شایسته بودن، سزاوار بودن، برای مثال گر سیستان بنازد بر شهرها عجب نیست / زیرا که سیستان را زیبد به خواجه مفخر (فرخی - ۱۸۷)، خوبی و آراستگی داشتن، برازیدن، شایسته و برازنده بودن چیزی برای چیز دیگر مثل لباس به تن انسان
شایسته بودن، سزاوار بودن، برای مِثال گر سیستان بنازد بر شهرها عجب نیست / زیرا که سیستان را زیبد به خواجه مفخر (فرخی - ۱۸۷)، خوبی و آراستگی داشتن، برازیدن، شایسته و برازنده بودن چیزی برای چیز دیگر مثل لباس به تن انسان
آراستن. (آنندراج). آراستن و پیراستن. (ناظم الاطباء) ، آراسته بودن. خوش آیند بودن. (فرهنگ فارسی معین). زیبا بودن. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) ، شایستن و شایسته بودن و شایسته شدن. (ناظم الاطباء). شایسته و سزاوار بودن. (فرهنگ فارسی معین). شایستن. سزیدن. برازیدن. سزاوار بودن. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) :... به نزدیک کرمانی شد و سلام کرد و بنشست. پس گفت یا اباعلی سوگند دهم بر تو بخدای که کار نکنی که از تو نزیبد و تو سید قومی. (ترجمه طبری بلعمی). ز شاه جهاندار جز راستی نزیبد که دیو آورد کاستی. فردوسی. مرا گفت جز دخت خاقان مخواه نزیبد پرستار هم جفت شاه. فردوسی. چنین گفت کامروز این تخت و گاه مرا زیبد و تاج و گرز و کلاه. فردوسی. بپرسید کاین تخت شاهنشهی کرا زیبد و کیست با فرهی. فردوسی. می خور که ترا زیبد می خوردن و شادی می خوردن تو مدحت و آن دگران ذم. فرخی. زیبد ار من به مدیح تو ملک، فخر کنم خاطر اندرخور وصف تو رسانم به کمال. فرخی. زیبد که بدو دولت و اقبال بنازد کاین هر دو ز اقران امیرند و ز امثال. فرخی. مرکب غزو ورا کوه منی زیبد زین پردۀ خان خطازین ورا زیبد یون. مخلدی (از حاشیۀ فرهنگ اسدی نخجوانی). همی گفت در کوشش و دار و برد جز ایرانیان را نزیبد نبرد. اسدی. بدو گفت جمشید کای خوشخرام نزیبد ز تو این سخنهای خام. اسدی. شادمانی به عمر کی زیبد چون حقیقت بود همی که فناست. مسعودسعد. ای آنکه ترا مشاطه حورا زیبد سنگ است آن دل کز چو توئی بشکیبد. مسعودسعد (دیوان چ رشیدیاسمی ص 692). خردمند باید که... از اول شراب خوردن تا آخر هیچ بدی و ناهمواری ازو در وجود نیاید... چون بدین درجه رسد شراب خوردن او را زیبد. (نوروزنامه). اگر تا این غایت وزیر بودی اکنون امیری و ملک ترا باد و ترا زیبد. (اسرارالتوحید). هنگام بهار است و نهال اکنون بالد زیبد که در آن روضۀ فرخنده ببالی. سوزنی. ای ز پشت ارسلان خان، ارسلان خان دگر ملک داری را نزیبد جز تو سلطان دگر. سوزنی. سالهای عمر تو بادا ز دور آسمان بی حد و بی مر که بی حد زیبد و بی مر سزد. سوزنی. شاید اگر در حرم، سگ ندهد آب دست زیبد اگر در ارم بز نبود میوه چین. خاقانی. مرا از بعد پنجه ساله اسلام نزیبد چون صلیبی بند بر پا. خاقانی. با سکندر برابرش ننهم که سکندر غلام اوزیبد. خاقانی. گرچه بدون تو چرخ، تاج و نگین داد لیک رقص نزیبد ز بز، تیشه زنی از شبان. خاقانی. هر آن پشه که برخیزد ز راهش سر نمرود زیبد بارگاهش. نظامی. خلعت افلاک نمی زیبدت خاکی و جز خاک نمی زیبدت. نظامی. ور پردۀ عشاق و صفاهان و حجاز است از حنجرۀ مطرب مکروه نزیبد. سعدی (گلستان). چه شایسته کردی که خواهی بهشت نمی زیبدت ناز با روی زشت. سعدی (بوستان). نزیبد مرا با جوانان چمید که بر عارضم صبح پیری دمید. سعدی (بوستان). زیبد اگر طلب کند عزت ملک مصر دل آنکه هزار یوسفش بندۀ جاه و مال شد. سعدی. جایی که برق عصیان بر آدم صفی زد ما را چگونه زیبد دعوی بی گناهی. حافظ. اگر دشنام فرمایی وگر نفرین، دعا گویم جواب تلخ می زیبد لب لعل شکرخا را. حافظ. ، برازنده بودن (جامه به تن و جز آن). (فرهنگ فارسی معین). رجوع به زیب و دیگر ترکیبهای این کلمه شود
آراستن. (آنندراج). آراستن و پیراستن. (ناظم الاطباء) ، آراسته بودن. خوش آیند بودن. (فرهنگ فارسی معین). زیبا بودن. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) ، شایستن و شایسته بودن و شایسته شدن. (ناظم الاطباء). شایسته و سزاوار بودن. (فرهنگ فارسی معین). شایستن. سزیدن. برازیدن. سزاوار بودن. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) :... به نزدیک کرمانی شد و سلام کرد و بنشست. پس گفت یا اباعلی سوگند دهم بر تو بخدای که کار نکنی که از تو نزیبد و تو سید قومی. (ترجمه طبری بلعمی). ز شاه جهاندار جز راستی نزیبد که دیو آورد کاستی. فردوسی. مرا گفت جز دخت خاقان مخواه نزیبد پرستار هم جفت شاه. فردوسی. چنین گفت کامروز این تخت و گاه مرا زیبد و تاج و گرز و کلاه. فردوسی. بپرسید کاین تخت شاهنشهی کرا زیبد و کیست با فرهی. فردوسی. می خور که ترا زیبد می خوردن و شادی می خوردن تو مدحت و آن ِ دگران ذم. فرخی. زیبد ار من به مدیح تو ملک، فخر کنم خاطر اندرخور وصف تو رسانم به کمال. فرخی. زیبد که بدو دولت و اقبال بنازد کاین هر دو ز اقران امیرند و ز امثال. فرخی. مرکب غزو ورا کوه منی زیبد زین پردۀ خان خطازین ورا زیبد یون. مخلدی (از حاشیۀ فرهنگ اسدی نخجوانی). همی گفت در کوشش و دار و برد جز ایرانیان را نزیبد نبرد. اسدی. بدو گفت جمشید کای خوشخرام نزیبد ز تو این سخنهای خام. اسدی. شادمانی به عمر کی زیبد چون حقیقت بود همی که فناست. مسعودسعد. ای آنکه ترا مشاطه حورا زیبد سنگ است آن دل کز چو توئی بشکیبد. مسعودسعد (دیوان چ رشیدیاسمی ص 692). خردمند باید که... از اول شراب خوردن تا آخر هیچ بدی و ناهمواری ازو در وجود نیاید... چون بدین درجه رسد شراب خوردن او را زیبد. (نوروزنامه). اگر تا این غایت وزیر بودی اکنون امیری و ملک ترا باد و ترا زیبد. (اسرارالتوحید). هنگام بهار است و نهال اکنون بالد زیبد که در آن روضۀ فرخنده ببالی. سوزنی. ای ز پشت ارسلان خان، ارسلان خان دگر ملک داری را نزیبد جز تو سلطان دگر. سوزنی. سالهای عمر تو بادا ز دور آسمان بی حد و بی مر که بی حد زیبد و بی مر سزد. سوزنی. شاید اگر در حرم، سگ ندهد آب دست زیبد اگر در ارم بز نبود میوه چین. خاقانی. مرا از بعد پنجه ساله اسلام نزیبد چون صلیبی بند بر پا. خاقانی. با سکندر برابرش ننهم که سکندر غلام اوزیبد. خاقانی. گرچه بدون تو چرخ، تاج و نگین داد لیک رقص نزیبد ز بز، تیشه زنی از شبان. خاقانی. هر آن پشه که برخیزد ز راهش سر نمرود زیبد بارگاهش. نظامی. خلعت افلاک نمی زیبدت خاکی و جز خاک نمی زیبدت. نظامی. ور پردۀ عشاق و صفاهان و حجاز است از حنجرۀ مطرب مکروه نزیبد. سعدی (گلستان). چه شایسته کردی که خواهی بهشت نمی زیبدت ناز با روی زشت. سعدی (بوستان). نزیبد مرا با جوانان چمید که بر عارضم صبح پیری دمید. سعدی (بوستان). زیبد اگر طلب کند عزت ملک مصر دل آنکه هزار یوسفش بندۀ جاه و مال شد. سعدی. جایی که برق عصیان بر آدم صفی زد ما را چگونه زیبد دعوی بی گناهی. حافظ. اگر دشنام فرمایی وگر نفرین، دعا گویم جواب تلخ می زیبد لب لعل شکرخا را. حافظ. ، برازنده بودن (جامه به تن و جز آن). (فرهنگ فارسی معین). رجوع به زیب و دیگر ترکیبهای این کلمه شود
مرکّب از: ’شیب’ + ’یدن’، پسوند مصدری، متعدی آن شیبانیدن. مخلوط شدن. آمیخته شدن. (حاشیۀ برهان چ معین) (ناظم الاطباء) ، لرزیدن. (غیاث اللغات)، لرزیدن و طپیدن. (ناظم الاطباء) (حاشیۀ برهان چ معین) ، جنبیدن. (ناظم الاطباء) (حاشیۀ برهان چ معین) ، آشفته شدن. ملول گشتن. غمین شدن. غمگین گشتن. (یادداشت مؤلف) : زمانی ازو صبر کردن نیارم بشیبم گر او را نبینم زمانی. فرخی. ز خواری و رنجی کت آمد مشیب که گیتی چنین است بالا و شیب. اسدی. روح القدس بشیبد اگر بکر همتش پرده در این سراچۀ اشیا برافکند. خاقانی. دل دیوانه بشیبد هر ماه چون نظر سوی هلالش برسد. خاقانی. مانی بماه نو که بشیبم چو بینمت چون شیفته شوم کنی افسون بدوستی. خاقانی. - درشیبیدن، آشفته شدن. غمگین گشتن: امّید وصال تو مرا بفریبد خسته دل من چو بیدلان درشیبد ای آنکه ترا مشاطه حورا زیبد سنگ است آن دل کز چو توئی بشکیبد. مسعودسعد. ، مجازاً، فریفته شدن. (غیاث)، مجازاً، فریفتن و فریفته شدن. (آنندراج) : زرق دنیا را گر من بخریدم تو مخر ور کسی بر سخن دیو بشیبد تو مشیب. ناصرخسرو. ، مدهوش شدن. (یادداشت مؤلف) ، زاری کردن. (یادداشت مؤلف)، بیقراری کردن: ستودانی از سنگ خارا برآر ز بیرون بر او نام من کن نگار شکیب آور از درد و بر من مشیب که از مهر بسیار بهتر شکیب. اسدی
مُرَکَّب اَز: ’شیب’ + ’َیدن’، پسوند مصدری، متعدی آن شیبانیدن. مخلوط شدن. آمیخته شدن. (حاشیۀ برهان چ معین) (ناظم الاطباء) ، لرزیدن. (غیاث اللغات)، لرزیدن و طپیدن. (ناظم الاطباء) (حاشیۀ برهان چ معین) ، جنبیدن. (ناظم الاطباء) (حاشیۀ برهان چ معین) ، آشفته شدن. ملول گشتن. غمین شدن. غمگین گشتن. (یادداشت مؤلف) : زمانی ازو صبر کردن نیارم بشیبم گر او را نبینم زمانی. فرخی. ز خواری و رنجی کت آمد مشیب که گیتی چنین است بالا و شیب. اسدی. روح القدس بشیبد اگر بکر همتش پرده در این سراچۀ اشیا برافکند. خاقانی. دل دیوانه بشیبد هر ماه چون نظر سوی هلالش برسد. خاقانی. مانی بماه نو که بشیبم چو بینمت چون شیفته شوم کنی افسون بدوستی. خاقانی. - درشیبیدن، آشفته شدن. غمگین گشتن: امّید وصال تو مرا بفْریبد خسته دل من چو بیدلان درشیبد ای آنکه ترا مشاطه حورا زیبد سنگ است آن دل کز چو توئی بشکیبد. مسعودسعد. ، مجازاً، فریفته شدن. (غیاث)، مجازاً، فریفتن و فریفته شدن. (آنندراج) : زرق دنیا را گر من بخریدم تو مخر ور کسی بر سخن دیو بشیبد تو مشیب. ناصرخسرو. ، مدهوش شدن. (یادداشت مؤلف) ، زاری کردن. (یادداشت مؤلف)، بیقراری کردن: ستودانی از سنگ خارا برآر ز بیرون بر او نام من کن نگار شکیب آور از درد و بر من مشیب که از مهر بسیار بهتر شکیب. اسدی
مرکّب از: ب + زیبیدن، زیبیدن. زیبا شدن. شایسته و سزاوار شدن. رجوع به زیبیدن شود، منسوب به نوعی از گوسپند اطلاق می شود که بجای پشم مو دارد و در زیر مو کرک است که اسامی آنها ازدو جنس ذیل کلمه میش آمده است. رجوع به میش شود
مُرَکَّب اَز: ب + زیبیدن، زیبیدن. زیبا شدن. شایسته و سزاوار شدن. رجوع به زیبیدن شود، منسوب به نوعی از گوسپند اطلاق می شود که بجای پشم مو دارد و در زیر مو کرک است که اسامی آنها ازدو جنس ذیل کلمه میش آمده است. رجوع به میش شود
یک سو رفتن و تحاشی نمودن، و بر این قیاس: کیبید و کیبد. (فرهنگ رشیدی). به یک سو رفتن و تحاشی نمودن، و بر این قیاس: کیبد و کیبید، و در فارسی کوبیده خاطر و رنجیده دل را کیبیده خوانند، و کوفته خاطر نیز به همین معنی است. (آنندراج) (انجمن آرا). کناره کردن و به یک سو رفتن و تحاشی کردن و از جای گشتن. (ناظم الاطباء) ، از جایی به جایی کشیدن و گردانیدن باشد. (برهان) (ناظم الاطباء) ، منحرف کردن از راه. به ضلالت افکندن. گمراه کردن. اضلال. میل دادن. از راستی به کژی افکندن. (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : یا رب چو آفریدی رویی بدین مثال خود رحم کن بر امت و از راهشان مکیب. شهید (از یادداشت ایضاً). ، فریفتن به عشق. (فرهنگ فارسی معین)
یک سو رفتن و تحاشی نمودن، و بر این قیاس: کیبید و کیبد. (فرهنگ رشیدی). به یک سو رفتن و تحاشی نمودن، و بر این قیاس: کیبد و کیبید، و در فارسی کوبیده خاطر و رنجیده دل را کیبیده خوانند، و کوفته خاطر نیز به همین معنی است. (آنندراج) (انجمن آرا). کناره کردن و به یک سو رفتن و تحاشی کردن و از جای گشتن. (ناظم الاطباء) ، از جایی به جایی کشیدن و گردانیدن باشد. (برهان) (ناظم الاطباء) ، منحرف کردن از راه. به ضلالت افکندن. گمراه کردن. اضلال. میل دادن. از راستی به کژی افکندن. (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : یا رب چو آفریدی رویی بدین مثال خود رحم کن بر امت و از راهشان مکیب. شهید (از یادداشت ایضاً). ، فریفتن به عشق. (فرهنگ فارسی معین)