که دیر مؤاخذه کند، اغماض کننده: در خطا دیرگیر و زودگذار در عطا سخت مهر و سست مهار، سنایی، در وی آهسته رو که تیزهش است دیرگیر است لیک زودکش است، نظامی (هفت پیکر ص 358)، - امثال: خدا دیرگیر است لیکن سخت گیر است
که دیر مؤاخذه کند، اغماض کننده: در خطا دیرگیر و زودگذار در عطا سخت مهر و سست مهار، سنایی، در وی آهسته رو که تیزهش است دیرگیر است لیک زودکش است، نظامی (هفت پیکر ص 358)، - امثال: خدا دیرگیر است لیکن سخت گیر است
آنکه شیر را بگیرد و شکارکند، آنکه با شیر درآویزد و بدو پیروز گردد، (از یادداشت مؤلف)، شجاع، سخت شجاع، سخت دلیر و شجاع، بسیار دلیر، (یادداشت مؤلف) : چه جویی نبرد یکی مرد پیر که کاوس خواندی ورا شیرگیر، فردوسی، برفت از پسش رستم شیرگیر ببارید بر لشکرش گرز و تیر، فردوسی، ز دارای دارای بن اردشیر سوی قیصر اسکندر شیرگیر، فردوسی، منم گفت گردافکن و شیرگیر کمند و کمان دارم و گرز و تیر، فردوسی، که آن روز افکنده بودند تیر سیاووش و گرسیوز شیرگیر، فردوسی، گمانی نبردم که از اردشیر یکی نامجوی آید و شیرگیر، فردوسی، دراو مجلس ماهرویان مجلس در او خانه شیرگیران لشکر، فرخی، آگهی شان نه زآهنین جگری شیرگیری و اژدهاشکری، نظامی، چون صبح به مهر بی نظیر است چون مهر به کینه شیرگیر است، نظامی، تو آن شیرگیری که در وقت جنگ ز شمشیر تو خون شود خاره سنگ، نظامی، شیرگیری ولیک نز مستی شیرگیری به اژدهادستی، نظامی، شیرگیر از خون نرّه شیر خورد تو بگویی او نکرد آن باده کرد، مولوی، سوی خرگوشان دوید آن شیرگیر کابشروا یا قوم اذ جاء البشیر، مولوی، بدو گفتم ای سرور شیرگیر چه فرسوده گشتی چو روباه پیر، سعدی (بوستان)، جوانان پیل افکن شیرگیر ندانند دستان روباه پیر، سعدی (بوستان)، ز نیروی سرپنجۀ شیرگیر فرومانده عاجز چو روباه پیر، سعدی (بوستان)، هر درخت کهن که دیدی به زور سرپنجۀ شیرگیر از بیخ برکندی، (گلستان)، آن شاه تندحمله که خورشید شیرگیر پیشش به روز معرکه کمتر غزاله بود، حافظ، عیب دل کردم که وحشی وضع و هرجایی مباش گفت چشم شیرگیر و غنج آن آهوببین، حافظ، ای شاه شیرگیر چه کم گردد ار شود در سایۀ تو ملک فراغت میسرم، حافظ، - گو شیرگیر، پهلوان سخت دلیر و شجاع، یل شیرگیر، (ازیادداشت مؤلف) : چنین داد پاسخ مر او را هجیر که شاید بدن کاّن گو شیرگیر، فردوسی، سپهدارشان اردشیر دلیر که بد پور بیژن گوی شیرگیر، فردوسی، - یل شیرگیر، پهلوان سخت شجاع و دلیر، (یادداشت مؤلف) : بهار و تموز و زمستان و تیر نیاسود هرگز یل شیرگیر، فردوسی، ز بس نیزه و خنجر و گرز و تیر که شد ساخته بر یل شیرگیر، فردوسی، به سهراب گفت ای یل شیرگیر کمندافکن و گرد و شمشیرگیر، فردوسی، چو آرش که بردی به فرسنگ تیر چو پیروز قارن یل شیرگیر، فردوسی، چنین گفت از باره شاه اردشیر که بفراز رزم ای یل شیرگیر، فردوسی، ، جری شده، (یادداشت مؤلف)، مردم مست، (از برهان) (از غیاث) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ جهانگیری)، نیم مست، (فرهنگ اوبهی) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ جهانگیری)، کسی که او را نشئۀ مستی شراب متوسط باشد، مرتبه ای از مستی، نیم مست، (یادداشت مؤلف)، کسی که کیفش رسا باشد و از جا درنیاید و خودداری نماید، (از غیاث)، به معنی مست و دلیر است، گویند بهرام گور وقتی در شکار خفته ای را دید در حوالی در قلعه افتاده و کلاغ با منقار چشم او را برمی آورد، یقین کرد مرده است چون معلوم شد از غایت مستی و بیخودی از خود بیخبر شده به نظر بهرام گور شگفت آمده حکم به منع شراب کرد و مدتی مردم ممنوع بودند الا در خلوت پنهانی، وقتی کفش دوزی زنی گرفت و از ضعف باه او را قوت تصرف نبود برای معالجه قدری شراب کهنه خورد مقارن این کار از کوچه غوغایی برآمد وی نیز بیرون دوید شیری دید که زنجیر بگسیخته و بیرون آمده و مردم از آن گریزانند وی از سورت مستی بر شیر حمله کرد مشتی چند بر بناگوش شیر زد و شیر را بگرفت و بداشت تا شیربانان دررسیدند، چون این قصه به عرض شاه رسیدبخندید و کفشگر را بخواست و از راز آگاه شد و به محرمان حضور گفت شراب نه چندان باید خورد که افتد و کلاغ چشم آدمی را برآورد بلکه آن قدر باید خورد که مست و شیرگیر شود، و این سخن مثل شد و بماند، (از آنندراج) (از انجمن آرا)، - شیرگیر کردن، نیم مست کردن، (از فرهنگ جهانگیری) : بلبلان را مست کرد آن مطربان را شیرگیر تا که در سازند با هم نغمۀ داود را، مولوی، ، معزز و صاحب مرتبه، (از غیاث) (از بهار عجم)، نام روز بیست وهشتم باشداز ماههای ملکی، (برهان) (از فرهنگ جهانگیری)، نام روز بیست وهشتم از هر ماه شمسی، (ناظم الاطباء)
آنکه شیر را بگیرد و شکارکند، آنکه با شیر درآویزد و بدو پیروز گردد، (از یادداشت مؤلف)، شجاع، سخت شجاع، سخت دلیر و شجاع، بسیار دلیر، (یادداشت مؤلف) : چه جویی نبرد یکی مرد پیر که کاوس خواندی ورا شیرگیر، فردوسی، برفت از پسش رستم شیرگیر ببارید بر لشکرش گرز و تیر، فردوسی، ز دارای دارای بن اردشیر سوی قیصر اسکندر شیرگیر، فردوسی، منم گفت گردافکن و شیرگیر کمند و کمان دارم و گرز و تیر، فردوسی، که آن روز افکنده بودند تیر سیاووش و گرسیوز شیرگیر، فردوسی، گمانی نبردم که از اردشیر یکی نامجوی آید و شیرگیر، فردوسی، دراو مجلس ماهرویان مجلس در او خانه شیرگیران لشکر، فرخی، آگهی شان نه زآهنین جگری شیرگیری و اژدهاشکری، نظامی، چون صبح به مهر بی نظیر است چون مهر به کینه شیرگیر است، نظامی، تو آن شیرگیری که در وقت جنگ ز شمشیر تو خون شود خاره سنگ، نظامی، شیرگیری ولیک نز مستی شیرگیری به اژدهادستی، نظامی، شیرگیر از خون نرّه شیر خورد تو بگویی او نکرد آن باده کرد، مولوی، سوی خرگوشان دوید آن شیرگیر کابشروا یا قوم اذ جاء البشیر، مولوی، بدو گفتم ای سرور شیرگیر چه فرسوده گشتی چو روباه پیر، سعدی (بوستان)، جوانان پیل افکن شیرگیر ندانند دستان روباه پیر، سعدی (بوستان)، ز نیروی سرپنجۀ شیرگیر فرومانده عاجز چو روباه پیر، سعدی (بوستان)، هر درخت کهن که دیدی به زور سرپنجۀ شیرگیر از بیخ برکندی، (گلستان)، آن شاه تندحمله که خورشید شیرگیر پیشش به روز معرکه کمتر غزاله بود، حافظ، عیب دل کردم که وحشی وضع و هرجایی مباش گفت چشم شیرگیر و غنج آن آهوببین، حافظ، ای شاه شیرگیر چه کم گردد ار شود در سایۀ تو ملک فراغت میسرم، حافظ، - گو شیرگیر، پهلوان سخت دلیر و شجاع، یل شیرگیر، (ازیادداشت مؤلف) : چنین داد پاسخ مر او را هجیر که شاید بُدَن کاَّن گو شیرگیر، فردوسی، سپهدارشان اردشیر دلیر که بد پور بیژن گوی شیرگیر، فردوسی، - یل شیرگیر، پهلوان سخت شجاع و دلیر، (یادداشت مؤلف) : بهار و تموز و زمستان و تیر نیاسود هرگز یل شیرگیر، فردوسی، ز بس نیزه و خنجر و گرز و تیر که شد ساخته بر یل شیرگیر، فردوسی، به سهراب گفت ای یل شیرگیر کمندافکن و گرد و شمشیرگیر، فردوسی، چو آرش که بردی به فرسنگ تیر چو پیروز قارن یل شیرگیر، فردوسی، چنین گفت از باره شاه اردشیر که بفْراز رزم ای یل شیرگیر، فردوسی، ، جری شده، (یادداشت مؤلف)، مردم مست، (از برهان) (از غیاث) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ جهانگیری)، نیم مست، (فرهنگ اوبهی) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ جهانگیری)، کسی که او را نشئۀ مستی شراب متوسط باشد، مرتبه ای از مستی، نیم مست، (یادداشت مؤلف)، کسی که کیفش رسا باشد و از جا درنیاید و خودداری نماید، (از غیاث)، به معنی مست و دلیر است، گویند بهرام گور وقتی در شکار خفته ای را دید در حوالی در قلعه افتاده و کلاغ با منقار چشم او را برمی آورد، یقین کرد مرده است چون معلوم شد از غایت مستی و بیخودی از خود بیخبر شده به نظر بهرام گور شگفت آمده حکم به منع شراب کرد و مدتی مردم ممنوع بودند الا در خلوت پنهانی، وقتی کفش دوزی زنی گرفت و از ضعف باه او را قوت تصرف نبود برای معالجه قدری شراب کهنه خورد مقارن این کار از کوچه غوغایی برآمد وی نیز بیرون دوید شیری دید که زنجیر بگسیخته و بیرون آمده و مردم از آن گریزانند وی از سورت مستی بر شیر حمله کرد مشتی چند بر بناگوش شیر زد و شیر را بگرفت و بداشت تا شیربانان دررسیدند، چون این قصه به عرض شاه رسیدبخندید و کفشگر را بخواست و از راز آگاه شد و به محرمان حضور گفت شراب نه چندان باید خورد که افتد و کلاغ چشم آدمی را برآورد بلکه آن قدر باید خورد که مست و شیرگیر شود، و این سخن مثل شد و بماند، (از آنندراج) (از انجمن آرا)، - شیرگیر کردن، نیم مست کردن، (از فرهنگ جهانگیری) : بلبلان را مست کرد آن مطربان را شیرگیر تا که در سازند با هم نغمۀ داود را، مولوی، ، معزز و صاحب مرتبه، (از غیاث) (از بهار عجم)، نام روز بیست وهشتم باشداز ماههای ملکی، (برهان) (از فرهنگ جهانگیری)، نام روز بیست وهشتم از هر ماه شمسی، (ناظم الاطباء)
دیرگذار. کندگذار. که به کندی سپری شود: لکن بر هر حال که باشد تبهاء مرکب عسرتر و دیر گذرتر باشد. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). کشکاب رطوبت زیادت کند و تب بلغمی را عسرتر و دیرگذرتر کند. (ذخیرۀ خوارزمشاهی)
دیرگذار. کندگذار. که به کندی سپری شود: لکن بر هر حال که باشد تبهاء مرکب عسرتر و دیر گذرتر باشد. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). کشکاب رطوبت زیادت کند و تب بلغمی را عسرتر و دیرگذرتر کند. (ذخیرۀ خوارزمشاهی)
عالم گیر. (ناظم الاطباء). تسخیرکننده آفاق. (غیاث). کسی که در زمان خود همان کس والی باشد و بس و معنی ترکیبی آن تسخیرکننده آفاق است. (از آنندراج) : من آن دورگیرم که دارای گرد ز من جا همی برد و جان هم نبرد. نظامی (از آنندراج). اگر خواندشان داور دورگیر به رفتن نگشتند فرمان پذیر. نظامی. که تا دور باشد قوامش پذیر تو بادی جهان داور دورگیر. نظامی. پذیرای پند دبیران شدند که از جملۀ دورگیران شدند. نظامی. ، پادشاه. (از ناظم الاطباء). پادشاه هفت اقلیم. (غیاث) ، باده نوش. (از ناظم الاطباء). گیرندۀ شراب که به دور در آورند. کنایه است از شراب خوار. (آنندراج)
عالم گیر. (ناظم الاطباء). تسخیرکننده آفاق. (غیاث). کسی که در زمان خود همان کس والی باشد و بس و معنی ترکیبی آن تسخیرکننده آفاق است. (از آنندراج) : من آن دورگیرم که دارای گرد ز من جا همی برد و جان هم نبرد. نظامی (از آنندراج). اگر خواندشان داور دورگیر به رفتن نگشتند فرمان پذیر. نظامی. که تا دور باشد قوامش پذیر تو بادی جهان داور دورگیر. نظامی. پذیرای پند دبیران شدند که از جملۀ دورگیران شدند. نظامی. ، پادشاه. (از ناظم الاطباء). پادشاه هفت اقلیم. (غیاث) ، باده نوش. (از ناظم الاطباء). گیرندۀ شراب که به دور در آورند. کنایه است از شراب خوار. (آنندراج)
