- دیرباز
زمان دور و دراز، مدت دراز، زمان پیشین، عهد قدیم
معنی دیرباز - جستجوی لغت در جدول جو
- دیرباز
زمان دور و دراز، زمان پیشین
- دیرباز
زمان دور و دراز، زمان پیشین
پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما
فرمان دور شدن، کنایه از نیزۀ دو شاخه ای که در قدیم پیشاپیش پادشاه می برده اند تا مردم آن را ببینند و از سر راه دور شوند، برای مثال برآورد از جگر آهی چنان سرد / که گفتی دور باشی بر جگر خورد (نظامی۲ - ۲۳۱) ،
کنایه از آهی که از ته دل برآید،برای مثال چو دارا جواب سکندر شنید / یکی دور باش از جگر برکشید (نظامی۵ - ۸۱۵) ، کنایه از مانع، کنایه از نگهبان شاه
کنایه از آهی که از ته دل برآید،
بدنما، نازیبا، زشت خو، خشم آلود، برای مثال پلنگ دژ برازی دید در کوه / که شیر چرخ گشت از کینش استوه (ابوشکور - شاعران بی دیوان - ۹۰) ، خام طمع
دیریازنده، دراز، طولانی، برای مثال پراندیشه بود آن شب دیریاز / چوخورشید بنمود تاج از فراز (فردوسی - ۲/۸)
کسی که در بلندی روی ریسمان راه برود و بازی کند، ساروباز، بندباز، رسن باز
تنگ بار، (یادداشت مؤلف)، کسی را گویند که مردم نزد او به دشواری بار یابند، (از برهان ذیل تنگ بار)، رجوع به تنگ بار شود
از شیر بازکرده، (یادداشت مؤلف) :
مویم چو شیر گشت و شد از عمر شیرباز
کز یک گناه بازنگشتم به عمر سیر،
سوزنی،
- شیرباز کردن، فطام، از شیر باز کردن، (یادداشت مؤلف) :
پیرپروردایۀ لطف تو است آنکو نکرد
هیچ دانا را ز طفلی تا به پیری شیرباز،
سوزنی
مویم چو شیر گشت و شد از عمر شیرباز
کز یک گناه بازنگشتم به عمر سیر،
سوزنی،
- شیرباز کردن، فطام، از شیر باز کردن، (یادداشت مؤلف) :
پیرپروردایۀ لطف تو است آنکو نکرد
هیچ دانا را ز طفلی تا به پیری شیرباز،
سوزنی
سنگ آذرین بازی (یعنی سنگ آذرینی که درصد سیلیس آن نسبتهً کم است) که معمولاً در رگه ها و ورقه های نفوذی یافت میشود و اساساً مرکب از فلدسپات کجشکافت و اوژیت و مقدار کمی ماینتیت و آپاتیت می باشد، اصطلاح دیاباز در 1807 میلادی برای آنچه اکنون دیوریت خوانده میشود وضع شد، (از دائره المعارف فارسی)، رجوع به دیوریت شود
(دَ)
لغت نامه دهخدا
مقابل دربسته: سرای درباز، خانه ای که در آن به روی همگان باز باشد:
وزارت است به اهل وزارت آمده باز
سرای دولت میرانیان شده درباز.
سوزنی
وزارت است به اهل وزارت آمده باز
سرای دولت میرانیان شده درباز.
سوزنی
(صُ بَ تَ / تِ)
لغت نامه دهخدا
که تاخت ممتد و طولانی دارد، که تاخت و تاز او دراز کشد:
بده پند و خاموش یکچند روزی
یله کن بدین کرۀ دیر تازش،
ناصرخسرو
بده پند و خاموش یکچند روزی
یله کن بدین کرۀ دیر تازش،
ناصرخسرو
(زَ دَ / دِ)
لغت نامه دهخدا
دیرپیوند، (یادداشت مؤلف)، دیرآشنا:
چو این نامه آمد بسوی گراز
پراندیشه شد مهتر دیرساز،
فردوسی،
چنین داد پاسخ که آز و نیاز
دو دیوند پتیاره و دیرساز،
فردوسی،
اگر چه شود بخت او دیرساز
شود بخت فیروز با خوشنواز،
فردوسی،
چنین داد پاسخ به کسری که آز
ستمکاره دیوی بود دیرساز،
فردوسی،
یکی گفت کای شاه کهترنواز
چرا گشتی اکنون چنین دیرساز،
فردوسی،
- اختردیرساز، بخت دیرساز، بخت نامساعد، بخت ناسازگار:
برفتند و نومید بازآمدند
که با اختردیرساز آمدند،
فردوسی،
بتاریخ شاهان نیاز آمدم
به پیش اختر دیرساز آمدم،
فردوسی،
- بخت دیرساز، بخت نامساعد:
اگرچه بدی بختشان دیرساز
به کهتر نبرداشتندی نیاز،
فردوسی،
- گنبد دیرساز،آسمان ناسازگار، دیرآشتی:
بدیدم که این گنبد دیرساز
نخواهد همی لب گشادن براز،
فردوسی
چو این نامه آمد بسوی گراز
پراندیشه شد مهتر دیرساز،
فردوسی،
چنین داد پاسخ که آز و نیاز
دو دیوند پتیاره و دیرساز،
فردوسی،
اگر چه شود بخت او دیرساز
شود بخت فیروز با خوشنواز،
فردوسی،
چنین داد پاسخ به کسری که آز
ستمکاره دیوی بود دیرساز،
فردوسی،
یکی گفت کای شاه کهترنواز
چرا گشتی اکنون چنین دیرساز،
فردوسی،
- اختردیرساز، بخت دیرساز، بخت نامساعد، بخت ناسازگار:
برفتند و نومید بازآمدند
که با اختردیرساز آمدند،
فردوسی،
بتاریخ شاهان نیاز آمدم
به پیش اختر دیرساز آمدم،
فردوسی،
- بخت دیرساز، بخت نامساعد:
اگرچه بدی بختشان دیرساز
به کهتر نبرداشتندی نیاز،
فردوسی،
- گنبد دیرساز،آسمان ناسازگار، دیرآشتی:
بدیدم که این گنبد دیرساز
نخواهد همی لب گشادن براز،
فردوسی
(عِ رَ)
لغت نامه دهخدا
مرکّب از: دیر = طویل، دور + یاز = یازنده. کشنده، دراز شونده، دیرکشنده. دراز. طویل پردوام. دیرنده. درازمدت. دیرکش. بعضی از فرهنگ نویسان گمان برده اند که کلمه دیر یاز با باء موحده است به قیاس از دیرباز. (از یادداشت مرحوم دهخدا)، کنایه از زمان دراز باشد و معنی ترکیبی آن بطی ٔ الحرکت بود چه یاز حرکت را گویند و دیرباز بموحده بجای تحتانی دوم چنانکه شهرت گرفته غلط محض بلکه خطای فاحش است. (آنندراج) (بهار عجم) :
اگر زندگانی بود دیریاز
بدین دیر خرم بمانم دراز.
فردوسی.
- دولت دیریاز، دولت دراز مدت:
سرانجام از این دولت دیریاز
سخن گویم این نامه گردد دراز.
فردوسی.
هرآنگه که اندیشه گردد دراز
ز شاهی و از دولت دیر یاز.
فردوسی.
برستم چنین گفت کای سرفراز
بترسم که این دولت دیریاز.
فردوسی.
- شب دیریاز، شب طویل دراز مدت:
همه مست بودندو گشتند باز
بپیموده گردان شب دیریاز.
فردوسی.
بپایین که شاه خفته بناز
شده یک زمان از شب دیریاز.
فردوسی (شاهنامه چ دبیرسیاقی)،
بشادی سرآمد شب دیریاز.
چوخورشید رخشنده بگشاد راز.
فردوسی.
اگر چند باشد شب دیریاز
بر او تیرگی هم نماند دراز.
اسدی.
چو پیلان از آنجای کردند باز
شوند آن گره در شب دیریاز.
اسدی.
چو بر تیره شعر شب دیریاز
سپیده کشید از سپیدی طراز.
اسدی.
کجا گرد مصاف اوجهان شب کرد بر اعدا
شب آن قوم چون روز قیامت دیریاز آمد.
امیر معزی.
بر بوی خیال زودسیرت
خواب شب دیریاز بستیم.
خاقانی.
چو پاسی گذشت از شب دیریاز
دو پاس دگر مانده هر یک دراز.
نظامی.
وگر زنده دارد شب دیریاز
نخسبند مردم به آرام و ناز.
سعدی.
چون کوته است دستم از آن گیسوی دراز
زین پس من و خیالش و شبهای دیریاز.
خواجو.
- شبی دیریاز، شبی دیر کشنده و طولانی:
شبی دیریاز و بیابان دراز
نیازم بدان بارۀ راه بر.
دقیقی.
در ایوان شاهی شبی دیریاز
به خواب اندرون بود با ارنواز.
فردوسی.
- شبی دیریازان، شبی دیریاز. طولانی:
کنیزان برفتند و برگشت زال
شبی دیریازان ببالای سال.
فردوسی.
- عمر دیریاز، طویل. دیرنده. دراز مدت:
در امل تا دیریازی و درازی ممکن است
چون امل بادا ترا عمر درازو دیریاز.
سوزنی.
خضر عمری حیات عالم را
مدد عمر دیریاز فرست.
خاقانی
اگر زندگانی بود دیریاز
بدین دیر خرم بمانم دراز.
فردوسی.
- دولت دیریاز، دولت دراز مدت:
سرانجام از این دولت دیریاز
سخن گویم این نامه گردد دراز.
فردوسی.
هرآنگه که اندیشه گردد دراز
ز شاهی و از دولت دیر یاز.
فردوسی.
برستم چنین گفت کای سرفراز
بترسم که این دولت دیریاز.
فردوسی.
- شب دیریاز، شب طویل دراز مدت:
همه مست بودندو گشتند باز
بپیموده گردان شب دیریاز.
فردوسی.
بپایین که شاه خفته بناز
شده یک زمان از شب دیریاز.
فردوسی (شاهنامه چ دبیرسیاقی)،
بشادی سرآمد شب دیریاز.
چوخورشید رخشنده بگشاد راز.
فردوسی.
اگر چند باشد شب دیریاز
بر او تیرگی هم نماند دراز.
اسدی.
چو پیلان از آنجای کردند باز
شوند آن گره در شب دیریاز.
اسدی.
چو بر تیره شعر شب دیریاز
سپیده کشید از سپیدی طراز.
اسدی.
کجا گرد مصاف اوجهان شب کرد بر اعدا
شب آن قوم چون روز قیامت دیریاز آمد.
امیر معزی.
بر بوی خیال زودسیرت
خواب شب دیریاز بستیم.
خاقانی.
چو پاسی گذشت از شب دیریاز
دو پاس دگر مانده هر یک دراز.
نظامی.
وگر زنده دارد شب دیریاز
نخسبند مردم به آرام و ناز.
سعدی.
چون کوته است دستم از آن گیسوی دراز
زین پس من و خیالش و شبهای دیریاز.
خواجو.
- شبی دیریاز، شبی دیر کشنده و طولانی:
شبی دیریاز و بیابان دراز
نیازم بدان بارۀ راه بر.
دقیقی.
در ایوان شاهی شبی دیریاز
به خواب اندرون بود با ارنواز.
فردوسی.
- شبی دیریازان، شبی دیریاز. طولانی:
کنیزان برفتند و برگشت زال
شبی دیریازان ببالای سال.
فردوسی.
- عمر دیریاز، طویل. دیرنده. دراز مدت:
در امل تا دیریازی و درازی ممکن است
چون امل بادا ترا عمر درازو دیریاز.
سوزنی.
خضر عمری حیات عالم را
مدد عمر دیریاز فرست.
خاقانی
(خَ / خُو زَ دَ / دِ)
لغت نامه دهخدا
ریسمان باز که بر چوب بلند سوار شود و بازی کند و بندباز و رسن باز و ساروباز نیز گفته اند، چه سارو رسنی است از لیف خرما، (انجمن آرا)
شخصی را گویند که برجای بلند مانند سر کوه و بالای کشتی نشیند و هر چه از دور بیند خبر دهد
بلیغ زبان آور، شعبده باز، جای وسیع و با صفا محلی با روح و خوش منظر: (خانه دل بازیست)
