معرب نیرنگ است. (غیاث اللغات) (منتهی الارب). افسونی مانند سحر. (منتهی الارب). مکر. حیله. سحر. افسون. (رشیدی) (برهان قاطع) (آنندراج). طلسم. جادوئی. (از برهان) رجوع به نیرنگ شود: مهر مفکن بر این سرای سپنج کاین جهان هست بازی و نیرنج. رودکی. سحر و نیرنج و طلسمات که سودی ننمود هم به افسونگر هاروت سیر باز دهید. خاقانی. در حب و بغض و حل و عقد و افسون و نیرنج ید بیضا و دم مسیحا دارد. (سندبادنامه ص 242). در جمله به تزویر و شعوذه و نیرنج فقیره همگی زن در ضبط آورد. (سندبادنامه ص 191). - نیرنجات، حقه بازی. چشم بندی: علم نیرنجات، علم الحیل. (یادداشت مؤلف). جمع نیرنج است. رجوع به نیرنج و نیرنگ شود: اگر اجازه یابم از طلسمات و نیرنجات ایشان حکایتی باز نمایم. (سندبادنامه ص 189). چون قضا آهنگ نیرنجات کرد روستائی شهریی را مات کرد. مولوی. علم نیرنجات و سحر و فلسفه گرچه نشناسند حق المعرفه. مولوی
معرب نیرنگ است. (غیاث اللغات) (منتهی الارب). افسونی مانند سحر. (منتهی الارب). مکر. حیله. سحر. افسون. (رشیدی) (برهان قاطع) (آنندراج). طلسم. جادوئی. (از برهان) رجوع به نیرنگ شود: مهر مفکن بر این سرای سپنج کاین جهان هست بازی و نیرنج. رودکی. سحر و نیرنج و طلسمات که سودی ننمود هم به افسونگر هاروت سیر باز دهید. خاقانی. در حب و بغض و حل و عقد و افسون و نیرنج ید بیضا و دم مسیحا دارد. (سندبادنامه ص 242). در جمله به تزویر و شعوذه و نیرنج فقیره همگی ِ زن در ضبط آورد. (سندبادنامه ص 191). - نیرنجات، حقه بازی. چشم بندی: علم نیرنجات، علم الحیل. (یادداشت مؤلف). جمع نیرنج است. رجوع به نیرنج و نیرنگ شود: اگر اجازه یابم از طلسمات و نیرنجات ایشان حکایتی باز نمایم. (سندبادنامه ص 189). چون قضا آهنگ نیرنجات کرد روستائی شهریی را مات کرد. مولوی. علم نیرنجات و سحر و فلسفه گرچه نشناسند حق المعرفه. مولوی
میوه ای از نوع مرکبات شبیه پرتقال با پوست تلخ و نارنجی رنگ با پره هایی آب دار و ترش، دارای ویتامین های c، درخت این گیاه که خوش منظر و دارای گل های سفید خوش بو است و در مناطق گرم به ثمر می رسد
میوه ای از نوع مرکبات شبیه پرتقال با پوست تلخ و نارنجی رنگ با پره هایی آب دار و ترش، دارای ویتامین های c، درخت این گیاه که خوش منظر و دارای گل های سفید خوش بو است و در مناطق گرم به ثمر می رسد
دهی است جزء دهستان خرقان غربی بخش آوج شهرستان قزوین. در 22هزارگزی شمال غربی آوج و در منطقۀ کوهستانی سردسیری واقع است و 1187 تن سکنه دارد. آبش از چشمه سار، محصولش غلات و میوه ها و عسل، شغل اهالی زراعت و صنایع دستی آنان قالی و جاجیم بافی است. از آثار قدیم آن بنائی است که در حدود 150 سال قبل به وسیلۀ خوانین قره گوزلو ساخته شد. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 1)
دهی است جزء دهستان خرقان غربی بخش آوج شهرستان قزوین. در 22هزارگزی شمال غربی آوج و در منطقۀ کوهستانی سردسیری واقع است و 1187 تن سکنه دارد. آبش از چشمه سار، محصولش غلات و میوه ها و عسل، شغل اهالی زراعت و صنایع دستی آنان قالی و جاجیم بافی است. از آثار قدیم آن بنائی است که در حدود 150 سال قبل به وسیلۀ خوانین قره گوزلو ساخته شد. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 1)
دهی است از دهستان سردرود بخش رزن شهرستان همدان. در 20هزارگزی غرب رزن و 8هزارگزی جنوب دمق، در دامنۀ سردسیری واقع است و 387 تن سکنه دارد. آبش از چشمه، محصولش غلات و لبنیات، شغل اهالی زراعت و گله داری است. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 5)
دهی است از دهستان سردرود بخش رزن شهرستان همدان. در 20هزارگزی غرب رزن و 8هزارگزی جنوب دمق، در دامنۀ سردسیری واقع است و 387 تن سکنه دارد. آبش از چشمه، محصولش غلات و لبنیات، شغل اهالی زراعت و گله داری است. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 5)
نیلج. (از آنندراج) (از منتهی الارب). معرب نیلنگ است. (از تاج العروس). عصارۀ برگ نیل است، دخان پیه که زنان بر وشم پاشند تا نگار سبز نماید. (منتهی الارب). دودۀ پیه که بدان خال کوفته (وشم) را سبز کنند. نیلنگ. (یادداشت مؤلف)
نیلج. (از آنندراج) (از منتهی الارب). معرب نیلنگ است. (از تاج العروس). عصارۀ برگ نیل است، دخان پیه که زنان بر وَشم پاشند تا نگار سبز نماید. (منتهی الارب). دودۀ پیه که بدان خال کوفته (وشم) را سبز کنند. نیلنگ. (یادداشت مؤلف)
بفتح ’ر’ (و در لهجۀ مرکزی به کسر). کردی، نارنج، نارنگ. گیلکی، نارنج. نارنج معرب ’نارنگ’ است. اصل این لغت هندی است ولی از راه زبانهای ایرانی وارد زبانهای اروپائی شده به صورت ارانژ و آرنج وارنجه و... درآمده و آن از انواع مرکبات است به صورت درختی با میوه های گرد (که در سطح آن فرورفتگی هائی دیده می شود) زردرنگ و ترش مزه. (برهان قاطع چ معین حاشیۀ ص 2095). معرب نارنگ. (آنندراج) (فرهنگ نظام) (شمس اللغات) (زمخشری). میوه ای است گرمسیری از اقسام مرکبات ترش و گردشکل است نارس آن سبز و رسیده اش زرد می شود، در جنوب و شمال ایران جاهائی که در زمستان یخ زیاد بندد به عمل می آید. (فرهنگ نظام). بادرنگ. (مهذب الاسماء). معرب از نارنگ فارسی است ریشه و پوست درخت و پوست نارنج و شکوفه و تخم او در دوم گرم و خشک و ترشی او در آخر دوم سرد و خشک و با لزوجتی که موافق سینه و نزلات و سرفۀ حار است و در برگ و پوست او تفریح عظیم و جمیع اجزای او در همه امور بهتر از ترنج و ضماد پوست زرد او با سرکه جهت دردسر مجرب است و شرب یک درهم و نیم آن که خشک کرده باشند با آب گرم جهت پیچش و اخراج کرم شکم و قی و غثیان از مجربات و ضماد پختۀ مهرای نارنج بتمامه جهت جرب و حکه و جوششهای سر و نرم کردن موی جلد و بدن بی عدیل و بوئیدن او و برگ آن رافع طاعون و فساد هوا و آب خیسانیده پوست و شکوفۀ او جهت عسر ولادت مجرب و حمول آن مدر حیض و شرب او رافع سم عقرب و هوام و ترشی او با شکر مسهل صفرا و مدر آن و رافع خمار و امراض حارۀ عصب غیرصحیح و اکثار او مضعف جگر ومصلحش عسل و شکر و دو درهم از تخم مقشر او تریاق گزیدن جانوران و به دستور شرب ریشه های باریک درخت او با شراب همین اثر دارد و در سایر منافع مانند ترنج و لیمو است و ضرر نارنج به اعصاب کمتر است و روغن نارنج که پوست او را با شکوفه و روغن کنجد سه هفته در آفتاب گذاشته باشند در جمیع افعال قوی تر از روغن ناردین و دو مثقال آن پادزهر سموم باردۀ حیوانی است و بوئیدن شکوفۀ او مقوی دماغ و محلل زکام و عرق او که مسمی به عرق بهار است در دوم گرم و خشک و جهت ضعف دماغ و تفریح و تقویت اشتها و باه و سدّۀ مصفاه و نزلات و درد سینه و قولنج ریحی و پیچش و خفقان و غشی و مداومت او هفت روز و روزی دو وقیه با شکر و ربع درهم مرجان جهت رفع سپرز از مجربات و با آب کرفس جهت اخراج سنگ مثانه و گرده و شراب او ناشتا جهت قطع اسهال رطوبی نافع و حمول او با پشم جهت اصلاح رحم و با شیر مادیان جهت اعانت بر حمل از مجربات دانسته اند و اکثار بوئیدن او مورث بی خوابی و هوا، مضر عرق بهار است و مصلح او گلاب و قوتش در ظرف مس تا هفت سال باقی است و در شیشه تا یکسال. (تحفه حکیم مؤمن). و حبه حار یابس نافع نهش الهوام. (از بحر الجواهر). تخم نارنج را چون بکوبند روزی یک مثقال با نبات چند روز کفلمه کننددر گزیدگی غریب گز شفاء تمام بخشد و این را من خود تجربه کرده ام. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و نیز رجوع شود به ضریر انطاکی ص 336 و گیاه شناسی گل گلاب ص 215و تاج المصادر بیهقی: و از وی (بلخ) ترنج و نارنج و نیشکر و نیلوفر خیزد. (حدود العالم). تا سرخ بود چون رخ معشوقان نارنج تا زرد بود چون رخ مهجوران آبی. فرخی. آن صنم را ز گاز وز نشکنج تن بنفشه شد و دو لب نارنج. عنصری. آمد خجسته مهرگان جشن بزرگ خسروان نارنج و نار و ارغوان آورد از هر ناحیه. منوچهری. نارنچ چو دو کفۀ سیمین ترازو هر دو ز زر سرخ طلی کرده برون سو. منوچهری. از درختان بسیار ترنج و نارنج و شاخهای با بار باز کردند و بیاوردند. (تاریخ بیهقی ص 461). در هر باغی درخت گوز وترنج و نارنج بهم باشد. (فارسنامۀ ابن بلخی). ز بس نارنج و نار مجلس افروز شده در حقه بازی باد نوروز. نظامی. سبزتراز برگ ترنج آسمان آمده نارنج به دست آن زمان. نظامی. بس طفل کآرزوی ترازوی زر کند نارنج ازآن خوردکه ترازو کند ز پوست. خاقانی. گرچه ز نارنج پوست طفل ترازو کند لیک نسنجد بدان زیرک زر عیار. خاقانی. درختان نارنج را سایه بر وی چو در چشم عاشق خط سبز دلبر. خاقانی. گو نظر باز کن و خلقت نارنج ببین ای که باور نکنی فی الشجر الاخضر نار. سعدی. از یکی آفتاب گیرد رنگ خواه نارنج گیر و خواهی نار. اوحدی. و نارنجیان فوق الغصون کأنها شموس عقیق فی سماء زبرجد. قاضی عضد. شد نار ترش شحنه و نارنج میرآب تا لانه لشکری شد و امرود میر گشت. بسحاق. - نارنج بغداد: ترنج غبغبم را گر کند یاد زنخ بر خود زند نارنج بغداد. نظامی. - نارنج بوی، به بوی نارنج. که بوی نارنج دهد: چو قارورۀ صبح نارنج بوی ترنجی شد از آب این سبز جوی. نظامی. - نارنج رخ، زردچهره: شد قیس به جلوه گاه غنجش نارنج رخ از غم ترنجش. نظامی
بفتح ’ر’ (و در لهجۀ مرکزی به کسر). کردی، نارنج، نارنگ. گیلکی، نارنج. نارنج معرب ’نارنگ’ است. اصل این لغت هندی است ولی از راه زبانهای ایرانی وارد زبانهای اروپائی شده به صورت اُرانژ و آرنج واُرَنجه و... درآمده و آن از انواع مرکبات است به صورت درختی با میوه های گرد (که در سطح آن فرورفتگی هائی دیده می شود) زردرنگ و ترش مزه. (برهان قاطع چ معین حاشیۀ ص 2095). معرب نارنگ. (آنندراج) (فرهنگ نظام) (شمس اللغات) (زمخشری). میوه ای است گرمسیری از اقسام مرکبات ترش و گردشکل است نارس آن سبز و رسیده اش زرد می شود، در جنوب و شمال ایران جاهائی که در زمستان یخ زیاد بندد به عمل می آید. (فرهنگ نظام). بادرنگ. (مهذب الاسماء). معرب از نارنگ فارسی است ریشه و پوست درخت و پوست نارنج و شکوفه و تخم او در دوم گرم و خشک و ترشی او در آخر دوم سرد و خشک و با لزوجتی که موافق سینه و نزلات و سرفۀ حار است و در برگ و پوست او تفریح عظیم و جمیع اجزای او در همه امور بهتر از ترنج و ضماد پوست زرد او با سرکه جهت دردسر مجرب است و شرب یک درهم و نیم آن که خشک کرده باشند با آب گرم جهت پیچش و اخراج کرم شکم و قی و غثیان از مجربات و ضماد پختۀ مهرای نارنج بتمامه جهت جرب و حکه و جوششهای سر و نرم کردن موی جلد و بدن بی عدیل و بوئیدن او و برگ آن رافع طاعون و فساد هوا و آب خیسانیده پوست و شکوفۀ او جهت عسر ولادت مجرب و حمول آن مدر حیض و شرب او رافع سم عقرب و هوام و ترشی او با شکر مسهل صفرا و مدر آن و رافع خمار و امراض حارۀ عصب غیرصحیح و اکثار او مضعف جگر ومصلحش عسل و شکر و دو درهم از تخم مقشر او تریاق گزیدن جانوران و به دستور شرب ریشه های باریک درخت او با شراب همین اثر دارد و در سایر منافع مانند ترنج و لیمو است و ضرر نارنج به اعصاب کمتر است و روغن نارنج که پوست او را با شکوفه و روغن کنجد سه هفته در آفتاب گذاشته باشند در جمیع افعال قوی تر از روغن ناردین و دو مثقال آن پادزهر سموم باردۀ حیوانی است و بوئیدن شکوفۀ او مقوی دماغ و محلل زکام و عرق او که مسمی به عرق بهار است در دوم گرم و خشک و جهت ضعف دماغ و تفریح و تقویت اشتها و باه و سدّۀ مصفاه و نزلات و درد سینه و قولنج ریحی و پیچش و خفقان و غشی و مداومت او هفت روز و روزی دو وقیه با شکر و ربع درهم مرجان جهت رفع سپرز از مجربات و با آب کرفس جهت اخراج سنگ مثانه و گرده و شراب او ناشتا جهت قطع اسهال رطوبی نافع و حمول او با پشم جهت اصلاح رحم و با شیر مادیان جهت اعانت بر حمل از مجربات دانسته اند و اکثار بوئیدن او مورث بی خوابی و هوا، مضر عرق بهار است و مصلح او گلاب و قوتش در ظرف مس تا هفت سال باقی است و در شیشه تا یکسال. (تحفه حکیم مؤمن). و حبه حار یابس نافع نهش الهوام. (از بحر الجواهر). تخم نارنج را چون بکوبند روزی یک مثقال با نبات چند روز کفلمه کننددر گزیدگی غریب گز شفاء تمام بخشد و این را من خود تجربه کرده ام. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و نیز رجوع شود به ضریر انطاکی ص 336 و گیاه شناسی گل گلاب ص 215و تاج المصادر بیهقی: و از وی (بلخ) ترنج و نارنج و نیشکر و نیلوفر خیزد. (حدود العالم). تا سرخ بود چون رخ معشوقان نارنج تا زرد بود چون رخ مهجوران آبی. فرخی. آن صنم را ز گاز وز نشکنج تن بنفشه شد و دو لب نارنج. عنصری. آمد خجسته مهرگان جشن بزرگ خسروان نارنج و نار و ارغوان آورد از هر ناحیه. منوچهری. نارنچ چو دو کفۀ سیمین ترازو هر دو ز زر سرخ طلی کرده برون سو. منوچهری. از درختان بسیار ترنج و نارنج و شاخهای با بار باز کردند و بیاوردند. (تاریخ بیهقی ص 461). در هر باغی درخت گوز وترنج و نارنج بهم باشد. (فارسنامۀ ابن بلخی). ز بس نارنج و نار مجلس افروز شده در حقه بازی باد نوروز. نظامی. سبزتراز برگ ترنج آسمان آمده نارنج به دست آن زمان. نظامی. بس طفل کآرزوی ترازوی زر کند نارنج ازآن خوردکه ترازو کند ز پوست. خاقانی. گرچه ز نارنج پوست طفل ترازو کند لیک نسنجد بدان زیرک زر عیار. خاقانی. درختان نارنج را سایه بر وی چو در چشم عاشق خط سبز دلبر. خاقانی. گو نظر باز کن و خلقت نارنج ببین ای که باور نکنی فی الشجر الاخضر نار. سعدی. از یکی آفتاب گیرد رنگ خواه نارنج گیر و خواهی نار. اوحدی. و نارنجیان فوق الغصون کأنها شموس عقیق فی سماء زبرجد. قاضی عضد. شد نار ترش شحنه و نارنج میرآب تا لانه لشکری شد و امرود میر گشت. بسحاق. - نارنج بغداد: ترنج غبغبم را گر کند یاد زنخ بر خود زند نارنج بغداد. نظامی. - نارنج بوی، به بوی نارنج. که بوی نارنج دهد: چو قارورۀ صبح نارنج بوی ترنجی شد از آب این سبز جوی. نظامی. - نارنج رخ، زردچهره: شد قیس به جلوه گاه غنجش نارنج رخ از غم ترنجش. نظامی
رنگ باشد که نگارگران زنند. (لغت فرس اسدی)، نقشه تصویر که به زکال بر کاغذ طرح کنند. (غیاث اللغات). آنچه مرتبۀ اول نقاشان با انگشت و زغال نقش و طرح کنند و بکشند. (برهان قاطع). نقش و هیولی هرچه باشد و نقاشان چون نقشی بکشند اول نیرنگ کنند و بعد از آن نقش کنند. (اوبهی). طرح و نقشی که نقاشان و طراحان و معماران قبلاً رسم کنند. (فرهنگ خطی). طرحی که نقاش با زغال و جز آن بار اول کشد. (فرهنگ فارسی معین)، هیولای هرچیز را نیز گویند. (برهان قاطع). - نیرنگ و رنگ، حیله و فریب: چه افتاد کامروز نامد به جنگ چرا ساخت زین گونه نیرنگ و رنگ. فردوسی. آمد آن ماه دوهفته با قبای هفت رنگ زلف پر بند و شکنج و چشم پر نیرنگ و رنگ. معزی. - ، شگفت انگیزی و فریبائی: یکی گاو دیدم چو خرم بهار سراپای نیرنگ و رنگ و نگار. فردوسی. - نیرنگ زدن، طرح کردن. (فرهنگ فارسی معین) : نقوش تقسیم وتبویب آن را (کتاب را) نیرنگ زد. (المعجم ص 3 از فرهنگ فارسی معین)
رنگ باشد که نگارگران زنند. (لغت فرس اسدی)، نقشه تصویر که به زکال بر کاغذ طرح کنند. (غیاث اللغات). آنچه مرتبۀ اول نقاشان با انگشت و زغال نقش و طرح کنند و بکشند. (برهان قاطع). نقش و هیولی هرچه باشد و نقاشان چون نقشی بکشند اول نیرنگ کنند و بعد از آن نقش کنند. (اوبهی). طرح و نقشی که نقاشان و طراحان و معماران قبلاً رسم کنند. (فرهنگ خطی). طرحی که نقاش با زغال و جز آن بار اول کشد. (فرهنگ فارسی معین)، هیولای هرچیز را نیز گویند. (برهان قاطع). - نیرنگ و رنگ، حیله و فریب: چه افتاد کامروز نامد به جنگ چرا ساخت زین گونه نیرنگ و رنگ. فردوسی. آمد آن ماه دوهفته با قبای هفت رنگ زلف پر بند و شکنج و چشم پر نیرنگ و رنگ. معزی. - ، شگفت انگیزی و فریبائی: یکی گاو دیدم چو خرم بهار سراپای نیرنگ و رنگ و نگار. فردوسی. - نیرنگ زدن، طرح کردن. (فرهنگ فارسی معین) : نقوش تقسیم وتبویب آن را (کتاب را) نیرنگ زد. (المعجم ص 3 از فرهنگ فارسی معین)
سحر. افسون. نیرنج. (لغت فرس) (یادداشت مؤلف) (انجمن آرا) (آنندراج) (برهان قاطع) (غیاث اللغات) (رشیدی). جادوئی. افسون. (اوبهی). ساحری. افسونگری. (برهان قاطع). طلسم. (برهان قاطع) (غیاث اللغات). جادو. فسون: سخن جز ز یزدان و از دین مگوی ز نیرنگ وجادو شگفتی مجوی. فردوسی. ز نیرنگ و از تنبل و جادوئی ز کردار کژی و از بدخوئی. فردوسی. بیامد به تخت کئی برنشست همه بند و نیرنگ تو کرد پست. فردوسی. زهیچ گونه بدو جادوان حیلت ساز به کار برد ندانند حیلت و نیرنگ. فرخی. که گمان برد که این کار به سر برده شود به فسون و به حیل کردن و زرق و نیرنگ. فرخی. چو ادیان (؟) که همه جادوند مردم او وز آب جوی به نیرنگ برکشند آذر. عنصری. مر او را زنی کابلی دایه بود که افسون و نیرنگ را مایه بود. اسدی. پست بنشین و چشم دار و بدانک زود زیر وزبر شود نیرنگ. ناصرخسرو. ره هندوان سوی نیرنگ و افسون ره رومیان زی حساب است و الحان. ناصرخسرو. بر من نهاد روی و فروبرد سربه سر نیرنگ و سحر خاطر و طبعم چو اژدها. مسعودسعد. جهان انباشت گوش من به سیماب بدان تا نشنوم نیرنگ این زن. خاقانی. به ساعتی شکند رمح او طلسم عدو به پیش معجز موسی چه جای نیرنگ است. ظهیر. نادان گمان بری و نه آگاهی از تنبل و عزیمت و نیرنگش. طاهر فضل. ، شعبده. (ناظم الاطباء). چشم بندی.حقه بازی. (یادداشت مؤلف) : هرچند این همه حال نیرنگ است و بر آن داهیان و سوختگان بند شود. (تاریخ بیهقی ص 331). بر جهان چند نوع نیرنگ است بر ملک چند گونه احزان است. مسعودسعد. ای فلک شرم تا کی این نیرنگ ای جهان توبه تا کی این وسواس. مسعودسعد. ای پسر در دلبری بسیار شد نیرنگ تو بی کنار و بی کران شدصلح ما و جنگ تو. سوزنی. دید نیرنگ چرخ آینه رنگ آینۀ عیش نازدوده هنوز. خاقانی. در غمزۀ جادوی او نیرنگ رنگارنگ بین در طبع خاقانی کنون سودای گوناگون نگر. خاقانی. تو می خور صبوحی ترا از فلک چه که چون غول نیرنگ الوان نماید. خاقانی. شه از نیرنگ این گردنده دولاب عجب درماند و عاجز شد در این باب. نظامی. مگر کز روزگار آموخت نیرنگ که از موی سیاه ما برد رنگ. نظامی. دستم چو از نیرنگ او آمد به زیر سنگ او بر چهرۀ گلرنگ او چون لاله در خون آمدم. عطار. جهان پیر است وبی بنیاد ازین فرهادکش فریاد که کرد افسون و نیرنگش ملول از جان شیرینم. حافظ. ، حیله. (رشیدی) (برهان قاطع) (انجمن آرا) (جهانگیری) (اوبهی) (آنندراج) مکر. (انجمن آرا) (غیاث اللغات) (جهانگیری) (آنندراج). فریب. (غیاث اللغات) : یکی گنده پیری شد اندر کمند پر آژنگ و نیرنگ و افسون و بند. فردوسی. چو بشنید رستم بخندید و گفت که چندین چه باشی به نیرنگ جفت. فردوسی. چو برگشت ماهوی شاه جهان بدانست نیرنگ او در نهان. فردوسی. در چشمه شرع کج روم چون خرچنگ در بیشه دین چو روبهم پرنیرنگ. شرف الدین یزدی. به صد نیرنگ و دستان گاه و بیگاه به آذربایگان آورد بنگاه. نظامی. ، تدبیر. چاره گری: تو مردی بزرگی و زورآزمای بسی چاره دانی به نیرنگ و رای. فردوسی. به موبد چنین گفت پس شهریار که دل را به نیرنگ رنجه مدار. فردوسی. پر از چاره و مهر و نیرنگ و جنگ همه ازدر مرد فرهنگ و سنگ. فردوسی. ز دشمنان زبردست چیره خانه خویش نگاه داشت نداند به چاره و نیرنگ. فرخی (دیوان چ دبیرسیاقی ص 207). برونش آرم به نیروی و به نیرنگ چو آتش ز آهن و چون آهن از سنگ. نظامی. یکی را به نیرنگ مشغول دار دگر را برآور ز هستی دمار. سعدی. ، علم حیل. علم مکانیک. (یادداشت مؤلف) : بسی ماهی از سیم و از زر ناب به نیرنگ کرده روان زیر آب. اسدی. ز سیم و ز زر مرغ و پیل و دده به نیرنگ کرده روان بر رده. اسدی. ، کیمیا. (فرهنگ خطی)، مجازاً، به معنی عجایبات نیز آید. (غیاث اللغات). رجوع به معنی اول شود، اعجاز. کرامت. (ناظم الاطباء). رجوع به معنی اول شود، هرچیز تازه و نو. (ناظم الاطباء). - ناموس و نیرنگ، حیله و تدبیر. فریب وافسون: فلک با این همه ناموس و نیرنگ شب و روز ابلقی دارد کهن لنگ. نظامی. - نیرنگ بردن، افسون گشودن. سحر و افسون را باطل کردن: همه بند و نیرنگ ارژنگ برد دلارام بگرفت و گاهت سپرد. فردوسی. - نیرنگ به کار بردن، فسون کردن. جادو به کار بردن: ز هیچ گونه بدو جادوان حیلت ساز به کار برد ندانند حیلت و نیرنگ. فرخی. - نیرنگ راست کردن، حیله گری کردن. گربزی کردن: چو زآنگونه نیرنگ ها کرد راست ز سالار آخر خری ده بخواست. فردوسی. - نیرنگ زدن، سحر کردن. افسون کردن. (فرهنگ فارسی معین). - ، حقه زدن. مکر کردن. (فرهنگ فارسی معین). - نیرنگ ساختن، جادو کردن: بدو گفت نیرنگ سازی هنوز نگردد همی پشت شوخیت گوز. فردوسی. گهی می گسارید و گه چنگ ساخت تو گفتی که هاروت نیرنگ ساخت. فردوسی. - ، حیله گری کردن. مکر کردن: ز بدگوهری بر تو این بس نشان که نیرنگ سازی به گردنکشان. فردوسی. - ، چاره جوئی کردن. تدبیر کردن. چاره جستن: ز هرگونه نیرنگها ساختند (طبیبان) مر آن درد را چاره نشناختند. فردوسی. - نیرنگ کردن، شعبده بازی کردن: چو ابر فندق سیمین در آبدان ریزد برآرد از دل فیروزه شکل سیمین رنگ مشعبدی است که بر خرد مهره های رخام به حقه های بلورین همی کند نیرنگ. ازرقی (از فرهنگ خطی). - نیرنگ نمودن، شعبده بازی کردن. جادوگری کردن: در آب و آتش نیرنگها نماید صلب چو ساحران به کف شهریار از آتش و آب. مسعودسعد
سحر. افسون. نیرنج. (لغت فرس) (یادداشت مؤلف) (انجمن آرا) (آنندراج) (برهان قاطع) (غیاث اللغات) (رشیدی). جادوئی. افسون. (اوبهی). ساحری. افسونگری. (برهان قاطع). طلسم. (برهان قاطع) (غیاث اللغات). جادو. فسون: سخن جز ز یزدان و از دین مگوی ز نیرنگ وجادو شگفتی مجوی. فردوسی. ز نیرنگ و از تنبل و جادوئی ز کردار کژی و از بدخوئی. فردوسی. بیامد به تخت کئی برنشست همه بند و نیرنگ تو کرد پست. فردوسی. زهیچ گونه بدو جادوان حیلت ساز به کار برد ندانند حیلت و نیرنگ. فرخی. که گمان برد که این کار به سر برده شود به فسون و به حیل کردن و زرق و نیرنگ. فرخی. چو ادیان (؟) که همه جادوند مردم او وز آب جوی به نیرنگ برکشند آذر. عنصری. مر او را زنی کابلی دایه بود که افسون و نیرنگ را مایه بود. اسدی. پست بنشین و چشم دار و بدانک زود زیر وزبر شود نیرنگ. ناصرخسرو. ره هندوان سوی نیرنگ و افسون ره رومیان زی حساب است و الحان. ناصرخسرو. بر من نهاد روی و فروبرد سربه سر نیرنگ و سحر خاطر و طبعم چو اژدها. مسعودسعد. جهان انباشت گوش من به سیماب بدان تا نشنوم نیرنگ این زن. خاقانی. به ساعتی شکند رمح او طلسم عدو به پیش معجز موسی چه جای نیرنگ است. ظهیر. نادان گمان بری و نه آگاهی از تنبل و عزیمت و نیرنگش. طاهر فضل. ، شعبده. (ناظم الاطباء). چشم بندی.حقه بازی. (یادداشت مؤلف) : هرچند این همه حال نیرنگ است و بر آن داهیان و سوختگان بند شود. (تاریخ بیهقی ص 331). بر جهان چند نوع نیرنگ است بر ملک چند گونه احزان است. مسعودسعد. ای فلک شرم تا کی این نیرنگ ای جهان توبه تا کی این وسواس. مسعودسعد. ای پسر در دلبری بسیار شد نیرنگ تو بی کنار و بی کران شدصلح ما و جنگ تو. سوزنی. دید نیرنگ چرخ آینه رنگ آینۀ عیش نازدوده هنوز. خاقانی. در غمزۀ جادوی او نیرنگ رنگارنگ بین در طبع خاقانی کنون سودای گوناگون نگر. خاقانی. تو می خور صبوحی ترا از فلک چه که چون غول نیرنگ الوان نماید. خاقانی. شه از نیرنگ این گردنده دولاب عجب درماند و عاجز شد در این باب. نظامی. مگر کز روزگار آموخت نیرنگ که از موی سیاه ما برد رنگ. نظامی. دستم چو از نیرنگ او آمد به زیر سنگ او بر چهرۀ گلرنگ او چون لاله در خون آمدم. عطار. جهان پیر است وبی بنیاد ازین فرهادکش فریاد که کرد افسون و نیرنگش ملول از جان شیرینم. حافظ. ، حیله. (رشیدی) (برهان قاطع) (انجمن آرا) (جهانگیری) (اوبهی) (آنندراج) مکر. (انجمن آرا) (غیاث اللغات) (جهانگیری) (آنندراج). فریب. (غیاث اللغات) : یکی گنده پیری شد اندر کمند پر آژنگ و نیرنگ و افسون و بند. فردوسی. چو بشنید رستم بخندید و گفت که چندین چه باشی به نیرنگ جفت. فردوسی. چو برگشت ماهوی شاه جهان بدانست نیرنگ او در نهان. فردوسی. در چشمه شرع کج روم چون خرچنگ در بیشه دین چو روبهم پرنیرنگ. شرف الدین یزدی. به صد نیرنگ و دستان گاه و بیگاه به آذربایگان آورد بنگاه. نظامی. ، تدبیر. چاره گری: تو مردی بزرگی و زورآزمای بسی چاره دانی به نیرنگ و رای. فردوسی. به موبد چنین گفت پس شهریار که دل را به نیرنگ رنجه مدار. فردوسی. پر از چاره و مهر و نیرنگ و جنگ همه ازدر مرد فرهنگ و سنگ. فردوسی. ز دشمنان زبردست چیره خانه خویش نگاه داشت نداند به چاره و نیرنگ. فرخی (دیوان چ دبیرسیاقی ص 207). برونش آرم به نیروی و به نیرنگ چو آتش ز آهن و چون آهن از سنگ. نظامی. یکی را به نیرنگ مشغول دار دگر را برآور ز هستی دمار. سعدی. ، علم حیل. علم مکانیک. (یادداشت مؤلف) : بسی ماهی از سیم و از زر ناب به نیرنگ کرده روان زیر آب. اسدی. ز سیم و ز زر مرغ و پیل و دده به نیرنگ کرده روان بر رده. اسدی. ، کیمیا. (فرهنگ خطی)، مجازاً، به معنی عجایبات نیز آید. (غیاث اللغات). رجوع به معنی اول شود، اعجاز. کرامت. (ناظم الاطباء). رجوع به معنی اول شود، هرچیز تازه و نو. (ناظم الاطباء). - ناموس و نیرنگ، حیله و تدبیر. فریب وافسون: فلک با این همه ناموس و نیرنگ شب و روز ابلقی دارد کهن لنگ. نظامی. - نیرنگ بردن، افسون گشودن. سحر و افسون را باطل کردن: همه بند و نیرنگ ارژنگ برد دلارام بگرفت و گاهت سپرد. فردوسی. - نیرنگ به کار بردن، فسون کردن. جادو به کار بردن: ز هیچ گونه بدو جادوان حیلت ساز به کار برد ندانند حیلت و نیرنگ. فرخی. - نیرنگ راست کردن، حیله گری کردن. گربزی کردن: چو زآنگونه نیرنگ ها کرد راست ز سالار آخر خری ده بخواست. فردوسی. - نیرنگ زدن، سحر کردن. افسون کردن. (فرهنگ فارسی معین). - ، حقه زدن. مکر کردن. (فرهنگ فارسی معین). - نیرنگ ساختن، جادو کردن: بدو گفت نیرنگ سازی هنوز نگردد همی پشت شوخیت گوز. فردوسی. گهی می گسارید و گه چنگ ساخت تو گفتی که هاروت نیرنگ ساخت. فردوسی. - ، حیله گری کردن. مکر کردن: ز بدگوهری بر تو این بس نشان که نیرنگ سازی به گردنکشان. فردوسی. - ، چاره جوئی کردن. تدبیر کردن. چاره جستن: ز هرگونه نیرنگها ساختند (طبیبان) مر آن درد را چاره نشناختند. فردوسی. - نیرنگ کردن، شعبده بازی کردن: چو ابر فندق سیمین در آبدان ریزد برآرد از دل فیروزه شکل سیمین رنگ مشعبدی است که بر خرد مهره های رخام به حقه های بلورین همی کند نیرنگ. ازرقی (از فرهنگ خطی). - نیرنگ نمودن، شعبده بازی کردن. جادوگری کردن: در آب و آتش نیرنگها نماید صلب چو ساحران به کف شهریار از آتش و آب. مسعودسعد
دهی است از دهستان کران بخش مرکزی شهرستان نوشهر که در 4500گزی جنوب نوشهر و در دامنۀمعتدل مرطوبی واقع شده است و 180 تن سکنه دارد. آبش از چشمه و سفیدرود، محصولش برنج، چای، لبنیات و شغل مردمش زراعت است. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 3)
دهی است از دهستان کران بخش مرکزی شهرستان نوشهر که در 4500گزی جنوب نوشهر و در دامنۀمعتدل مرطوبی واقع شده است و 180 تن سکنه دارد. آبش از چشمه و سفیدرود، محصولش برنج، چای، لبنیات و شغل مردمش زراعت است. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 3)
دهی از دهستان القورات بخش حومه شهرستان بیرجند. واقع در 18هزارگزی شمال بیرجند. سر راه شوسۀ عمومی مشهد به زاهدان. دامنه، معتدل. دارای 72 تن سکنه. آب آن ازقنات. محصول آنجا غلات و میوه. شغل اهالی زراعت و راه آن اتومبیل رو است. (فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9)
دهی از دهستان القورات بخش حومه شهرستان بیرجند. واقع در 18هزارگزی شمال بیرجند. سر راه شوسۀ عمومی مشهد به زاهدان. دامنه، معتدل. دارای 72 تن سکنه. آب آن ازقنات. محصول آنجا غلات و میوه. شغل اهالی زراعت و راه آن اتومبیل رو است. (فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9)
مرکّب از: بی + رنج، آسوده. راحت. سلیم. سالم. بی درد و رنج. تندرست: باز تو بیرنج باش و جان تو خرم با نی و با رود و بانبیذ قناروز. رودکی. همیشه تن شاه بیرنج باد نشستش همه بر سر گنج باد. فردوسی. چو ماهوی گنج خداوند خویش بیاورد بیرنج بنهاد پیش. فردوسی. بدادمت بیرنج فرزندوار بگیتی تو مانی ز من یادگار. فردوسی. یکی بیرنج و بیدرد و دو بی سختی و بیماری سیم بی ذل و بیخواری چهارم بیغم و شادی. منوچهری. وز قسمت ارزاق بپرسیدم و گفتم چونست غمی زاهد و بیرنج ستمگر. ناصرخسرو. یک زاهد رنجور و دگر زاهد بیرنج یک کافر شادان و دگر کافر غمخور. ناصرخسرو. - بیرنج گشتن، آسوده و آرام شدن: ز ترکان همه بیشۀ نارون برستند و بیرنج گشت انجمن. فردوسی. ، سلیم. بی آزار و اذیت. که رنج نرساند: بپرسیدشان گفت بیرنج کیست بهر جای درویش و بی گنج کیست. فردوسی. خنک مرد بیرنج و پرهیزگار بویژه کسی کو بود شهریار. فردوسی. تو بیرنج را رنج منمای هیچ همه مردی و داددادن بسیج. فردوسی. رنجه دارنده کم زید چو مگس هست بیرنج از آن زید کرکس. سنائی. ، بیزحمت. بدون مشقت. آسان. سهل. بدون تعب: شهنشاه را کارها ساخته ست در این کار بیرنج پرداخته ست. فردوسی. همی گفت بیرنج تخت این بود که بی کوشش و درد و نفرین بود. فردوسی. که اندر جهان سود بیرنج نیست هم آنرا که کاهل بود گنج نیست. فردوسی. تا نبینی رنج و ناموزی ز دانا علم حق کی توانی دید بیرنج آنچه آن نادان ندید. ناصرخسرو. ترا بیرنج حلوائی چنین نرم برنج سرد را تا کی کنی گرم. نظامی. - بی رنج یافتن، بی زحمت به دست آوردن: چو بی رنج یابی تو بیرنج باش نگهبان این لشکر و گنج باش. فردوسی
مُرَکَّب اَز: بی + رنج، آسوده. راحت. سلیم. سالم. بی درد و رنج. تندرست: باز تو بیرنج باش و جان تو خرم با نی و با رود و بانبیذ قناروز. رودکی. همیشه تن شاه بیرنج باد نشستش همه بر سر گنج باد. فردوسی. چو ماهوی گنج خداوند خویش بیاورد بیرنج بنهاد پیش. فردوسی. بدادمت بیرنج فرزندوار بگیتی تو مانی ز من یادگار. فردوسی. یکی بیرنج و بیدرد و دو بی سختی و بیماری سیم بی ذل و بیخواری چهارم بیغم و شادی. منوچهری. وز قسمت ارزاق بپرسیدم و گفتم چونست غمی زاهد و بیرنج ستمگر. ناصرخسرو. یک زاهد رنجور و دگر زاهد بیرنج یک کافر شادان و دگر کافر غمخور. ناصرخسرو. - بیرنج گشتن، آسوده و آرام شدن: ز ترکان همه بیشۀ نارون برستند و بیرنج گشت انجمن. فردوسی. ، سلیم. بی آزار و اذیت. که رنج نرساند: بپرسیدشان گفت بیرنج کیست بهر جای درویش و بی گنج کیست. فردوسی. خنک مرد بیرنج و پرهیزگار بویژه کسی کو بود شهریار. فردوسی. تو بیرنج را رنج منمای هیچ همه مردی و داددادن بسیج. فردوسی. رنجه دارنده کم زید چو مگس هست بیرنج از آن زید کرکس. سنائی. ، بیزحمت. بدون مشقت. آسان. سهل. بدون تعب: شهنشاه را کارها ساخته ست در این کار بیرنج پرداخته ست. فردوسی. همی گفت بیرنج تخت این بود که بی کوشش و درد و نفرین بود. فردوسی. که اندر جهان سود بیرنج نیست هم آنرا که کاهل بود گنج نیست. فردوسی. تا نبینی رنج و ناموزی ز دانا علم حق کی توانی دید بیرنج آنچه آن نادان ندید. ناصرخسرو. ترا بیرنج حلوائی چنین نرم برنج سرد را تا کی کنی گرم. نظامی. - بی رنج یافتن، بی زحمت به دست آوردن: چو بی رنج یابی تو بیرنج باش نگهبان این لشکر و گنج باش. فردوسی
هر یک از مراسم دینی و مناسک مذهبی، (زردشتی) دعای مختصر (به زبان اوستایی یا پهلوی یا پازند) مانند، نیرنگ آتش، سحر، جادو، طلسم، شعبده، حقه بازی، حیله، مکر
هر یک از مراسم دینی و مناسک مذهبی، (زردشتی) دعای مختصر (به زبان اوستایی یا پهلوی یا پازند) مانند، نیرنگ آتش، سحر، جادو، طلسم، شعبده، حقه بازی، حیله، مکر
اگر چه نارنج زرد است و نباید میوه خوبی باشد اما بوی خوش دارد و از جمله میوه های بهشت است لاجرم دیدن آن به تاویل نیکو بود در خواب نامه های غربی نیز انواع مرکبات و نارنج را خوب دانسته و از میوه هایی قلمداد کرده اند که ارباب انواع از ماورای دنیای محسوسات ما و از بهشت به زمین آورده و در اختیار انسان خاکی قرار داده اند. حضرت دانیال اگر بیند نارنج داشت از یکی تا سه عدد، دلیل فرزند بود. اگر بیشتر بیند، دلیل مال بود و نعمت. محمد بن سیرین دیدن نارنج درخواب چهاروجه است. اول: دوست. دوم: منازعت. سوم: فرزند. چهارم: منفعت. اگر بیند نارنج به خروار داشت، دلیل که مال حاصل کند.
اگر چه نارنج زرد است و نباید میوه خوبی باشد اما بوی خوش دارد و از جمله میوه های بهشت است لاجرم دیدن آن به تاویل نیکو بود در خواب نامه های غربی نیز انواع مرکبات و نارنج را خوب دانسته و از میوه هایی قلمداد کرده اند که ارباب انواع از ماورای دنیای محسوسات ما و از بهشت به زمین آورده و در اختیار انسان خاکی قرار داده اند. حضرت دانیال اگر بیند نارنج داشت از یکی تا سه عدد، دلیل فرزند بود. اگر بیشتر بیند، دلیل مال بود و نعمت. محمد بن سیرین دیدن نارنج درخواب چهاروجه است. اول: دوست. دوم: منازعت. سوم: فرزند. چهارم: منفعت. اگر بیند نارنج به خروار داشت، دلیل که مال حاصل کند.
