- چراکسه(چَ کِ سَ)
جمع واژۀ چرکسی، چرکس ها. (ناظم الاطباء) ، دولتی است که از سال 784 تا 923 هجری قمری در مصر حکومت کرده است. پس از دولت ایوبی غلامان ترک بحکومت رسیده و چراکسه خلف سلالۀ قلاوون و سلف دولت عثمانی بوده اند. ملوک چراکسه 23 تن بودند و علاوه بر مصر به سوریه و حجاز نیز حکومت میکردند. تیمور لنگ در زمان حکومت آنان ظهور کرد وشام را بتصرف آورده ویران کرد ولی به مصر نرفت و بهمین جهت بسلطنت آنان خللی وارد نشد ولی بسال 923 ’ملک اشرف قانصوه غوری’ بیست ودومین پادشاه چراکسه باتفاق شاه اسماعیل صفوی بمخالفت با سلطان سلیم خان عثمانی برخاست و پس از مغلوب شدن شاه اسماعیل وی نیز مغلوب سلطان سلیم و مقتول شد و بعد از وی ملک اشرف طومانبای بجای او نشست و فقط 4 ماه حکومت کرد و بدین ترتیب سلسلۀ چراکسه منقرض گردید و مصر و شام و حجاز به تصرف دولت عثمانی درآمد. ملوک چراکسه و تاریخ جلوس آنان بقرار زیر است:
1- الملک الظاهر سیف الدین برقوق سال 784 هجری قمری
2- الملک الناصر ابوالسعادات فرخ بن برقوق سال 801.
3- الملک المنصور عبدالعزیز بن برقوق سال 808.
4- الملک المؤید شیخ محمودی الظاهری سال 815.
5- الملک المظفر ابوالسعادات احمد بن مؤید سال 824.
6- الملک الظاهر ابوالفتح ططر سال 824.
7- الملک الصالح محمد بن ططر سال 824.
8- الملک الاشرف ابوالنصر برسبای سال 825.
9- الملک العزیز ابوالمحاسن بن برسبای سال 841.
10- الملک الظاهر چقمق سال 841.
11- الملک المنصور ابوالسعادات عثمان بن چقمق سال 857.
12- الملک الاشرف ابوالنصر اینال سال 857.
13- الملک المؤید احمد بن اینال سال 866.
14- الملک الناصر خوشقدم الناصری سال 866.
15- الملک الظاهر ایلبای سال 872.
16- الملک الظاهر تمربغا سال 872.
17- الملک الاشرف قایتبای سال 872.
18- الملک الناصر ابوالسعادات محمد بن قایتبای سال 901.
19- الملک الظاهر قانصو سال 904.
20- الملک الاشرف جانبولاط سال 905.
21- الملک العادل طغانبای سال 906.
22- الملک الاشرف قانصوه الغوری سال 906.
23- الملک الاشرف طومانبای سال 923.
(قاموس الاعلام ترکی ج 3 صص 1868- 1869).
مرحوم اقبال نویسد: ’... سلاطین ممالیک مصر از غلامان ترک یا چرکسی بودند که ابتداء در جزء قراولان مزدور ’الملک الصالح ایوب’ قرار داشتند. اولین ایشان ’شجره الدر’ زوجه ’الملک الصالح’ است، اگرچه چند سالی اسماًسلطنت با موسی از بازماندگان خاندان ایوبی بود ولی پس از او ممالیک رسماً سلطنت مصر را بدست گرفتند و ایشان دو طبقه اند: ممالیک بحری و ممالیک برجی، و این دو طبقه تا نیمۀ اول قرن دهم هجری مصر و شام را تحت اداره و حکومت خود داشتند و افراد آن سلسله ها با وجود سلطنت کوتاه و جنگهای داخلی دائمی و کشتن یکدیگر ممالک خویش را بخوبی اداره میکردند و شهر قاهره هنوزاز دورۀ سلطنت ایشان آثاری دارد که نمایندۀ عشق وعلاقۀ سلاطین مملوک بصنایع مستظرفه و بناست. ممالیک علاوه بر این مردمانی جنگ آور و دلیر بودند و در مقابل صلیبیون عیسوی و اردوهای تاتار مقاومتهای نیکو کردند، مخصوصاً تاتارها را که در قرن هفتم هجری بر آسیا استیلا یافته و مصر را طرف تهدید قرار داده بودند چندبار مغلوب نمودند’. (ترجمه طبقات سلاطین اسلام ص 70). و رجوع به قاموس الاعلام ترکی و فهرست طبقات سلاطین اسلام تألیف عباس اقبال شود
1- الملک الظاهر سیف الدین برقوق سال 784 هجری قمری
2- الملک الناصر ابوالسعادات فرخ بن برقوق سال 801.
3- الملک المنصور عبدالعزیز بن برقوق سال 808.
4- الملک المؤید شیخ محمودی الظاهری سال 815.
5- الملک المظفر ابوالسعادات احمد بن مؤید سال 824.
6- الملک الظاهر ابوالفتح ططر سال 824.
7- الملک الصالح محمد بن ططر سال 824.
8- الملک الاشرف ابوالنصر برسبای سال 825.
9- الملک العزیز ابوالمحاسن بن برسبای سال 841.
10- الملک الظاهر چقمق سال 841.
11- الملک المنصور ابوالسعادات عثمان بن چقمق سال 857.
12- الملک الاشرف ابوالنصر اینال سال 857.
13- الملک المؤید احمد بن اینال سال 866.
14- الملک الناصر خوشقدم الناصری سال 866.
15- الملک الظاهر ایلبای سال 872.
16- الملک الظاهر تمربغا سال 872.
17- الملک الاشرف قایتبای سال 872.
18- الملک الناصر ابوالسعادات محمد بن قایتبای سال 901.
19- الملک الظاهر قانصو سال 904.
20- الملک الاشرف جانبولاط سال 905.
21- الملک العادل طغانبای سال 906.
22- الملک الاشرف قانصوه الغوری سال 906.
23- الملک الاشرف طومانبای سال 923.
(قاموس الاعلام ترکی ج 3 صص 1868- 1869).
مرحوم اقبال نویسد: ’... سلاطین ممالیک مصر از غلامان ترک یا چرکسی بودند که ابتداء در جزء قراولان مزدور ’الملک الصالح ایوب’ قرار داشتند. اولین ایشان ’شجره الدر’ زوجه ’الملک الصالح’ است، اگرچه چند سالی اسماًسلطنت با موسی از بازماندگان خاندان ایوبی بود ولی پس از او ممالیک رسماً سلطنت مصر را بدست گرفتند و ایشان دو طبقه اند: ممالیک بحری و ممالیک برجی، و این دو طبقه تا نیمۀ اول قرن دهم هجری مصر و شام را تحت اداره و حکومت خود داشتند و افراد آن سلسله ها با وجود سلطنت کوتاه و جنگهای داخلی دائمی و کشتن یکدیگر ممالک خویش را بخوبی اداره میکردند و شهر قاهره هنوزاز دورۀ سلطنت ایشان آثاری دارد که نمایندۀ عشق وعلاقۀ سلاطین مملوک بصنایع مستظرفه و بناست. ممالیک علاوه بر این مردمانی جنگ آور و دلیر بودند و در مقابل صلیبیون عیسوی و اردوهای تاتار مقاومتهای نیکو کردند، مخصوصاً تاتارها را که در قرن هفتم هجری بر آسیا استیلا یافته و مصر را طرف تهدید قرار داده بودند چندبار مغلوب نمودند’. (ترجمه طبقات سلاطین اسلام ص 70). و رجوع به قاموس الاعلام ترکی و فهرست طبقات سلاطین اسلام تألیف عباس اقبال شود
