جدول جو
جدول جو

معنی خاصک - جستجوی لغت در جدول جو

خاصک(صَ)
تافتۀ خانشاهی:
در هم کشم چو چین قبا روی از ملال
گر خاصک آورد که کند پوشش تنم.
نظام قاری (دیوان ص 119).
خاصک تو ستانی بقد ارمک تو دهی
یا رب تو بلطف خویش بستان و بده.
نظام قاری (دیوان، ص 142).
یکی صوفک و خاصک دلپذیر
در آن خیل وامانده بی بارگیر.
نظام قاری (دیوان ص 185)
لغت نامه دهخدا

پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما

تصویری از خارک
تصویر خارک
خارک
(دخترانه)
نوعی خرمای زرد و خشک
فرهنگ نامهای ایرانی
تصویری از خارک
تصویر خارک
خارک
خار کوچک، نوعی خرمای زرد و خشک، خرک
فرهنگ فارسی عمید
تصویری از خاصه
تصویر خاصه
خاصه
مقابل عامه، ویژه، قوهّ و اثری که در چیزی وجود دارد، چیزی که مخصوص چیز دیگر باشد، مخصوص به کسی یا چیزی، متعلق به کسی، جمع خواصّ، خویش و مقرب کسی، به ویژه پادشاه، مقابل عامه، شیعه، شیعی، علی الخصوص، به ویژه، خصوصاً، برای مثال از ادب نبود به پیش شه مقال / خاصه خود لاف دروغین و محال (مولوی - ۵۸)
فرهنگ فارسی عمید
تصویری از خاشک
تصویر خاشک
خاشک
خاشاک، ریزۀ چوب، علف، کاه و مانند آن، خار، خس، علف خشک
فرهنگ فارسی عمید
خاشک
(شَ)
شهر مشهوری است از شهرهای مکران و در آنجا مسجدی میباشد که گمان برده اند آن مسجد از آن عبدالله بن عمر بوده است. (از معجم البلدان ج 3 ص 388)
لغت نامه دهخدا
خاشک
(شَ)
مخفف خاشاک است که خس و خار و امثال آن باشد و بمعنی خرد و مرد و ریز و بیز هم آمده است. (آنندراج) (برهان قاطع). آشغال. خس. خش و خاش
لغت نامه دهخدا
خازک
(زَ)
اسم جزیره ای است بدریای فارس. (منتهی الارب)
لغت نامه دهخدا
خارک
جزیره ای است ازدهستان حیات داود بخش گناوه شهرستان بوشهر واقع در 37 هزارگزی جنوب باختر گناوه در خلیج فارس و طول این جزیره 85 هزار گز و عرض آن 4 هزار گز، ناحیه ای است مرطوبی و مالاریا خیز و سکنه آن 700 تن و مذهبشان سنی و شیعه و زبانشان فارسی و عربی است، آب آنجا از چاه و محصولاتش غلات و مرکبات و خرما میباشد، شغل اهالی زراعت و صید ماهی و دریانوردی است دارای گارد مسلح گمرک و دبستان است ارتباط آن با ساحل بوسیلۀ کرجی میباشد، (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 7)، یاقوت در معجم البلدان آن را خارک ضبط کرده است و می گوید جزیره ای است در وسط دریای فارس و این جزیره چون کوه بلندی است در میان دریا و چون باد مناسب وزد مراکبی که از عبادان حرکت می کنند و قصد عمان دارند در ظرف یک شبانروز به آنجا میرسند، این جزیره از اعمال فارس است و جنابه (همان گناوه است) و مهروبان در مقابل آن بخشکی است چون شخصی قوی چشم از خارک به آنجا بنگرد آنجا بهر او کاملا هویداست، ولی رؤیت کوههای خشکی برای همه کاملاً آشکارا میباشد، یاقوت می گوید من به آنجا بسیار رفته ام و در آنجا قبری یافته ام که مورد زیارت اهالی است و مردم بر آن نذرها می کنند، اهل جزیره این قبر را قبر محمد بن حنیفه رضی اﷲ عنه می پندارند ولی تواریخ از این مطلب ابا دارند، ابوعبیده می گوید ابوصفره پدر مهلب، ایرانی و از اهل خارک بوده و در آنجا بنام سخره نامیده میشده است و چون از آنجا بعمان آمد این نام معرب شد به ابوصفره تبدیل گردید، این ابوصفره در خارک بجولاهگی مشغول بود ولی چون ببصره آمد از سائسین عثمان بن ابی العاصی الثقفی شد و چون ازد به بصره مهاجرت کرد او با آنها بود و بر اثر بسالت و شجاعتش در حرب او را چون پسر خوانده ای بخود بستند و امثال این نوع پسر خوانده در عرب بسیار است، فرزدق می گوید:
و کاین لابن صفره من نسیب
تری بلبانه اثر الزیار
بخارک لم یقد فرساً ولکن
یقودالسفن بالمرس المغار
صراریون ینضح فی لحاهم
نفی ّ الماء من خشب وقار
و لو ردابن صفره حیث ضمت
علیه الغاف ارض ابی صفار،
(معجم البلدان ج 3 ص 387 و پاورقی المعرب ج 1 ص 137)، ابن بلخی در ضمن نام بردن جزایری که بقباد خوره متعلق است جزیره هنگام و جزیره خارک را نام می برد، (فارسنامۀ ابن بلخی ص 150 چ لیدن)، در حدودالعالم این جزیره چنین وصف شده است: سیزدهم جزیره خارک خوانند اندر جنوب بصره و میان بصره و خارک پنجاه فرسنگ است و اندرو شهری است بزرگ و خرم مر او را خارک خوانند و بنزدیک او مروارید یابند مرتفع و با قیمت، (حدود العالم چ تهران ص 14)، حمداﷲ مستوفی در نزههالقلوب این جزیره را چنین وصف می کند: خارک جزیره ای است فرسنگی در فرسنگی در آنجا زرع و نخل است و میوه و غله نیکو بود و غوص مروارید آنجا بهتر و بیشتر از جزایر دیگر است و غلبۀ غوص آنجاست ازو تا ساحل فرسنگی است وآن را از کورۀ قبادخوره شمرده اند، (نزههالقلوب ج 3چ لیدن ص 137 و 138)، بنابر نقل قاموس الاعلام ترکی خارک در خلیج بصره واقع است و نزدیک ساحل ایران میباشدجمعیتش در حدود هزار تن و مساحتش 5 هزار گز مربع است این جزیره در 29 درجه و 18 دقیقۀ عرض شمالی و 48 درجۀ طول شرقی واقع است، مصب شطالعرب در 176 هزارگزی جنوب شرقی آنجا و بندر بوشهر در 55 هزارگزی شمال غربی این جزیره است، (نقل به اختصار از قاموس الاعلام ترکی ج 3 ص 2011)، در این ایام (سال 1338) دولت ایران مشغول تأسیس بندر بزرگ نفتی در این جزیره است و بزودی در آنجا یکی از بزرگترین پایگاههای حمل نفت در خلیج فارس خواهد شد
ده کوچکی است از دهستان تمین بخش میرجاوه شهرستان زاهدان واقع در 44 هزارگزی جنوب باختری میرجاوه و 18 هزارگزی راه فرعی میرجاوه بخاش میباشد سکنه آنجا در حدود 35 تن است، (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 8)
لغت نامه دهخدا
خارک
(رَ)
تصغیر خار است. (برهان قاطع) (آنندراج) (انجمن آرای ناصری). خارخرد:
آدمی را که خارکی درپای
نرود طرفه جانور باشد.
سعدی
لغت نامه دهخدا
خاصبک
(خاص ص بَ)
گرشاسب بن علی بن شمس الملوک فرامرز علاءالدوله محمد بن دشمن زیار مکنی به ابوکالنجار. (رودکی چ سعید نفیسی ج 1 ص 27 و 28). رجوع به ابوکالنجار شود. شهمردان بن ابی الخیر کتاب ’نزهت نامه علائی’ را بنام او کرد
لغت نامه دهخدا
خارک
(دَ نَ / نِ)
نوعی از خرما میباشد. (آنندراج) (انجمن آرای ناصری) (برهان قاطع). خرما خارک. خرما خرک. بسر. (مهذب الاسماء). غورۀ خرما. خرمای نرسیده (مؤلف با استشهاد به اینکه الخالع، خارک پخته است معتقد میباشد که خارک خرمای نرسیده نیست). خرمای خشک: اگر جزوی بسائی وبا شیرۀ خارک سبز که خرمای خشک خوانندش به بینی باز افکنی رعاف باز گیرد. (الابنیه عن حقایق الادویه)
گوش خارک
لغت نامه دهخدا
خاچک
(چَ)
دهی است از دهستان توابع کجور بخش مرکزی شهرستان نوشهر واقع در 4 هزارگزی جنوب باختری کجور. محلی است کوهستانی و سردسیر و سکنۀ آن 4000 تن. مذهبشان شیعه و زبانشان گیلکی و فارسی و آب آنجا از چشمه و رود خانه محلی. محصولات آنجا غلات و لبنیات و ارزن است و شغل اهالی زراعت و گله داری است. عده ای از اهالی آنجا در زمستان بشغل خبازی در طهران اشتغال دارند. راه آنجا مالرو است. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 3)
نام سابق دهکده ای که امروز آن راحبیب آباد (در کنار چشمه آب) گویند. (سفرنامۀ رابینو ص 28 و 108 بخش انگلیس). و رجوع به حبیب آباد شود
لغت نامه دهخدا
خاصی
ملاخاصی، نام یکی از شعرا میباشد، و در مجالس النفایس آمده است: ملاخاصی در بلاهت ثانی ندارد و ماخولیا بر او غالب است، از اوست این مطلع:
ما عاشقیم و رند بمیخانه میرویم
پیمان شکسته بر سر پیمانه میرویم،
(ترجمه مجالس النفایس تألیف امیر علیشیر نوائی ص 165)
لغت نامه دهخدا
خاصی
(خاصْ صی ی)
نقیض عامی. (آنندراج). متعلق بخواص. منسوب بخواص:
عطای تو بر آورده ست خاصی را و عامی را
چو نام تو یمینی و امینی و نظامی را.
فرخی (از آنندراج).
زید از سر محرمی و خاصی
برده ز میان عمروعاصی.
نظامی.
، در اصطلاح درایه: هر جا که از این کلمه معنی شیعی اراده شود فقط افادۀ همین معنی کرده و مشعر بر مدح و قدح نمی باشد. و در هر جا که معنی فوق مراد نباشد مفید مدح معتدبه بلکه توثیق و جلالت آن شخص میباشد
لغت نامه دهخدا
خانک
(نَ)
دهی است جزء دهستان رودبار بخش طرخوران شهرستان اراک. واقع در 18 هزارگزی شمال خاوری طرخوران و 18 هزارگزی تفرش و 6 هزارگزی بند ساوه. ناحیه ای است واقع در دامنۀ کوهسار با آب و هوای مناطق سردسیری و دارای 400 تن سکنه که شیعی مذهب و ترک وفارسی زبانند. آب آنجا از قنات و محصول آن غلات و گردو و بادام و توتون و بن شن و پنبه است. شغل اهالی زراعت و گله داری و جاجیم و گلیم بافی است و راه مالرو میباشد. مزرعه: خرک، ون آباد، سارک، قنات ولی، حاجی خلیل جزء این ده است. در کوه قزل قیه طلا و در کوه دمرپوخی آهن وجود دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 2)
لغت نامه دهخدا
خاصبک
(بَ)
نام شخصی بوده که با ملک و اتابک محمد پیوست و مردی مکار بود: چون ملک و اتابک محمد دو سه ماه در ضیافت خانه امراء ایگ بودند. پس بر عزم استعداد روی بفارس نهادند و در پسا خاصبک با ملک و اتابک محمد پیوست و فوجی از سوار و پیاده داشت. این خاصبک مردی بود مکار ناحق شناس بااتابک محمد آغاز مساوی اتابک زنگی نهاد و گفت از وی و مدد وی حسابی برنتوان گرفت. (تاریخ افضل ص 68)
لغت نامه دهخدا
خاصه
(خاصْ صَ)
فالق بن عبدالله اندلسی رومی مکنی به امیر ابوالحسن. وی ازنزدیکان منصور بن نوح سامانی بود. (انساب سمعانی). رجوع به آثار الباقیه عن القرون الخالیه ص 133 شود
لغت نامه دهخدا
خاصل
(صِ)
تیری که به هدف اصابت نموده ولی اثری در آن باقی نگذارده است. رجوع به خصل شود
لغت نامه دهخدا
خاصه
(خاصْ صَ)
یکی از دو طبقۀ مردم است در زمان عباسیان. جرجی زیدان گوید: مردم در زمان عباسیان دو طبقه بودند خاصه و عامه. چنانکه خواهیم دید هر یک از این دو طبقه به دسته های کوچکتری نیز تقسیم می شدند:
طبقۀ خاصه به پنج درجه تقسیم میشدند: 1- خلیفه 2- خاندان خلیفه 3- رجال دولتی 4- خانواده های مهم 5-اتباع طبقۀ خاصه. (از تاریخ تمدن اسلام تألیف جرجی زیدان ترجمه علی جواهرکلام ص 21)
لغت نامه دهخدا
خاصه
(خاصْ صَ)
خاصه. ضد عامه. (ناظم الاطباء). ضد عام. (آنندراج). الذی تخصّه لنفسک. ضدالعامه کالخاص. (اقرب الموارد) (تاج العروس) (المنجد) (فرهنگ ناظم الاطباء)، از جنس اعلی. مقابل خرجی. از نوع ممتاز. چیز گران بها. هر چیز بهتر که لایق مردم فاضل و امراء باشد. (غیاث اللغات) : نان خاصه. (یادداشت بخط مؤلف)، متعلق به کسی. مخصوص به چیزی. ولیچۀ او. بطانۀ او. ج، خاصگان:
علم دان خاصۀ خدای بود.
علم خوان شوخ و نر گدای بود.
سنائی (حدیقهالحقیقه ص 317).
خاصۀ سیمرغ نیست جز پدر روستم
قاتل ضحاک کیست جز پسر آبتین.
خاقانی.
او رحمت خداست جهان خدای را
از رحمت خدای شوی خاصۀ خدا.
خاقانی.
دل نه به نصیب خاصۀ خویش
خاییدن رزق کس میندیش.
نظامی.
، متعلق بشاه. مملوک شاه. چیزی که فقط شاهان را بود لاغیر: پس دوات خاصه پیش آوردند. (تاریخ بیهقی چ ادیب پیشاوری ص 295). گفت فرمان چنان است که بسرای محمودی که برابر باغ خاصه است فرود آید. (تاریخ بیهقی چ ادیب پیشاوری ص 234). همچنان درباب مرکبان خاصه که بداشته بودند. (تاریخ بیهقی چ ادیب پیشاوری ص 377).
- طعام خاصه، طعامی که متعلق به امراءو پادشاهان و بزرگان باشد. (آنندراج) :
نیست انعام خدا روزی انعامی چند
نشود خاصۀ حق ماحضر عامی چند.
میرزامهدی (از آنندراج).
- ملک خاصه، ملکی که مخصوص شخص است، مقابل ملک مشاع:
وز خاصۀ خویش اندرین کار
گنجینه فدا کنم بخروار.
نظامی.
، طعامی که برای غمدیدگان پزند. (غیاث اللغات)، چاکران پادشاه. نزدیکان شاه. مقربان شاه. محارم شاه. کسانی که محرم راز پادشاه میباشند. هم خلوتان پادشاه. سوگلی. ندیم پادشاه. عامل مخصوص. ج، خاصگان:
ای خاصۀ شاه شرق فریاد
چرخم بکشد همی ز بیداد.
مسعودسعد.
باد فرخنده بر عمید اجل
خاصۀ پادشاه روی زمین.
مسعودسعد.
، نام قماشی است از قماش های معروف که در هندوستان بافند. (آنندراج). نوعی از جامۀ سفید. (غیاث اللغات) :
بترک تعلق چو میداد تن
شد از خاصۀ وحدتش پیرهن.
ملاطغرا (از آنندراج).
، مقابل عامه و سنی. شیعه. شیعی مقابل عامه که سنیانند، (در اصطلاح منطق) لفظ خاصه در نزد منطقیین بطور کلی چنانکه در شفاء آمده است مشترک لفظی است در دو معنی:
1- خاصه می گوئیم و از آن امری را اراده می کنیم که مختص به شیی ٔ معین است و بس یعنی در مقام قیاس آن نسبت بکل اشیاء مغایر آن شیی ٔ هستیم نه بعض اشیاء مغایر، چون ضحک برای انسان. این خاصه بنام خاصۀ مطلقه مشهور است و از کلیات خمس بشمار می آید. مقابل این خاصه عرض عام است. در تعریف خاصه چنین گفته اند: ’المقوله علی ما تحت طبیعه واحده فقط قولا عرضیاً’. در اینجا مراد از طبیعت ’حقیقت’ است و اینکه این لفظ بجای ماهیت در رسم خاصه آمده است یعنی نگفته اند: ’المقوله علی ما تحت ماهیه واحده...’ بدانجهت میباشد که هم خاصه و هم عرض عام (مقابل آن) برای ماهیات معدومه نمی آیند زیرا معدوم فی نفسه مسلوب است و مسلوب نمی تواند متصف بشیی ٔشود. باری ’حقیقت’ اعم از نوعیت و جنسیت است پس تعریف شامل خواص اجناس نیز می گردد و در اینجا ناچار از اعتبار قید جنسیت می باشیم زیرا خواص اجناس در مقاس قیاس با انواع آنها اعراض ماهیت هستند. مراد از عبارت ’ما تحت طبیعه’ آن است که تعریف تنها ناظر بجنس افراد نمیباشد و شامل مختص های متعلق بفرد واحد نیز میشود [اعم از آنکه برای آن فرد حقیقتی باشد چون خواص اشخاصی که برای آنها ماهیت کلیه هست مانند خواص خدای تعالی یا نباشد] ، اما چون در منطق بحث از احوال جزئیات نمیشود این قسم خواص را بعضی ها از تعریف خاصه خارج کرده اند و در تعریف خاصه گفته اند: ’هی المقوله علی افراد طبیعه واحده فقط قولا عرضیاً’. در این تعریف مراد از افراد، فوق واحد است نه جمیع افراد. بنابراین در تعریف ’خاصه’ هم خواص شامله وارد میشود و هم خواص غیر شامله. اما قید ’فقط’ در تعریف برای اخراج عرض عام است و قید ’قولا عرضیاً’ بجهت اخراج جنس و نوع و فصل قریب میباشد. البته با هر یک از این دو قید جنس وفصل بعید نیز از تعریف خارج میشوند. شیخ الرئیس درشفاء گفته است خاصۀ معتبره [یعنی خاصه ای که یکی از کلیات خمس است] خاصه ای است که مقول بر اشخاص نوع واحد میشود در جواب ’ای ّ شیی ٔ هو’ البته نه به هنگام سؤال از ذات، اعم از آنکه آن نوع اخیر باشد یا نباشد. بنابراین بعید نیست که شخص خاصه بگوید و از آن قصد هر عارضی برای هر کلی ولو جنس اعلی بنماید. اما معمولا تعاریف خاصه بر خاصه نوع و فصل جریان دارد.
2- خاصه می گوئیم و از آن مختصات شیئی را قصد می کنیم که بعض مغایر آن شی ٔ واجد آن خاصه نیستند. این خاصه مسمی بخاصۀ اضافیه و غیر مطلقه است. البته بعض مغایر دیگر این شی ٔ واجد این خاصه هستند چون ’مشی’ برای انسان که در آن انسان وبعض غیر انسان شریک میباشد. این بود خلاصه آنچه در شرح مطالع و شرح شمسیه و حواشی آن آمده است.
در اینجا چیزی که باقی می ماند فرق بین عرض عام و خاصۀ اضافه است. در حاشیۀ جلالیۀ محشی می گوید: خاصه ای که یکی از اقسام کلیات خمس است خاصۀ مطلقه میباشد اما اگر خاصه بر اعم از مطلقه و اضافیه قرار گیرد [چنانکه گروهی از متأخران بر آن رفته اند] بعضی از اقسام کلی متداخل در بعضی دیگر میشود. تقسیمات: خاصۀ مطلقه یا بسیط است یا مرکب چه اختصاص آن بحقیقتی، یا از جهت ترکیب آن است یا از جهت ترکیب آن نیست. دوم خاصۀ بسیطه است مانند خنده برای انسان. اول خاصۀ مرکبه میباشد و همواره احتیاج بالتیام امور چندی دارد که هر یک از آن امور بتنهائی اختصاص بمعروض ندارند ولی مجموع آنها مختص بمعروض است اعم از آنکه این مجموع مساوی معروض یا اخص از معروض باشد چون مستقیم القامه و عریض الاظفار نسبت بانسان. تقسیم دیگر: خاصۀ مطلقه و عرض عام بر سه گونه منقسم میشوند چه آنها یا شامل جمیع افراد خود میباشند یا نمی باشند، و در صورت اول یا لازم معروض خود هستند یا مفارق ازآنند. خاصۀ لازمۀ شامله چون خندۀ بالقوه برای انسان و مفارق شامله چون خندۀ بالفعل برای انسان و خاصۀ غیر شامله چون کتابت بالفعل برای انسان. (کشاف اصطلاحات الفنون ص 466 و 467).
جرجانی در تعریفات خودخاصه را چنین آرد: هی کلیه مقوله علی افراد حقیقه واحده فقط قولا عرضیا سواء وجد فی جمیع افراده کالکاتب بالقوه بالنسبه الی الانسان او فی بعض افراده کالکاتب بالفعل بالنسبه الیه، ’فالکلیه’ مستدرکه و قولنا ’فقط’ یخرج الجنس و العرض العام لانهما مقولان علی حقایق، و قولنا ’قولا عرضیا’ یخرج النوع و الفصل لان قولهما علی ما تحتهما ذاتی لاعرضی. (تعریفات جرجانی). خواجۀ طوسی گوید: کلی عرض یا خاص بود بیک نوع مانند ضاحک و کاتب انسان را یا شامل بود زیادت از یک نوع را مانند متحرک انسان را و اول را خاصه خوانند و دویم راعرض عام و بهری خاصه را عرض خاص خوانند و بهری هم خاصه را فصل عرض خوانند. (اساس الاقتباس چ مدرس رضوی ص 28). قطب الدین شیرازی گوید: بدانک کلی طبیعی یا تمام حقیقت جملۀ جزئیاتی باشد که درتحت اوست یا نباشد و یا داخل باشد یا خارج. اول نوع طبیعی حقیقی است، ودوم جنس طبیعی اگر او را صلاحیت آن باشد که در جواب ماهو مقول باشد، و فصل طبیعی اگر او را این صلاحیت نباشد، و سوم خاصه مطلقۀ طبیعی اگر مختص باشد ببعضی از آنچ خارج است از او و عرض عام طبیعی اگر مختص نباشد، و تعریف اول که نوع طبیعی حقیقی است به آن کنند: که او کلی طبیعی است که عارض معقول از او میشود که او را نگویند در جواب ما هو الا بر بسیاری که مختلف باشند بعدد تنها، چون انسان، و معقول از او با آنچ عارض او می شود نوع عقلی باشد، و عارض نوع منطقی و تعریف دوم که جنس طبیعی است به آنکه او کلی طبیعی است که عارض معقول از او میشود که او مقول است بر کثیرین مختلف بحقایق در جواب ماهو، و تعریف سیم که فصل طبیعی است، به آنکه او کلی طبیعی است که عارض معقول ازو می شود که او را در جواب ماهو نگویند بلکه در جواب ’ای شی ٔ هو فی جوهره’ گویند یا در جواب ’ماهو’ نگویند و تمیز ماهیت کند از مشارکات او در جنس یا وجود تمیزی ذاتی، و تعریف چهارم که خاصه طبیعی است، بانگ او کلی طبیعی است که خارج است از شیی ٔ و عارض معقول از او میشود که او مقول است بر آن شی ٔ و متحقق نیست بی او. و تعریف خامس که عرض عام طبیعی است به آنکه او کلی طبیعی است خارج از شی ٔ که عارض معقول ازو میشود که اومقول است بر آن شی ٔ و متحقق است بی او. و از آنچ درنوع عقلی و نوع منطقی گفتیم عقلیت باقی و منطقیت آن اعنی جنس و فصل و خاصه و عرض عام عقلی و منطقی معلوم توان کرد. پس کلی جنس باشد خمسه را و باقی قیود فصل یا خاصه. (درهالتاج قسمت منطق تصنیف قطب الدین محمد بن ضیاءالدین مسعودشیرازی چ سید محمد مشکوه ج 2 از بخش نخستین ص 30 و 31). خاصه عرضی است که دائماً بدان نوع واحدی را تحقیق کنند، چون خنده در انسان و نهیق در خر والاغ و نباح در سگ. (مفاتیح)، (اصطلاح هیأت) در نزد اهل هیأت خاصه بر چهار معنی اطلاق میشود:
1- خاصۀ وسطیه که بمعنی قوس معینی است از منطقهالتدویر.
2- خاصۀ وسطیه که بمعنی حرکت در این قوس است.
3- خاصۀ مرئیه که بمعنی قسمت معین دیگری است از منطقهالتدویر.
4- خاصۀ مرئیه که بمعنی حرکت در این قوس است.
خاصۀ وسطیه بمعنی قوس: آن قوسی است از منطقهالتدویر بین ذروۀ وسطیه و بین مرکز جرم کوکب بر توالی حرکت تدویر. و آن یا موافق با توالی حرکت بروج است چون در متحیره یا مخالف آن توالی است چون در قمر، این است آنچه در ’نطاقات’ در این باره آمده است.
خاصۀ مرئیه بمعنی قوس: آن قوسی است از منطقهالتدویر بین ذروۀمرئیه و مرکز جرم کوکب بر توالی حرکت تدویر و بخاصۀ معدله نیز موسوم است.
خاصۀ وسطیه در ازمنۀ مساویه مختلف نمیشود ولی مرئیه مختلف می گردد. (این است آن چه از گفتار عبدالعلی بیرجندی در شرح تذکره و غیره مستفاد میشود بنقل کشاف اصطلاحات فنون ص 468).
- حرکت خاصه،حرکت تدویری است.
- خاصۀ چیزی، طبیعی چیزی.
- خاصه خرجی، استثناء.
- خاصه شمس، مرکز شمس را خاصۀ شمس می گویند.
- ذوالخاصه، در نزد اطباء بر آن داروئی اطلاق میشود که تأثیرش موافق طبیعت است یعنی مفسد حیات نیست. (کشاف اصطلاحات الفنون ص 468)
لغت نامه دهخدا
خاصه
(خاص صَ)
رجوع به خاصه شود
لغت نامه دهخدا
خاصه
(رَ / رِ کَ / کِ دَ)
ویژه. سامه. خصوصاً. (ناظم الاطباء). مخصوصاً. یقیناً. البته. مقابل عامه:
فتنه شدم بر آن صنم کش بر
خاصه بدان دو نرگس دلکش بر.
دقیقی.
خوشا عاشقی خاصه وقت جوانی
خوشا با پریچهرگان زندگانی.
فرخی.
از بهر طمع خود را کارها پیوستند که دل پادشاهان خاصه که جوان باشند و کامران آن را خواهان گردد. (تاریخ بیهقی چ ادیب پیشاوری ص 257). خواجه گفت زندگانی خداوند دراز باد شرط آن است که به وقت گل ساتگینی خورند که مهمانی است چهل روزه خاصه چنین گل که از این رنگین تر و خوشبوی تر نتواند بود. (تاریخ بیهقی). آن ملاعین گرم درآمدند... خاصه در مقابلۀ امیر. (تاریخ بیهقی). آنچه بکار آمده تر و نادره تر بود خاصه برداشتند. (تاریخ بیهقی). امیر گفت الحمدﷲ... بوبکر دبیر بسلامت رفت بسوی گرمسیر... دلم از جهت وی فارغ شد که به دست این بی حرمتان نیفتاد خاصه بوسهل زوزنی. (تاریخ بیهقی). این سلطان ما امروز نادرۀ روزگار است خاصه در نشستن. (تاریخ بیهقی چ ادیب پیشاوری ص 397). شراب خرمائی تن را فربه کند و خون بسیار زاید، خاصه که نو باشد. (نوروزنامه). خاصه در عهد امیر ابوسعد که بدسیرتی و ظلم او پوشیده نبود. (فارسنامۀ ابن بلخی ص 146). و همه میوه ها آنجا (کوار) بغایت نیکوست خاصه انار. (فارسنامۀ ابن بلخی ص 134). که هیچ آفریده را چندین حزم و خرد نتواند بود خاصه در غربت. (کلیله و دمنۀ بهرامشاهی). خاصه در این روزگارتیره دو چیز است بر اطلاق روی بتراجع نهاده است. (کلیله و دمنۀ بهرامشاهی). اما غرض آن بود که شناخته شود که حکمت همیشه عزیز بوده است خاصه بنزدیک ملوک و اعیان. (کلیله و دمنۀ بهرامشاهی).
خاصه همسایگان نسطوری
که مرا عیسی دوم خوانند.
خاقانی.
خاصه که بشعر بی نظیر است
در جملۀ آفتابگردش.
خاقانی.
کار من مصلحت کجا گیرد
خاصه کاین فتنه در میان افتاد.
خاقانی.
ترا باد است در سرخاصه اکنون
که گرد مشک بر سوسن فشاندی.
خاقانی.
خاصه در این بادیۀ دیوسار
دوزخ محرورکش تشنه خوار.
نظامی.
خاصه کلیدی که در گنج راست
زیر زبان مرد سخن سنج راست.
نظامی.
هست ز یاری همه را ناگزیر
خاصه زیاری که بود دستگیر.
نظامی.
سرخ شود روی رعیت ز شاه
خاصه رخ خاصگیان سپاه.
نظامی.
یاد یاران یار را میمون بود
خاصه کان لیلی و این مجنون بود.
مولوی.
از ادب نبود به پیش شه مقال
خاصه خود لاف دروغین ومحال.
مولوی.
زر خرد را واله و شیدا کند
خاصه مفلس را که خوش رسوا کند.
مولوی.
وقت آن است که مردم ره صحرا گیرند
خاصه اکنون که بهار آمد و فروردین است.
سعدی (بدایع).
می حلال است کسی را که بود خانه بهشت
خاصه از دست حریفی که برضوان ماند.
سعدی (طیبات).
خلق گویند برو دل بهوای دگری ده
نکنم خاصه در ایام اتابک دو هوائی.
سعدی (طیبات).
حد زیبائی ندارد خاصه بر بالای تو.
سعدی (خواتیم).
- بخاصه. بخصوص. مخصوصاً:
برآنکس که او گشت بیدادگر
به مردم بخاصه به خردک پسر.
فردوسی.
بخاصه آنکه به اصل و هنر چو خواجه بود
نگاه کن که نیابی شبیهش از اشباه.
فرخی.
رجوع به ’خاصه’ شود
لغت نامه دهخدا
خاصکی
(صَ)
ندیم. مقرب. (دزی ج 1 ص 346). دزی این کلمه را معرب خاصگی فارسی دانسته و کاف آن را کاف تصغیر فارسی پنداشته است. ولی این نظر صحیح نیست زیرا این لغت در فارسی خاصگی است و ما قبل یاء گاف است نه کاف و این گاف همواره در وقت اضافه شدن کلمه مختوم بهاء غیر ملفوظ بیاء مصدری یا الف و نون جمع بجای هاء غیر ملفوظ می آید. باید متوجه بود که این ابدال اصلاً در لغات فارسی واقع می شده نه در لغات عربی چه گاف در زبان پهلوی بجای هاء غیر ملفوظ کنونی می آمده است ولی بعدها اصل فوق در زبان فارسی تعمیم یافته و هر کلمه مختوم بهاء غیر ملفوظ را شامل شده است
لغت نامه دهخدا
تصویری از خاشک
تصویر خاشک
خاشک
ریزه چوب و علف و کاره: خاروخس
فرهنگ لغت هوشیار
تصویری از خاصی
تصویر خاصی
خاصی
پیروز، خوار کننده
فرهنگ لغت هوشیار
تصویری از خاصه
تصویر خاصه
خاصه
خصوصاً یقینا، البته
فرهنگ لغت هوشیار
تصویری از خائک
تصویر خائک
خائک
ملخ
فرهنگ لغت هوشیار
تصویری از خارک
تصویر خارک
خارک
خار کوچک خار کوچک، نوعی خرمای زرد و خشک خرک
فرهنگ لغت هوشیار
تصویری از خاصه
تصویر خاصه
خاصه
((صِّ))
خاص، ویژه، خویش و مقرب کسی، برگزیده قوم، جمع خواص، مخصوصاً، به ویژه
فرهنگ فارسی معین
تصویری از خاشک
تصویر خاشک
خاشک
((شَ))
ریزه چوب و علف و کاه، خاشه، خاشاک، خاشک
فرهنگ فارسی معین
خارک
خرک، خرمای نرسیده، خرمای خام
فرهنگ واژه مترادف متضاد
خانک
سرد خنک
فرهنگ گویش مازندرانی
خالک
گوساله ی چند روزه، نوزاد دو تا سه ماهه، بزغاله ی کوچک
فرهنگ گویش مازندرانی
خاکک
از توابع دهستان کوهستان شرق نوشهر
فرهنگ گویش مازندرانی