
به دروازه بر پاسبانان نشاند.
فردوسی.
با نیکوان برزن اگر برزند به حسن
هر چند برزنند هم او میر برزن است.
یوسف عروضی.
من و باغی خوش و پاکیزه لب جویی
دل من بگرفت از خانه و از برزن.
فرخی.
به هر آن برزن کو برگذرد روزی
بوی مشک آید تا سالی از آن برزن.
فرخی.
و یا اندر تموزی مه ببارد
جراد منتشر بر بام و برزن.
منوچهری.
ز ایوان به کیوان برآمد خروش
ز برزن فغان خاست وزشهر جوش.
اسدی.
ای ف تنه شهر و آفت برزن
در روی تو خیره مانده مرد و زن.
قطران.
تا تو بر این برزنی نگاه کن ای پیر
چند جوانان برون شدند ز برزن.
ناصرخسرو.
همه شادی و طرب جوید و مهمانی
که بیارندش ازین برزن و آن برزن.
ناصرخسرو.
مگو اسرار حال خویش با زن
که یابی راز فاش از کوی و برزن.
ناصرخسرو.
بشهر و برزن خود در چه یابی
جز آن کان اندر آن شهر است و برزن.
ناصرخسرو.
ازپس هجر فراوان چون بدیدم در رهش
آن بتی را کافت آفات و ف تنه برزن است.
سنائی.
از سنبل دو زلفش و از لالۀ رخش
پر سنبل است کویش و پر لاله برزنش.
سوزنی.
نظیر تو ز کریمان دهر پیدا نیست
بهیچ شهر و نواحی بهیچ برزن و بوم.
سوزنی.
ای ترک می بیار که عید است و بهمن است
غایب مشو که موسم بازی برزن است.
انوری.

لغت نامه دهخدا

تبرزه

(تَ بَ زَ / زِ)

تبرزد. (فرهنگ جهانگیری) (فرهنگ رشیدی) (فرهنگ نظام) (آنندراج). تبرزد بهمه معانی. (ناظم الاطباء). بمعنی طبرزد است که قند سفید باشد، نمک بلوری. (برهان). نوعی از نمک باشد که از کوه نیشابور و دیگر جبال بهم رسد، چون او را مشابهت تمام به نبات است تبرزه خوانند. (فرهنگ جهانگیری) (از فرهنگ رشیدی) ، و نیز قسمی از انگور است در غایت شیرینی، لهذا آن را تبرزه نامند و خاص تبریز است. (فرهنگ جهانگیری) (از فرهنگ رشیدی). نوعی از انگور. (برهان). رجوع به تبرزد شود، بزبان کوهستان بمعنی بدرزه باشد اعنی خوردنی که در ایزار یادر رکویی بندند. (صحاح الفرس). شعوری بنقل از صحاح الفرس آرد: در زبان کوهستان بستن مأکولات در لنگ و یا در بقچه است. (لسان العجم شعوری ج 1 ورق 291 ب)

لغت نامه دهخدا

تبرزد

(تَ بَ زَ)

پهلوی تورزت، سانسکریت (دخیل) توراجه. (حاشیۀ برهان چ معین). تبرزه. (فرهنگ جهانگیری) (فرهنگ رشیدی). نبات (فرهنگ جهانگیری). نبات و قند سفید را گویند. (برهان) (ناظم الاطباء). نبات و شکر معروف است. (انجمن آرا) (آنندراج). شکر سفید که گویا اطراف آن به تبر تراشیده اند. (فرهنگ رشیدی). نبات که نام دیگرش قند مکرر است از شکر ساخته میشود و سخت شفاف است. (فرهنگ نظام). قند سفید و نبات شفاف، چون از غایت سختی قابل آن است که آن را به تبر بشکنند تبرزد نام کردند... و در سراج اللغات نوشته که تبرزدشکر سفید و سخت که گویا اطراف آن به تبر تراشیده اند. (غیاث اللغات). طبرزد معرب آن. (فرهنگ رشیدی) (غیاث اللغات). طبرزد. (ناظم الاطباء). در بعضی از فرهنگها بمعنی شکر سپید نوشته اند و آن را معرب ساخته طبرزدگفتند. (فرهنگ جهانگیری). جوالیقی بنقل اصمعی آرد: شکر طبرزد و طبرزل و طبرزن، سه لغت معرب است و اصل آن به فارسی تبرزد است بدان سبب که اطرافش به تبر تراشیده شده است، و تبر در فارسی ’فأس’ را گویند و بهمین سبب نوعی خرمای تبرزد نیز یافت شود زیرا گویی نخلۀ آن با تبر زده شده است. (از المعرب جوالیقی ص 228). و احمد محمد شاکر در حاشیۀ همین صفحه آرد: ’ادی شیر آرد: تبرزد شکر سپید سخت است و فارسی محض باشد مرکب از ’تبر’ و ’زد’ یعنی ضرب، زیرا گویی با فأس کوبیده میشود’:
وآن سیب چو مخروط یکی گوی تبرزد
در معصفری آب زده باری سیصد.
منوچهری.
گویی مکنش لعنت دیوانه ام که خیره
شکّر نهم تبرزد در موضع تبرزین.
ناصرخسرو.
از دست دوست هرچه ستانی شکر بود
وز دست غیر دوست تبرزد تبر بود.
سعدی (از فرهنگ جهانیگری).
مکش از ربقۀ فرمان سر تسلیم و رضا
که شرنگ از کف محبوب تبرزد باشد.
ابن یمین (ایضاً).
، نمک سفید شفاف را نیز گفته اند. (برهان). نمکی است مانند سنگ سپید و نبات سفید که از کوه نیشابور و دیگر جبل آورند. (انجمن آرا) (آنندراج). قسمی از نمک که مانند سنگ شفاف است و اکنون در تکلم نمک ترکی نامیده شود. (فرهنگ نظام). نمک بلوری و سفید و شفاف شبیه به نبات. (ناظم الاطباء). و تبرزد بجهت آن گویند که صلب و سخت است و نرم و سست نیست بواسطۀ آنکه احتیاج به شکستن دارد. (برهان). رشیدی وجه تسمیه را این طور بیان میکند که نبات و نمک ترکی بنظرچنین می آید که اطرافش را با تبر تراشیده باشند. (فرهنگ نظام) ، نوعی از انگور هم هست در آذربایجان و چون دانۀ آن بسیار سخت است بدان سبب تبرزد گویند. (برهان). قسمی از انگور است لطیف و شیرین. (انجمن آرا) (آنندراج). نوعی از انگور. (ناظم الاطباء) ، صمغی باشد در نهایت تلخی و آن را به عربی صبر خوانند و معرب آن طبرزد باشد. (برهان). رستنیی است در غایت تلخی و آن را الوا نیز گویند. (فرهنگ جهانگیری) (فرهنگ رشیدی). دارویی در نهایت تلخی که صبر نیز گویند. (ناظم الاطباء) :
تبرزد همان قدر دارد که هست
وگر در میان شقایق نشست.
سعدی (ازفرهنگ جهانگیری).
این نیز محل تأمل است چه مصراع اول چنین مشهور است: جعل را همان قدر باشد که هست. (فرهنگ رشیدی). رجوع به فرهنگ نظام و به همه معانی رجوع به تبرزه و طبرزد شود

پهلوی تورزت، سانسکریت (دخیل) توراجه. (حاشیۀ برهان چ معین). تبرزه. (فرهنگ جهانگیری) (فرهنگ رشیدی). نبات (فرهنگ جهانگیری). نبات و قند سفید را گویند. (برهان) (ناظم الاطباء). نبات و شکر معروف است. (انجمن آرا) (آنندراج). شکر سفید که گویا اطراف آن به تبر تراشیده اند. (فرهنگ رشیدی). نبات که نام دیگرش قند مکرر است از شکر ساخته میشود و سخت شفاف است. (فرهنگ نظام). قند سفید و نبات شفاف، چون از غایت سختی قابل آن است که آن را به تبر بشکنند تبرزد نام کردند... و در سراج اللغات نوشته که تبرزدشکر سفید و سخت که گویا اطراف آن به تبر تراشیده اند. (غیاث اللغات). طبرزد معرب آن. (فرهنگ رشیدی) (غیاث اللغات). طبرزد. (ناظم الاطباء). در بعضی از فرهنگها بمعنی شکر سپید نوشته اند و آن را معرب ساخته طبرزدگفتند. (فرهنگ جهانگیری). جوالیقی بنقل اصمعی آرد: شکر طبرزد و طبرزل و طبرزن، سه لغت معرب است و اصل آن به فارسی تبرزد است بدان سبب که اطرافش به تبر تراشیده شده است، و تبر در فارسی ’فأس’ را گویند و بهمین سبب نوعی خرمای تبرزد نیز یافت شود زیرا گویی نخلۀ آن با تبر زده شده است. (از المعرب جوالیقی ص 228). و احمد محمد شاکر در حاشیۀ همین صفحه آرد: ’ادی شیر آرد: تبرزد شکر سپید سخت است و فارسی محض باشد مرکب از ’تبر’ و ’زد’ یعنی ضرب، زیرا گویی با فأس کوبیده میشود’:
وآن سیب چو مخروط یکی گوی تبرزد
در مُعْصَفَری آب زده باری سیصد.
منوچهری.
گویی مکنْش لعنت دیوانه ام که خیره
شکّر نهم تبرزد در موضع تبرزین.
ناصرخسرو.
از دست دوست هرچه ستانی شکر بود
وز دست غیر دوست تبرزد تبر بود.
سعدی (از فرهنگ جهانیگری).
مکش از ربقۀ فرمان سر تسلیم و رضا
که شرنگ از کف محبوب تبرزد باشد.
ابن یمین (ایضاً).
، نمک سفید شفاف را نیز گفته اند. (برهان). نمکی است مانند سنگ سپید و نبات سفید که از کوه نیشابور و دیگر جبل آورند. (انجمن آرا) (آنندراج). قسمی از نمک که مانند سنگ شفاف است و اکنون در تکلم نمک ترکی نامیده شود. (فرهنگ نظام). نمک بلوری و سفید و شفاف شبیه به نبات. (ناظم الاطباء). و تبرزد بجهت آن گویند که صلب و سخت است و نرم و سست نیست بواسطۀ آنکه احتیاج به شکستن دارد. (برهان). رشیدی وجه تسمیه را این طور بیان میکند که نبات و نمک ترکی بنظرچنین می آید که اطرافش را با تبر تراشیده باشند. (فرهنگ نظام) ، نوعی از انگور هم هست در آذربایجان و چون دانۀ آن بسیار سخت است بدان سبب تبرزد گویند. (برهان). قسمی از انگور است لطیف و شیرین. (انجمن آرا) (آنندراج). نوعی از انگور. (ناظم الاطباء) ، صمغی باشد در نهایت تلخی و آن را به عربی صبر خوانند و معرب آن طبرزد باشد. (برهان). رستنیی است در غایت تلخی و آن را الوا نیز گویند. (فرهنگ جهانگیری) (فرهنگ رشیدی). دارویی در نهایت تلخی که صبر نیز گویند. (ناظم الاطباء) :
تبرزد همان قدر دارد که هست
وگر در میان شقایق نشست.
سعدی (ازفرهنگ جهانگیری).
این نیز محل تأمل است چه مصراع اول چنین مشهور است: جعل را همان قدر باشد که هست. (فرهنگ رشیدی). رجوع به فرهنگ نظام و به همه معانی رجوع به تبرزه و طبرزد شود

لغت نامه دهخدا