معنی دریوش در لغت نامه دهخدا

گدا و درویش و مسکین. (برهان). درویش. (جهانگیری). تبدیل زای است به شین، به معنی گدا و محتاج. (انجمن آرا) (آنندراج). درویش و مسکین و فقیر و درویش متدین. (ناظم الاطباء) :، ز دلها گشت بیدادی فراموش، توانگر شد هرآنکه بود دریوش.، (ویس و رامین).، نبید با دولب او به رنگ بود خجل، چراغ با دو رخ او به روشنی دریوش.، لامعی گرگانی.، زین خانه الفنج وزین معدن کوشش، برگیر هلا زاد و مرو لاغر و دریوش.، ناصرخسرو.، کیمیای زر دریوش کف راد تو است، مدح گوینده چنین گوید با مدح نیوش، از کف راد تو دریوش غنی شد چندانک، کیمیا یابی و سیمرغ و نیابی دریوش.، سوزنی.، کارزاری نشود با تو به میدان نبرد، مگر آن کس که ز جان آمده باشد دریوش، شود از کوشش تومرد دلاور بد دل، شود از بخشش تو گنج توانگر دریوش.، سوزنی.، به توانگر دلی و کف جواد، نخوهی ماند در جهان دریوش.، سوزنی (از جهانگیری)

معنی دریوش در لغت نامه دهخدا

نام حاکم همدان که پادشاه بابل گردید و به داریوش موسوم است. (انجمن آرا) (آنندراج). صورت شکستۀ کلمه داریوش است و آنچه صاحب انجمن آرا درباره او نوشته صحیح نمی نماید. رجوع به داریوش شود

معنی دریوش در فرهنگ لغت هوشیار

بینوایی تهی دستی، گدایی کدیه سوال

معنی دریوش - جستجوی لغت در جدول جو

دریوش

لغت نامه دهخدا

دریوش

لغت نامه دهخدا

دریوش

فرهنگ لغت هوشیار

دریوش

فرهنگ فارسی معین

داریوش

(پسرانه)

نگهبان نیکی، دارنده نیکی، فرزند ویشتاسب از شاهان بزرگ هخامنشی، مرکب از دارا + وهو (نیکی)، نام چندتن از پادشاهان هخامنشی

فرهنگ نامهای ایرانی

پریوش

(دخترانه)

پری روی، فرشته روی، زیبا چون پری

فرهنگ نامهای ایرانی

فریوش

(دخترانه)

زنگ، همان پریوش هم هست، پریوش، زیبا چون پری

فرهنگ نامهای ایرانی

پریوش

مانند پری، پری وار، پری روی، پری پیکر

فرهنگ فارسی عمید

دروش

آلت کفش دوزی که با آن چرم را سوراخ می کنند، نشتر حجام

فرهنگ فارسی عمید

درویش

صوفی، کنایه از کسی که به اندک مایه از مال دنیا قناعت می کند، کنایه از تهیدست، بینوا، فقیر

فرهنگ فارسی عمید

دریش

(دَ)

دختر قسم، و او دختر الیعام بن اخیطوفل و زوجه یکی از صاحب منصبان عبرانی بود بنام اوریا (عوریا). روزی داود ملک بر بام خانه خود برآمده بث شبع را دید که شستشو می نماید و در دل خود او را بسیار دوست داشت. چنان شعلۀ عشق او در کانون سینه اش ملتهب شد که میل هم خوابی با او نمود، پس از آنکه حیله ای انگیخت که زوج او را در لشکرگاه به قتل رسانیدند او را ب خانه خود آورد و حرم خود گردانید و پسرش سلیمان را که ولیعهد خود کرد از بث شبع بود. (از قاموس کتاب مقدس)

لغت نامه دهخدا

دریاوش

(دَرْ وَ)

دریافش. دریاکردار. همانند دریا. بحرسان.
- دست دریاوش، کف بخشنده و کریم: امیر ارغون در راه دست دریاوش چون یاران نیسان گشاده گردانید. (جهانگشای جوینی)

لغت نامه دهخدا

درویش

(دَرْ)

خواهنده از درها. (غیاث). گدا. (لغت محلی شوشتر نسخۀ خطی). سائل یعنی گدائی که با آوازی خوش گاه پرسه زدن شعر خواند. فقیران که گدائی کنند و درآن گاه به آواز خوش شعر خوانند و تبرزین بر دوش و پوست حیوانی چون گوسفند و شیر و امثال آن بر پشت دارند و موی سر دراز و آویخته و موی ریش و سبلت ناپیراسته و ژولیده دارند. (یادداشت مرحوم دهخدا) .کلمه در اصل درویز بود ’زا’ را به شین معجمه بدل کرده اند، و درویز در اصل درآویز بوده به معنی آویزنده از در، چون گدا به وقت سؤال از درها می آویزد یعنی درها را می گیرد لهذا گدا را درویش گفتند. و بعضی محققان نوشته اند که درویش در اصل دریوز بود در میان یاء و واو قلب مکانی کردند درویز شد بعد زاء را به شین بدل کردند، و یوز صیغۀ امر است از یوزیدن که به معنی جستجو کردن است. و چون اطلاق این لفظ برخدارسیدگان گوشه نشین صادق نمی آید و زیبا نمی نماید لهذا فقیر صاحب معرفت را بجهت تمیز درویش به ضم دال باید گفت، در این صورت مرکب باشد از در که به معنی مروارید است و ویش که در اصل واش بود مزیدعلیه وش که کلمه تشبیه است. (از غیاث). در قدیم درویشان برخلاف زمان ما که موی سر و ریش دراز دارند، موی می سترده اند چنانچه سعدی گوید: ظاهر درویشی جامۀ ژنده است و موی سترده و حقیقت دل زنده است و نفس مرده. (یادداشت مرحوم دهخدا).
- درویش دل، گداطبع. گداطبیعت. خسیس. بخیل. گداصفت:
مالداران توانگر کیسۀ درویش دل
در جفا درویش را از غم توانگر کرده اند.
سنائی.
، فقیر. مسکین. بی بضاعت. بی چیز. مفلس. مقابل مالدار. بی نوا. محتاج. تهیدست. مقابل مرد درم. مقابل توانگر. أرمل. أرمله. تروب. تریب. (منتهی الارب). خلیل. (دهار). سبرات. سبرت. سبروت. سبریت. (منتهی الارب). صعلوک. (زمخشری). عاهن. عائل. (دهار). عدم. عدوم. (منتهی الارب). عدیم. عوز. علیه. فقیر. (دهار). مختل. مخل. (منتهی الارب). مسکین. (دهار). معترّ. معدم. معدوم. (منتهی الارب). معسر. (دهار). معوز. مفلاک. مقتر. (ترجمان القرآن جرجانی) :
کرد از بهر ماست تیریه خواست
زانکه درویش بود عاریه خواست.
شهید (از فرهنگ اسدی ص 500).
اگر بگروی تو بروز حساب
مفرمای درویش را شایگان.
شهید.
توانگر برد آفرین سال و ماه
و درویش نفرین برد بی گناه.
ابوشکور.
چغانیان شهری است... با هوای خوش و مردمانی درویش. (حدود العالم) [مردم لابه از سودان] مردمانی دزدند و درویش و همه برهنه. (حدود العالم چ دانشگاه ص 200). کوکث، خشکاب، شهرکهائی اند... با کشت و برز بسیار و مردمانی درویش. (حدود العالم). چغانیان ناحیه ای بزرگ است و بسیار کشت و برز و برزیگران کاهل و جای درویشان. و لکن با نعمت بسیار است. (حدود العالم). و این [بتمان] ناحیه ای است با کشت و برز بسیار و جای درویشان ! و اندر وی دهها و روستاهای بسیار است. (حدود العالم). سکلکند، شهرکی است [به خراسان] اندر میان کوهها نهاده بسیار کشت و برز و جای درویشان. (حدود العالم).
تهمتن برو آفرین کرد نیز
به درویش بخشید بسیار چیز.
فردوسی.
دگر هرچه بودش به درویش داد
بدان کس کجا خویش بد بیش داد.
فردوسی.
ندارد همی روشنائیش باز
ز درویش و از شاه گردن فراز.
فردوسی.
گر ایدون که درویش باشد برنج
فراز آرداز هر سوئی نام و گنج.
فردوسی.
به هر شهر کاندر شدی دادگر
به درویش دادی بسی سیم و زر.
فردوسی.
درم داد و دینار درویش را
پرستنده و مردم خویش را.
فردوسی.
سه یک زان نخستین به درویش داد
پرستندگان را درم بیش داد.
فردوسی.
درم بخش هرماه درویش را
مده چیز مرد بداندیش را.
فردوسی.
چه درویش باشی چه مرد درم
چه افزون بود زندگانی چه کم.
فردوسی.
وی را گفت: از چه می نالی ؟ گفت مرد درویشم و بنی خرما دارم... پیلبانان همه خرمای من رایگان می برند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 458). مثال داد تا هزار هزار درم ازخزانه اطلاق کردند درویشان و مستحقان... را. (تاریخ بیهقی ص 273).
گر از کوه داریم زر بیش ما
توانگر خدای است و درویش ما.
اسدی.
چوتدبیر درویش کم بوده بخت.
کز اندیشه خود را دهد تاج و تخت.
اسدی.
نه آن ماند خواهد که با زور و گنج
نه آن کس که درویش با درد و رنج.
اسدی.
درویش کند براه ترتیب
نزدیکی تو بسوی داور.
ناصرخسرو.
درویش رفت و مفلس جمشید از جهان
درویش رفت خواهی اگر نامور جمی.
ناصرخسرو.
بماند تشنه و درویش و بیمار آنکه نلفنجد
در این ایام الفغدن شراب و مال و درمانها.
ناصرخسرو.
این مردم [مردم فلج] عظیم درویش و بدبخت باشند و با همه درویشی همه روزه جنگ و عداوت و خون کنند. (سفرنامۀ ناصرخسروچ دبیرسیاقی ص 155). بحکم آنکه مردم جهان بیشترین درویش بودند و ناداشت... او را تبع بسیار جمع شد. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 84). اگر مواضع حقوق به امساک نامرعی دارد [شخص] به منزلت درویش باشد. (کلیله و دمنه). گفت هرکه را خلافت خدای تعالی در روی زمین سیرنکند از قبض صنایع یتیمان و درویشان هم سیر نشود. (کلیله و دمنه).
درویش نیم اگر چه خود می کوشم
دیوانه نیم اگر چه کم شدهوشم.
(از مقدمۀ محمد بن علی الرق بر حدیقۀ سنائی).
ای توانگر ز تو بسیط زمین
وز نظیر تو آسمان درویش.
انوری.
اما چنانچه درویش گنج یافته که ازدهشت شادمانی در اضطراب حیرت افتد در اندیشه که آن گنج بدو نگذارند و از آن لذت یافته بازماند. (منشآت خاقانی چ دانشگاه ص 164). چون عوانان بد که کعبتین بی نقش بوند مال درویشان بستانند. (منشآت خاقانی ص 295).
کس از دریای فضلش نیست محروم
ز درویش خزر تا منعم روم.
نظامی.
گنج نشین مار که درویش نیست
از سر تا دم مکری بیش نیست.
نظامی.
خیزو کبابی به دل خویش ده
مغز تو خور پوست به درویش ده.
نظامی.
صوفیان درویش بودند و فقیر
کاد فقرأن یکن کفراً یبیر.
مولوی.
جمله قرآن هست در قطع سبب
عز درویش و هلاک بولهب.
مولوی.
گرچه درویشم بحمداﷲ مخنث نیستم
شیر اگر مفلوج گردد همچنان از سگ به است.
سعدی.
پادشه پاسبان درویش است
گرچه نعمت به فر دولت اوست.
سعدی.
گر کسی خاک مرده باز کند
نشناسد توانگر از درویش.
سعدی.
مرا بوسه گفتم به تصحیف ده
که درویش را توشه از بوسه به.
سعدی.
درویش و گدا بندۀ این خاک درند
آنانکه غنی ترند محتاج ترند.
سعدی.
آتش از خانه همسایۀ درویش مخواه
کآنچه از روزن او می گذرد دود دل است.
سعدی.
شب هر توانگر به سرائی همی رود
درویش هرکجا که شب آید سرای اوست.
سعدی.
گفت هرچه درویشانند مرایشان را وامی بده و آنان که توانگرانند از ایشان چیزی بخواه. (گلستان سعدی). ظالمی را حکایت کنند که هیزم درویشان خریدی بحیف و توانگران را دادی بطرح. (گلستان سعدی).
به چه عضو تو زنم بوسه نداند چه کند
بر سرسفرۀ سلطان چو نشیند درویش.
سعدی (از یادداشت مرحوم دهخدا).
در ظاهر اگر برت نمایم درویش
زینم چه زنی به طعنه هردم صد نیش.
ابومسلم.
رفت وبنهاد شاهرا در پیش
گفت بستان ز شاه ای درویش.
مکتبی.
بنو الغبراء، درویشان. (منتهی الارب) ، درویشان که راههای مجهول نیک می دانند. (دهار). ذؤبان العرب، دزدان عرب ودرویشان آنها. (منتهی الارب). طمل، طملال، درویش برهنه، و درویش بدخوی، و درویش تنگ زندگانی، و درویش تنگ زیست، و درویش چرکن، و درویش زشت حال. (از منتهی الارب). طملول و طملیل، درویش سخت عیش. (منتهی الارب).
- امثال:
آنرا که جای نیست همه شهر جای اوست
درویش هرکجا که شب آمد سرای اوست.
سعدی.
از بزرگان شنیده ام بسیار
صبر درویش به که بذل غنی.
سعدی.
از درویشان برگ سبزی از رندان قاب گرگی. (امثال و حکم).
اول خویش بعد درویش. (امثال و حکم).
به درویش گفتند کوچ تخته پوست بر دوش افکند. (امثال و حکم).
درویش در کاروان ایمن است. (امثال و حکم).
درویش مومیائی هی می گوئی و نمیائی. (امثال و حکم).
ده درویش در گلیمی بخسبند و دو پادشاه در اقلیمی نگنجند. (گلستان سعدی).
درویش از ده رانده دعوی کدخدائی کند. (امثال و حکم).
- خان درویش، خان حقیر، خانه محقر:
درین خان درویش بد میزبان
زنی بینوا شوی پالیزبان.
فردوسی.
- درویش بود، درویشی. درویش شدن. (یادداشت مرحوم دهخدا). درویش بودن:
شهی کو بترسد ز دوریش بود
به شهنامه او را نشاید ستود.
فردوسی.
، در مثال ذیل ’ناحیت درویش’ ظاهراً ناحیۀ لم یزرع و دور از آبادی معنی میدهد مگر آنکه به اعتبار سکنۀ آن به همان معنی فقیر و نادار بکار رفته باشد: اندر تبت ناحیه ای از این [از رانک نک] درویش تر نیست. (حدود العالم)، زاهد. تارک دنیا. گوشه نشین. قلندر. صوفی. (از ناظم الاطباء). آنکه بی اعتنا به رسوم و تجملها و مال و نظایر آن باشد. بی اعتنا به دنیا و مال و قواعد و قوانین بشری، شبیه به فیلوزف فرنگیان. (یادداشت مرحوم دهخدا). فضلا و بزرگان با اخلاق. (لغت محلی شوشتر - نسخۀ خطی). فقیر صوفی که غالباً از متعلقات دنیوی به اندک مایه قناعت می کند یا لامحاله از قید تعلقات کناره می جوید و حتی گاه از باب تحقیر و تهذیب نفس و نه به داعیۀ حرص مال یا عدم توکل، و آن هم برای رفع ضرورت، به دریوزگی و سؤال نیز تن در میدهد.
اصل لفظدرویش نیز بموجب بعضی قرائن ظاهراً با لفظ دریوزه مربوط است. اخوان طریقت و سالکان طریق و تمام اعضای سلاسل صوفیه نیز عموماً بنام درویش خوانده میشوند و نیز این لفظ در اول نام بعضی از مشاهیر صوفیه بمنزلۀ یک عنوان استعمال می شده است (مثل درویش کمال، درویش ناصر و غیره) بهرحال استعمال این لفظ در حق صوفیه مخصوصاً از جهت اهمیتی است که این فرقه برای فقر قائل بوده اند. گذشته از این در مقام اطلاق نیز این لفظ در ادب فقیر و سائل تداول دارد. لفظ درویش در این معنی سابقۀ دراز دارد و در آثار خواجه عبداﷲ انصاری و سایر قدمای صوفیه مکرر آمده است، در قصه های عامیانه درویش غالباً فرستادۀ غیبی، مظهر رحمت الهی و در بعضی موارد واقف به رموز سحر و جادو شناخته میشود. (از دائرهالمعارف فارسی) : درویشی را شاگردی بودبرای او درویزه می کرد روزی از حاصل درویزه او را طعامی آورد و آن درویش بخورد شب محتلم شد. پرسید که این طعام را از پیش که آوردی گفت دختری شاهد به من داد. گفت والﷲ من بیست سال است که محتلم نشده ام، این اثر لقمۀ او بود و همچنین درویش را احتراز می باید کردن و لقمۀ هرکسی را نباید خوردن که درویش لطیف است در او اثر می کند چیزها و بر او ظاهر می شود. (فیه مافیه چ فروزانفرص 121). درویشی در مناجات می گفت یا رب بر بدان رحمت کن. (گلستان سعدی). به یمن قدم درویشان و صدق نفس ایشان. (گلستان). طایفۀ درویشان از جور فاقه بجان آمده بودند و از درویشی به فغان، آهنگ دعوت او کردند. (گلستان).
خلاف راستی باشد خلاف رای درویشان
بنه گر همّتی داری سری در پای درویشان.
سعدی.
دگر ز منزل جانان سفر مکن درویش
که سیر معنوی و کنج خانقاهت بس.
حافظ.
درویشم و گدا و برابر نمی کنم
پشمین کلاه خویش به صد تاج خسروی.
حافظ (امثال و حکم).
محنت از حرص خیزد ای درویش
هر کرا حرص بیش محنت بیش.
مکتبی.
شغل مشارالیه [خلیفهالخلفاء] آن است که به دستور زمان شیخ صفی الدین اسحاق در شبهای جمعه درویشان و صوفیان را در توحید خانه جمع و به ذکر کلمه طیبۀ لا اله الا اﷲ بطریق ذکر جلی اشتغال و در شب جمعه نان و حلوا و طعام و در سایر اوقات نان و طعام مقرری درویشان را صرف می نماید. (تذکره الملوک چ دبیرسیاقی ص 18). تعیین ریش سفیدان درویشان و اهل معارک و امثال اینها با مشارالیه [نقیب] است. (تذکرهالملوک ص 50).
- امثال:
اگر از خرقه کس درویش بودی
رئیس خرقه پوشان میش بودی.
؟ (امثال و حکم).
- درویش چرخی، صوفیی که رقص چرخ کند. درویشی که در رقص و سماع به گرد خویش می چرخد:
اگر مرد خدا درویش چرخی است
بلاشک آسیا معروف کرخی است.
(از یادداشت مرحوم دهخدا).
و رجوع به چرخی در ردیف خود شود.
- درویش سلطان دل، اشاره به سرور کاینات است که پیغمبر ماصلوات اﷲ علیه و آله و سلّم باشد. (برهان) (از آنندراج).
- درویش صفت،که چون درویشان باشد. دارای صفت درویشان. درویش حال.درویش سیرت. چون درویشان:
حاجت به کلاه برکی داشتنت نیست
درویش صفت باش و کلاه تتری دار.
سعدی (گلستان).
- درویش مسلک، که راه و روش درویشان پیشه کند.
- درویش مشرب، که مشرب درویشان داشته باشد. که خوی درویشان برگزیند.
- درویش وار، چون درویشان:
پادشاهان را ثنا گویند و مدح
من دعایی می کنم درویش وار.
سعدی.
، سخنور و هنگامه گیر.
- امثال:
به درویش گفتند بساط برچین دست بر دهان گذاشت. (امثال و حکم).
درویش را گفتند در دکانت را ببند، دو لب برهم گذارد. (فرهنگ عوام)

خواهنده از درها. (غیاث). گدا. (لغت محلی شوشتر نسخۀ خطی). سائل یعنی گدائی که با آوازی خوش گاه پرسه زدن شعر خواند. فقیران که گدائی کنند و درآن گاه به آواز خوش شعر خوانند و تبرزین بر دوش و پوست حیوانی چون گوسفند و شیر و امثال آن بر پشت دارند و موی سر دراز و آویخته و موی ریش و سبلت ناپیراسته و ژولیده دارند. (یادداشت مرحوم دهخدا) .کلمه در اصل درویز بود ’زا’ را به شین معجمه بدل کرده اند، و درویز در اصل درآویز بوده به معنی آویزنده از در، چون گدا به وقت سؤال از درها می آویزد یعنی درها را می گیرد لهذا گدا را درویش گفتند. و بعضی محققان نوشته اند که درویش در اصل دریوز بود در میان یاء و واو قلب مکانی کردند درویز شد بعد زاء را به شین بدل کردند، و یوز صیغۀ امر است از یوزیدن که به معنی جستجو کردن است. و چون اطلاق این لفظ برخدارسیدگان گوشه نشین صادق نمی آید و زیبا نمی نماید لهذا فقیر صاحب معرفت را بجهت تمیز درویش به ضم دال باید گفت، در این صورت مرکب باشد از در که به معنی مروارید است و ویش که در اصل واش بود مزیدعلیه وش که کلمه تشبیه است. (از غیاث). در قدیم درویشان برخلاف زمان ما که موی سر و ریش دراز دارند، موی می سترده اند چنانچه سعدی گوید: ظاهر درویشی جامۀ ژنده است و موی سترده و حقیقت دل زنده است و نفس مرده. (یادداشت مرحوم دهخدا).
- درویش دل، گداطبع. گداطبیعت. خسیس. بخیل. گداصفت:
مالداران توانگر کیسۀ درویش دل
در جفا درویش را از غم توانگر کرده اند.
سنائی.
، فقیر. مسکین. بی بضاعت. بی چیز. مفلس. مقابل مالدار. بی نوا. محتاج. تهیدست. مقابل مرد درم. مقابل توانگر. أرمل. أرمله. تَروب. تَریب. (منتهی الارب). خلیل. (دهار). سُبرات. سُبرُت. سِبروت. سِبریت. (منتهی الارب). صُعلوک. (زمخشری). عاِهن. عائل. (دهار). عَدِم. عَدوم. (منتهی الارب). عَدیم. عَوَز. علیه. فقیر. (دهار). مختل. مخل. (منتهی الارب). مسکین. (دهار). مُعتَرّ. مُعدِم. مَعدوم. (منتهی الارب). مَعسِر. (دهار). معوز. مفلاک. مقتر. (ترجمان القرآن جرجانی) :
ُکرد از بهر ماست تیریه خواست
زانکه درویش بود عاریه خواست.
شهید (از فرهنگ اسدی ص 500).
اگر بگروی تو بروز حساب
مفرمای درویش را شایگان.
شهید.
توانگر برد آفرین سال و ماه
و درویش نفرین برد بی گناه.
ابوشکور.
چغانیان شهری است... با هوای خوش و مردمانی درویش. (حدود العالم) [مردم لابه از سودان] مردمانی دزدند و درویش و همه برهنه. (حدود العالم چ دانشگاه ص 200). کوکث، خشکاب، شهرکهائی اند... با کشت و برز بسیار و مردمانی درویش. (حدود العالم). چغانیان ناحیه ای بزرگ است و بسیار کشت و برز و برزیگران کاهل و جای درویشان. و لکن با نعمت بسیار است. (حدود العالم). و این [بتمان] ناحیه ای است با کشت و برز بسیار و جای درویشان ! و اندر وی دهها و روستاهای بسیار است. (حدود العالم). سکلکند، شهرکی است [به خراسان] اندر میان کوهها نهاده بسیار کشت و برز و جای درویشان. (حدود العالم).
تهمتن برو آفرین کرد نیز
به درویش بخشید بسیار چیز.
فردوسی.
دگر هرچه بودش به درویش داد
بدان کس کجا خویش بد بیش داد.
فردوسی.
ندارد همی روشنائیش باز
ز درویش و از شاه گردن فراز.
فردوسی.
گر ایدون که درویش باشد برنج
فراز آرداز هر سوئی نام و گنج.
فردوسی.
به هر شهر کاندر شدی دادگر
به درویش دادی بسی سیم و زر.
فردوسی.
درم داد و دینار درویش را
پرستنده و مردم خویش را.
فردوسی.
سه یک زان نخستین به درویش داد
پرستندگان را درم بیش داد.
فردوسی.
درم بخش هرماه درویش را
مده چیز مرد بداندیش را.
فردوسی.
چه درویش باشی چه مرد درم
چه افزون بود زندگانی چه کم.
فردوسی.
وی را گفت: از چه می نالی ؟ گفت مرد درویشم و بنی خرما دارم... پیلبانان همه خرمای من رایگان می برند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 458). مثال داد تا هزار هزار درم ازخزانه اطلاق کردند درویشان و مستحقان... را. (تاریخ بیهقی ص 273).
گر از کوه داریم زر بیش ما
توانگر خدای است و درویش ما.
اسدی.
چوتدبیر درویش کم بوده بخت.
کز اندیشه خود را دهد تاج و تخت.
اسدی.
نه آن ماند خواهد که با زور و گنج
نه آن کس که درویش با درد و رنج.
اسدی.
درویش کند براه ترتیب
نزدیکی تو بسوی داور.
ناصرخسرو.
درویش رفت و مفلس جمشید از جهان
درویش رفت خواهی اگر نامور جمی.
ناصرخسرو.
بماند تشنه و درویش و بیمار آنکه نلفنجد
در این ایام الفغدن شراب و مال و درمانها.
ناصرخسرو.
این مردم [مردم فلج] عظیم درویش و بدبخت باشند و با همه درویشی همه روزه جنگ و عداوت و خون کنند. (سفرنامۀ ناصرخسروچ دبیرسیاقی ص 155). بحکم آنکه مردم جهان بیشترین درویش بودند و ناداشت... او را تبع بسیار جمع شد. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 84). اگر مواضع حقوق به امساک نامرعی دارد [شخص] به منزلت درویش باشد. (کلیله و دمنه). گفت هرکه را خلافت خدای تعالی در روی زمین سیرنکند از قبض صنایع یتیمان و درویشان هم سیر نشود. (کلیله و دمنه).
درویش نیم اگر چه خود می کوشم
دیوانه نیم اگر چه کم شدهوشم.
(از مقدمۀ محمد بن علی الرق بر حدیقۀ سنائی).
ای توانگر ز تو بسیط زمین
وز نظیر تو آسمان درویش.
انوری.
اما چنانچه درویش گنج یافته که ازدهشت شادمانی در اضطراب حیرت افتد در اندیشه که آن گنج بدو نگذارند و از آن لذت یافته بازماند. (منشآت خاقانی چ دانشگاه ص 164). چون عوانان بد که کعبتین بی نقش بوند مال درویشان بستانند. (منشآت خاقانی ص 295).
کس از دریای فضلش نیست محروم
ز درویش خزر تا منعم روم.
نظامی.
گنج نشین مار که درویش نیست
از سر تا دم مکری بیش نیست.
نظامی.
خیزو کبابی به دل خویش ده
مغز تو خور پوست به درویش ده.
نظامی.
صوفیان درویش بودند و فقیر
کاد فقرأن یکن کفراً یبیر.
مولوی.
جمله قرآن هست در قطع سبب
عز درویش و هلاک بولهب.
مولوی.
گرچه درویشم بحمداﷲ مخنث نیستم
شیر اگر مفلوج گردد همچنان از سگ به است.
سعدی.
پادشه پاسبان درویش است
گرچه نعمت به فر دولت اوست.
سعدی.
گر کسی خاک مرده باز کند
نشناسد توانگر از درویش.
سعدی.
مرا بوسه گفتم به تصحیف ده
که درویش را توشه از بوسه به.
سعدی.
درویش و گدا بندۀ این خاک درند
آنانکه غنی ترند محتاج ترند.
سعدی.
آتش از خانه همسایۀ درویش مخواه
کآنچه از روزن او می گذرد دود دل است.
سعدی.
شب هر توانگر به سرائی همی رود
درویش هرکجا که شب آید سرای اوست.
سعدی.
گفت هرچه درویشانند مرایشان را وامی بده و آنان که توانگرانند از ایشان چیزی بخواه. (گلستان سعدی). ظالمی را حکایت کنند که هیزم درویشان خریدی بحیف و توانگران را دادی بطرح. (گلستان سعدی).
به چه عضو تو زنم بوسه نداند چه کند
بر سرسفرۀ سلطان چو نشیند درویش.
سعدی (از یادداشت مرحوم دهخدا).
در ظاهر اگر برت نمایم درویش
زینم چه زنی به طعنه هردم صد نیش.
ابومسلم.
رفت وبنهاد شاهرا در پیش
گفت بستان ز شاه ای درویش.
مکتبی.
بنو الغبراء، درویشان. (منتهی الارب) ، درویشان که راههای مجهول نیک می دانند. (دهار). ذؤبان العرب، دزدان عرب ودرویشان آنها. (منتهی الارب). طِمل، طِملال، درویش برهنه، و درویش بدخوی، و درویش تنگ زندگانی، و درویش تنگ زیست، و درویش چرکن، و درویش زشت حال. (از منتهی الارب). طِملول و طِملیل، درویش سخت عیش. (منتهی الارب).
- امثال:
آنرا که جای نیست همه شهر جای اوست
درویش هرکجا که شب آمد سرای اوست.
سعدی.
از بزرگان شنیده ام بسیار
صبر درویش به که بذل غنی.
سعدی.
از درویشان برگ سبزی از رندان قاب گرگی. (امثال و حکم).
اول خویش بعد درویش. (امثال و حکم).
به درویش گفتند کوچ تخته پوست بر دوش افکند. (امثال و حکم).
درویش در کاروان ایمن است. (امثال و حکم).
درویش مومیائی هی می گوئی و نمیائی. (امثال و حکم).
ده درویش در گلیمی بخسبند و دو پادشاه در اقلیمی نگنجند. (گلستان سعدی).
درویش از ده رانده دعوی کدخدائی کند. (امثال و حکم).
- خان درویش، خان حقیر، خانه محقر:
درین خان درویش بد میزبان
زنی بینوا شوی پالیزبان.
فردوسی.
- درویش بود، درویشی. درویش شدن. (یادداشت مرحوم دهخدا). درویش بودن:
شهی کو بترسد ز دوریش بود
به شهنامه او را نشاید ستود.
فردوسی.
، در مثال ذیل ’ناحیت درویش’ ظاهراً ناحیۀ لم یزرع و دور از آبادی معنی میدهد مگر آنکه به اعتبار سکنۀ آن به همان معنی فقیر و نادار بکار رفته باشد: اندر تبت ناحیه ای از این [از رانک نک] درویش تر نیست. (حدود العالم)، زاهد. تارک دنیا. گوشه نشین. قلندر. صوفی. (از ناظم الاطباء). آنکه بی اعتنا به رسوم و تجملها و مال و نظایر آن باشد. بی اعتنا به دنیا و مال و قواعد و قوانین بشری، شبیه به فیلوزف فرنگیان. (یادداشت مرحوم دهخدا). فضلا و بزرگان با اخلاق. (لغت محلی شوشتر - نسخۀ خطی). فقیر صوفی که غالباً از متعلقات دنیوی به اندک مایه قناعت می کند یا لامحاله از قید تعلقات کناره می جوید و حتی گاه از باب تحقیر و تهذیب نفس و نه به داعیۀ حرص مال یا عدم توکل، و آن هم برای رفع ضرورت، به دریوزگی و سؤال نیز تن در میدهد.
اصل لفظدرویش نیز بموجب بعضی قرائن ظاهراً با لفظ دریوزه مربوط است. اخوان طریقت و سالکان طریق و تمام اعضای سلاسل صوفیه نیز عموماً بنام درویش خوانده میشوند و نیز این لفظ در اول نام بعضی از مشاهیر صوفیه بمنزلۀ یک عنوان استعمال می شده است (مثل درویش کمال، درویش ناصر و غیره) بهرحال استعمال این لفظ در حق صوفیه مخصوصاً از جهت اهمیتی است که این فرقه برای فقر قائل بوده اند. گذشته از این در مقام اطلاق نیز این لفظ در ادب فقیر و سائل تداول دارد. لفظ درویش در این معنی سابقۀ دراز دارد و در آثار خواجه عبداﷲ انصاری و سایر قدمای صوفیه مکرر آمده است، در قصه های عامیانه درویش غالباً فرستادۀ غیبی، مظهر رحمت الهی و در بعضی موارد واقف به رموز سحر و جادو شناخته میشود. (از دائرهالمعارف فارسی) : درویشی را شاگردی بودبرای او درویزه می کرد روزی از حاصل درویزه او را طعامی آورد و آن درویش بخورد شب محتلم شد. پرسید که این طعام را از پیش که آوردی گفت دختری شاهد به من داد. گفت والﷲ من بیست سال است که محتلم نشده ام، این اثر لقمۀ او بود و همچنین درویش را احتراز می باید کردن و لقمۀ هرکسی را نباید خوردن که درویش لطیف است در او اثر می کند چیزها و بر او ظاهر می شود. (فیه مافیه چ فروزانفرص 121). درویشی در مناجات می گفت یا رب بر بدان رحمت کن. (گلستان سعدی). به یمن قدم درویشان و صدق نفس ایشان. (گلستان). طایفۀ درویشان از جور فاقه بجان آمده بودند و از درویشی به فغان، آهنگ دعوت او کردند. (گلستان).
خلاف راستی باشد خلاف رای درویشان
بنه گر همّتی داری سری در پای درویشان.
سعدی.
دگر ز منزل جانان سفر مکن درویش
که سیر معنوی و کنج خانقاهت بس.
حافظ.
درویشم و گدا و برابر نمی کنم
پشمین کلاه خویش به صد تاج خسروی.
حافظ (امثال و حکم).
محنت از حرص خیزد ای درویش
هر کرا حرص بیش محنت بیش.
مکتبی.
شغل مشارالیه [خلیفهالخلفاء] آن است که به دستور زمان شیخ صفی الدین اسحاق در شبهای جمعه درویشان و صوفیان را در توحید خانه جمع و به ذکر کلمه طیبۀ لا اله الا اﷲ بطریق ذکر جلی اشتغال و در شب جمعه نان و حلوا و طعام و در سایر اوقات نان و طعام مقرری درویشان را صرف می نماید. (تذکره الملوک چ دبیرسیاقی ص 18). تعیین ریش سفیدان درویشان و اهل معارک و امثال اینها با مشارالیه [نقیب] است. (تذکرهالملوک ص 50).
- امثال:
اگر از خرقه کس درویش بودی
رئیس خرقه پوشان میش بودی.
؟ (امثال و حکم).
- درویش چرخی، صوفیی که رقص چرخ کند. درویشی که در رقص و سماع به گرد خویش می چرخد:
اگر مرد خدا درویش چرخی است
بلاشک آسیا معروف کرخی است.
(از یادداشت مرحوم دهخدا).
و رجوع به چرخی در ردیف خود شود.
- درویش سلطان دل، اشاره به سرور کاینات است که پیغمبر ماصلوات اﷲ علیه و آله و سلّم باشد. (برهان) (از آنندراج).
- درویش صفت،که چون درویشان باشد. دارای صفت درویشان. درویش حال.درویش سیرت. چون درویشان:
حاجت به کلاه بَرَکی داشتنت نیست
درویش صفت باش و کلاه تتری دار.
سعدی (گلستان).
- درویش مسلک، که راه و روش درویشان پیشه کند.
- درویش مشرب، که مشرب درویشان داشته باشد. که خوی درویشان برگزیند.
- درویش وار، چون درویشان:
پادشاهان را ثنا گویند و مدح
من دعایی می کنم درویش وار.
سعدی.
، سخنور و هنگامه گیر.
- امثال:
به درویش گفتند بساط برچین دست بر دهان گذاشت. (امثال و حکم).
درویش را گفتند در دکانت را ببند، دو لب برهم گذارد. (فرهنگ عوام)

لغت نامه دهخدا

درویش

(دَرْ)

نام مملکت مهدی در سودان مصر. (یادداشت مرحوم دهخدا)

لغت نامه دهخدا

درویش

(دَرْ)

غلامحسین درویش، معروف به درویش خان (1251- 1305 هجری قمری). آهنگساز ایرانی و استاد بزرگ تار متولد تهران، پدرش بشیر طالقانی کارمند ادارۀ پست و با موسیقی آشنا بود و پسر را در حدود 10 یا 11 سالگی به دستۀ موزیک دارالفنون سپرد، درویش ابتدا به آموختن طبل کوچک سپس به شیپور پرداخت و با نت آشنا شد و جزء نوازندگان دستۀ مخصوص عزیزالسلطان گردید. درویش همراه عده ای از نوازندگان مسافرتی برای پر کردن صفحۀ گرامافون به انگلستان کرد و در 1911 میلادی نیز سفری برای همین منظور به روسیه نمود. سرانجام در شب چهارشنبه دوم آذر 1305 هجری شمسی در حالیکه با درشکه عازم منزلش بود بسبب تصادم درشکه با اتومبیل درگذشت. درویش مردی آزادمنش و دارای طبعی لطیف و ذوقی سرشار بود وی از مریدان ظهیرالدوله بود و پس از وفات در مقبرۀ ظهیرالدوله (بین تجریش و دربند) بخاک سپرده شد. درویش بسبب آشنائی با موزیک نظامی در نوازندگی تکنیکی خاص و بدیع داشت و با ابتکارات خود موسیقی ایرانی را تا حدی از حالت یکنواختی خارج ساخت. از کارهای مهمش اضافه کردن یک سیم سفید است به تار، ساختن قطعات ضربی معروف به پیش درآمد از ابتکارات او شمرده شده، آثار متعددش عبارتند از پیش درآمدها (ماهور، ابوعطا، سه گاه، شوشتری، افشاری، راگ) ، رنگها از جمله رنگ اصفهان که آن را برای اپرت پریچهر و پریزاد (اثر رضا شهرزاد) ساخته است، تصنیفها و کنسرت هائی نیز برای اعانت به مستمندان و آسیب دیدگان ترتیب داده است. (از دائره المعارف فارسی). و رجوع به غلامحسین خان درویش در ردیف خود شود
لقب توکل بن اسماعیل توکلی، مشهور به ابن بزاز. از نویسندگان دورۀ صفویه و ازمریدان شیخ صفی الدین اردبیلی بود و در حدود سال 760هجری قمری شهرتی بسیار داشت. کتابی بنام صفوهالصفا دارد که در مناقب صفی الدین است و حاوی مطالب بسیار راجع به تاریخ و احوال و اخلاق مردم در نیمۀ دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است و غالب اطلاعاتی که بعدها مورخین دیگر راجع به ابتدای کار صفویه در کتب خودآورده اند اقتباس از همین صفوهالصفای ابن بزاز است. (از دائره المعارف فارسی). و رجوع به ابن بزاز در ردیف خود و تاریخ ادبیات ادوارد براون ج 3 ص 398 شود

لغت نامه دهخدا

درویش

(دَرْ)

تیره ای از طایفۀ بابا احمدی هفت لنگ. (از جغرافیای سیاسی کیهان ص 73)
شاخه ای از تیره عبدالوند هیهاوند از طایفۀ چهار لنگ بختیاری. (از جغرافیای سیاسی کیهان ص 76)

لغت نامه دهخدا

درخوش

(دَ خوَشْ / خُشْ)

شوق. اشتیاق. (برهان) (آنندراج). خواهش. آرزو. میل. محبت. (ناظم الاطباء)

لغت نامه دهخدا

درعوش

(دِ عَ)

قوی: بعیر درعوش، شتر قوی و شدید (فقط در لسان ضبط شده است). (از ذیل اقرب الموارد)

لغت نامه دهخدا

دریش

(دِ)

دهی است از دهستان حومه بخش شاهپور شهرستان خوی. واقع در هفتهزار و پانصدگزی جنوب خاوری شاهپور و پانصدگزی باختر راه شوسۀ شاهپور به ارومیه، با 235 تن سکنه. آب آن از رود زولا و قره سو و راه آن شوسه است و از راه شوسۀ شاهپور به ارومیه میتوان اتومبیل برد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 4)

لغت نامه دهخدا

دریش

(دِ)

دریس. بازیی است که آن را در ترکی طقورجین گویند. (از لسان العجم شعوری ج 1 ورق 439). و رجوع به دریس شود

لغت نامه دهخدا

دریوز

(دَرْ)

به معنی دریوزه است که کدیه و گدائی باشد. (برهان). به معنی رفتن به درها، و در اصل جستجوی در بوده زیرا که یوز به معنی جوینده وجستجو کننده و گدائی کننده است و آن را دریوزه و درویزه نیز گویند. (انجمن آرا) (آنندراج) :
بجز درتو ندانم درین دیار دری
و گر بود در دیگرنه مرد دریوزم.
سوزنی.
کنون ای قلتبان زان در به این در
همی رو چون گدایان تو به دریوز.
سوزنی.
رجوع به دریوزه و درویزه شود

لغت نامه دهخدا

داریوش

(دارْ)

کلمه ای است از پارسی باستان، که در حالت فاعلی دارایاواوش میشود، مرکب است از داریا (دارا) + وهو (= نیکی) و جمعاً به معنی دارندۀ نیکی. (بارتلمه 738). این نام در پهلوی دارای و داراب خوانده شده و در ادبیات اسلامی دارا وداراب و داریوش آمده است. سه تن در سلسلۀ هخامنشی بدین نام خوانده شده اند: داریوش اول یا داریوش بزرگ پسر وشتاسپ، داریوش دوم پسر اردشیر اول، و داریوش سوم پسر آرسان و نوادۀ داریوش دوم (336-330 قبل از میلاد) واوست که مغلوب اسکندر شد. رجوع به حاشیۀ برهان قاطع چ معین و هر یک از این سه کلمه در ردیف خود شود

لغت نامه دهخدا

پریوش

(پَ وَ)

مانند پری. پری وار. چون پری:
گاه به الحان ثناسرای تو باشم
گاه غزل گوی بر بتان پریوش.
سوزنی.
عاشق و رندم و میخواره به آواز بلند
وین همه منصب از آن حور پریوش دارم.
حافظ.
دانم که بگذرد ز سرجرم من که او
گرچه پریوش است ولیکن فرشته خوست.
حافظ

لغت نامه دهخدا

دروش

درفش، افزار کفشدوزان

فرهنگ لغت هوشیار

پریوش

درنگ و تنبلی

فرهنگ لغت هوشیار

درخوش

شوق، اشتیاق، خواهش

فرهنگ لغت هوشیار

درغوش

نیازمند، محتاج، تهی دست، درویش

فرهنگ لغت هوشیار

درویش

گدا، خواهنده از درها، بی بضاعت، بی چیز، مفلس

فرهنگ لغت هوشیار

دروش

((دِ رُ))

درفش، آلتی آهنین و نوک تیز شبیه جوالدوز اما ضخیم تر از آن با دسته ای چوبی که کفّاشان از آن برای سوراخ کردن چرم و دوخت و دوز کفش استفاده می کنند

فرهنگ فارسی معین

پریوش

((پَ وَ))

پری وار، پری فش

فرهنگ فارسی معین

درویش

((دَ))

فقیر، تهیدست، صوفی، قلندر

فرهنگ فارسی معین

درغوش

((دَ))

درویش، نیازمند، محتاج، تهیدست

فرهنگ فارسی معین

درویش

رهرو، سالک، صوفی، عارف، قلندر، بی چیز، بی نوا، تهیدست، عایل، فقیر، مفلس، نیازمند، زاهد، عزلت گزین، گوشه نشین، معتکف، خاکی
متضاد: توانگر

فرهنگ واژه مترادف متضاد

درویش

دیدن درویش در خواب بد نیست چون درویش در دنیای بیداری ما آدم بدی نیست البته اگر واقعا درویش باشد. معبران قدیمی نوشته اند دیدن درویش در خواب صلاح دین و عاقبت به خیری است. این واقعا درست است زیرا درویش سمبل اخلاق خوب و مناعت طبع و بی نیازی است. در خواب نیز همین می تواند باشد. چنانچه در خواب ببینید که با درویشی رو به رو شده اید و صحبت می کنید راه صلاح و نیکی را بر می گزینید و اگر چه ذاتا انسان خوبی نباشید خواب شما می گوید خوب و صالح می شوید و در آینده مواردی پیش می آید که با بلند همتی و مناعت طبع به امور خویش سر و سامان می بخشید. اگر در خواب دیدید که چیزی به درویش می دهید پولی از راه درست به دست شما می رسد و چنانچه دیدید از درویش چیزی گرفتید پولی در طریق خیر مصرف می کنید. اگر در خواب دیدید که درویش شده و لباس درویشی پوشیده اید، مال دار می شوید و اگر دیدید درویشی مهمان شده و به خانه شما آمده خیر و برکت می یابید.

فرهنگ جامع تعبیر خواب

دریوک

دریاچه، دریاچه، از مراتع لاریجان واقع در حوزه ی شهرستان آمل

فرهنگ گویش مازندرانی

معنی دریوش - جستجوی لغت در جدول جو

پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما