معنی پلیسن - جستجوی لغت در جدول جو

نوعی چین در لباس که به صورت هم اندازه و پشت سر هم قرار گرفته است، لباسی که این نوع چین را داشته باشد مثلاً دامن پلیسه

فرهنگ فارسی عمید

مجموعۀ افرادی که با استفاده از اختیارات قانونی خود، در جهت ایجاد نظم، امنیت و آرامش در شهر، کشور و جامعه تلاش می کنند، هر یک از افراد متعلق به این مجموعه، جایی که افراد این مجموعه در آن مستقر هستند
پلیس مخفی: در امور نظامی کارآگاه

فرهنگ فارسی عمید

(پُ)

لفظ فرانسوی که در فارسی بمعنی پاسبان ادارۀ شهربانی (نظمیه) و گاه بمعنی آن ادارۀ شهربانی استعمال میشد. عسس. محتسب

لغت نامه دهخدا

(پْلی / پِ)

کائیوس پلینیوس کسلیوس سکوندوس. خواهرزادۀ پلین سابق الذکر. ادیب رومی متولد در کم و دوست تراژان و مؤلف مدایح تراژان و نامه های معروف که برای معرفت اخلاق قدیم مفید است (تولد بسال 62، وفات در حدود 120م.). در قاموس الاعلام ترکی آمده است: پلین همشیره زاده و پسرخواندۀ بلیناس اوّل است مولد به سال 61 میلادی در کومه و وفات در 115. وی فرماندار پاره ای از ایالت های آناطولی و منظور نظر تراژن بود و تمام نفوذ و اقتدار خود را به تشویق و حمایت اهل علم و هنر و تأسیس مدارس و کتابخانه ها مصروف داشت. تألیفات تاریخی او مفقود است لیکن یک رساله دائر به مدح امپراطور تراژان و پاره ای از نوشته های او موجود می باشد

کائیوس پلینیوس ِ کسلیوس سکوندوس. خواهرزادۀ پلین سابق الذکر. ادیب رومی متولد در کم ُ و دوست تراژان و مؤلف مدایح تراژان و نامه های معروف که برای معرفت اخلاق قدیم مفید است (تولد بسال 62، وفات در حدود 120م.). در قاموس الاعلام ترکی آمده است: پلین همشیره زاده و پسرخواندۀ بلیناس اوّل است مولد به سال 61 میلادی در کومه و وفات در 115. وی فرماندار پاره ای از ایالت های آناطولی و منظور نظر تراژن بود و تمام نفوذ و اقتدار خود را به تشویق و حمایت اهل علم و هنر و تأسیس مدارس و کتابخانه ها مصروف داشت. تألیفات تاریخی او مفقود است لیکن یک رساله دائر به مدح امپراطور تراژان و پاره ای از نوشته های او موجود می باشد

لغت نامه دهخدا

(پْلی / یِ)

کائیوس پلینیوس سکوندوس معروف به پلین بزرگ. عالم طبیعی و نویسندۀ رومی مولد، کم در عصر تی بر بسال 23 م.، متوفی در زمان تیتوس بسال 79. وی در سپاه روم به خدمت پرداخت و از جنگهای روم کتابی در فن پرتاب کردن زوبین هنگام سواری به یادگار گذاشت و هم کتابی در 20 جزء راجع به جنگهای روم در ژرمانی تألیف کرد و نیز کتابی بنام استودیوسوس برای آموختن فن خطابه به خواهرزادۀ خویش پلین کوچک و دیگر کتابی در کلمات مشکوک و تاریخی در 31 جزء و بالاخره تاریخ طبیعی در 37 جزء و آن کتابی است بسیار مهم و تنها تألیف او که به ما رسیده است همین کتاب است. نرون امپراطور او را به اسپانیا فرستادو او هنگامی که در سال 79 میلادی آتش فشانی وزوو شروع شددریاسالار جهاز می سن بود و بر خلاف نامه های صریح و دقیق پلین کوچک جمعی گفته اند که او در قلۀ وزوو در راه خدمت به علم جان سپرد و این گفته ای داستانی و دور از صحت است او در واقع فدای وظیفه شناسی و بشردوستی گشت و ضمناً مشاهدات خود را در کیفیت امر آتش فشانی نیز یادداشت میکرد و بمحض اینکه خطر ظاهر شد او با کشتی های خود برای نجات کسانی که در خطر بودند به ساحلی که مورد تهدید بود نزدیک شد لکن نتوانست آنان را رهائی بخشد زیرا دریا کشتی ها را بطرف ساحل میراند و مانع حرکت آنها بود. وی در استابی در خانوادۀ آشنائی که میخواست افراد آن را نجات دهد فرودآمد و آنجا پس از گذراندن شب و روزی پر بیم و اضطراب از اثر بخارهای گوگرد بخبه بمرد. پلین مردی سخت پرکار بود ولی به انتقاد اخبار و روایات توجه نداشت. تاریخ طبیعی او که علاوه بر علوم طبیعی شامل علم فلک و طبیعیات بمعنی اخص (فیزیک) و جغرافیا و کشاورزی و بازرگانی و پزشکی و صنایع است اقتباسات مفصل و گرانبهائی از بیش از دو هزار کتاب که عده معدودی از آنها در دست است میباشد. پلین قصص و خرافات علمی را بدون تحقیق پذیرفته است معذالک دانشمندان بزرگ مانند بوفن تاریخ طبیعی وی را ستوده اند و در کتاب وی نظریات و آراء هوشمندانه در شرح بسیاری از امور دیده میشود. مبنای فلسفۀ او بر بدبینی و اقوال وی به حزن و غم مقرون است چه او پیوسته به طبیعت انسان و خدا تعرض می کند. در ایران باستان. (ج 1 ص 79) آمده است:... عالم مذکور کتابهای بسیار نوشته که بقول پلین کوچک عده اش از یکصدوشصت تجاوز میکند ولی این کتابها مفقود گشته و فقط سی وهفت کتاب او موسوم به تاریخ طبیعی تا زمان ما باقی مانده. میتوان گفت که این کتابها دائره المعارف عهد قدیم است زیرا کتب مزبور پر است از همه گونه اطلاعات (گیاه شناسی، حیوان شناسی، علم احجار، ستاره شناسی، طب، فیزیک، جغرافیا، شناسائی احجار کریمه و غیره). خود مؤلف گوید که برای تألیف این کتابها دوهزار کتاب خوانده و بیست هزار یادداشت کرده. در این کتابها او اسامی 327نویسندۀ یونانی و 146 نویسندۀ رومی را ذکر میکند و چون نوشته های اینها غالباً مفقود شده از این حیث هم کتابهای پلین بزرگ، مهم است. از کتب مزبوره 37 کتاب را پلین در 77 میلادی به تیتوس امپراطور روم هدیه کرد.اهمیت این کتابها برای تاریخ عهد قدیم از این حیث است که اطلاعاتی در باب ممالک مختلفۀ مشرق قدیم و ایران میدهد. راجع به مندرجات کتب او باید گفت تمامی آنچه را که نوشته نمیتوان صحیح دانست ولی از شخصی هم که خواسته از همه چیز حرف بزند نمیتوان متوقع بود که هر چه نوشته صحیح باشد. انشاء او بعقیدۀ محققان در نوشته های او مختلف است یعنی آن را در بعض جاها مغلق و پیچیده در برخی روان و در قسمتی بد تشخیص داده اند - انتهی. صاحب قاموس الاعلام ترکی گوید: پلین از مشاهیر حکمای طبیعی و در حکم موجد تاریخ طبیعی است در سال 25 میلادی در شهر کومه و یا ورونه از ایتالیا متولد شد. در مبادی حال در زمرۀ سربازان بود سپس به شغل قضاوت اشتغال ورزید و ضمناً به علوم و ادبیات پرداخت. بعدها متصدی پاره ای از مأموریتها گردید. در سال 68 فرماندار اسپانیا و در سنۀ 84 سردار نیروی دریائی مسینه شد. تمام اوقات فراغت خود را صرف کنجکاوی در علوم و فنون می کرد و شوق عجیب به علم و دانش داشت. کتاب رفیق سفر و انیس بالین و بستر وی بود و بالاخره در راه همین عشق جان داد. هنگام اشتعال کوه آتشفشان وزوو در سنۀ 79 میلادی برای کنجکاوی و مشاهدۀ آتشفشان به کوه نزدیک شد و از خطر نهراسید تا از تأثیر سوء گازهای مهلک به هلاکت رسید. کتابهای متعدد در علم حقوق و تاریخ نگاشته است ولی نسخ آنها مفقود است فقط یک تألیف او راجع به تاریخ طبیعی موجود است. این کتاب را در 37 فصل مرتب ساخته و در حقیقت مجموعه ای از فنون مختلفه پرداخته است. در اینجا از احوال زمین و علم جو، و جغرافیا، و هیأت و نباتات و حیوانات و معادن و مفردات طبّی و حتی نقاشی و مجسمه سازی بحث کرده است و اگر چه این تألیف از نقص و عیب خالی نیست لکن طلاقت و فصاحت بیان مؤلف تلافی آن نقائص را میکند. وی عالم طبیعت را مانند بوفن مصورو مجسم ساخته است و این کتاب مکرر طبع و نشر و به اکثر السنه ترجمه شده است... - انتهی. پلین (پلینیوس) را در بعض منابع اسلامی با ابولونیوس (بلینوس و بلیس و بلیناس) اشتباه کرده اند. رجوع به بلینوس شود. دوست عزیز فاضل جوان من آقای دکتر محمد معین را تتبع و تحقیقی انیق در ترجمه بلیناس است که در مجلۀ دانش به طبع رسیده و اینک ما آن را از آنجا نقل میکنیم:
نامها و القاب مختلف - در کتابهای پارسی و تازی: نام دو تن از دانشمندان قدیم به اشکال ’بلیناس’، ’بلنیاس ’’ بلینوس’، ’ابلینوس’، ’بلیس’، ’ابلینس’، ’ابلونیوس’ و ’ابولونیوس’ آمده است، و اغلب، او را به لقب ’حکیم’ و گاه ’صاحب الطلسمات’ و زمانی ’مطلسم’ و ’جادو’ و هنگامی ابلینس یا ابلونیوس ’نجار’ یاد کرده اند.
مآخذ تازی - ابوالفرج محمد بن اسحاق الندیم در ’الفهرست’ مؤلف بسال 377 در ترجمه ’جابربن حیان’ آرد: ’جابر گفت... من سپس ده کتاب به رأی و عقیدۀ بلیناس صاحب الطلسمات تألیف کردم از این قرار: کتاب زحل، کتاب المریخ، کتاب الشمس الاکبر، کتاب الشمس الاصغر، کتاب الزهره، کتاب عطارد، کتاب القمر الاکبر، کتاب الاعراض، کتاب یعرف بخاصیه نفسه، کتاب المثنی’. و در عنوان ’معزمین و مشعبدین و غیره’ آرد: ’بلیناس حکیم از مردم طوانه از بلاد روم است و گویند او نخستین کسی است که در بارۀ طلسمات سخن گفته است و کتاب او در باب طلسم هائی که در شهر خویش و کشورهای پادشاهان عمل کرده، معروف و مشهور است’. و نیز ابن الندیم در ذکر ’ابلونیوس’ گوید: ’ابلونیوس، صاحب کتاب المخروطات. بنوموسی در اول کتاب المخروطات گفته اند که بلینوس از مردم اسکندریه بود، و نیز یادآور شده اند که کتاب وی در مخروطات بعللی فاسد شده بود، از جمله به علت صعوبت [قرائت] نسخه و ترک استقصاء (دانشمندان) جهت تصحیح آن، دوم بدان جهت که کتاب کهنه شده و ذکر آن از میان رفته، و اجزاء وی در دست مردم پراکنده بود، تا مردی در عسقلان ظهور کرد بنام ’اوطوقیوس’ و او در علم هندسه مبرز بود. و بنوموسی گفته اند که او را کتابهای نیکو در علم هندسه است که البته هیچیک از آنها به ما نرسیده است و چون از کتاب (مزبور) آنچه میسر بود گرد آمد، چهار مقالۀ آنرا اصلاح کردند، و هم بنوموسی گویند که (اصل) کتاب هشت مقاله بوده است، واز آن هفت مقاله و بخشی از مقالۀ هشتم موجود است وچهار مقالۀ نخستین را هلال بن ابی هلال الحمصی به مراقبت احمدبن موسی ترجمه و سه مقالۀ دیگر را ثابت بن قره الحرانی به عربی نقل کرده است، و از مقالۀ هشتم چهار شکل در دست است. و اوراست: کتاب المخروطات هفت مقاله و بخشی از مقالۀ هشتم، کتاب قطع الخطوط علی نسبه دو مقاله، کتاب فی النسبه المحدوده دو مقاله که نخستین را ثابت اصلاح کرده و مقالۀ دوم بعربی نقل شده و نامفهوم است، کتاب قطع السطوح علی نسب ّ یک مقاله، کتاب الدوائر المماسه، و ثابت بن قره گوید که او را نیز مقاله ای است در باب اینکه دو خط چون بمقدار کمتر از دو زاویۀ قائمه اخراج شوند، یکدیگر را تلاقی کنند’. ابوالحسن جمال الدین علی بن یوسف قفطی (568-646هجری قمری) در ’تاریخ الحکماء’ گوید ’کندی در رسالۀ خویش ’در اغراض کتاب اقلیدس’ آرد که این کتاب را شخصی بنام ’ابلینس النجار’ تألیف و آن را بر پانزده قول بخش کرده است...’ و هم قفطی در زمرۀ کتب ’ثابت بن قره’ آرد: ’اصلاح وی مقالۀ اولی از کتاب ابلونیوس در ’قطع النسبه المحدده’ و این کتاب دارای دو مقاله است و ثابت (ابن قره) مقالۀ نخستین را اصلاح و شرح وتوضیح و تفسیری نیکو کرده است و مقالۀ دوم را وی اصلاح نکرده و آن غیر مفهوم است.’ و نیز در موضع دیگر تاریخ الحکماء آمده: ’کتاب مخروطات بلینوس از محمد (بن موسی بن شاکر)’ و در عنوان ’ابلونیوس النجار’ گوید: ’ عالم ریاضی قدیم العهدست و او از اقلیدس بزمانی دراز اقدم است و او راست:کتاب المخروطات فی علم احوال الخطوط المنحنیه لیست بمستقیمه و لامقوسه، و چون کتبی از روم برای مأمون آوردند، از این کتاب فقط جزء اول را که مشتمل بر هفت مقاله است اخراج کردند و چون کتاب ترجمه شد، از مقدمه مستفاد گردید که آن شامل هشت مقاله بوده است و مقالۀ هشتم مشتمل بر معانی مقالات هفتگانه و تعلیقات بوده و مؤلف در آن شروط مفید و فوائدی آورده بوده است، و از آن زمان تا عصر ما، اهل این فن از این مقاله بحث کرده خبری نیافته اند و بدون شک آن از ذخایر پادشاهان بوده است چه این علوم نزد ملوک یونان عزیز بود... و این کتاب یعنی مخروطات از این ابلونیوس است و کتابی دیگر تصنیف وی در این نوع وجود داشته است و همین دو پس از دیرزمانی سبب تألیف کتاب اقلیدس شده است’. ابوالعباس موفق الدین احمدبن القاسم بن خلیفه معروف به ابن ابی اصیبعه در ’عیون الانباء فی طبقات الاطباء’ گوید: ’ثم ملک بعد (اسفاسیانوس) طیطوس ابنه سنتین و وجدت فی تاریخ مختصر (قدیم) رومی انه ملک بعد طیطوس، طمیدیوس و فی زمانه کان بلیناس الحکیم صاحب الطلسمات. ثم ملک بعده دومطیانوس اخوطیطوس’. ابوالفرج جمال الدین غریغوریوس بن حکیما معروف به ابن العبری (662-685 هجری قمری) در ’تاریخ مختصر الدول’ آرد: ’پس از ثالیس، در علوم ریاضی مخصوصاً ابولونیوس نجار شهرت یافت... ابوعبداﷲ شهاب الدین یاقوت الحموی بن عبداﷲ (575-626 هجری قمری) در ’معجم البلدان’ گوید: ’بلیناس خره و شهرک و حصاری است در سواحل حمص بر کنار دریا، و شاید بنام حکیم بلیناس صاحب طلسمات خوانده شده است’.
منابع پارسی: مؤلف مجمل التواریخ والقصص (سال تألیف 520 هجری قمری) در ذکر سلطنت طاسیس و استسیانوس گوید: ’و بدین عهد اندر بود برخاستن بلیناس مطلسم، و من آن را بکتابی تازی اندر یافتم، واین جایگاه درآوردم که بعهد نام این ملک گفته بود. چنان روایت کرده است که بلیناس بن بطاس (؟) را پدر بمرد، و مادرش عظیم درویش بود: و آن جایگاه کنیسه ای بودکه بسال یکبار درش باز گشادندی. روز عیدی که رسم بود ایشان را، و بسیاری بتان بودند در آن کنیسه نهاده، پس همه کس کودکان را آنجا بردندی، و هر کودکی جائی که خواستی پیش بت بنشستی تا دانستندی که از آن کودک چه صناعت و کار خواهد آمد، که این تجربت کرده بودند.پس چنان افتاد که مادرش بلیناس را آنجا برد. بلیناس رفت و پیش بتی بیارامید که تعلق بعلم نجوم و فسونهاو سحر و صناعتها [ء] بزرگ داشت، و جماعتی در آن ایام بودند اهل آن علم و صناعت، مادرش بلیناس را پیش ایشان برد، قبول نکردند، از بسیاری شفاعت و زاری که کرد [و] گفتا خدمت کننده ای باشد، که سخت ضعیفم و بدحال، و شما را ثواب باشد، آخر رضا دادند و گفتند: ایدر همی گردد و مدت هفت سال برآمد، و بلیناس عظیم زیرک بود و صاحب اقبال، ببسیاری علم آموخت دزدیده، و حکیمان او را محلی ننهادندی، که چیزی از نهان وی گویند، و نسخت کتابها برداشت.پس چنان افتاد که عید ایشان فراز رسید، و همه خلایق بکنیسه جمع شدند. بلیناس رفت و پیش آن بت بنشست تا چیزی خواند از علم. جماعتی از بزرگزادگان بر وی خواری کردند از خداوندان تعلیم و گفتند: تو از کجا؟ و بلیناس را براندند. برخاست و از پس آن بت مهین برفت ازغم، و آنجایگاه خوابش ببرد. چنین روایت کند که در این کنیسه شیطانی مقام داشت از بقیت خداوندان علم که اندر عهد سلیمان پیغامبر علیه السلام بودند، و عادت چنان بود که چون مردم بیرون آمدندی، در کنیسه سخت گشتی تا سالی دیگر همان وقت گشاده شدی [و] کس ندیدی. چون مردمان بیرون رفتند درکنیسه سخت گشت و شیطان پیش آن بت بزرگ بنشست، و کتاب علم و فسونها بزبان جنی همیخواند به آواز بلند، بلیناس بیدار گشت، و دل و هوش بدو سپرد و همی شنید و بهری یاد گرفت، چون تمام بخواند، بلیناس از پس صنم بیرون آمد. شیطان گفت: چه کسی و ایدر چکار داری، که این ساعت بسوزمت به آتش ؟ بلیناس زاری و ضعیفی و بیچارگی گفتن گرفت و کم خردی و درویشی، و گفت مرا بکشی سخت نیکو کرده باشی تا از محنت روزگار بازرهم و خلاص یاوم شیطان را رحمت آمد بر وی، گفت برو اکنون از ایدر! بلیناس گفت: یکی بتفضل اندر طالع من نگر تا مرا محنت ها چه خواهد رسیدن ؟ پس کتاب را بنگرایید آن شیطان، و طالع ساعت را [و] بلیناس را گفت: واجب کند که مادرت همین ساعت بمرده ست و ترا چنین مینماید که کارت بزرگ گردد، و پیش پادشاهان منزلت یابی. بلیناس گریه آغاز کرد. گفت چه باشد اگر این دفتر یک لحظه بعاریت بمن دهی تا در آن بنگرم و پس هر چه خواهی بکن، اگر بکشی و اگر بسوزی. شیطان او را بانگ برزد و بیم نمود، تا از بس زاری که بلیناس بکرد شیطان کتاب او را داد و گفت: همین زمان بنگر و مرا ده. بلیناس کتاب بستد وهمی نگریست آنچ خواست. شیطان گفت پس اکنون بازده. بلیناس گفت، اگر همین ساعت بیرون روی، و اگر نه فسونی کنم که ناچیز گردی ! شیطان بترسید و در دست و پای بلیناس افتاد و زاری کرد و گفت: مرا بگذار تا هم ایدر باشم، و من خود دیده بودم که این کتاب از من برود، اما بتو گمان نبردم. اکنون رحمت کن. بلیناس گفت: روا باشد، و افسون بخواند در باز شد از آن کنیسه، و او بیرون آمد، و مردمان خیره شدند که آن عادت نبود. پس بلیناس با پیش استادان آمد و هیچ پیدا نکرد، و ایشان به شب اندر فسونها کردندی. و زنان مهتران نیکوروی رابه افسون بیاوردندی، و به ساقی گری بداشتندی. این شب گفتند: ما را فلان زن باید، و افسون خواندن گرفتند. بلیناس افسونهاء استادان باطل کرد و کس نیامد. ایشان همه خیره بماندند و گفتند: این چه تواند بود؟ و عاجز شدند. بلیناس گفت: آزمودن رایگان است. ایشان گفتند: روا باشد. بلیناس فسون برخواند و آن زن همان ساعت بیامد بی خویشتن، و تا روزشراب همی داد، پس برفت و استادان از بلیناس عظیم خیره ماندند و حسد دریشان کار کرد. پس از بلیناس درخواستند که ملک طاسیس را به افسون بیارد تا ایشان را ساقیی کند، بلیناس گفت: دانم که در این چه اندیشیده اید، و لکن من این کار بکنم و همچنان کرد، و ملک بی خویشتن تا سحرگاه ساقیی همی کرد، و پس دستوری دادندش، گفت: این در خواب می بینم، برفت مانده گشته، و بخفت همچنان با موزه. چون برخاست از کسان پرسید که مرا چه افتاد دوش ؟ گفتند: ندانیم، تو به شب اندر خاستی مدهوش و موزه پوشیدی و برفتی تاسحرگاه. پس یاد آمدش که نشانی در موزه نهاده بود، بازجست و بیافت، و حقیقت شدش که نه در خواب دیده است، و گمان برد که که کار حکیمان و فسون گرانست. کس فرستاد و ایشان را بخواند و از آن کار بپرسید. استادان بلیناس را بیش ملک اندرسپردند، و گفتند: ما نخواستیم، وی کرد و فسوس داشت بر ملک. بلیناس گفت. من کردم و ایشان فرمودند، لیکن مقابلت این کار را چیزی سازم که در عالم کس را نباشد. پس طلسمی کرد که از هر چهارسامان که دشمن آهنگ ایشان کردی سوار طلسم از آن روی حرکت کردی و آواز جلاجل برخاستی. ملک بدان شادمان شدو سالها بماند تا به عهدی که زن پادشاهی، وقت از دریا جوهری همی خرید، ملک بحرین گفت: بها از آن جلاجل سوار یکی همی خواهم، و آن مالها که ببهاء آن همی دادند نستد. زن فریفته شد، و از آن سوار جلاجل برکند و بفرستاد، و آن طلسم باطل گشت. پس آن ملک با سپاه قصد حرب کرد و آن شهر خراب کردو پیروزی یافت، و آنرا قصه هاست.
پس کار بلیناس بزرگ شد، و به رومیه و عموریه و مصر و بسیاری (شهرها) طلمسها کرده است بدفع هر چیزی که پادشاهان اندر خواستندی، و بر سر منارۀ اسکندریه آینه هم وی ساخت، و هر یکی را علی حده قصه ای هست که چه ساخت، و چه سبب را، و طالعی عظیم داشت در این کار، و بسیار از صنعهای او هنوز بجای است، و از بعد صدوبیست سال از عمرش بشهر مصر بمرد. و اندر کتاب همدان چنان خوانده ام که قباداو را بفرستاد بدفع آفات، شهرها را طلسم ساختن، و بهمدان سرما و کژدم و مار را طلسم کرد [ا] ند [ر] آن شیر سنگین که پیداست، و دیگری که در زیر زمین است، و چون از مردم شهر ناخشنود بود و از همدان بخواست رفتن، در پایان کوه اروند طلسمی کرد که مردمانش همه مخالف یکدیگر باشند و بدنهان، و هرگز موافقتی اصلی نباشد و نفاق کنند با هم. و این حدیث همدان در قصه ٔبلیناس ذکر ندارد و از تاریخ قباد تا این عهد بلیناس هم بسیار تفاوت است’. ونیز در مجمل التواریخ بعنوان ’در تاریخ پادشاهان روم و حکما و غیرهم’ آمده: ’از گاه بلیناس مطلسم: هزار و بیست و نه سال.’ و در جای دیگر مؤلف گوید: ’سکندر دوازده پاره شهر بنا کرد: اسکندریه اندر مصر که عجایب تر بنیاد و مناره بست و طلسم آن بلیناس کرد درعهد خویش.’ همچنین در موضع دیگر آرد: ’ذکر بلدالرومیه... از عجایب آنجا آن درخت است از روی، که بلیناس بن بطیاس صاحب الطلسمات ساخته است اندر کنیسه، و صورت سودانی هم از نحاس بر سر آن درخت ساخته، و هرسالی به وقت رسیدن زیتون این سودانی آنجا صفیری بزند بلند، بعد از آن هر سودانی که در آن حدود و دیار باشند آنجا جمع آیند بقدرت خدای تعالی، و با هر یکی سه زیتون یکی در منقار و دو در مخلب، و هر یکی بر سر آن سودانی نشینند و زیتون آنجا فروکنند و ساکنان آنجا برمیدارند و چندان زیتون جمع کنند که روغن کنیسه را تا سال آینده حاصل کنند، و بسیار بفروشند، و اعتماد آن نواحی بر آن باشد، و همه ناحیت از آن روغن بکار برندو این از عجایب دنیاست. عبداﷲ عمر گفت که عجایب عالم چهارست: این کنیسه و درخت که یاد کردم و منارۀ اسکندریه، و آن آینه که در آنجا نهاده است، و این هردوصنعت بلیناس است.’ و در موضع دیگر آن کتاب آمده: ’و بر سر بالای آن بر مناره بلیناس آیینه ای ساخته بوددر عهد خویش که چون در آن نگریدندی، جملۀ کشتیها بر در روم و قسطنطنیه بدیدندی، و دریاها جمله، و هیچ پوشیده نماندی’.
نظامی و بلیناس: ابومحمدنظام الدین الیاس بن یوسف بن زکی مؤید نظامی گنجوی دراقبال نامه ’منظوم بین 607، 615’ در عنوان ’خلوت ساختن اسکندر با هفت حکیم’ یعنی ارسطو، والیس، بلیناس، سقراط، فرفوریوس، هرمس، افلاطون گفتار هر یک رادر آفرینش نخست، یاد کند. بلیناس سومین فیلسوف است که رای خویش را چنین اظهار کند: بلیناس دانا بزانونشست
زمین را طلسم زمین بوسه بست
که چندانکه هست آفرینش بجای
شها! بر تو باد آفرین خدای
ز دانش مبادا دل شاه دور
که با نور به دیده، با دیده نور
چو فرهنگ خسرو چنان بازجست
که پیدا کنم رازهای نخست
نخستین طلسمی که پرداختند
زمین بود و ترکیب ازو ساختند
چو نیروی جنبش در او کرد کار
به افسردگی زو برآمد بخار
از او هر چه رخشنده و پاک بود
سزاوار اجرام افلاک بود
دگر بخشها کان بلندی نداشت
بهر مرکزی مایه ای می گذاشت
یکی بخش از او آتش روشن است
که بالاترین طاق این گلشن است
دوم بخش ازو باد جنبنده خوست
که تا او نجنبد، ندانند کوست
سوم بخش ازو آب رونق پذیر
که هستش ز راوق گری ناگزیر
همان قسمت چارمین هست خاک
ز سرکوب گردش شده گردناک.
و هم نظامی در اقبال نامۀ مزبور در عنوان ’انجامش روزگار بلیناس’ گوید:
مغنی نامه:
مغنی درین پردۀ دیرسال
نوائی برانگیز و با او بنال
مگر بر نوای چنان ناله ای
خرد بارد از اشک من ژاله ای.
داستان:
بلیناس را چون سر آمد جهان
چنین گفت در گوش کارآگهان
که: هنگام کوچ آمد اینک فراز
بجای دگر میکنم ترکتاز
گلین خانه ای کو سرای منست
نه من، هیکلی دان که جای من است
به این هفت هیکل که دارد سپهر
سرم هم فروناید از راه مهر
من آن اوج گردون پنا خسروم
که در خانه می آیم و میروم
گهی درخزم غنچه ای را بکاخ
گهی برپرم طاوسی را بشاخ
پریوارم از چشمها ناپدید
به هر جا که خواهم توانم پرید
شدآمد بقدر زمان کی کنم
زمان را کجا پی نهم، پی کنم
چوکوشم، نهم بر سر سدره پای
چو خواهم، کنم در دل صخره جای
بدشت و بدریا توانم گذشت
هم الیاس دریا و هم خضر دشت
جز این هر چه یابی در ایوان من
نه من، هم نشینی است بر خوان من
من آنم که خواهم شدن بر فراز
برون دان ز من هر چه یابند باز
چو گفت این ترنم به آواز نرم
سوی همرهان بارگی کرد گرم
برآسود از آشوب های جهان
که جشنی بود مرگ با همرهان.
هم نظامی در هفت پیکر، در وصف ’سمنار’ معمار می گوید:
چون بلیناس روم صاحب رأی
هم رصدبند و هم طلسم گشای.
در فرهنگهای پارسی ذیل ’آذر همایون’آمده: ’نام ساحره ای از نسل سام که خدمت آتشکدۀ اصفهان میکرد و ذوالقرنین او را به بلیناس حکیم داد وبدین سبب بلیناس را جادوگر میگفتند. منشاء این افسانه اسکندرنامۀ نظامی است:
بهاری کهن بود و چینی نگار
بسی خوشتر از باغ در نوبهار
به آئین زردشت و رسم مجوس
بخدمت در آن خانه چندین عروس
همه آفت دیده و آشوب دل
ز گل شان فرورفته در پایگل
در او دختری جادو از نسل سام
پدر کرده آذر همایونش نام
چو برخواندی افسونی آن دلفریب
ز دل هوش بردی ز دانا شکیب
بهاروتی از زهره دل برده بود
چو هاروت صد پیش او مرده بود
سکندر چو فرمود کردن شتاب
بدان خانه تا خانه گردد خراب
زن جادو از هیکل خویشتن
نمود اژدهایی بدان انجمن
ز بیم وی افتان و خیزان شدند
بنزد سکندر گریزان شدند
که هست اژدهایی در آتشکده
چو قاروره در مردم آتش زده
کسی کو بدان اژدها بگذرد
همان ساعتش یا کشد، یاخورد
شه از راز آن کیمیای نهفت
ز دستور پرسید و دستور گفت
بلیناس داند چنین رازها
که صاحب طلسم است بر سازها
بلیناس را گفت شاه این خیال
چگونه نماید به ما بدسگال ؟
خردمند گفت: اینچنین پیکری
نداند نمودن جز افسونگری
اگر شاه خواهد شتاب آورم
سر اژدها در طناب آورم
جهاندار گفت: اینت پتیاره ای
برو گر توانی بکن چاره ای
خردمند شد سوی آتشکده
سیاه اژدها دید سر برزده
چو آن اژدها در بلیناس دید
ره آبگینه بر الماس دید
برانگیخت آن جادوی ناشکیب
بسی جادوییهای مردم فریب
نشد کارگر هیچ بر چاره ساز
سوی جادوی خویشتن گشت باز
هر آن جادوئی کان نشد کارگر
بجادوی خود باز پس کرد سر
بچاره گری زیرک هوشمند
فسون فساینده را کرد بند
بوقتی که آن طالع آید بدست
کزو جادویی را درآید شکست
بفرمود کآرند لختی سداب
بر آن اژدها زد چو بر آتش آب
بیک شعبده بست بازیش را
تبه کرد نیرنگ سازیش را
چو دختر چنان دید کان هوشمند
ز نیرنگ آن سحر بگشاد بند
بپایش درافتاد و زنهار خواست
به آزرم شاه جهان بار خواست
بلیناس چون روی آن ماه دید
تمنای خود را بدو راه دید
بزنهار خویش استواریش داد
ز جادوکشان رستگاریش داد
پریروی را برد نزدیک شاه
که این ماه بود اژدهای سیاه
.................................
و گر خدمت شاه را درخور است
مرا هم خداوند و هم خواهر است
چوشه دید رخسار آن دلفریب
برآراسته ماهی از زر و زیب
بلیناس را گفت کاین رام تست
سزاوار می خوردن جام تست...
بلیناس بر شکر تسلیم شاه
رخ خویش مالید بر خاک راه
پریروی را بانوی خانه کرد
پری چند ازینگونه دیوانه کرد
برآموخت زو جادوییها تمام
بلیناس جادوش از آن گشت نام.
علاوه بر آنچه گفته شد در تاریخ قم، فصل هفتم (چ طهرانی صص 86-88) شرح طلسم بستن بلیناس در قم آمده و نیز نام بلیناس در کتب طبی یاد شده چنانکه حکیم مؤمن ذیل ’ارنب بری’ از او نقل می کند.
اکنون باید دانست که بلیناس کیست و هویت او چیست ؟ مؤلف قاموس الاعلام ترکی، بلیناس را همان پلین (پلینیوس) مشهور می داند. و ترجمه حال وی را به ترجمه پلین ارجاع کرده است. جانسن مؤلف فرهنگ فارسی، عربی به انگلیسی نیز بلیناس را بر پلینی (پلینیوس) منطبق می کند. و هربلو هم همین عقیده دارد. دو پلینیوس در جهان علم و ادب شهرت دارند: پلینیوس قدیم یا کبیر و پلینیوس جوان برادرزادۀ پلینیوس بزرگ، دومین ادیب رومی است که به سال 62 میلادی در کومه متولد شده و با طرایانوس دوست بود و او مؤلف ’مدیحۀ طرایانوس’ و نامه های مشهور است و وفات وی به سال 120 میلادی اتفاق افتاده است اما پلینیویس بزرگ (23-79 میلادی) دانشمند و نویسندۀ رومی، تعداد تألیفات وی از 160 تجاوز می کرده ولی از آن جمله فقط کتابی جسیم موسوم به ’تاریخ طبیعی’ بجای مانده است مشتمل بر سی و هفت جزء که شامل دائرهالمعارفی است از جغرافیا و ملل و اقوام آدمی و جانوران و گیاهان و انواع داروهای نباتی و حیوانی و معادن و غیره. اما صفاتی که برای بلیناس یا بلینوس (و محرفات آن) شمرده شده مانند: مطلسم، ساحر، مهندس، برپلینیوس صادق نیست و علت عمده تطبیق بلینیوس و پلینیوس، همان تشابه اسمی است و به همین لحاظ نسخه ای که موسوم به ’راز آفرینش’ به نام بلیناس در کتاب خانه ملی پاریس محفوظ است، سابقاً به پلینوس نسبت داده می شد، ولی چون مؤلف در آن کتاب گفته است که اصل وی از طوایه است و این کلمه قطعاً مصحف طوانه است که همان تیان باشد بنابراین شکی نمی ماند که مؤلف آن اپولونیوس طوانه ای است. ’اپولونیوس طوانه ای’ سیلوستر دساسی وحدت بلیناس و اپولونیوس را نخستین بار اثبات کرد و نشان داد که این نام اولین دفعه در ادبیات عرب، در یکی از مؤلفات هرمسی متعلق به عهدی کهن، یادشده. نام این تألیف طبق نسخ خطی موجود ’کتاب الجامع للاشیاء’ یا ’کتاب العلل’ و یا ’کتاب سرالخلیقه وصنعه الطبیعه’ است.
بسیاری از محققان اروپائی مانند دکتر لکلرک، شتین شنیدر، ناو، گت هیل، روسکا، پلسنر، تحقیقات د ساسی را تعقیب کردند و همه متفق شدند که بلیناس همان اپولونیوس است و کوشیدند که پرده از اسرار کتاب مذکور بردارند ولی به مقصود نرسیدند. پس از دانشمندان مزبور پاول کراوس در کتاب ’جابربن حیان’ تحقیقاتی سودمند در این باب کرده است. کراوس می گوید: ’در آثار جابر نام بلیناس حکیم آمده است. و این نام جز صورت محرف اپولونیوس، نیست، بدون شک مقصود همان ’اپولونیوس طوانه ای’ حکیم فیثاغوری جدید است. در آثار جابر علاوه بر بلیناس، گاه بلینوس نیز دیده میشود. درنسخ کتاب ’سرالخلیقه’ این دو شکل بطور تساوی یاد شده، صحیح آن است که این دو را بصورت بلیناس و بلینیوس تصحیح کنند و یا لااقل بلنیاس (بفتح اول و سکون دوم و فتح سوم) تلفظ کنند. شکل اخیر از نسخۀ خطی کتاب ’جوامع العلوم’ بدست آمده که نوعی دائرهالمعارف است تألیف یکی از شاگردان ابوزید بلخی و مورخ بسال 396ه.ق. است’. اپولونیوس از فیثاغوریان جدید و آخرین مبلغ و نمایندۀ آیین شرک که بعلت رواج مسیحیت در شرف احتضار بود محسوب میشد و هدف وی آن بود که با تغییراتی در آداب و افکار، آیین شرک را از زوال حتمی نجات بخشد. اپولونیوس در زمان حیات خویش چندان مورد احترام بود که ستایش او باخرافات توأم شده بود و سه چهار قرن پس از مرگ، وی را همرتبۀ خدایان میستودند. اهالی زادگاه اپولونیوس، برای او معبدی ساختند و در جاهای دیگر پیکر او را در جنب خدایان جای دادند، نام او را یاد میکردند به امید آنکه کراماتی از وی سرزند یا از حمایت آسمانی او برخوردار شوند. امپراطوران در جستجو بودند تا کوچکترین اقوال و کمترین آثار زندگانی وی را بدست آورند.یک نویسندۀ تاریخ فلسفه او را خدایی میداند که به زمین فرود آمد. آخرین مدافعان مذهب شرک همواره او رادر برابر عیسی که با وی معاصر بود علم کرده اند.
’ترجمه احوال’: در میان اینهمه ابراز علاقه تشخیص حقیقت بسیار مشکل است، مخصوصاً اگر توجه شود که آثار اپولونیوس به ما نرسیده است، چه 84 نامه و مدیحۀ به اسم دومطیانوس (دمیسین) که بنام او باقی است، اصالت آنها بکلی مورد شک است. ترجمه حال اپولونیوس پس از 120 سال بعد از مرگ وی توسط فیلوستراتوس و بدستور ملکۀ یولیا زوجه سوروس که به فیلسوف مزبور ارادت و ایمان کامل داشت نوشته شده است منابع فیلوستراتوس چه بوده ؟ چنانکه خود او می گوید، منابع وی روایات عجیب روحانیان، اساطیری که در معابد محفوظ مانده بود، دو مکتوب مبهم، خاطرات دامیس (امروزه در دست نیست) که مردی ساده لوح و محدودفکر بود و بخش مهم زندگانی خود را با اپولونیوس گذرانیده، و با او به کلده و هند رفته بود. دامیس در نوشته های خود از کرامات و خرق عادات چیزی نقل نکرده است. با اینهمه آنچه را که میتوان قریب به حقیقت درباره حیات و عقاید او بدست آورد، در ذیل نقل میکنیم:
وی در زمان سلطنت اغسطس در آغاز قرن اول میلادی، از خانواده ای ثروتمند و مشهور در طوانه، کرسی کاپادوکیه متولد شد. در سن چهارده سالگی، پدراپولونیوس او را به طرسوس فرستاد تا آنجا تحت هدایت اوذودیمس فینیقی، صرف و نحو و معانی و بیان آموزد، اندکی بعد، وی با اکسنس فیلسوف دیدار کرد و این دانشمند، حکمت فیثاغورسی بدو تعلیم کرد. اپولونیوس، کردار استاد مزبور را با گفتار و دروس وی منطبق نیافت، پس او را ترک گفت و از آن پس خود فیثاغورس را در همه امور سرمشق خویش قرار داد. و بالنتیجه، از آن زمان تا هنگام مرگ با کمال زهد روزگار میگذرانید، از گیاهان تغذیه و از اغذیۀ حیوانی کاملاً پرهیز میکرد، از باده گساری دوری میجست، از زنان احتراز میکرد، بر بستر خشن می خفت، پای برهنه میرفت، موهای خویش نمی سترد، هرگز جامه ای جز پشمین نمی پوشید و اموال خویش به فقراء می بخشید. اپولونیوس ریاضتی طاقت فرسا که عبارت از سکوت و صمت در مدت پنج سال بود، متحمل شد. گویند این عمل در زمانی انجام شدکه وی سفرهای خویش را آغاز کرد. او بترتیب در پامفیلیه و کیلیکیه و انطاکیه سیاحت کرد، و چون میخواست که به منابع افکار فیثاغورسی دست یابد، به مشرق شتافت و مدت چهار سال در بابل بماند و با مغان مذاکره و مباحثه کرد و از آنجا به قفقاز شد و به هند سفر کرد ودر آن سرزمین با برهمنان مصاحبت و در آیین ایشان مطالعات کرد، و همچنین در اقطار حبشه، مصر علیا، یونان و ایتالیا به سیاحت پرداخت. و به روم رفت تا چنانکه خود می گفت، ببیند که یک تن طاغیه چگونه جانوری است ؟ در روم دختری جوان را که مردم مرده می پنداشتند زندگانی بخشید، ولی این کار با فرمان نرون امپراتور (54-68 میلادی) که به مدلول آن ساحران را تبعید میکردند مخالف بود، ازینرو وی را از شهر روم تبعید کردند و او همچون پیامبری سیاح در ایالات مختلف امپراتوری روم بسیاحت پرداخت. لکن سپس وسفاسیانوس (و سپازین) امپراتور (متوفی بسال 79 میلادی) با اوچون هاتف و سروشی غیبی مشورت میکرد. ولی دومطیانوس (دمیسین) امپراتور (81-96 میلادی) بفرمود تا موی سر و ریش او بسترند. اپولونیوس بخنده گفت: انتظار نداشتم که موی سر و ریشم در معرض خطر افتد. همین بذله گوئی موجب شد که او را شکنجه کنند و وی با کمال شجاعت آن را تحمل می کرد.
اپولونیوس همواره یا خود بتعلم مشغول بود و یا به روشن کردن افکار دیگران می پرداخت و میکوشید که رفتار او بر کردار روحانیون و کشیشان رجحان داشته باشد. در همه سفرها افتخارات بسیار کسب کرد و همه جا او را با نهایت اعزاز و احترام پذیرفتند. وی طغیان نواحی مختلف را خاموش میکرد. گویند روزی در حین تدریس در مجلس عام، با قیافۀ حیرت زده فریاد برآورد: ’این جبار ظالم را بزنید! این جبار ظالم را بزنید!’آنگاه گفت همین دم دومطیانوس را کشته اند. این پیشگوئی تحقق یافت. برای تعلیل این داستان میتوان گفت که اپولونیوس در توطئۀ ضد دومطیانوس دست داشته است، اما چون فاصله جایگاه اپولونیوس از محل وقوع حادثه 400 فرسنگ بوده، این قول افسانه بنظر میرسد.
عظمت اپولونیوس: چنانکه گفتیم وسفاسیانوس (وسپازین) امپراتور با اپولونیوس بمنزلۀ هاتف و سروش مشورت میکرد. سری که مرگ او را نهان داشت، بر خرافاتی که هاله وار وی را احاطه کرده بود، افزود زیرا چنان تصور شد که اپولونیوس پس از عمری دراز، ناگهان زمین را ترک گفته است بدون آنکه توانسته باشند آخرین لحظات عمر و یا نحوۀ مرگ او را دریابند. برخی وفات او رادر افسس بسال 97 میلادی به زمان سلطنت نروا دانسته اند. اپولونیوس در آن شهر مکتبی فیثاغورسی ایجاد کرده بود. اپولیوس، اپولونیوس را در ردیف موسی و زرتشت قرار داده است. دیو کاسیوس که یولیا دمنا مشوق و برکشندۀ اوست در ’تاریخ’ خود میگوید که کاراکالا امپراتور (211-216 میلادی) پرستشگاه یا بنائی بیادگار حکیم مزبور بر پا کرد. لامپریدیوس گوید که الکساندر سوروس امپراتور روم (222-235 میلادی) هیکل اپولونیوس را با مسیح، ابراهیم و ارفاوس میان خدایان کاخ خویش جای داده بود. و پیس کوس گوید آنگاه که ارلیانوس امپراتور (270-275 میلادی) طوانه زادگاه اپولونیوس را محاصره کرده بود، اپولونیوس بدو ظاهر شد و بالنتیجه امپراطور نذر کرد معبدی برای او برپای سازد فرفوریوس و یامبلیقوس او را یکی از مآخذ خویش در تألیف ’حیات فیثاغورس’یاد کرده اند. جالب توجه است که هیروقلیس کنسول مقدم بیثینیه در عهد دیوقلطیانوس در انتقاد ادعاهای مسیحیان، کرامات اپولونیوس را یادآور شده است تا نشان دهد که معجزه مخصوص مسیح نبوده است. ژرم و اگوستین، اپولونیوس را به بزرگی یاد کنند. سیدنیوس اپولیناریس گوید:
شاید هیچ مورخی نتوانددر ازمنۀ قدیم فیلسوفی بیابد که زندگانی وی شبیه زندگانی اپولونیوس باشد. امیانوس مارسلینوس و اناپیوس هم اپولونیوس را ستوده اند.
آنچه که از مطالعۀ حیات اپولونیوس و نیز از افسانه هایی که درباره او روایت شده، بر می آید این است که اپولونیوس بیش از آنکه فیلسوف باشد یک روحانی مجدد و حکیمی اخلاقی ودینی و عارف مسلک است. از این رو با آنکه او شاگرد وپیرو فیثاغورس است کمتر نظریاتی در فلسفه اظهار کرده است. اپولونیوس برای ریاضیات، نجوم و موسیقی درجۀ دوم اهمیت را قائل بود در صورتی که در نظر فیلسوفان دیگر همان مکتب، این سه، علوم اولیه محسوب می شدند. اپولونیوس می کوشید که به تشریفات دینی و معتقدات مذهبی معنی و مفهومی عالی تر دهد و اساساً هدف همه فعالیت های وی، اقامت ممتدش درمعابد، مذاکرات او با روحانیان ممالک مختلف و شاید هم مؤلفات وی که یکی از آنها به قول فیلوستراتوس درباره قربانیها و دیگری درباره پیشگویی به وسیلۀ ستارگان نوشته شده همین امر بوده است. اپولونیوس مانند افلاطون به روحانیان خرده می گیرد که به وسیلۀ افسانه های بیرون از موازین اخلاقی، شعلۀ علاقۀ به تقوی وتفکر در بارۀ الوهیت را در دلهای مردم خاموش کرده اند. وی برای مداوای این درد می خواست به سنن اولیۀ نوع بشر دست یابد و برای کسب آنها در میان ملل قدیم مشرق به جستجو و تتبع پرداخت.
از گفته هایی که اپولونیوس در مواقع مختلف بر زبان رانده و شاگرد او دامیس آنها را حفظ کرده، چنین برمی آید که او همه کرۀ زمین را بمنزلۀ یک وطن می نگریست و کلیۀ افراد بشر را همچون برادرانی می دانست که باید همه مواهب طبیعت را بین خود تقسیم کنند. در این امر، او همان اصل زندگی اشتراکی را که مکتب فیثاغورسی از آغاز می خواست به مرحلۀ عمل درآورد، تعمیم کرده است. ارزش نظریات وی در خصوص آیین، از نظریات اخلاقی او کمتر نیست. اپولونیوس از خون ریختن و قربانی وحشت داشت. وی قربانیها، حتی هدایای پاک و ساده را شایستۀ درگاه خدا نمی دانست و می گفت خدا به هیچ چیز نیازمند نیست. هر شی ٔ ارضی، در برابر او ناپاک نماید، تنها کلماتی شایستۀ حضرت اوست که حتی به خروج از میان دو لب احتیاج ندارند. بنابراین بر خلاف آنچه گفته اند نمی توان قائل شد که چنین مردی به تفأل و پیشگوئی به وسیلۀ خون معتقد بوده، بلکه باید گفت که او بدین اعمال مشرکان معنی و مفهومی عمیق تر و به تعبیر دیگر آنها را به نظریۀ عرفانی قسمی الهام باطنی و کشف و شهود شخصی اسناد می داده است. تأثیر اپولونیوس در حیطۀ فلسفه بمعنی اخص نیز -هر چند کمتر است - مورد اعتناست. وی دو عالم مشرق ومغرب (یونان) را که تا آنگاه از یکدیگر مجزی بودند بهم نزدیک کرد. اپولونیوس یکی از نخستین کسانی است که به تحقیق رشتۀ نامرئی سنتی که افراد و اقوام دو جهان مزبور را به یکدیگر مرتبط می ساخت، پرداخته است. هم او یکی از پیشوایان مکتب عالی اسکندریه است که بنظر می رسد در برابر مسیحیت - که تازه نشأت یافته بودمی خواست همه مساعی عقلانی و فکری عالم قدیم را در یکدستگاه ملخص و منظم سازد آثار وی. از آثار منتسب باپولونیوس ’مراسم قربانیها’، یک ’وصیت نامه’، ’پیشگوییها’، ’زندگانی فیثاغورس’و ’پیشگویی بوسیلۀ ستارگان’ را می توان نام برد. لکلرک گوید:
’برخی از نوشته های اپولونیوس برای خالدبن یزید ترجمه شده. از تحقیق در این ترجمه هاچنین برمی آید که آثار اپولونیوس صاحب الطلسمات را به گبران انتساب می دادند، چنانکه در فهرست کتب وی در ابن الندیم آمده است. کتاب اسرار الطبیعه تألیف حکیم بلینوس توسط کشیشی بنام ’سجیوس’ که شناخته نیست به عربی نقل شده است. د ساسی در باب این کتاب که به ما رسیده، تحقیقی فاضلانه در مجلد چهارم ’ملاحظات و مستخرجات’ منتشر کرده است.
در کتاب خانه اسکوریال بشمارۀ 916، کتابی است بنام بولیناس در باب تأثیرات نجومی، که توسط حنین بن اسحاق ترجمه شده است، و شاید این ترجمه همان باشد که در کتاب خانه پاریس، در زمرۀ کتب عربی به شمارۀ 1016 بنام بلیانوس ضبط شده و موضوع آن هم احکام نجوم است، و آن ترجمه ای است از نسخۀ عربی حنین به زبان عبری’. کارا دو وو در ’دائرهالمعارف اسلام’ذیل ’بلینوس’ علاوه بر رسالۀ احکام نجوم که حنین بن اسحاق ترجمه کرده (و در بالا گذشت) نویسد: ’یک نوع تاریخ طبیعی بنام کتاب العلل’ که نسخۀ آن در لیدن موجود است بدو نسبت داده شده. و نیز کتابی در خصوص ’اجرام سبعه’ حاجی خلیفه بوی اسناد داده است’.
# # #
از آنچه در ترجمه اپولونیوس طوانه ای گفته شد، نیک برمی آید که بلیناس حکیم صاحب الطلسمات هم اوست. اما ابلونیوس مهندس و مؤلف مخروطات بلاشک نمیتوانداو باشد. کارا دو وو در دائرهالمعارف اسلام می نویسد: ’بلینوس گاه درباره اپولونیوس تیانی (طوانه ای) و گاه در باب اپولونیوس برغه ای اطلاق شده، اما اصولاً اپولونیوس تیانی در نزد عرب کمتر شناخته شده است و بعکس مؤلفات مهندس بزرگ برغه کاملاً نزد آنان معروف و دقیقاً مورد مطالعۀ دانشمندان مشرق بوده است’.
اپولونیوس برغه ای: او مهندس و منجمی یونانی از مردم برغه در پامفیلیه و ساکن اسکندریه بود وظهور وی در حدود سال 205 قبل از میلاد و معاصر بطلمیوس چهارم و شاگرد ارشمیدس و یکی از بانیان علوم ریاضی است.این اپولونیوس نخستین کس است که خواص قطع مخروطات را دریافته است و رساله ای در هشت مقاله از او برجای است (که مقالۀ هشتم ناقص است).
قول ابن الندیم و قفطی را درباره مؤلفات این اپولونیوس در بخش اول این مقالت آورده ایم. در دائرهالمعارف اسلام آمده: ’رسالۀ مخروطات اپولونیوس هشت کتاب (مقالت) بوده است، آخرین آنها (به استثنای چهار شکل) مفقود شده است. چهار مقالۀ نخستین توسط هلال بن ابی هلال حمصی (متوفی در حدود سال 270 هجری قمری) ترجمه شده. و سه کتاب دیگر و چهار شکل موجود از مقالۀ هشتم را ثابت بن قره ترجمه کرده است. نسخه ای از این ترجمه ها در اکسفرد موجود

کائیوس پلینیوس سکوندوس معروف به پلین بزرگ. عالم طبیعی و نویسندۀ رومی مولد، کم در عصر تی بر بسال 23 م.، متوفی در زمان تیتوس بسال 79. وی در سپاه روم به خدمت پرداخت و از جنگهای روم کتابی در فن پرتاب کردن زوبین هنگام سواری به یادگار گذاشت و هم کتابی در 20 جزء راجع به جنگهای روم در ژرمانی تألیف کرد و نیز کتابی بنام استودیوسوس برای آموختن فن خطابه به خواهرزادۀ خویش پلین کوچک و دیگر کتابی در کلمات مشکوک و تاریخی در 31 جزء و بالاخره تاریخ طبیعی در 37 جزء و آن کتابی است بسیار مهم و تنها تألیف او که به ما رسیده است همین کتاب است. نرون امپراطور او را به اسپانیا فرستادو او هنگامی که در سال 79 میلادی آتش فشانی وزوو شروع شددریاسالار جهاز می سن بود و بر خلاف نامه های صریح و دقیق پلین کوچک جمعی گفته اند که او در قلۀ وزوو در راه خدمت به علم جان سپرد و این گفته ای داستانی و دور از صحت است او در واقع فدای وظیفه شناسی و بشردوستی گشت و ضمناً مشاهدات خود را در کیفیت امر آتش فشانی نیز یادداشت میکرد و بمحض اینکه خطر ظاهر شد او با کشتی های خود برای نجات کسانی که در خطر بودند به ساحلی که مورد تهدید بود نزدیک شد لکن نتوانست آنان را رهائی بخشد زیرا دریا کشتی ها را بطرف ساحل میراند و مانع حرکت آنها بود. وی در استابی در خانوادۀ آشنائی که میخواست افراد آن را نجات دهد فرودآمد و آنجا پس از گذراندن شب و روزی پر بیم و اضطراب از اثر بخارهای گوگرد بخبه بمرد. پلین مردی سخت پرکار بود ولی به انتقاد اخبار و روایات توجه نداشت. تاریخ طبیعی او که علاوه بر علوم طبیعی شامل علم فلک و طبیعیات بمعنی اخص (فیزیک) و جغرافیا و کشاورزی و بازرگانی و پزشکی و صنایع است اقتباسات مفصل و گرانبهائی از بیش از دو هزار کتاب که عده معدودی از آنها در دست است میباشد. پلین قصص و خرافات علمی را بدون تحقیق پذیرفته است معذالک دانشمندان بزرگ مانند بوفن تاریخ طبیعی وی را ستوده اند و در کتاب وی نظریات و آراء هوشمندانه در شرح بسیاری از امور دیده میشود. مبنای فلسفۀ او بر بدبینی و اقوال وی به حزن و غم مقرون است چه او پیوسته به طبیعت انسان و خدا تعرض می کند. در ایران باستان. (ج 1 ص 79) آمده است:... عالم مذکور کتابهای بسیار نوشته که بقول پلین کوچک عده اش از یکصدوشصت تجاوز میکند ولی این کتابها مفقود گشته و فقط سی وهفت کتاب او موسوم به تاریخ طبیعی تا زمان ما باقی مانده. میتوان گفت که این کتابها دائره المعارف عهد قدیم است زیرا کتب مزبور پر است از همه گونه اطلاعات (گیاه شناسی، حیوان شناسی، علم احجار، ستاره شناسی، طب، فیزیک، جغرافیا، شناسائی احجار کریمه و غیره). خود مؤلف گوید که برای تألیف این کتابها دوهزار کتاب خوانده و بیست هزار یادداشت کرده. در این کتابها او اسامی 327نویسندۀ یونانی و 146 نویسندۀ رومی را ذکر میکند و چون نوشته های اینها غالباً مفقود شده از این حیث هم کتابهای پلین بزرگ، مهم است. از کتب مزبوره 37 کتاب را پلین در 77 میلادی به تیتوس امپراطور روم هدیه کرد.اهمیت این کتابها برای تاریخ عهد قدیم از این حیث است که اطلاعاتی در باب ممالک مختلفۀ مشرق قدیم و ایران میدهد. راجع به مندرجات کتب او باید گفت تمامی آنچه را که نوشته نمیتوان صحیح دانست ولی از شخصی هم که خواسته از همه چیز حرف بزند نمیتوان متوقع بود که هر چه نوشته صحیح باشد. انشاء او بعقیدۀ محققان در نوشته های او مختلف است یعنی آن را در بعض جاها مغلق و پیچیده در برخی روان و در قسمتی بد تشخیص داده اند - انتهی. صاحب قاموس الاعلام ترکی گوید: پلین از مشاهیر حکمای طبیعی و در حکم موجد تاریخ طبیعی است در سال 25 میلادی در شهر کومه و یا ورونه از ایتالیا متولد شد. در مبادی حال در زمرۀ سربازان بود سپس به شغل قضاوت اشتغال ورزید و ضمناً به علوم و ادبیات پرداخت. بعدها متصدی پاره ای از مأموریتها گردید. در سال 68 فرماندار اسپانیا و در سنۀ 84 سردار نیروی دریائی مسینه شد. تمام اوقات فراغت خود را صرف کنجکاوی در علوم و فنون می کرد و شوق عجیب به علم و دانش داشت. کتاب رفیق سفر و انیس بالین و بستر وی بود و بالاخره در راه همین عشق جان داد. هنگام اشتعال کوه آتشفشان وزوو در سنۀ 79 میلادی برای کنجکاوی و مشاهدۀ آتشفشان به کوه نزدیک شد و از خطر نهراسید تا از تأثیر سوء گازهای مهلک به هلاکت رسید. کتابهای متعدد در علم حقوق و تاریخ نگاشته است ولی نسخ آنها مفقود است فقط یک تألیف او راجع به تاریخ طبیعی موجود است. این کتاب را در 37 فصل مرتب ساخته و در حقیقت مجموعه ای از فنون مختلفه پرداخته است. در اینجا از احوال زمین و علم جو، و جغرافیا، و هیأت و نباتات و حیوانات و معادن و مفردات طبّی و حتی نقاشی و مجسمه سازی بحث کرده است و اگر چه این تألیف از نقص و عیب خالی نیست لکن طلاقت و فصاحت بیان مؤلف تلافی آن نقائص را میکند. وی عالم طبیعت را مانند بوفن مصورو مجسم ساخته است و این کتاب مکرر طبع و نشر و به اکثر السنه ترجمه شده است... - انتهی. پلین (پلینیوس) را در بعض منابع اسلامی با ابولونیوس (بلینوس و بلیس و بلیناس) اشتباه کرده اند. رجوع به بلینوس شود. دوست عزیز فاضل جوان من آقای دکتر محمد معین را تتبع و تحقیقی انیق در ترجمه بلیناس است که در مجلۀ دانش به طبع رسیده و اینک ما آن را از آنجا نقل میکنیم:
نامها و القاب مختلف - در کتابهای پارسی و تازی: نام دو تن از دانشمندان قدیم به اشکال ’بَلیناس’، ’بُلُنیاس ’’ بَلینوس’، ’ابلینوس’، ’بلیس’، ’ابلینس’، ’ابلونیوس’ و ’ابولونیوس’ آمده است، و اغلب، او را به لقب ’حکیم’ و گاه ’صاحب الطلسمات’ و زمانی ’مطلسم’ و ’جادو’ و هنگامی ابلینس یا ابلونیوس ’نجار’ یاد کرده اند.
مآخذ تازی - ابوالفرج محمد بن اسحاق الندیم در ’الفهرست’ مؤلف بسال 377 در ترجمه ’جابربن حیان’ آرد: ’جابر گفت... من سپس ده کتاب به رأی و عقیدۀ بلیناس صاحب الطلسمات تألیف کردم از این قرار: کتاب زحل، کتاب المریخ، کتاب الشمس الاکبر، کتاب الشمس الاصغر، کتاب الزهره، کتاب عطارد، کتاب القمر الاکبر، کتاب الاعراض، کتاب یعرف بخاصیه نفسه، کتاب المثنی’. و در عنوان ’معزمین و مشعبدین و غیره’ آرد: ’بلیناس حکیم از مردم طوانه از بلاد روم است و گویند او نخستین کسی است که در بارۀ طلسمات سخن گفته است و کتاب او در باب طلسم هائی که در شهر خویش و کشورهای پادشاهان عمل کرده، معروف و مشهور است’. و نیز ابن الندیم در ذکر ’ابلونیوس’ گوید: ’ابلونیوس، صاحب کتاب المخروطات. بنوموسی در اول کتاب المخروطات گفته اند که بلینوس از مردم اسکندریه بود، و نیز یادآور شده اند که کتاب وی در مخروطات بعللی فاسد شده بود، از جمله به علت صعوبت [قرائت] نسخه و ترک استقصاء (دانشمندان) جهت تصحیح آن، دوم بدان جهت که کتاب کهنه شده و ذکر آن از میان رفته، و اجزاء وی در دست مردم پراکنده بود، تا مردی در عسقلان ظهور کرد بنام ’اوطوقیوس’ و او در علم هندسه مبرز بود. و بنوموسی گفته اند که او را کتابهای نیکو در علم هندسه است که البته هیچیک از آنها به ما نرسیده است و چون از کتاب (مزبور) آنچه میسر بود گرد آمد، چهار مقالۀ آنرا اصلاح کردند، و هم بنوموسی گویند که (اصل) کتاب هشت مقاله بوده است، واز آن هفت مقاله و بخشی از مقالۀ هشتم موجود است وچهار مقالۀ نخستین را هلال بن ابی هلال الحمصی به مراقبت احمدبن موسی ترجمه و سه مقالۀ دیگر را ثابت بن قره الحرانی به عربی نقل کرده است، و از مقالۀ هشتم چهار شکل در دست است. و اوراست: کتاب المخروطات هفت مقاله و بخشی از مقالۀ هشتم، کتاب قطع الخطوط علی نسبه دو مقاله، کتاب فی النسبه المحدوده دو مقاله که نخستین را ثابت اصلاح کرده و مقالۀ دوم بعربی نقل شده و نامفهوم است، کتاب قطع السطوح علی نسب ّ یک مقاله، کتاب الدوائر المماسه، و ثابت بن قره گوید که او را نیز مقاله ای است در باب اینکه دو خط چون بمقدار کمتر از دو زاویۀ قائمه اخراج شوند، یکدیگر را تلاقی کنند’. ابوالحسن جمال الدین علی بن یوسف قفطی (568-646هجری قمری) در ’تاریخ الحکماء’ گوید ’کندی در رسالۀ خویش ’در اغراض کتاب اقلیدس’ آرد که این کتاب را شخصی بنام ’ابلینس النجار’ تألیف و آن را بر پانزده قول بخش کرده است...’ و هم قفطی در زمرۀ کتب ’ثابت بن قره’ آرد: ’اصلاح وی مقالۀ اولی از کتاب ابلونیوس در ’قطع النسبه المحدده’ و این کتاب دارای دو مقاله است و ثابت (ابن قره) مقالۀ نخستین را اصلاح و شرح وتوضیح و تفسیری نیکو کرده است و مقالۀ دوم را وی اصلاح نکرده و آن غیر مفهوم است.’ و نیز در موضع دیگر تاریخ الحکماء آمده: ’کتاب مخروطات بلینوس از محمد (بن موسی بن شاکر)’ و در عنوان ’ابلونیوس النجار’ گوید: ’ عالم ریاضی قدیم العهدست و او از اقلیدس بزمانی دراز اقدم است و او راست:کتاب المخروطات فی علم احوال الخطوط المنحنیه لیست بمستقیمه و لامقوسه، و چون کتبی از روم برای مأمون آوردند، از این کتاب فقط جزء اول را که مشتمل بر هفت مقاله است اخراج کردند و چون کتاب ترجمه شد، از مقدمه مستفاد گردید که آن شامل هشت مقاله بوده است و مقالۀ هشتم مشتمل بر معانی مقالات هفتگانه و تعلیقات بوده و مؤلف در آن شروط مفید و فوائدی آورده بوده است، و از آن زمان تا عصر ما، اهل این فن از این مقاله بحث کرده خبری نیافته اند و بدون شک آن از ذخایر پادشاهان بوده است چه این علوم نزد ملوک یونان عزیز بود... و این کتاب یعنی مخروطات از این ابلونیوس است و کتابی دیگر تصنیف وی در این نوع وجود داشته است و همین دو پس از دیرزمانی سبب تألیف کتاب اقلیدس شده است’. ابوالعباس موفق الدین احمدبن القاسم بن خلیفه معروف به ابن ابی اصیبعه در ’عیون الانباء فی طبقات الاطباء’ گوید: ’ثم ملک بعد (اسفاسیانوس) طیطوس ابنه سنتین و وجدت فی تاریخ مختصر (قدیم) رومی انه ملک بعد طیطوس، طمیدیوس و فی زمانه کان بلیناس الحکیم صاحب الطلسمات. ثم ملک بعده دومطیانوس اخوطیطوس’. ابوالفرج جمال الدین غریغوریوس بن حکیما معروف به ابن العبری (662-685 هجری قمری) در ’تاریخ مختصر الدول’ آرد: ’پس از ثالیس، در علوم ریاضی مخصوصاً ابولونیوس نجار شهرت یافت... ابوعبداﷲ شهاب الدین یاقوت الحموی بن عبداﷲ (575-626 هجری قمری) در ’معجم البلدان’ گوید: ’بلیناس خره و شهرک و حصاری است در سواحل حمص بر کنار دریا، و شاید بنام حکیم بلیناس صاحب طلسمات خوانده شده است’.
منابع پارسی: مؤلف مجمل التواریخ والقصص (سال تألیف 520 هجری قمری) در ذکر سلطنت طاسیس و استسیانوس گوید: ’و بدین عهد اندر بود برخاستن بلیناس مطلسم، و من آن را بکتابی تازی اندر یافتم، واین جایگاه درآوردم که بعهد نام این ملک گفته بود. چنان روایت کرده است که بلیناس بن بطاس (؟) را پدر بمرد، و مادرش عظیم درویش بود: و آن جایگاه کنیسه ای بودکه بسال یکبار درش باز گشادندی. روز عیدی که رسم بود ایشان را، و بسیاری بتان بودند در آن کنیسه نهاده، پس همه کس کودکان را آنجا بردندی، و هر کودکی جائی که خواستی پیش بت بنشستی تا دانستندی که از آن کودک چه صناعت و کار خواهد آمد، که این تجربت کرده بودند.پس چنان افتاد که مادرش بلیناس را آنجا برد. بلیناس رفت و پیش بتی بیارامید که تعلق بعلم نجوم و فسونهاو سحر و صناعتها [ِء] بزرگ داشت، و جماعتی در آن ایام بودند اهل آن علم و صناعت، مادرش بلیناس را پیش ایشان برد، قبول نکردند، از بسیاری شفاعت و زاری که کرد [و] گفتا خدمت کننده ای باشد، که سخت ضعیفم و بدحال، و شما را ثواب باشد، آخر رضا دادند و گفتند: ایدر همی گردد و مدت هفت سال برآمد، و بلیناس عظیم زیرک بود و صاحب اقبال، ببسیاری علم آموخت دزدیده، و حکیمان او را محلی ننهادندی، که چیزی از نهان وی گویند، و نسخت کتابها برداشت.پس چنان افتاد که عید ایشان فراز رسید، و همه خلایق بکنیسه جمع شدند. بلیناس رفت و پیش آن بت بنشست تا چیزی خواند از علم. جماعتی از بزرگزادگان بر وی خواری کردند از خداوندان تعلیم و گفتند: تو از کجا؟ و بلیناس را براندند. برخاست و از پس آن بت مهین برفت ازغم، و آنجایگاه خوابش ببرد. چنین روایت کند که در این کنیسه شیطانی مقام داشت از بقیت خداوندان علم که اندر عهد سلیمان پیغامبر علیه السلام بودند، و عادت چنان بود که چون مردم بیرون آمدندی، در کنیسه سخت گشتی تا سالی دیگر همان وقت گشاده شدی [و] کس ندیدی. چون مردمان بیرون رفتند درکنیسه سخت گشت و شیطان پیش آن بت بزرگ بنشست، و کتاب علم و فسونها بزبان جنی همیخواند به آواز بلند، بلیناس بیدار گشت، و دل و هوش بدو سپرد و همی شنید و بهری یاد گرفت، چون تمام بخواند، بلیناس از پس صنم بیرون آمد. شیطان گفت: چه کسی و ایدر چکار داری، که این ساعت بسوزمت به آتش ؟ بلیناس زاری و ضعیفی و بیچارگی گفتن گرفت و کم خردی و درویشی، و گفت مرا بکشی سخت نیکو کرده باشی تا از محنت روزگار بازرهم و خلاص یاوم شیطان را رحمت آمد بر وی، گفت برو اکنون از ایدر! بلیناس گفت: یکی بتفضل اندر طالع من نگر تا مرا محنت ها چه خواهد رسیدن ؟ پس کتاب را بنگرایید آن شیطان، و طالع ساعت را [و] بلیناس را گفت: واجب کند که مادرت همین ساعت بمرده ست و ترا چنین مینماید که کارت بزرگ گردد، و پیش پادشاهان منزلت یابی. بلیناس گریه آغاز کرد. گفت چه باشد اگر این دفتر یک لحظه بعاریت بمن دهی تا در آن بنگرم و پس هر چه خواهی بکن، اگر بکشی و اگر بسوزی. شیطان او را بانگ برزد و بیم نمود، تا از بس زاری که بلیناس بکرد شیطان کتاب او را داد و گفت: همین زمان بنگر و مرا ده. بلیناس کتاب بستد وهمی نگریست آنچ خواست. شیطان گفت پس اکنون بازده. بلیناس گفت، اگر همین ساعت بیرون روی، و اگر نه فسونی کنم که ناچیز گردی ! شیطان بترسید و در دست و پای بلیناس افتاد و زاری کرد و گفت: مرا بگذار تا هم ایدر باشم، و من خود دیده بودم که این کتاب از من برود، اما بتو گمان نبردم. اکنون رحمت کن. بلیناس گفت: روا باشد، و افسون بخواند در باز شد از آن کنیسه، و او بیرون آمد، و مردمان خیره شدند که آن عادت نبود. پس بلیناس با پیش استادان آمد و هیچ پیدا نکرد، و ایشان به شب اندر فسونها کردندی. و زنان مهتران نیکوروی رابه افسون بیاوردندی، و به ساقی گری بداشتندی. این شب گفتند: ما را فلان زن باید، و افسون خواندن گرفتند. بلیناس افسونهاء استادان باطل کرد و کس نیامد. ایشان همه خیره بماندند و گفتند: این چه تواند بود؟ و عاجز شدند. بلیناس گفت: آزمودن رایگان است. ایشان گفتند: روا باشد. بلیناس فسون برخواند و آن زن همان ساعت بیامد بی خویشتن، و تا روزشراب همی داد، پس برفت و استادان از بلیناس عظیم خیره ماندند و حسد دریشان کار کرد. پس از بلیناس درخواستند که ملک طاسیس را به افسون بیارد تا ایشان را ساقیی کند، بلیناس گفت: دانم که در این چه اندیشیده اید، و لکن من این کار بکنم و همچنان کرد، و ملک بی خویشتن تا سحرگاه ساقیی همی کرد، و پس دستوری دادندش، گفت: این در خواب می بینم، برفت مانده گشته، و بخفت همچنان با موزه. چون برخاست از کسان پرسید که مرا چه افتاد دوش ؟ گفتند: ندانیم، تو به شب اندر خاستی مدهوش و موزه پوشیدی و برفتی تاسحرگاه. پس یاد آمدش که نشانی در موزه نهاده بود، بازجست و بیافت، و حقیقت شدش که نه در خواب دیده است، و گمان برد که که کار حکیمان و فسون گرانست. کس فرستاد و ایشان را بخواند و از آن کار بپرسید. استادان بلیناس را بیش ملک اندرسپردند، و گفتند: ما نخواستیم، وی کرد و فسوس داشت بر ملک. بلیناس گفت. من کردم و ایشان فرمودند، لیکن مقابلت این کار را چیزی سازم که در عالم کس را نباشد. پس طلسمی کرد که از هر چهارسامان که دشمن آهنگ ایشان کردی سوار طلسم از آن روی حرکت کردی و آواز جلاجل برخاستی. ملک بدان شادمان شدو سالها بماند تا به عهدی که زن پادشاهی، وقت از دریا جوهری همی خرید، ملک بحرین گفت: بها از آن جلاجل سوار یکی همی خواهم، و آن مالها که ببهاء آن همی دادند نستد. زن فریفته شد، و از آن سوار جلاجل برکند و بفرستاد، و آن طلسم باطل گشت. پس آن ملک با سپاه قصد حرب کرد و آن شهر خراب کردو پیروزی یافت، و آنرا قصه هاست.
پس کار بلیناس بزرگ شد، و به رومیه و عموریه و مصر و بسیاری (شهرها) طلمسها کرده است بدفع هر چیزی که پادشاهان اندر خواستندی، و بر سر منارۀ اسکندریه آینه هم وی ساخت، و هر یکی را علی حده قصه ای هست که چه ساخت، و چه سبب را، و طالعی عظیم داشت در این کار، و بسیار از صنعهای او هنوز بجای است، و از بعد صدوبیست سال از عمرش بشهر مصر بمرد. و اندر کتاب همدان چنان خوانده ام که قباداو را بفرستاد بدفع آفات، شهرها را طلسم ساختن، و بهمدان سرما و کژدم و مار را طلسم کرد [ا] ند [ر] آن شیر سنگین که پیداست، و دیگری که در زیر زمین است، و چون از مردم شهر ناخشنود بود و از همدان بخواست رفتن، در پایان کوه اروند طلسمی کرد که مردمانش همه مخالف یکدیگر باشند و بدنهان، و هرگز موافقتی اصلی نباشد و نفاق کنند با هم. و این حدیث همدان در قصه ٔبلیناس ذکر ندارد و از تاریخ قباد تا این عهد بلیناس هم بسیار تفاوت است’. ونیز در مجمل التواریخ بعنوان ’در تاریخ پادشاهان روم و حکما و غیرهم’ آمده: ’از گاه بلیناس مطلسم: هزار و بیست و نه سال.’ و در جای دیگر مؤلف گوید: ’سکندر دوازده پاره شهر بنا کرد: اسکندریه اندر مصر که عجایب تر بنیاد و مناره بست و طلسم آن بلیناس کرد درعهد خویش.’ همچنین در موضع دیگر آرد: ’ذکر بلدالرومیه... از عجایب آنجا آن درخت است از روی، که بلیناس بن بطیاس صاحب الطلسمات ساخته است اندر کنیسه، و صورت سودانی هم از نحاس بر سر آن درخت ساخته، و هرسالی به وقت رسیدن زیتون این سودانی آنجا صفیری بزند بلند، بعد از آن هر سودانی که در آن حدود و دیار باشند آنجا جمع آیند بقدرت خدای تعالی، و با هر یکی سه زیتون یکی در منقار و دو در مخلب، و هر یکی بر سر آن سودانی نشینند و زیتون آنجا فروکنند و ساکنان آنجا برمیدارند و چندان زیتون جمع کنند که روغن کنیسه را تا سال آینده حاصل کنند، و بسیار بفروشند، و اعتماد آن نواحی بر آن باشد، و همه ناحیت از آن روغن بکار برندو این از عجایب دنیاست. عبداﷲ عمر گفت که عجایب عالم چهارست: این کنیسه و درخت که یاد کردم و منارۀ اسکندریه، و آن آینه که در آنجا نهاده است، و این هردوصنعت بلیناس است.’ و در موضع دیگر آن کتاب آمده: ’و بر سر بالای آن بر مناره بلیناس آیینه ای ساخته بوددر عهد خویش که چون در آن نگریدندی، جملۀ کشتیها بر در روم و قسطنطنیه بدیدندی، و دریاها جمله، و هیچ پوشیده نماندی’.
نظامی و بلیناس: ابومحمدنظام الدین الیاس بن یوسف بن زکی مؤید نظامی گنجوی دراقبال نامه ’منظوم بین 607، 615’ در عنوان ’خلوت ساختن اسکندر با هفت حکیم’ یعنی ارسطو، والیس، بلیناس، سقراط، فرفوریوس، هرمس، افلاطون گفتار هر یک رادر آفرینش نخست، یاد کند. بلیناس سومین فیلسوف است که رای خویش را چنین اظهار کند: بلیناس دانا بزانونشست
زمین را طلسم زمین بوسه بست
که چندانکه هست آفرینش بجای
شها! بر تو باد آفرین خدای
ز دانش مبادا دل شاه دور
که با نور به دیده، با دیده نور
چو فرهنگ خسرو چنان بازجست
که پیدا کنم رازهای نخست
نخستین طلسمی که پرداختند
زمین بود و ترکیب ازو ساختند
چو نیروی جنبش در او کرد کار
به افسردگی زو برآمد بخار
از او هر چه رخشنده و پاک بود
سزاوار اجرام افلاک بود
دگر بخشها کان بلندی نداشت
بهر مرکزی مایه ای می گذاشت
یکی بخش از او آتش روشن است
که بالاترین طاق این گلشن است
دوم بخش ازو باد جنبنده خوست
که تا او نجنبد، ندانند کوست
سوم بخش ازو آب رونق پذیر
که هستش ز راوق گری ناگزیر
همان قسمت چارمین هست خاک
ز سرکوب گردش شده گردناک.
و هم نظامی در اقبال نامۀ مزبور در عنوان ’انجامِش ِ روزگار بلیناس’ گوید:
مغنی نامه:
مغنی درین پردۀ دیرسال
نوائی برانگیز و با او بنال
مگر بر نوای چنان ناله ای
خرد بارد از اشک من ژاله ای.
داستان:
بلیناس را چون سر آمد جهان
چنین گفت در گوش کارآگهان
که: هنگام کوچ آمد اینک فراز
بجای دگر میکنم ترکتاز
گلین خانه ای کو سرای منست
نه من، هیکلی دان که جای من است
به این هفت هیکل که دارد سپهر
سرم هم فروناید از راه مهر
من آن اوج گردون پنا خسروم
که در خانه می آیم و میروم
گهی درخزم غنچه ای را بکاخ
گهی برپرم طاوسی را بشاخ
پریوارم از چشمها ناپدید
به هر جا که خواهم توانم پرید
شدآمد بقدر زمان کی کنم
زمان را کجا پی نهم، پی کنم
چوکوشم، نهم بر سر سدره پای
چو خواهم، کنم در دل صخره جای
بدشت و بدریا توانم گذشت
هم الیاس دریا و هم خضر دشت
جز این هر چه یابی در ایوان من
نه من، هم نشینی است بر خوان من
من آنم که خواهم شدن بر فراز
برون دان ز من هر چه یابند باز
چو گفت این ترنم به آواز نرم
سوی همرهان بارگی کرد گرم
برآسود از آشوب های جهان
که جشنی بود مرگ با همرهان.
هم نظامی در هفت پیکر، در وصف ’سمنار’ معمار می گوید:
چون بلیناس روم صاحب رأی
هم رصدبند و هم طلسم گشای.
در فرهنگهای پارسی ذیل ’آذر همایون’آمده: ’نام ساحره ای از نسل سام که خدمت آتشکدۀ اصفهان میکرد و ذوالقرنین او را به بلیناس حکیم داد وبدین سبب بلیناس را جادوگر میگفتند. منشاء این افسانه اسکندرنامۀ نظامی است:
بهاری کهن بود و چینی نگار
بسی خوشتر از باغ در نوبهار
به آئین زردشت و رسم مجوس
بخدمت در آن خانه چندین عروس
همه آفت دیده و آشوب دل
ز گل شان فرورفته در پایگل
در او دختری جادو از نسل سام
پدر کرده آذر همایونش نام
چو برخواندی افسونی آن دلفریب
ز دل هوش بردی ز دانا شکیب
بهاروتی از زهره دل برده بود
چو هاروت صد پیش او مرده بود
سکندر چو فرمود کردن شتاب
بدان خانه تا خانه گردد خراب
زن جادو از هیکل خویشتن
نمود اژدهایی بدان انجمن
ز بیم وی افتان و خیزان شدند
بنزد سکندر گریزان شدند
که هست اژدهایی در آتشکده
چو قاروره در مردم آتش زده
کسی کو بدان اژدها بگذرد
همان ساعتش یا کشد، یاخورد
شه از راز آن کیمیای نهفت
ز دستور پرسید و دستور گفت
بلیناس داند چنین رازها
که صاحب طلسم است بر سازها
بلیناس را گفت شاه این خیال
چگونه نماید به ما بدسگال ؟
خردمند گفت: اینچنین پیکری
نداند نمودن جز افسونگری
اگر شاه خواهد شتاب آورم
سر اژدها در طناب آورم
جهاندار گفت: اینت پتیاره ای
برو گر توانی بکن چاره ای
خردمند شد سوی آتشکده
سیاه اژدها دید سر برزده
چو آن اژدها در بلیناس دید
ره آبگینه بر الماس دید
برانگیخت آن جادوی ناشکیب
بسی جادوییهای مردم فریب
نشد کارگر هیچ بر چاره ساز
سوی جادوی خویشتن گشت باز
هر آن جادوئی کان نشد کارگر
بجادوی خود باز پس کرد سر
بچاره گری زیرک هوشمند
فسون فساینده را کرد بند
بوقتی که آن طالع آید بدست
کزو جادویی را درآید شکست
بفرمود کآرند لختی سداب
بر آن اژدها زد چو بر آتش آب
بیک شعبده بست بازیش را
تبه کرد نیرنگ سازیش را
چو دختر چنان دید کان هوشمند
ز نیرنگ آن سحر بگشاد بند
بپایش درافتاد و زنهار خواست
به آزرم شاه جهان بار خواست
بلیناس چون روی آن ماه دید
تمنای خود را بدو راه دید
بزنهار خویش استواریش داد
ز جادوکشان رستگاریش داد
پریروی را برد نزدیک شاه
که این ماه بود اژدهای سیاه
.................................
و گر خدمت شاه را درخور است
مرا هم خداوند و هم خواهر است
چوشه دید رخسار آن دلفریب
برآراسته ماهی از زر و زیب
بلیناس را گفت کاین رام تست
سزاوار می خوردن جام تست...
بلیناس بر شکر تسلیم شاه
رخ خویش مالید بر خاک راه
پریروی را بانوی خانه کرد
پری چند ازینگونه دیوانه کرد
برآموخت زو جادوییها تمام
بلیناس جادوش از آن گشت نام.
علاوه بر آنچه گفته شد در تاریخ قم، فصل هفتم (چ طهرانی صص 86-88) شرح طلسم بستن بلیناس در قم آمده و نیز نام بلیناس در کتب طبی یاد شده چنانکه حکیم مؤمن ذیل ’ارنب بری’ از او نقل می کند.
اکنون باید دانست که بلیناس کیست و هویت او چیست ؟ مؤلف قاموس الاعلام ترکی، بلیناس را همان پلین (پلینیوس) مشهور می داند. و ترجمه حال وی را به ترجمه پلین ارجاع کرده است. جانسن مؤلف فرهنگ فارسی، عربی به انگلیسی نیز بلیناس را بر پلینی (پلینیوس) منطبق می کند. و هربلو هم همین عقیده دارد. دو پلینیوس در جهان علم و ادب شهرت دارند: پلینیوس قدیم یا کبیر و پلینیوس جوان برادرزادۀ پلینیوس بزرگ، دومین ادیب رومی است که به سال 62 میلادی در کومه متولد شده و با طرایانوس دوست بود و او مؤلف ’مدیحۀ طرایانوس’ و نامه های مشهور است و وفات وی به سال 120 میلادی اتفاق افتاده است اما پلینیویس بزرگ (23-79 میلادی) دانشمند و نویسندۀ رومی، تعداد تألیفات وی از 160 تجاوز می کرده ولی از آن جمله فقط کتابی جسیم موسوم به ’تاریخ طبیعی’ بجای مانده است مشتمل بر سی و هفت جزء که شامل دائرهالمعارفی است از جغرافیا و ملل و اقوام آدمی و جانوران و گیاهان و انواع داروهای نباتی و حیوانی و معادن و غیره. اما صفاتی که برای بلیناس یا بلینوس (و محرفات آن) شمرده شده مانند: مطلسم، ساحر، مهندس، برپلینیوس صادق نیست و علت عمده تطبیق بلینیوس و پلینیوس، همان تشابه اسمی است و به همین لحاظ نسخه ای که موسوم به ’راز آفرینش’ به نام بلیناس در کتاب خانه ملی پاریس محفوظ است، سابقاً به پلینوس نسبت داده می شد، ولی چون مؤلف در آن کتاب گفته است که اصل وی از طوایه است و این کلمه قطعاً مصحف طوانه است که همان تیان باشد بنابراین شکی نمی ماند که مؤلف آن اپولونیوس طوانه ای است. ’اپولونیوس طوانه ای’ سیلوستر دساسی وحدت بلیناس و اپولونیوس را نخستین بار اثبات کرد و نشان داد که این نام اولین دفعه در ادبیات عرب، در یکی از مؤلفات هرمسی متعلق به عهدی کهن، یادشده. نام این تألیف طبق نسخ خطی موجود ’کتاب الجامع للاشیاء’ یا ’کتاب العلل’ و یا ’کتاب سرالخلیقه وصنعه الطبیعه’ است.
بسیاری از محققان اروپائی مانند دکتر لکلرک، شتین شنیدر، ناو، گت هیل، روسکا، پلسنر، تحقیقات د ساسی را تعقیب کردند و همه متفق شدند که بلیناس همان اپولونیوس است و کوشیدند که پرده از اسرار کتاب مذکور بردارند ولی به مقصود نرسیدند. پس از دانشمندان مزبور پاول کراوس در کتاب ’جابربن حیان’ تحقیقاتی سودمند در این باب کرده است. کراوس می گوید: ’در آثار جابر نام بلیناس حکیم آمده است. و این نام جز صورت محرف اپولونیوس، نیست، بدون شک مقصود همان ’اپولونیوس طوانه ای’ حکیم فیثاغوری جدید است. در آثار جابر علاوه بر بلیناس، گاه بلینوس نیز دیده میشود. درنسخ کتاب ’سرالخلیقه’ این دو شکل بطور تساوی یاد شده، صحیح آن است که این دو را بصورت بلیناس و بلینیوس تصحیح کنند و یا لااقل بلنیاس (بفتح اول و سکون دوم و فتح سوم) تلفظ کنند. شکل اخیر از نسخۀ خطی کتاب ’جوامع العلوم’ بدست آمده که نوعی دائرهالمعارف است تألیف یکی از شاگردان ابوزید بلخی و مورخ بسال 396هَ.ق. است’. اپولونیوس از فیثاغوریان جدید و آخرین مبلغ و نمایندۀ آیین شرک که بعلت رواج مسیحیت در شرف احتضار بود محسوب میشد و هدف وی آن بود که با تغییراتی در آداب و افکار، آیین شرک را از زوال حتمی نجات بخشد. اپولونیوس در زمان حیات خویش چندان مورد احترام بود که ستایش او باخرافات توأم شده بود و سه چهار قرن پس از مرگ، وی را همرتبۀ خدایان میستودند. اهالی زادگاه اپولونیوس، برای او معبدی ساختند و در جاهای دیگر پیکر او را در جنب خدایان جای دادند، نام او را یاد میکردند به امید آنکه کراماتی از وی سرزند یا از حمایت آسمانی او برخوردار شوند. امپراطوران در جستجو بودند تا کوچکترین اقوال و کمترین آثار زندگانی وی را بدست آورند.یک نویسندۀ تاریخ فلسفه او را خدایی میداند که به زمین فرود آمد. آخرین مدافعان مذهب شرک همواره او رادر برابر عیسی که با وی معاصر بود علم کرده اند.
’ترجمه احوال’: در میان اینهمه ابراز علاقه تشخیص حقیقت بسیار مشکل است، مخصوصاً اگر توجه شود که آثار اپولونیوس به ما نرسیده است، چه 84 نامه و مدیحۀ به اسم دومطیانوس (دمیسین) که بنام او باقی است، اصالت آنها بکلی مورد شک است. ترجمه حال اپولونیوس پس از 120 سال بعد از مرگ وی توسط فیلوستراتوس و بدستور ملکۀ یولیا زوجه سوروس که به فیلسوف مزبور ارادت و ایمان کامل داشت نوشته شده است منابع فیلوستراتوس چه بوده ؟ چنانکه خود او می گوید، منابع وی روایات عجیب روحانیان، اساطیری که در معابد محفوظ مانده بود، دو مکتوب مبهم، خاطرات دامیس (امروزه در دست نیست) که مردی ساده لوح و محدودفکر بود و بخش مهم زندگانی خود را با اپولونیوس گذرانیده، و با او به کلده و هند رفته بود. دامیس در نوشته های خود از کرامات و خرق عادات چیزی نقل نکرده است. با اینهمه آنچه را که میتوان قریب به حقیقت درباره حیات و عقاید او بدست آورد، در ذیل نقل میکنیم:
وی در زمان سلطنت اغسطس در آغاز قرن اول میلادی، از خانواده ای ثروتمند و مشهور در طوانه، کرسی کاپادوکیه متولد شد. در سن چهارده سالگی، پدراپولونیوس او را به طرسوس فرستاد تا آنجا تحت هدایت اوذودیمس فینیقی، صرف و نحو و معانی و بیان آموزد، اندکی بعد، وی با اکسنس فیلسوف دیدار کرد و این دانشمند، حکمت فیثاغورسی بدو تعلیم کرد. اپولونیوس، کردار استاد مزبور را با گفتار و دروس وی منطبق نیافت، پس او را ترک گفت و از آن پس خود فیثاغورس را در همه امور سرمشق خویش قرار داد. و بالنتیجه، از آن زمان تا هنگام مرگ با کمال زهد روزگار میگذرانید، از گیاهان تغذیه و از اغذیۀ حیوانی کاملاً پرهیز میکرد، از باده گساری دوری میجست، از زنان احتراز میکرد، بر بستر خشن می خفت، پای برهنه میرفت، موهای خویش نمی سترد، هرگز جامه ای جز پشمین نمی پوشید و اموال خویش به فقراء می بخشید. اپولونیوس ریاضتی طاقت فرسا که عبارت از سکوت و صمت در مدت پنج سال بود، متحمل شد. گویند این عمل در زمانی انجام شدکه وی سفرهای خویش را آغاز کرد. او بترتیب در پامفیلیه و کیلیکیه و انطاکیه سیاحت کرد، و چون میخواست که به منابع افکار فیثاغورسی دست یابد، به مشرق شتافت و مدت چهار سال در بابل بماند و با مغان مذاکره و مباحثه کرد و از آنجا به قفقاز شد و به هند سفر کرد ودر آن سرزمین با برهمنان مصاحبت و در آیین ایشان مطالعات کرد، و همچنین در اقطار حبشه، مصر علیا، یونان و ایتالیا به سیاحت پرداخت. و به روم رفت تا چنانکه خود می گفت، ببیند که یک تن طاغیه چگونه جانوری است ؟ در روم دختری جوان را که مردم مرده می پنداشتند زندگانی بخشید، ولی این کار با فرمان نرون امپراتور (54-68 میلادی) که به مدلول آن ساحران را تبعید میکردند مخالف بود، ازینرو وی را از شهر روم تبعید کردند و او همچون پیامبری سیاح در ایالات مختلف امپراتوری روم بسیاحت پرداخت. لکن سپس وسفاسیانوس (و سپازین) امپراتور (متوفی بسال 79 میلادی) با اوچون هاتف و سروشی غیبی مشورت میکرد. ولی دومطیانوس (دمیسین) امپراتور (81-96 میلادی) بفرمود تا موی سر و ریش او بسترند. اپولونیوس بخنده گفت: انتظار نداشتم که موی سر و ریشم در معرض خطر افتد. همین بذله گوئی موجب شد که او را شکنجه کنند و وی با کمال شجاعت آن را تحمل می کرد.
اپولونیوس همواره یا خود بتعلم مشغول بود و یا به روشن کردن افکار دیگران می پرداخت و میکوشید که رفتار او بر کردار روحانیون و کشیشان رجحان داشته باشد. در همه سفرها افتخارات بسیار کسب کرد و همه جا او را با نهایت اعزاز و احترام پذیرفتند. وی طغیان نواحی مختلف را خاموش میکرد. گویند روزی در حین تدریس در مجلس عام، با قیافۀ حیرت زده فریاد برآورد: ’این جبار ظالم را بزنید! این جبار ظالم را بزنید!’آنگاه گفت همین دم دومطیانوس را کشته اند. این پیشگوئی تحقق یافت. برای تعلیل این داستان میتوان گفت که اپولونیوس در توطئۀ ضد دومطیانوس دست داشته است، اما چون فاصله جایگاه اپولونیوس از محل وقوع حادثه 400 فرسنگ بوده، این قول افسانه بنظر میرسد.
عظمت اپولونیوس: چنانکه گفتیم وسفاسیانوس (وسپازین) امپراتور با اپولونیوس بمنزلۀ هاتف و سروش مشورت میکرد. سری که مرگ او را نهان داشت، بر خرافاتی که هاله وار وی را احاطه کرده بود، افزود زیرا چنان تصور شد که اپولونیوس پس از عمری دراز، ناگهان زمین را ترک گفته است بدون آنکه توانسته باشند آخرین لحظات عمر و یا نحوۀ مرگ او را دریابند. برخی وفات او رادر افسس بسال 97 میلادی به زمان سلطنت نروا دانسته اند. اپولونیوس در آن شهر مکتبی فیثاغورسی ایجاد کرده بود. اپولیوس، اپولونیوس را در ردیف موسی و زرتشت قرار داده است. دیو کاسیوس که یولیا دمنا مشوق و برکشندۀ اوست در ’تاریخ’ خود میگوید که کاراکالا امپراتور (211-216 میلادی) پرستشگاه یا بنائی بیادگار حکیم مزبور بر پا کرد. لامپریدیوس گوید که الکساندر سوروس امپراتور روم (222-235 میلادی) هیکل اپولونیوس را با مسیح، ابراهیم و ارفاوس میان خدایان کاخ خویش جای داده بود. و پیس کوس گوید آنگاه که ارلیانوس امپراتور (270-275 میلادی) طوانه زادگاه اپولونیوس را محاصره کرده بود، اپولونیوس بدو ظاهر شد و بالنتیجه امپراطور نذر کرد معبدی برای او برپای سازد فرفوریوس و یامبلیقوس او را یکی از مآخذ خویش در تألیف ’حیات فیثاغورس’یاد کرده اند. جالب توجه است که هیروقلیس کنسول مقدم بیثینیه در عهد دیوقلطیانوس در انتقاد ادعاهای مسیحیان، کرامات اپولونیوس را یادآور شده است تا نشان دهد که معجزه مخصوص مسیح نبوده است. ژرم و اگوستین، اپولونیوس را به بزرگی یاد کنند. سیدنیوس اپولیناریس گوید:
شاید هیچ مورخی نتوانددر ازمنۀ قدیم فیلسوفی بیابد که زندگانی وی شبیه زندگانی اپولونیوس باشد. امیانوس مارسلینوس و اناپیوس هم اپولونیوس را ستوده اند.
آنچه که از مطالعۀ حیات اپولونیوس و نیز از افسانه هایی که درباره او روایت شده، بر می آید این است که اپولونیوس بیش از آنکه فیلسوف باشد یک روحانی مجدد و حکیمی اخلاقی ودینی و عارف مسلک است. از این رو با آنکه او شاگرد وپیرو فیثاغورس است کمتر نظریاتی در فلسفه اظهار کرده است. اپولونیوس برای ریاضیات، نجوم و موسیقی درجۀ دوم اهمیت را قائل بود در صورتی که در نظر فیلسوفان دیگر همان مکتب، این سه، علوم اولیه محسوب می شدند. اپولونیوس می کوشید که به تشریفات دینی و معتقدات مذهبی معنی و مفهومی عالی تر دهد و اساساً هدف همه فعالیت های وی، اقامت ممتدش درمعابد، مذاکرات او با روحانیان ممالک مختلف و شاید هم مؤلفات وی که یکی از آنها به قول فیلوستراتوس درباره قربانیها و دیگری درباره پیشگویی به وسیلۀ ستارگان نوشته شده همین امر بوده است. اپولونیوس مانند افلاطون به روحانیان خرده می گیرد که به وسیلۀ افسانه های بیرون از موازین اخلاقی، شعلۀ علاقۀ به تقوی وتفکر در بارۀ الوهیت را در دلهای مردم خاموش کرده اند. وی برای مداوای این درد می خواست به سنن اولیۀ نوع بشر دست یابد و برای کسب آنها در میان ملل قدیم مشرق به جستجو و تتبع پرداخت.
از گفته هایی که اپولونیوس در مواقع مختلف بر زبان رانده و شاگرد او دامیس آنها را حفظ کرده، چنین برمی آید که او همه کرۀ زمین را بمنزلۀ یک وطن می نگریست و کلیۀ افراد بشر را همچون برادرانی می دانست که باید همه مواهب طبیعت را بین خود تقسیم کنند. در این امر، او همان اصل زندگی اشتراکی را که مکتب فیثاغورسی از آغاز می خواست به مرحلۀ عمل درآورد، تعمیم کرده است. ارزش نظریات وی در خصوص آیین، از نظریات اخلاقی او کمتر نیست. اپولونیوس از خون ریختن و قربانی وحشت داشت. وی قربانیها، حتی هدایای پاک و ساده را شایستۀ درگاه خدا نمی دانست و می گفت خدا به هیچ چیز نیازمند نیست. هر شی ٔ ارضی، در برابر او ناپاک نماید، تنها کلماتی شایستۀ حضرت اوست که حتی به خروج از میان دو لب احتیاج ندارند. بنابراین بر خلاف آنچه گفته اند نمی توان قائل شد که چنین مردی به تفأل و پیشگوئی به وسیلۀ خون معتقد بوده، بلکه باید گفت که او بدین اعمال مشرکان معنی و مفهومی عمیق تر و به تعبیر دیگر آنها را به نظریۀ عرفانی قسمی الهام باطنی و کشف و شهود شخصی اسناد می داده است. تأثیر اپولونیوس در حیطۀ فلسفه بمعنی اخص نیز -هر چند کمتر است - مورد اعتناست. وی دو عالم مشرق ومغرب (یونان) را که تا آنگاه از یکدیگر مجزی بودند بهم نزدیک کرد. اپولونیوس یکی از نخستین کسانی است که به تحقیق رشتۀ نامرئی سنتی که افراد و اقوام دو جهان مزبور را به یکدیگر مرتبط می ساخت، پرداخته است. هم او یکی از پیشوایان مکتب عالی اسکندریه است که بنظر می رسد در برابر مسیحیت - که تازه نشأت یافته بودمی خواست همه مساعی عقلانی و فکری عالم قدیم را در یکدستگاه ملخص و منظم سازد آثار وی. از آثار منتسب باپولونیوس ’مراسم قربانیها’، یک ’وصیت نامه’، ’پیشگوییها’، ’زندگانی فیثاغورس’و ’پیشگویی بوسیلۀ ستارگان’ را می توان نام برد. لکلرک گوید:
’برخی از نوشته های اپولونیوس برای خالدبن یزید ترجمه شده. از تحقیق در این ترجمه هاچنین برمی آید که آثار اپولونیوس صاحب الطلسمات را به گبران انتساب می دادند، چنانکه در فهرست کتب وی در ابن الندیم آمده است. کتاب اسرار الطبیعه تألیف حکیم بلینوس توسط کشیشی بنام ’سجیوس’ که شناخته نیست به عربی نقل شده است. د ساسی در باب این کتاب که به ما رسیده، تحقیقی فاضلانه در مجلد چهارم ’ملاحظات و مستخرجات’ منتشر کرده است.
در کتاب خانه اسکوریال بشمارۀ 916، کتابی است بنام بولیناس در باب تأثیرات نجومی، که توسط حنین بن اسحاق ترجمه شده است، و شاید این ترجمه همان باشد که در کتاب خانه پاریس، در زمرۀ کتب عربی به شمارۀ 1016 بنام بلیانوس ضبط شده و موضوع آن هم احکام نجوم است، و آن ترجمه ای است از نسخۀ عربی حنین به زبان عبری’. کارا دو وو در ’دائرهالمعارف اسلام’ذیل ’بلینوس’ علاوه بر رسالۀ احکام نجوم که حنین بن اسحاق ترجمه کرده (و در بالا گذشت) نویسد: ’یک نوع تاریخ طبیعی بنام کتاب العلل’ که نسخۀ آن در لیدن موجود است بدو نسبت داده شده. و نیز کتابی در خصوص ’اجرام سبعه’ حاجی خلیفه بوی اسناد داده است’.
# # #
از آنچه در ترجمه اپولونیوس طوانه ای گفته شد، نیک برمی آید که بلیناس حکیم صاحب الطلسمات هم اوست. اما ابلونیوس مهندس و مؤلف مخروطات بلاشک نمیتوانداو باشد. کارا دو وو در دائرهالمعارف اسلام می نویسد: ’بلینوس گاه درباره اپولونیوس تیانی (طوانه ای) و گاه در باب اپولونیوس برغه ای اطلاق شده، اما اصولاً اپولونیوس تیانی در نزد عرب کمتر شناخته شده است و بعکس مؤلفات مهندس بزرگ برغه کاملاً نزد آنان معروف و دقیقاً مورد مطالعۀ دانشمندان مشرق بوده است’.
اپولونیوس برغه ای: او مهندس و منجمی یونانی از مردم برغه در پامفیلیه و ساکن اسکندریه بود وظهور وی در حدود سال 205 قبل از میلاد و معاصر بطلمیوس چهارم و شاگرد ارشمیدس و یکی از بانیان علوم ریاضی است.این اپولونیوس نخستین کس است که خواص قطع مخروطات را دریافته است و رساله ای در هشت مقاله از او برجای است (که مقالۀ هشتم ناقص است).
قول ابن الندیم و قفطی را درباره مؤلفات این اپولونیوس در بخش اول این مقالت آورده ایم. در دائرهالمعارف اسلام آمده: ’رسالۀ مخروطات اپولونیوس هشت کتاب (مقالت) بوده است، آخرین آنها (به استثنای چهار شکل) مفقود شده است. چهار مقالۀ نخستین توسط هلال بن ابی هلال حمصی (متوفی در حدود سال 270 هجری قمری) ترجمه شده. و سه کتاب دیگر و چهار شکل موجود از مقالۀ هشتم را ثابت بن قره ترجمه کرده است. نسخه ای از این ترجمه ها در اکسفرد موجود

لغت نامه دهخدا

قریه ای است در یک فرسنگی جنوب رام هرمز. (فارس نامۀ ناصری)

لغت نامه دهخدا

قریه ای است در یک فرسنگی جنوب رام هرمز. (فارس نامه ناصری).

پلین. [ پلی / ی ](اخ) کائیوس پلینیوس سکوندوس معروف به پلین بزرگ. عالم طبیعی و نویسنده رومی مولد، کم در عصر تی بر بسال 23 م.، متوفی در زمان تیتوس بسال 79. وی در سپاه روم به خدمت پرداخت و از جنگهای روم کتابی در فن پرتاب کردن زوبین هنگام سواری به یادگار گذاشت و هم کتابی در 20 جزء راجع به جنگهای روم در ژرمانی تألیف کرد و نیز کتابی بنام استودیوسوس برای آموختن فن خطابه به خواهرزاده خویش پلین کوچک و دیگر کتابی در کلمات مشکوک و تاریخی در 31 جزء و بالاخره تاریخ طبیعی در 37 جزء و آن کتابی است بسیار مهم و تنها تألیف او که به ما رسیده است همین کتاب است. نرون امپراطور او را به اسپانیا فرستادو او هنگامی که در سال 79 م. آتش فشانی وزوو شروع شددریاسالار جهاز می سن بود و بر خلاف نامه های صریح و دقیق پلین کوچک جمعی گفته اند که او در قله وزوو در راه خدمت به علم جان سپرد و این گفته ای داستانی و دور از صحت است او در واقع فدای وظیفه شناسی و بشردوستی گشت و ضمناً مشاهدات خود را در کیفیت امر آتش فشانی نیز یادداشت میکرد و بمحض اینکه خطر ظاهر شد او با کشتی های خود برای نجات کسانی که در خطر بودند به ساحلی که مورد تهدید بود نزدیک شد لکن نتوانست آنان را رهائی بخشد زیرا دریا کشتی ها را بطرف ساحل میراند و مانع حرکت آنها بود. وی در استابی در خانواده آشنائی که میخواست افراد آن را نجات دهد فرودآمد و آنجا پس از گذراندن شب و روزی پر بیم و اضطراب از اثر بخارهای گوگرد بخبه بمرد. پلین مردی سخت پرکار بود ولی به انتقاد اخبار و روایات توجه نداشت. تاریخ طبیعی او که علاوه بر علوم طبیعی شامل علم فلک و طبیعیات بمعنی اخص (فیزیک) و جغرافیا و کشاورزی و بازرگانی و پزشکی و صنایع است اقتباسات مفصل و گرانبهائی از بیش از دو هزار کتاب که عده معدودی از آنها در دست است میباشد. پلین قصص و خرافات علمی را بدون تحقیق پذیرفته است معذالک دانشمندان بزرگ مانند بوفن تاریخ طبیعی وی را ستوده اند و در کتاب وی نظریات و آراء هوشمندانه در شرح بسیاری از امور دیده میشود. مبنای فلسفه او بر بدبینی و اقوال وی به حزن و غم مقرون است چه او پیوسته به طبیعت انسان و خدا تعرض می کند. در ایران باستان. (ج 1 ص 79) آمده است :... عالم مذکور کتابهای بسیار نوشته که بقول پلین کوچک عده اش از یکصدوشصت تجاوز میکند ولی این کتابها مفقود گشته و فقط سی وهفت کتاب او موسوم به تاریخ طبیعی تا زمان ما باقی مانده. میتوان گفت که این کتابها دائرة المعارف عهد قدیم است زیرا کتب مزبور پر است از همه گونه اطلاعات (گیاه شناسی ، حیوان شناسی ، علم احجار، ستاره شناسی ، طب ، فیزیک ، جغرافیا، شناسائی احجار کریمه و غیره). خود مؤلف گوید که برای تألیف این کتابها دوهزار کتاب خوانده و بیست هزار یادداشت کرده. در این کتابها او اسامی 327نویسنده یونانی و 146 نویسنده رومی را ذکر میکند و چون نوشته های اینها غالباً مفقود شده از این حیث هم کتابهای پلین بزرگ ، مهم است. از کتب مزبوره 37 کتاب را پلین در 77 م. به تیتوس امپراطور روم هدیه کرد.اهمیت این کتابها برای تاریخ عهد قدیم از این حیث است که اطلاعاتی در باب ممالک مختلفه مشرق قدیم و ایران میدهد. راجع به مندرجات کتب او باید گفت تمامی آنچه را که نوشته نمیتوان صحیح دانست ولی از شخصی هم که خواسته از همه چیز حرف بزند نمیتوان متوقع بود که هر چه نوشته صحیح باشد. انشاء او بعقیده محققان در نوشته های او مختلف است یعنی آن را در بعض جاها مغلق و پیچیده در برخی روان و در قسمتی بد تشخیص داده اند - انتهی. صاحب قاموس الاعلام ترکی گوید: پلین از مشاهیر حکمای طبیعی و در حکم موجد تاریخ طبیعی است در سال 25 م. در شهر کومه و یا ورونه از ایتالیا متولد شد. در مبادی حال در زمره سربازان بود سپس به شغل قضاوت اشتغال ورزید و ضمناً به علوم و ادبیات پرداخت. بعدها متصدی پاره ای از مأموریتها گردید. در سال 68 فرماندار اسپانیا و در سنه 84 سردار نیروی دریائی مسینه شد. تمام اوقات فراغت خود را صرف کنجکاوی در علوم و فنون می کرد و شوق عجیب به علم و دانش داشت. کتاب رفیق سفر و انیس بالین و بستر وی بود و بالاخره در راه همین عشق جان داد. هنگام اشتعال کوه آتشفشان وزوو در سنه 79 م. برای کنجکاوی و مشاهده آتشفشان به کوه نزدیک شد و از خطر نهراسید تا از تأثیر سوء گازهای مهلک به هلاکت رسید. کتابهای متعدد در علم حقوق و تاریخ نگاشته است ولی نسخ آنها مفقود است فقط یک تألیف او راجع به تاریخ طبیعی موجود است. این کتاب را در 37 فصل مرتب ساخته و در حقیقت مجموعه ای از فنون مختلفه پرداخته است. در اینجا از احوال زمین و علم جو، و جغرافیا، و هیأت و نباتات و حیوانات و معادن و مفردات طبّی و حتی نقاشی و مجسمه سازی بحث کرده است و اگر چه این تألیف از نقص و عیب خالی نیست لکن طلاقت و فصاحت بیان مؤلف تلافی آن نقائص را میکند. وی عالم طبیعت را مانند بوفن مصورو مجسم ساخته است و این کتاب مکرر طبع و نشر و به اکثر السنه ترجمه شده است... - انتهی. پلین (پلینیوس)را در بعض منابع اسلامی با ابولونیوس (بلینوس و بلیس و بلیناس) اشتباه کرده اند. رجوع به بلینوس شود. دوست عزیز فاضل جوان من آقای دکتر محمد معین را تتبع و تحقیقی انیق در ترجمه بلیناس است که در مجله دانش به طبع رسیده و اینک ما آن را از آنجا نقل میکنیم :
نامها و القاب مختلف - در کتابهای پارسی و تازی : نام دو تن از دانشمندان قدیم به اشکال «بلیناس » ، «بلنیاس « » بلینوس » ، «ابلینوس » ، «بلیس » ، «ابلینس » ، «ابلونیوس » و «ابولونیوس » آمده است ، و اغلب ، او را به لقب «حکیم » و گاه «صاحب الطلسمات » و زمانی «مطلسم » و «جادو» و هنگامی ابلینس یا ابلونیوس «نجار» یاد کرده اند .
مآخذ تازی - ابوالفرج محمدبن اسحاق الندیم در «الفهرست » مؤلف بسال 377 در ترجمه «جابربن حیان » آرد : «جابر گفت... من سپس ده کتاب به رأی و عقیده بلیناس صاحب الطلسمات تألیف کردم از این قرار: کتاب زحل ، کتاب المریخ ، کتاب الشمس الاکبر، کتاب الشمس الاصغر، کتاب الزهرة، کتاب عطارد، کتاب القمر الاکبر، کتاب الاعراض ، کتاب یعرف بخاصیة نفسه ، کتاب المثنی ». و در عنوان «معزمین و مشعبدین و غیره » آرد : «بلیناس حکیم از مردم طوانه از بلاد روم است و گویند او نخستین کسی است که در باره طلسمات سخن گفته است و کتاب او در باب طلسم هائی که در شهر خویش و کشورهای پادشاهان عمل کرده ، معروف و مشهور است ». و نیز ابن الندیم در ذکر «ابلونیوس » گوید : «ابلونیوس ، صاحب کتاب المخروطات. بنوموسی در اول کتاب المخروطات گفته اند که بلینوس از مردم اسکندریه بود، و نیز یادآور شده اند که کتاب وی در مخروطات بعللی فاسد شده بود، از جمله به علت صعوبت [ قرائت ] نسخه و ترک استقصاء (دانشمندان) جهت تصحیح آن ، دوم بدان جهت که کتاب کهنه شده و ذکر آن از میان رفته ، و اجزاء وی در دست مردم پراکنده بود، تا مردی در عسقلان ظهور کرد بنام «اوطوقیوس » و او در علم هندسه مبرز بود. و بنوموسی گفته اند که او را کتابهای نیکو در علم هندسه است که البته هیچیک از آنها به ما نرسیده است و چون از کتاب (مزبور) آنچه میسر بود گرد آمد، چهار مقاله آنرا اصلاح کردند، و هم بنوموسی گویند که (اصل) کتاب هشت مقاله بوده است ، واز آن هفت مقاله و بخشی از مقاله هشتم موجود است وچهار مقاله نخستین را هلال بن ابی هلال الحمصی به مراقبت احمدبن موسی ترجمه و سه مقاله دیگر را ثابت بن قرة الحرانی به عربی نقل کرده است ، و از مقاله هشتم چهار شکل در دست است. و اوراست : کتاب المخروطات هفت مقاله و بخشی از مقاله هشتم ، کتاب قطع الخطوط علی نسبة دو مقاله ، کتاب فی النسبة المحدودة دو مقاله که نخستین را ثابت اصلاح کرده و مقاله دوم بعربی نقل شده و نامفهوم است ، کتاب قطع السطوح علی نسب یک مقاله ، کتاب الدوائر المماسة، و ثابت بن قرة گوید که او را نیز مقاله ای است در باب اینکه دو خط چون بمقدار کمتر از دو زاویه قائمه اخراج شوند، یکدیگر را تلاقی کنند». ابوالحسن جمال الدین علی بن یوسف قفطی (568-646ه. ق.) در «تاریخ الحکماء» گوید «کندی در رساله خویش «در اغراض کتاب اقلیدس » آرد که این کتاب را شخصی بنام «ابلینس النجار» تألیف و آن را بر پانزده قول بخش کرده است...» و هم قفطی در زمره کتب «ثابت بن قرة» آرد : «اصلاح وی مقاله اولی از کتاب ابلونیوس در «قطع النسبة المحددة» و این کتاب دارای دو مقاله است و ثابت (ابن قرة) مقاله نخستین را اصلاح و شرح وتوضیح و تفسیری نیکو کرده است و مقاله دوم را وی اصلاح نکرده و آن غیر مفهوم است.» و نیز در موضع دیگر تاریخ الحکماء آمده : «کتاب مخروطات بلینوس از محمد (بن موسی بن شاکر) » و در عنوان «ابلونیوس النجار» گوید: « عالم ریاضی قدیم العهدست و او از اقلیدس بزمانی دراز اقدم است و او راست :کتاب المخروطات فی علم احوال الخطوط المنحنیة لیست بمستقیمة و لامقوسة، و چون کتبی از روم برای مأمون آوردند، از این کتاب فقط جزء اول را که مشتمل بر هفت مقاله است اخراج کردند و چون کتاب ترجمه شد، از مقدمه مستفاد گردید که آن شامل هشت مقاله بوده است و مقاله هشتم مشتمل بر معانی مقالات هفتگانه و تعلیقات بوده و مؤلف در آن شروط مفید و فوائدی آورده بوده است ،و از آن زمان تا عصر ما، اهل این فن از این مقاله بحث کرده خبری نیافته اند و بدون شک آن از ذخایر پادشاهان بوده است چه این علوم نزد ملوک یونان عزیز بود... و این کتاب یعنی مخروطات از این ابلونیوس است و کتابی دیگر تصنیف وی در این نوع وجود داشته است و همین دو پس از دیرزمانی سبب تألیف کتاب اقلیدس شده است » . ابوالعباس موفق الدین احمدبن القاسم بن خلیفه معروف به ابن ابی اصیبعه در «عیون الانباء فی طبقات الاطباء» گوید: «ثم ملک بعد (اسفاسیانوس) طیطوس ابنه سنتین و وجدت فی تاریخ مختصر (قدیم) رومی انه ملک بعد طیطوس ، طمیدیوس و فی زمانه کان بلیناس الحکیم صاحب الطلسمات. ثم ملک بعده دومطیانوس اخوطیطوس ». ابوالفرج جمال الدین غریغوریوس بن حکیما معروف به ابن العبری (662-685 ه. ق.) در «تاریخ مختصر الدول » آرد: «پس از ثالیس ، در علوم ریاضی مخصوصاً ابولونیوس نجار شهرت یافت... ابوعبداﷲ شهاب الدین یاقوت الحموی بن عبداﷲ(575-626 ه. ق.) در «معجم البلدان » گوید: «بلیناس خره و شهرک و حصاری است در سواحل حمص بر کنار دریا،و شاید بنام حکیم بلیناس صاحب طلسمات خوانده شده است ».
منابع پارسی : مؤلف مجمل التواریخ والقصص (سال تألیف 520 ه. ق.) در ذکر سلطنت طاسیس و استسیانوس گوید : «و بدین عهد اندر بود برخاستن بلیناس مطلسم ، و من آن را بکتابی تازی اندر یافتم ، واین جایگاه درآوردم که بعهد نام این ملک گفته بود. چنان روایت کرده است که بلیناس بن بطاس (؟) را پدر بمرد، و مادرش عظیم درویش بود: و آن جایگاه کنیسه ای بودکه بسال یکبار درش باز گشادندی. روز عیدی که رسم بود ایشان را، و بسیاری بتان بودند در آن کنیسه نهاده ،پس همه کس کودکان را آنجا بردندی ، و هر کودکی جائی که خواستی پیش بت بنشستی تا دانستندی که از آن کودک چه صناعت و کار خواهد آمد، که این تجربت کرده بودند.پس چنان افتاد که مادرش بلیناس را آنجا برد. بلیناس رفت و پیش بتی بیارامید که تعلق بعلم نجوم و فسونهاو سحر و صناعتها [ ء ] بزرگ داشت ، و جماعتی در آن ایام بودند اهل آن علم و صناعت ، مادرش بلیناس را پیش ایشان برد، قبول نکردند، از بسیاری شفاعت و زاری که کرد [ و ] گفتا خدمت کننده ای باشد، که سخت ضعیفم و بدحال ، و شما را ثواب باشد، آخر رضا دادند و گفتند: ایدر همی گردد و مدت هفت سال برآمد، و بلیناس عظیم زیرک بود و صاحب اقبال ، ببسیاری علم آموخت دزدیده ، و حکیمان او را محلی ننهادندی ، که چیزی از نهان وی گویند، و نسخت کتابها برداشت.پس چنان افتاد که عید ایشان فراز رسید، و همه خلایق بکنیسه جمع شدند. بلیناس رفت و پیش آن بت بنشست تا چیزی خواند از علم. جماعتی از بزرگزادگان بر وی خواری کردند از خداوندان تعلیم و گفتند: تو از کجا؟ و بلیناس را براندند. برخاست و از پس آن بت مهین برفت ازغم ، و آنجایگاه خوابش ببرد. چنین روایت کند که در این کنیسه شیطانی مقام داشت از بقیت خداوندان علم که اندر عهد سلیمان پیغامبر علیه السلام بودند، و عادت چنان بود که چون مردم بیرون آمدندی ، در کنیسه سخت گشتی تا سالی دیگر همان وقت گشاده شدی [ و ] کس ندیدی . چون مردمان بیرون رفتند درکنیسه سخت گشت و شیطان پیش آن بت بزرگ بنشست ، و کتاب علم و فسونها بزبان جنی همیخواند به آواز بلند، بلیناس بیدار گشت ، و دل و هوش بدو سپرد و همی شنید و بهری یاد گرفت ، چون تمام بخواند، بلیناس از پس صنم بیرون آمد. شیطان گفت : چه کسی و ایدر چکار داری ، که این ساعت بسوزمت به آتش ؟ بلیناس زاری و ضعیفی و بیچارگی گفتن گرفت و کم خردی و درویشی ، و گفت مرا بکشی سخت نیکو کرده باشی تا از محنت روزگار بازرهم و خلاص یاوم شیطان را رحمت آمد بر وی ، گفت برو اکنون از ایدر! بلیناس گفت : یکی بتفضل اندر طالع من نگر تا مرا محنت ها چه خواهد رسیدن ؟ پس کتاب را بنگرایید آن شیطان ، و طالع ساعت را [ و ] بلیناس را گفت : واجب کند که مادرت همین ساعت بمرده ست و ترا چنین مینماید که کارت بزرگ گردد، و پیش پادشاهان منزلت یابی. بلیناس گریه آغاز کرد. گفت چه باشد اگر این دفتر یک لحظه بعاریت بمن دهی تا در آن بنگرم و پس هر چه خواهی بکن ، اگر بکشی و اگر بسوزی. شیطان او را بانگ برزد و بیم نمود، تا از بس زاری که بلیناس بکرد شیطان کتاب او را داد و گفت : همین زمان بنگر و مرا ده. بلیناس کتاب بستد وهمی نگریست آنچ خواست. شیطان گفت پس اکنون بازده. بلیناس گفت ، اگر همین ساعت بیرون روی ، و اگر نه فسونی کنم که ناچیز گردی ! شیطان بترسید و در دست و پای بلیناس افتاد و زاری کرد و گفت : مرا بگذار تا هم ایدر باشم ، و من خود دیده بودم که این کتاب از من برود، اما بتو گمان نبردم. اکنون رحمت کن. بلیناس گفت : روا باشد، و افسون بخواند در باز شد از آن کنیسه ، و او بیرون آمد، و مردمان خیره شدند که آن عادت نبود. پس بلیناس با پیش استادان آمد و هیچ پیدا نکرد، و ایشان به شب اندر فسونها کردندی. و زنان مهتران نیکوروی رابه افسون بیاوردندی ، و به ساقی گری بداشتندی. این شب گفتند: ما را فلان زن باید، و افسون خواندن گرفتند. بلیناس افسونهاء استادان باطل کرد و کس نیامد. ایشان همه خیره بماندند و گفتند: این چه تواند بود؟ و عاجز شدند. بلیناس گفت : آزمودن رایگان است . ایشان گفتند: روا باشد. بلیناس فسون برخواند و آن زن همان ساعت بیامد بی خویشتن ، و تا روزشراب همی داد، پس برفت و استادان از بلیناس عظیم خیره ماندند و حسد دریشان کار کرد. پس از بلیناس درخواستند که ملک طاسیس را به افسون بیارد تا ایشان را ساقیی کند، بلیناس گفت : دانم که در این چه اندیشیده اید، و لکن من این کار بکنم و همچنان کرد، و ملک بی خویشتن تا سحرگاه ساقیی همی کرد، و پس دستوری دادندش ، گفت : این در خواب می بینم ، برفت مانده گشته ، و بخفت همچنان با موزه. چون برخاست از کسان پرسید که مرا چه افتاد دوش ؟ گفتند: ندانیم ، تو به شب اندر خاستی مدهوش و موزه پوشیدی و برفتی تاسحرگاه. پس یاد آمدش که نشانی در موزه نهاده بود، بازجست و بیافت ، و حقیقت شدش که نه در خواب دیده است ،و گمان برد که که کار حکیمان و فسون گرانست. کس فرستاد و ایشان را بخواند و از آن کار بپرسید. استادان بلیناس را بیش ملک اندرسپردند ، و گفتند: ما نخواستیم ، وی کرد و فسوس داشت بر ملک. بلیناس گفت. من کردم و ایشان فرمودند، لیکن مقابلت این کار را چیزی سازم که در عالم کس را نباشد. پس طلسمی کرد که از هر چهارسامان که دشمن آهنگ ایشان کردی سوار طلسم از آن روی حرکت کردی و آواز جلاجل برخاستی. ملک بدان شادمان شدو سالها بماند تا به عهدی که زن پادشاهی ، وقت از دریا جوهری همی خرید، ملک بحرین گفت : بها از آن جلاجل سوار یکی همی خواهم ، و آن مالها که ببهاء آن همی دادند نستد. زن فریفته شد، و از آن سوار جلاجل برکند و بفرستاد، و آن طلسم باطل گشت. پس آن ملک با سپاه قصد حرب کرد و آن شهر خراب کردو پیروزی یافت ، و آنرا قصه هاست.
پس کار بلیناس بزرگ شد، و به رومیه و عموریه و مصر و بسیاری (شهرها) طلمسها کرده است بدفع هر چیزی که پادشاهان اندر خواستندی ، و بر سر مناره اسکندریه آینه هم وی ساخت ، و هر یکی را علی حده قصه ای هست که چه ساخت ، و چه سبب را، و طالعی عظیم داشت در این کار، و بسیار از صنعهای او هنوز بجای است ، و از بعد صدوبیست سال از عمرش بشهر مصر بمرد. و اندر کتاب همدان چنان خوانده ام که قباداو را بفرستاد بدفع آفات ، شهرها را طلسم ساختن ، و بهمدان سرما و کژدم و مار را طلسم کرد [ ا ] ند [ ر ]آن شیر سنگین که پیداست ، و دیگری که در زیر زمین است ، و چون از مردم شهر ناخشنود بود و از همدان بخواست رفتن ، در پایان کوه اروند طلسمی کرد که مردمانش همه مخالف یکدیگر باشند و بدنهان ، و هرگز موافقتی اصلی نباشد و نفاق کنند با هم. و این حدیث همدان در قصه ٔبلیناس ذکر ندارد و از تاریخ قباد تا این عهد بلیناس هم بسیار تفاوت است ». ونیز در مجمل التواریخ بعنوان «در تاریخ پادشاهان روم و حکما و غیرهم » آمده : «از گاه بلیناس مطلسم : هزار و بیست و نه سال.» و در جای دیگر مؤلف گوید : «سکندر دوازده پاره شهر بنا کرد: اسکندریه اندر مصر که عجایب تر بنیاد و مناره بست و طلسم آن بلیناس کرد درعهد خویش.» همچنین در موضع دیگر آرد : «ذکر بلدالرومیة... از عجایب آنجا آن درخت است از روی ، که بلیناس بن بطیاس صاحب الطلسمات ساخته است اندر کنیسه ، و صورت سودانی هم از نحاس بر سر آن درخت ساخته ، و هرسالی به وقت رسیدن زیتون این سودانی آنجا صفیری بزند بلند، بعد از آن هر سودانی که در آن حدود و دیار باشند آنجا جمع آیند بقدرت خدای تعالی ، و با هر یکی سه زیتون یکی در منقار و دو در مخلب ، و هر یکی بر سر آن سودانی نشینند و زیتون آنجا فروکنند و ساکنان آنجا برمیدارند و چندان زیتون جمع کنند که روغن کنیسه را تا سال آینده حاصل کنند، و بسیار بفروشند، و اعتماد آن نواحی بر آن باشد، و همه ناحیت از آن روغن بکار برندو این از عجایب دنیاست. عبداﷲ عمر گفت که عجایب عالم چهارست : این کنیسه و درخت که یاد کردم و مناره اسکندریه ، و آن آینه که در آنجا نهاده است ، و این هردوصنعت بلیناس است.» و در موضع دیگر آن کتاب آمده : «و بر سر بالای آن بر مناره بلیناس آیینه ای ساخته بوددر عهد خویش که چون در آن نگریدندی ، جمله کشتیها بر در روم و قسطنطنیه بدیدندی ، و دریاها جمله ، و هیچ پوشیده نماندی ».
نظامی و بلیناس : ابومحمدنظام الدین الیاس بن یوسف بن زکی مؤید نظامی گنجوی دراقبال نامه «منظوم بین 607، 615» در عنوان «خلوت ساختن اسکندر با هفت حکیم » یعنی ارسطو ، والیس ، بلیناس ، سقراط ، فرفوریوس ، هرمس ، افلاطون گفتار هر یک رادر آفرینش نخست ، یاد کند . بلیناس سومین فیلسوف است که رای خویش را چنین اظهار کند : بلیناس دانا بزانونشست
زمین را طلسم زمین بوسه بست
که چندانکه هست آفرینش بجای
شها! بر تو باد آفرین خدای
ز دانش مبادا دل شاه دور
که با نور به دیده ، با دیده نور
چو فرهنگ خسرو چنان بازجست
که پیدا کنم رازهای نخست
نخستین طلسمی که پرداختند
زمین بود و ترکیب ازو ساختند
چو نیروی جنبش در او کرد کار
به افسردگی زو برآمد بخار
از او هر چه رخشنده و پاک بود
سزاوار اجرام افلاک بود
دگر بخشها کان بلندی نداشت
بهر مرکزی مایه ای می گذاشت
یکی بخش از او آتش روشن است
که بالاترین طاق این گلشن است
دوم بخش ازو باد جنبنده خوست
که تا او نجنبد، ندانند کوست
سوم بخش ازو آب رونق پذیر
که هستش ز راوق گری ناگزیر
همان قسمت چارمین هست خاک
ز سرکوب گردش شده گردناک.
و هم نظامی در اقبال نامه مزبور در عنوان «انجامش روزگار بلیناس » گوید :
مغنی نامه :
مغنی درین پرده دیرسال
نوائی برانگیز و با او بنال
مگر بر نوای چنان ناله ای
خرد بارد از اشک من ژاله ای.
داستان :
بلیناس را چون سر آمد جهان
چنین گفت در گوش کارآگهان
که : هنگام کوچ آمد اینک فراز
بجای دگر میکنم ترکتاز
گلین خانه ای کو سرای منست
نه من ، هیکلی دان که جای من است
به این هفت هیکل که دارد سپهر
سرم هم فروناید از راه مهر
من آن اوج گردون پنا خسروم
که در خانه می آیم و میروم
گهی درخزم غنچه ای را بکاخ
گهی برپرم طاوسی را بشاخ
پریوارم از چشمها ناپدید
به هر جا که خواهم توانم پرید
شدآمد بقدر زمان کی کنم
زمان را کجا پی نهم ، پی کنم
چوکوشم ، نهم بر سر سدره پای
چو خواهم ، کنم در دل صخره جای
بدشت و بدریا توانم گذشت
هم الیاس دریا و هم خضر دشت
جز این هر چه یابی در ایوان من
نه من ، هم نشینی است بر خوان من
من آنم که خواهم شدن بر فراز
برون دان ز من هر چه یابند باز
چو گفت این ترنم به آواز نرم
سوی همرهان بارگی کرد گرم
برآسود از آشوب های جهان
که جشنی بود مرگ با همرهان.
هم نظامی در هفت پیکر، در وصف «سمنار» معمار می گوید :
چون بلیناس روم صاحب رأی
هم رصدبند و هم طلسم گشای.
در فرهنگهای پارسی ذیل «آذر همایون »آمده : «نام ساحره ای از نسل سام که خدمت آتشکده اصفهان میکرد و ذوالقرنین او را به بلیناس حکیم داد وبدین سبب بلیناس را جادوگر میگفتند . منشاء این افسانه اسکندرنامه نظامی است :
بهاری کهن بود و چینی نگار
بسی خوشتر از باغ در نوبهار
به آئین زردشت و رسم مجوس
بخدمت در آن خانه چندین عروس
همه آفت دیده و آشوب دل
ز گل شان فرورفته در پایگل
در او دختری جادو از نسل سام
پدر کرده آذر همایونش نام
چو برخواندی افسونی آن دلفریب
ز دل هوش بردی ز دانا شکیب
بهاروتی از زهره دل برده بود
چو هاروت صد پیش او مرده بود
سکندر چو فرمود کردن شتاب
بدان خانه تا خانه گردد خراب
زن جادو از هیکل خویشتن
نمود اژدهایی بدان انجمن
ز بیم وی افتان و خیزان شدند
بنزد سکندر گریزان شدند
که هست اژدهایی در آتشکده
چو قاروره در مردم آتش زده
کسی کو بدان اژدها بگذرد
همان ساعتش یا کشد، یاخورد
شه از راز آن کیمیای نهفت
ز دستور پرسید و دستور گفت
بلیناس داند چنین رازها
که صاحب طلسم است بر سازها
بلیناس را گفت شاه این خیال
چگونه نماید به ما بدسگال ؟
خردمند گفت : اینچنین پیکری
نداند نمودن جز افسونگری
اگر شاه خواهد شتاب آورم
سر اژدها در طناب آورم
جهاندار گفت : اینت پتیاره ای
برو گر توانی بکن چاره ای
خردمند شد سوی آتشکده
سیاه اژدها دید سر برزده
چو آن اژدها در بلیناس دید
ره آبگینه بر الماس دید
برانگیخت آن جادوی ناشکیب
بسی جادوییهای مردم فریب
نشد کارگر هیچ بر چاره ساز
سوی جادوی خویشتن گشت باز
هر آن جادوئی کان نشد کارگر
بجادوی خود باز پس کرد سر
بچاره گری زیرک هوشمند
فسون فساینده را کرد بند
بوقتی که آن طالع آید بدست
کزو جادویی را درآید شکست
بفرمود کآرند لختی سداب
بر آن اژدها زد چو بر آتش آب
بیک شعبده بست بازیش را
تبه کرد نیرنگ سازیش را
چو دختر چنان دید کان هوشمند
ز نیرنگ آن سحر بگشاد بند
بپایش درافتاد و زنهار خواست
به آزرم شاه جهان بار خواست
بلیناس چون روی آن ماه دید
تمنای خود را بدو راه دید
بزنهار خویش استواریش داد
ز جادوکشان رستگاریش داد
پریروی را برد نزدیک شاه
که این ماه بود اژدهای سیاه
.................................
و گر خدمت شاه را درخور است
مرا هم خداوند و هم خواهر است
چوشه دید رخسار آن دلفریب
برآراسته ماهی از زر و زیب
بلیناس را گفت کاین رام تست
سزاوار می خوردن جام تست...
بلیناس بر شکر تسلیم شاه
رخ خویش مالید بر خاک راه
پریروی را بانوی خانه کرد
پری چند ازینگونه دیوانه کرد
برآموخت زو جادوییها تمام
بلیناس جادوش از آن گشت نام.
علاوه بر آنچه گفته شد در تاریخ قم ، فصل هفتم (چ طهرانی صص 86-88) شرح طلسم بستن بلیناس در قم آمده و نیز نام بلیناس در کتب طبی یاد شده چنانکه حکیم مؤمن ذیل «ارنب بری » از او نقل می کند .
اکنون باید دانست که بلیناس کیست و هویت او چیست ؟ مؤلف قاموس الاعلام ترکی ، بلیناس را همان پلین (پلینیوس) مشهور می داند . و ترجمه حال وی را به ترجمه پلین ارجاع کرده است. جانسن مؤلف فرهنگ فارسی ، عربی به انگلیسی نیز بلیناس را بر پلینی (پلینیوس) منطبق می کند . و هربلو هم همین عقیده دارد. دو پلینیوس در جهان علم و ادب شهرت دارند: پلینیوس قدیم یا کبیر و پلینیوس جوان برادرزاده پلینیوس بزرگ ، دومین ادیب رومی است که به سال 62 م. در کومه متولد شده و با طرایانوس دوست بود و او مؤلف «مدیحه طرایانوس » و نامه های مشهور است و وفات وی به سال 120 م. اتفاق افتاده است اما پلینیویس بزرگ (23-79 م.) دانشمند و نویسنده رومی ، تعداد تألیفات وی از 160 تجاوز می کرده ولی از آن جمله فقط کتابی جسیم موسوم به «تاریخ طبیعی » بجای مانده است مشتمل بر سی و هفت جزء که شامل دائرةالمعارفی است از جغرافیا و ملل و اقوام آدمی و جانوران و گیاهان و انواع داروهای نباتی و حیوانی و معادن و غیره. اما صفاتی که برای بلیناس یا بلینوس (و محرفات آن) شمرده شده مانند: مطلسم ، ساحر، مهندس ، برپلینیوس صادق نیست و علت عمده تطبیق بلینیوس و پلینیوس ، همان تشابه اسمی است و به همین لحاظ نسخه ای که موسوم به «راز آفرینش » به نام بلیناس در کتابخانه ملی پاریس محفوظ است ، سابقاً به پلینوس نسبت داده می شد، ولی چون مؤلف در آن کتاب گفته است که اصل وی از طوایه است و این کلمه قطعاً مصحف طوانه است که همان تیان باشد بنابراین شکی نمی ماند که مؤلف آن اپولونیوس طوانه ای است. «اپولونیوس طوانه ای » سیلوستر دساسی وحدت بلیناس و اپولونیوس را نخستین بار اثبات کرد و نشان داد که این نام اولین دفعه در ادبیات عرب ، در یکی از مؤلفات هرمسی متعلق به عهدی کهن ، یادشده. نام این تألیف طبق نسخ خطی موجود «کتاب الجامع للاشیاء» یا «کتاب العلل » و یا «کتاب سرالخلیقه وصنعة الطبیعة» است.
بسیاری از محققان اروپائی مانند دکتر لکلرک ، شتین شنیدر ، ناو ، گت هیل ، روسکا ، پلسنر ، تحقیقات د ساسی را تعقیب کردند و همه متفق شدند که بلیناس همان اپولونیوس است و کوشیدند که پرده از اسرار کتاب مذکور بردارند ولی به مقصود نرسیدند. پس از دانشمندان مزبور پاول کراوس در کتاب «جابربن حیان » تحقیقاتی سودمند در این باب کرده است . کراوس می گوید : «در آثار جابر نام بلیناس حکیم آمده است . و این نام جز صورت محرف اپولونیوس ، نیست ، بدون شک مقصود همان «اپولونیوس طوانه ای » حکیم فیثاغوری جدید است. در آثار جابر علاوه بر بلیناس ، گاه بلینوس نیز دیده میشود. درنسخ کتاب «سرالخلیقة» این دو شکل بطور تساوی یاد شده ، صحیح آن است که این دو را بصورت بلیناس و بلینیوس تصحیح کنند و یا لااقل بلنیاس (بفتح اول و سکون دوم و فتح سوم) تلفظ کنند. شکل اخیر از نسخه خطی کتاب «جوامع العلوم » بدست آمده که نوعی دائرةالمعارف است تألیف یکی از شاگردان ابوزید بلخی و مورخ بسال 396ه.ق. است » . اپولونیوس از فیثاغوریان جدید و آخرین مبلغ و نماینده آیین شرک که بعلت رواج مسیحیت در شرف احتضار بود محسوب میشد و هدف وی آن بود که با تغییراتی در آداب و افکار، آیین شرک را از زوال حتمی نجات بخشد. اپولونیوس در زمان حیات خویش چندان مورد احترام بود که ستایش او باخرافات توأم شده بود و سه چهار قرن پس از مرگ ، وی را همرتبه خدایان میستودند. اهالی زادگاه اپولونیوس ، برای او معبدی ساختند و در جاهای دیگر پیکر او را در جنب خدایان جای دادند، نام او را یاد میکردند به امید آنکه کراماتی از وی سرزند یا از حمایت آسمانی او برخوردار شوند. امپراطوران در جستجو بودند تا کوچکترین اقوال و کمترین آثار زندگانی وی را بدست آورند.یک نویسنده تاریخ فلسفه او را خدایی میداند که به زمین فرود آمد. آخرین مدافعان مذهب شرک همواره او رادر برابر عیسی که با وی معاصر بود علم کرده اند.
«ترجمه احوال »: در میان اینهمه ابراز علاقه تشخیص حقیقت بسیار مشکل است ، مخصوصاً اگر توجه شود که آثار اپولونیوس به ما نرسیده است ، چه 84 نامه و مدیحه به اسم دومطیانوس (دمیسین) که بنام او باقی است ، اصالت آنها بکلی مورد شک است. ترجمه حال اپولونیوس پس از 120 سال بعد از مرگ وی توسط فیلوستراتوس و بدستور ملکه یولیا زوجه سوروس که به فیلسوف مزبور ارادت و ایمان کامل داشت نوشته شده است منابع فیلوستراتوس چه بوده ؟ چنانکه خود او می گوید، منابع وی روایات عجیب روحانیان ، اساطیری که در معابد محفوظ مانده بود، دو مکتوب مبهم ، خاطرات دامیس (امروزه در دست نیست) که مردی ساده لوح و محدودفکر بود و بخش مهم زندگانی خود را با اپولونیوس گذرانیده ، و با او به کلده و هند رفته بود. دامیس در نوشته های خود از کرامات و خرق عادات چیزی نقل نکرده است. با اینهمه آنچه را که میتوان قریب به حقیقت درباره حیات و عقاید او بدست آورد، در ذیل نقل میکنیم :
وی در زمان سلطنت اغسطس در آغاز قرن اول میلادی ، از خانواده ای ثروتمند و مشهور در طوانه ، کرسی کاپادوکیه متولد شد. در سن چهارده سالگی ، پدراپولونیوس او را به طرسوس فرستاد تا آنجا تحت هدایت اوذودیمس فینیقی ، صرف و نحو و معانی و بیان آموزد، اندکی بعد، وی با اکسنس فیلسوف دیدار کرد و این دانشمند، حکمت فیثاغورسی بدو تعلیم کرد. اپولونیوس ، کردار استاد مزبور را با گفتار و دروس وی منطبق نیافت ، پس او را ترک گفت و از آن پس خود فیثاغورس را در همه امور سرمشق خویش قرار داد. و بالنتیجه ، از آن زمان تا هنگام مرگ با کمال زهد روزگار میگذرانید، از گیاهان تغذیه و از اغذیه حیوانی کاملاً پرهیز میکرد، از باده گساری دوری میجست ، از زنان احتراز میکرد، بر بستر خشن می خفت ، پای برهنه میرفت ، موهای خویش نمی سترد، هرگز جامه ای جز پشمین نمی پوشید و اموال خویش به فقراء می بخشید. اپولونیوس ریاضتی طاقت فرسا که عبارت از سکوت و صمت در مدت پنج سال بود، متحمل شد. گویند این عمل در زمانی انجام شدکه وی سفرهای خویش را آغاز کرد. او بترتیب در پامفیلیه و کیلیکیه و انطاکیه سیاحت کرد، و چون میخواست که به منابع افکار فیثاغورسی دست یابد، به مشرق شتافت و مدت چهار سال در بابل بماند و با مغان مذاکره و مباحثه کرد و از آنجا به قفقاز شد و به هند سفر کرد ودر آن سرزمین با برهمنان مصاحبت و در آیین ایشان مطالعات کرد، و همچنین در اقطار حبشه ، مصر علیا، یونان و ایتالیا به سیاحت پرداخت. و به روم رفت تا چنانکه خود می گفت ، ببیند که یک تن طاغیه چگونه جانوری است ؟ در روم دختری جوان را که مردم مرده می پنداشتند زندگانی بخشید، ولی این کار با فرمان نرون امپراتور (54-68 م.) که به مدلول آن ساحران را تبعید میکردند مخالف بود، ازینرو وی را از شهر روم تبعید کردند و او همچون پیامبری سیاح در ایالات مختلف امپراتوری روم بسیاحت پرداخت. لکن سپس وسفاسیانوس (و سپازین) امپراتور (متوفی بسال 79 م.) با اوچون هاتف و سروشی غیبی مشورت میکرد. ولی دومطیانوس (دمیسین) امپراتور (81-96 م.) بفرمود تا موی سر و ریش او بسترند. اپولونیوس بخنده گفت : انتظار نداشتم که موی سر و ریشم در معرض خطر افتد. همین بذله گوئی موجب شد که او را شکنجه کنند و وی با کمال شجاعت آن را تحمل می کرد.
اپولونیوس همواره یا خود بتعلم مشغول بود و یا به روشن کردن افکار دیگران می پرداخت و میکوشید که رفتار او بر کردار روحانیون و کشیشان رجحان داشته باشد. در همه سفرها افتخارات بسیار کسب کرد و همه جا او را با نهایت اعزاز و احترام پذیرفتند. وی طغیان نواحی مختلف را خاموش میکرد. گویند روزی در حین تدریس در مجلس عام ، با قیافه حیرت زده فریاد برآورد:«این جبار ظالم را بزنید! این جبار ظالم را بزنید!»آنگاه گفت همین دم دومطیانوس را کشته اند. این پیشگوئی تحقق یافت. برای تعلیل این داستان میتوان گفت که اپولونیوس در توطئه ضد دومطیانوس دست داشته است ، اما چون فاصله جایگاه اپولونیوس از محل وقوع حادثه 400 فرسنگ بوده ، این قول افسانه بنظر میرسد.
عظمت اپولونیوس : چنانکه گفتیم وسفاسیانوس (وسپازین) امپراتور با اپولونیوس بمنزله هاتف و سروش مشورت میکرد. سری که مرگ او را نهان داشت ، بر خرافاتی که هاله وار وی را احاطه کرده بود، افزود زیرا چنان تصور شد که اپولونیوس پس از عمری دراز، ناگهان زمین را ترک گفته است بدون آنکه توانسته باشند آخرین لحظات عمر و یا نحوه مرگ او را دریابند. برخی وفات او رادر افسس بسال 97 م. به زمان سلطنت نروا دانسته اند. اپولونیوس در آن شهر مکتبی فیثاغورسی ایجاد کرده بود. اپولیوس ، اپولونیوس را در ردیف موسی و زرتشت قرار داده است. دیو کاسیوس که یولیا دمنا مشوق و برکشنده اوست در «تاریخ » خود میگوید که کاراکالا امپراتور (211-216 م.) پرستشگاه یا بنائی بیادگار حکیم مزبور بر پا کرد. لامپریدیوس گوید که الکساندر سوروس امپراتور روم (222-235 م.) هیکل اپولونیوس را با مسیح ، ابراهیم و ارفاوس میان خدایان کاخ خویش جای داده بود . و پیس کوس گوید آنگاه که ارلیانوس امپراتور (270-275 م.) طوانه زادگاه اپولونیوس را محاصره کرده بود، اپولونیوس بدو ظاهر شد و بالنتیجه امپراطور نذر کرد معبدی برای او برپای سازد فرفوریوس و یامبلیقوس او را یکی از مآخذ خویش در تألیف «حیات فیثاغورس »یاد کرده اند. جالب توجه است که هیروقلیس کنسول مقدم بیثینیه در عهد دیوقلطیانوس در انتقاد ادعاهای مسیحیان ، کرامات اپولونیوس را یادآور شده است تا نشان دهد که معجزه مخصوص مسیح نبوده است. ژرم و اگوستین ، اپولونیوس را به بزرگی یاد کنند. سیدنیوس اپولیناریس گوید:
شاید هیچ مورخی نتوانددر ازمنه قدیم فیلسوفی بیابد که زندگانی وی شبیه زندگانی اپولونیوس باشد. امیانوس مارسلینوس و اناپیوس هم اپولونیوس را ستوده اند .
آنچه که از مطالعه حیات اپولونیوس و نیز از افسانه هایی که درباره او روایت شده ، بر می آید این است که اپولونیوس بیش از آنکه فیلسوف باشد یک روحانی مجدد و حکیمی اخلاقی ودینی و عارف مسلک است. از این رو با آنکه او شاگرد وپیرو فیثاغورس است کمتر نظریاتی در فلسفه اظهار کرده است . اپولونیوس برای ریاضیات ، نجوم و موسیقی درجه دوم اهمیت را قائل بود در صورتی که در نظر فیلسوفان دیگر همان مکتب ، این سه ،علوم اولیه محسوب می شدند. اپولونیوس می کوشید که به تشریفات دینی و معتقدات مذهبی معنی و مفهومی عالی تر دهد و اساساً هدف همه فعالیت های وی ، اقامت ممتدش درمعابد، مذاکرات او با روحانیان ممالک مختلف و شاید هم مؤلفات وی که یکی از آنها به قول فیلوستراتوس درباره قربانیها و دیگری درباره پیشگویی به وسیله ستارگان نوشته شده همین امر بوده است. اپولونیوس مانند افلاطون به روحانیان خرده می گیرد که به وسیله افسانه های بیرون از موازین اخلاقی ، شعله علاقه به تقوی وتفکر در باره الوهیت را در دلهای مردم خاموش کرده اند. وی برای مداوای این درد می خواست به سنن اولیه نوع بشر دست یابد و برای کسب آنها در میان ملل قدیم مشرق به جستجو و تتبع پرداخت.
از گفته هایی که اپولونیوس در مواقع مختلف بر زبان رانده و شاگرد او دامیس آنها را حفظ کرده ، چنین برمی آید که او همه کره زمین را بمنزله یک وطن می نگریست و کلیه افراد بشر را همچون برادرانی می دانست که باید همه مواهب طبیعت را بین خود تقسیم کنند. در این امر، او همان اصل زندگی اشتراکی را که مکتب فیثاغورسی از آغاز می خواست به مرحله عمل درآورد، تعمیم کرده است. ارزش نظریات وی در خصوص آیین ، از نظریات اخلاقی او کمتر نیست. اپولونیوس از خون ریختن و قربانی وحشت داشت. وی قربانیها، حتی هدایای پاک و ساده را شایسته درگاه خدا نمی دانست و می گفت خدا به هیچ چیز نیازمند نیست. هر شی ارضی ، در برابر او ناپاک نماید، تنها کلماتی شایسته حضرت اوست که حتی به خروج از میان دو لب احتیاج ندارند . بنابراین بر خلاف آنچه گفته اند نمی توان قائل شد که چنین مردی به تفأل و پیشگوئی به وسیله خون معتقد بوده ، بلکه باید گفت که او بدین اعمال مشرکان معنی و مفهومی عمیق تر و به تعبیر دیگر آنها را به نظریه عرفانی قسمی الهام باطنی و کشف و شهود شخصی اسناد می داده است. تأثیر اپولونیوس در حیطه فلسفه بمعنی اخص نیز -هر چند کمتر است - مورد اعتناست. وی دو عالم مشرق ومغرب (یونان) را که تا آنگاه از یکدیگر مجزی بودند بهم نزدیک کرد. اپولونیوس یکی از نخستین کسانی است که به تحقیق رشته نامرئی سنتی که افراد و اقوام دو جهان مزبور را به یکدیگر مرتبط می ساخت ، پرداخته است. هم او یکی از پیشوایان مکتب عالی اسکندریه است که بنظر می رسد در برابر مسیحیت - که تازه نشأت یافته بودمی خواست همه مساعی عقلانی و فکری عالم قدیم را در یکدستگاه ملخص و منظم سازد آثار وی. از آثار منتسب باپولونیوس «مراسم قربانیها»، یک «وصیت نامه »، «پیشگوییها»، «زندگانی فیثاغورس »و «پیشگویی بوسیله ستارگان » را می توان نام برد. لکلرک گوید :
«برخی از نوشته های اپولونیوس برای خالدبن یزید ترجمه شده. از تحقیق در این ترجمه هاچنین برمی آید که آثار اپولونیوس صاحب الطلسمات را به گبران انتساب می دادند، چنانکه در فهرست کتب وی در ابن الندیم آمده است . کتاب اسرار الطبیعه تألیف حکیم بلینوس توسط کشیشی بنام «سجیوس » که شناخته نیست به عربی نقل شده است. د ساسی در باب این کتاب که به ما رسیده ، تحقیقی فاضلانه در مجلد چهارم «ملاحظات و مستخرجات » منتشر کرده است.
در کتابخانه اسکوریال بشماره 916، کتابی است بنام بولیناس در باب تأثیرات نجومی ، که توسط حنین بن اسحاق ترجمه شده است ، و شاید این ترجمه همان باشد که در کتابخانه پاریس ، در زمره کتب عربی به شماره 1016 بنام بلیانوس ضبط شده و موضوع آن هم احکام نجوم است ، و آن ترجمه ای است از نسخه عربی حنین به زبان عبری ». کارا دو وو در «دائرةالمعارف اسلام »ذیل «بلینوس » علاوه بر رساله احکام نجوم که حنین بن اسحاق ترجمه کرده (و در بالا گذشت) نویسد: «یک نوع تاریخ طبیعی بنام کتاب العلل » که نسخه آن در لیدن موجود است بدو نسبت داده شده . و نیز کتابی در خصوص «اجرام سبعه » حاجی خلیفه بوی اسناد داده است » .
از آنچه در ترجمه اپولونیوس طوانه ای گفته شد، نیک برمی آید که بلیناس حکیم صاحب الطلسمات هم اوست. اما ابلونیوس مهندس و مؤلف مخروطات بلاشک نمیتوانداو باشد. کارا دو وو در دائرةالمعارف اسلام می نویسد:«بلینوس گاه درباره اپولونیوس تیانی (طوانه ای) و گاه در باب اپولونیوس برغه ای اطلاق شده ، اما اصولاً اپولونیوس تیانی در نزد عرب کمتر شناخته شده است و بعکس مؤلفات مهندس بزرگ برغه کاملاً نزد آنان معروف و دقیقاً مورد مطالعه دانشمندان مشرق بوده است ».
اپولونیوس برغه ای : او مهندس و منجمی یونانی از مردم برغه در پامفیلیه و ساکن اسکندریه بود وظهور وی در حدود سال 205 ق. م. و معاصر بطلمیوس چهارم و شاگرد ارشمیدس و یکی از بانیان علوم ریاضی است.این اپولونیوس نخستین کس است که خواص قطع مخروطات را دریافته است و رساله ای در هشت مقاله از او برجای است (که مقاله هشتم ناقص است).

قریه ای است در یک فرسنگی جنوب رام هرمز. (فارس نامه ناصری).

پلین. [ پْلی / ی ِ ](اِخ) کائیوس پلینیوس سکوندوس معروف به پلین بزرگ. عالم طبیعی و نویسنده رومی مولد، کم در عصر تی بر بسال 23 م.، متوفی در زمان تیتوس بسال 79. وی در سپاه روم به خدمت پرداخت و از جنگهای روم کتابی در فن پرتاب کردن زوبین هنگام سواری به یادگار گذاشت و هم کتابی در 20 جزء راجع به جنگهای روم در ژرمانی تألیف کرد و نیز کتابی بنام استودیوسوس برای آموختن فن خطابه به خواهرزاده خویش پلین کوچک و دیگر کتابی در کلمات مشکوک و تاریخی در 31 جزء و بالاخره تاریخ طبیعی در 37 جزء و آن کتابی است بسیار مهم و تنها تألیف او که به ما رسیده است همین کتاب است. نرون امپراطور او را به اسپانیا فرستادو او هنگامی که در سال 79 م. آتش فشانی وزوو شروع شددریاسالار جهاز می سن بود و بر خلاف نامه های صریح و دقیق پلین کوچک جمعی گفته اند که او در قله وزوو در راه خدمت به علم جان سپرد و این گفته ای داستانی و دور از صحت است او در واقع فدای وظیفه شناسی و بشردوستی گشت و ضمناً مشاهدات خود را در کیفیت امر آتش فشانی نیز یادداشت میکرد و بمحض اینکه خطر ظاهر شد او با کشتی های خود برای نجات کسانی که در خطر بودند به ساحلی که مورد تهدید بود نزدیک شد لکن نتوانست آنان را رهائی بخشد زیرا دریا کشتی ها را بطرف ساحل میراند و مانع حرکت آنها بود. وی در استابی در خانواده آشنائی که میخواست افراد آن را نجات دهد فرودآمد و آنجا پس از گذراندن شب و روزی پر بیم و اضطراب از اثر بخارهای گوگرد بخبه بمرد. پلین مردی سخت پرکار بود ولی به انتقاد اخبار و روایات توجه نداشت. تاریخ طبیعی او که علاوه بر علوم طبیعی شامل علم فلک و طبیعیات بمعنی اخص (فیزیک) و جغرافیا و کشاورزی و بازرگانی و پزشکی و صنایع است اقتباسات مفصل و گرانبهائی از بیش از دو هزار کتاب که عده معدودی از آنها در دست است میباشد. پلین قصص و خرافات علمی را بدون تحقیق پذیرفته است معذالک دانشمندان بزرگ مانند بوفن تاریخ طبیعی وی را ستوده اند و در کتاب وی نظریات و آراء هوشمندانه در شرح بسیاری از امور دیده میشود. مبنای فلسفه او بر بدبینی و اقوال وی به حزن و غم مقرون است چه او پیوسته به طبیعت انسان و خدا تعرض می کند. در ایران باستان. (ج 1 ص 79) آمده است :... عالم مذکور کتابهای بسیار نوشته که بقول پلین کوچک عده اش از یکصدوشصت تجاوز میکند ولی این کتابها مفقود گشته و فقط سی وهفت کتاب او موسوم به تاریخ طبیعی تا زمان ما باقی مانده. میتوان گفت که این کتابها دائرة المعارف عهد قدیم است زیرا کتب مزبور پر است از همه گونه اطلاعات (گیاه شناسی ، حیوان شناسی ، علم احجار، ستاره شناسی ، طب ، فیزیک ، جغرافیا، شناسائی احجار کریمه و غیره). خود مؤلف گوید که برای تألیف این کتابها دوهزار کتاب خوانده و بیست هزار یادداشت کرده. در این کتابها او اسامی 327نویسنده یونانی و 146 نویسنده رومی را ذکر میکند و چون نوشته های اینها غالباً مفقود شده از این حیث هم کتابهای پلین بزرگ ، مهم است. از کتب مزبوره 37 کتاب را پلین در 77 م. به تیتوس امپراطور روم هدیه کرد.اهمیت این کتابها برای تاریخ عهد قدیم از این حیث است که اطلاعاتی در باب ممالک مختلفه مشرق قدیم و ایران میدهد. راجع به مندرجات کتب او باید گفت تمامی آنچه را که نوشته نمیتوان صحیح دانست ولی از شخصی هم که خواسته از همه چیز حرف بزند نمیتوان متوقع بود که هر چه نوشته صحیح باشد. انشاء او بعقیده محققان در نوشته های او مختلف است یعنی آن را در بعض جاها مغلق و پیچیده در برخی روان و در قسمتی بد تشخیص داده اند - انتهی. صاحب قاموس الاعلام ترکی گوید: پلین از مشاهیر حکمای طبیعی و در حکم موجد تاریخ طبیعی است در سال 25 م. در شهر کومه و یا ورونه از ایتالیا متولد شد. در مبادی حال در زمره سربازان بود سپس به شغل قضاوت اشتغال ورزید و ضمناً به علوم و ادبیات پرداخت. بعدها متصدی پاره ای از مأموریتها گردید. در سال 68 فرماندار اسپانیا و در سنه 84 سردار نیروی دریائی مسینه شد. تمام اوقات فراغت خود را صرف کنجکاوی در علوم و فنون می کرد و شوق عجیب به علم و دانش داشت. کتاب رفیق سفر و انیس بالین و بستر وی بود و بالاخره در راه همین عشق جان داد. هنگام اشتعال کوه آتشفشان وزوو در سنه 79 م. برای کنجکاوی و مشاهده آتشفشان به کوه نزدیک شد و از خطر نهراسید تا از تأثیر سوء گازهای مهلک به هلاکت رسید. کتابهای متعدد در علم حقوق و تاریخ نگاشته است ولی نسخ آنها مفقود است فقط یک تألیف او راجع به تاریخ طبیعی موجود است. این کتاب را در 37 فصل مرتب ساخته و در حقیقت مجموعه ای از فنون مختلفه پرداخته است. در اینجا از احوال زمین و علم جو، و جغرافیا، و هیأت و نباتات و حیوانات و معادن و مفردات طبّی و حتی نقاشی و مجسمه سازی بحث کرده است و اگر چه این تألیف از نقص و عیب خالی نیست لکن طلاقت و فصاحت بیان مؤلف تلافی آن نقائص را میکند. وی عالم طبیعت را مانند بوفن مصورو مجسم ساخته است و این کتاب مکرر طبع و نشر و به اکثر السنه ترجمه شده است... - انتهی. پلین (پلینیوس)را در بعض منابع اسلامی با ابولونیوس (بلینوس و بلیس و بلیناس) اشتباه کرده اند. رجوع به بلینوس شود. دوست عزیز فاضل جوان من آقای دکتر محمد معین را تتبع و تحقیقی انیق در ترجمه بلیناس است که در مجله دانش به طبع رسیده و اینک ما آن را از آنجا نقل میکنیم :
نامها و القاب مختلف - در کتابهای پارسی و تازی : نام دو تن از دانشمندان قدیم به اشکال «بَلیناس » ، «بُلُنیاس « » بَلینوس » ، «ابلینوس » ، «بلیس » ، «ابلینس » ، «ابلونیوس » و «ابولونیوس » آمده است ، و اغلب ، او را به لقب «حکیم » و گاه «صاحب الطلسمات » و زمانی «مطلسم » و «جادو» و هنگامی ابلینس یا ابلونیوس «نجار» یاد کرده اند .
مآخذ تازی - ابوالفرج محمدبن اسحاق الندیم در «الفهرست » مؤلف بسال 377 در ترجمه «جابربن حیان » آرد : «جابر گفت... من سپس ده کتاب به رأی و عقیده بلیناس صاحب الطلسمات تألیف کردم از این قرار: کتاب زحل ، کتاب المریخ ، کتاب الشمس الاکبر، کتاب الشمس الاصغر، کتاب الزهرة، کتاب عطارد، کتاب القمر الاکبر، کتاب الاعراض ، کتاب یعرف بخاصیة نفسه ، کتاب المثنی ». و در عنوان «معزمین و مشعبدین و غیره » آرد : «بلیناس حکیم از مردم طوانه از بلاد روم است و گویند او نخستین کسی است که در باره طلسمات سخن گفته است و کتاب او در باب طلسم هائی که در شهر خویش و کشورهای پادشاهان عمل کرده ، معروف و مشهور است ». و نیز ابن الندیم در ذکر «ابلونیوس » گوید : «ابلونیوس ، صاحب کتاب المخروطات. بنوموسی در اول کتاب المخروطات گفته اند که بلینوس از مردم اسکندریه بود، و نیز یادآور شده اند که کتاب وی در مخروطات بعللی فاسد شده بود، از جمله به علت صعوبت [ قرائت ] نسخه و ترک استقصاء (دانشمندان) جهت تصحیح آن ، دوم بدان جهت که کتاب کهنه شده و ذکر آن از میان رفته ، و اجزاء وی در دست مردم پراکنده بود، تا مردی در عسقلان ظهور کرد بنام «اوطوقیوس » و او در علم هندسه مبرز بود. و بنوموسی گفته اند که او را کتابهای نیکو در علم هندسه است که البته هیچیک از آنها به ما نرسیده است و چون از کتاب (مزبور) آنچه میسر بود گرد آمد، چهار مقاله آنرا اصلاح کردند، و هم بنوموسی گویند که (اصل) کتاب هشت مقاله بوده است ، واز آن هفت مقاله و بخشی از مقاله هشتم موجود است وچهار مقاله نخستین را هلال بن ابی هلال الحمصی به مراقبت احمدبن موسی ترجمه و سه مقاله دیگر را ثابت بن قرة الحرانی به عربی نقل کرده است ، و از مقاله هشتم چهار شکل در دست است. و اوراست : کتاب المخروطات هفت مقاله و بخشی از مقاله هشتم ، کتاب قطع الخطوط علی نسبة دو مقاله ، کتاب فی النسبة المحدودة دو مقاله که نخستین را ثابت اصلاح کرده و مقاله دوم بعربی نقل شده و نامفهوم است ، کتاب قطع السطوح علی نسب یک مقاله ، کتاب الدوائر المماسة، و ثابت بن قرة گوید که او را نیز مقاله ای است در باب اینکه دو خط چون بمقدار کمتر از دو زاویه قائمه اخراج شوند، یکدیگر را تلاقی کنند». ابوالحسن جمال الدین علی بن یوسف قفطی (568-646هَ. ق.) در «تاریخ الحکماء» گوید «کندی در رساله خویش «در اغراض کتاب اقلیدس » آرد که این کتاب را شخصی بنام «ابلینس النجار» تألیف و آن را بر پانزده قول بخش کرده است...» و هم قفطی در زمره کتب «ثابت بن قرة» آرد : «اصلاح وی مقاله اولی از کتاب ابلونیوس در «قطع النسبة المحددة» و این کتاب دارای دو مقاله است و ثابت (ابن قرة) مقاله نخستین را اصلاح و شرح وتوضیح و تفسیری نیکو کرده است و مقاله دوم را وی اصلاح نکرده و آن غیر مفهوم است.» و نیز در موضع دیگر تاریخ الحکماء آمده : «کتاب مخروطات بلینوس از محمد (بن موسی بن شاکر) » و در عنوان «ابلونیوس النجار» گوید: « عالم ریاضی قدیم العهدست و او از اقلیدس بزمانی دراز اقدم است و او راست :کتاب المخروطات فی علم احوال الخطوط المنحنیة لیست بمستقیمة و لامقوسة، و چون کتبی از روم برای مأمون آوردند، از این کتاب فقط جزء اول را که مشتمل بر هفت مقاله است اخراج کردند و چون کتاب ترجمه شد، از مقدمه مستفاد گردید که آن شامل هشت مقاله بوده است و مقاله هشتم مشتمل بر معانی مقالات هفتگانه و تعلیقات بوده و مؤلف در آن شروط مفید و فوائدی آورده بوده است ،و از آن زمان تا عصر ما، اهل این فن از این مقاله بحث کرده خبری نیافته اند و بدون شک آن از ذخایر پادشاهان بوده است چه این علوم نزد ملوک یونان عزیز بود... و این کتاب یعنی مخروطات از این ابلونیوس است و کتابی دیگر تصنیف وی در این نوع وجود داشته است و همین دو پس از دیرزمانی سبب تألیف کتاب اقلیدس شده است » . ابوالعباس موفق الدین احمدبن القاسم بن خلیفه معروف به ابن ابی اصیبعه در «عیون الانباء فی طبقات الاطباء» گوید: «ثم ملک بعد (اسفاسیانوس) طیطوس ابنه سنتین و وجدت فی تاریخ مختصر (قدیم) رومی انه ملک بعد طیطوس ، طمیدیوس و فی زمانه کان بلیناس الحکیم صاحب الطلسمات. ثم ملک بعده دومطیانوس اخوطیطوس ». ابوالفرج جمال الدین غریغوریوس بن حکیما معروف به ابن العبری (662-685 هَ. ق.) در «تاریخ مختصر الدول » آرد: «پس از ثالیس ، در علوم ریاضی مخصوصاً ابولونیوس نجار شهرت یافت... ابوعبداﷲ شهاب الدین یاقوت الحموی بن عبداﷲ(575-626 هَ. ق.) در «معجم البلدان » گوید: «بلیناس خره و شهرک و حصاری است در سواحل حمص بر کنار دریا،و شاید بنام حکیم بلیناس صاحب طلسمات خوانده شده است ».
منابع پارسی : مؤلف مجمل التواریخ والقصص (سال تألیف 520 هَ. ق.) در ذکر سلطنت طاسیس و استسیانوس گوید : «و بدین عهد اندر بود برخاستن بلیناس مطلسم ، و من آن را بکتابی تازی اندر یافتم ، واین جایگاه درآوردم که بعهد نام این ملک گفته بود. چنان روایت کرده است که بلیناس بن بطاس (؟) را پدر بمرد، و مادرش عظیم درویش بود: و آن جایگاه کنیسه ای بودکه بسال یکبار درش باز گشادندی. روز عیدی که رسم بود ایشان را، و بسیاری بتان بودند در آن کنیسه نهاده ،پس همه کس کودکان را آنجا بردندی ، و هر کودکی جائی که خواستی پیش بت بنشستی تا دانستندی که از آن کودک چه صناعت و کار خواهد آمد، که این تجربت کرده بودند.پس چنان افتاد که مادرش بلیناس را آنجا برد. بلیناس رفت و پیش بتی بیارامید که تعلق بعلم نجوم و فسونهاو سحر و صناعتها [ ِء ] بزرگ داشت ، و جماعتی در آن ایام بودند اهل آن علم و صناعت ، مادرش بلیناس را پیش ایشان برد، قبول نکردند، از بسیاری شفاعت و زاری که کرد [ و ] گفتا خدمت کننده ای باشد، که سخت ضعیفم و بدحال ، و شما را ثواب باشد، آخر رضا دادند و گفتند: ایدر همی گردد و مدت هفت سال برآمد، و بلیناس عظیم زیرک بود و صاحب اقبال ، ببسیاری علم آموخت دزدیده ، و حکیمان او را محلی ننهادندی ، که چیزی از نهان وی گویند، و نسخت کتابها برداشت.پس چنان افتاد که عید ایشان فراز رسید، و همه خلایق بکنیسه جمع شدند. بلیناس رفت و پیش آن بت بنشست تا چیزی خواند از علم. جماعتی از بزرگزادگان بر وی خواری کردند از خداوندان تعلیم و گفتند: تو از کجا؟ و بلیناس را براندند. برخاست و از پس آن بت مهین برفت ازغم ، و آنجایگاه خوابش ببرد. چنین روایت کند که در این کنیسه شیطانی مقام داشت از بقیت خداوندان علم که اندر عهد سلیمان پیغامبر علیه السلام بودند، و عادت چنان بود که چون مردم بیرون آمدندی ، در کنیسه سخت گشتی تا سالی دیگر همان وقت گشاده شدی [ و ] کس ندیدی . چون مردمان بیرون رفتند درکنیسه سخت گشت و شیطان پیش آن بت بزرگ بنشست ، و کتاب علم و فسونها بزبان جنی همیخواند به آواز بلند، بلیناس بیدار گشت ، و دل و هوش بدو سپرد و همی شنید و بهری یاد گرفت ، چون تمام بخواند، بلیناس از پس صنم بیرون آمد. شیطان گفت : چه کسی و ایدر چکار داری ، که این ساعت بسوزمت به آتش ؟ بلیناس زاری و ضعیفی و بیچارگی گفتن گرفت و کم خردی و درویشی ، و گفت مرا بکشی سخت نیکو کرده باشی تا از محنت روزگار بازرهم و خلاص یاوم شیطان را رحمت آمد بر وی ، گفت برو اکنون از ایدر! بلیناس گفت : یکی بتفضل اندر طالع من نگر تا مرا محنت ها چه خواهد رسیدن ؟ پس کتاب را بنگرایید آن شیطان ، و طالع ساعت را [ و ] بلیناس را گفت : واجب کند که مادرت همین ساعت بمرده ست و ترا چنین مینماید که کارت بزرگ گردد، و پیش پادشاهان منزلت یابی. بلیناس گریه آغاز کرد. گفت چه باشد اگر این دفتر یک لحظه بعاریت بمن دهی تا در آن بنگرم و پس هر چه خواهی بکن ، اگر بکشی و اگر بسوزی. شیطان او را بانگ برزد و بیم نمود، تا از بس زاری که بلیناس بکرد شیطان کتاب او را داد و گفت : همین زمان بنگر و مرا ده. بلیناس کتاب بستد وهمی نگریست آنچ خواست. شیطان گفت پس اکنون بازده. بلیناس گفت ، اگر همین ساعت بیرون روی ، و اگر نه فسونی کنم که ناچیز گردی ! شیطان بترسید و در دست و پای بلیناس افتاد و زاری کرد و گفت : مرا بگذار تا هم ایدر باشم ، و من خود دیده بودم که این کتاب از من برود، اما بتو گمان نبردم. اکنون رحمت کن. بلیناس گفت : روا باشد، و افسون بخواند در باز شد از آن کنیسه ، و او بیرون آمد، و مردمان خیره شدند که آن عادت نبود. پس بلیناس با پیش استادان آمد و هیچ پیدا نکرد، و ایشان به شب اندر فسونها کردندی. و زنان مهتران نیکوروی رابه افسون بیاوردندی ، و به ساقی گری بداشتندی. این شب گفتند: ما را فلان زن باید، و افسون خواندن گرفتند. بلیناس افسونهاء استادان باطل کرد و کس نیامد. ایشان همه خیره بماندند و گفتند: این چه تواند بود؟ و عاجز شدند. بلیناس گفت : آزمودن رایگان است . ایشان گفتند: روا باشد. بلیناس فسون برخواند و آن زن همان ساعت بیامد بی خویشتن ، و تا روزشراب همی داد، پس برفت و استادان از بلیناس عظیم خیره ماندند و حسد دریشان کار کرد. پس از بلیناس درخواستند که ملک طاسیس را به افسون بیارد تا ایشان را ساقیی کند، بلیناس گفت : دانم که در این چه اندیشیده اید، و لکن من این کار بکنم و همچنان کرد، و ملک بی خویشتن تا سحرگاه ساقیی همی کرد، و پس دستوری دادندش ، گفت : این در خواب می بینم ، برفت مانده گشته ، و بخفت همچنان با موزه. چون برخاست از کسان پرسید که مرا چه افتاد دوش ؟ گفتند: ندانیم ، تو به شب اندر خاستی مدهوش و موزه پوشیدی و برفتی تاسحرگاه. پس یاد آمدش که نشانی در موزه نهاده بود، بازجست و بیافت ، و حقیقت شدش که نه در خواب دیده است ،و گمان برد که که کار حکیمان و فسون گرانست. کس فرستاد و ایشان را بخواند و از آن کار بپرسید. استادان بلیناس را بیش ملک اندرسپردند ، و گفتند: ما نخواستیم ، وی کرد و فسوس داشت بر ملک. بلیناس گفت. من کردم و ایشان فرمودند، لیکن مقابلت این کار را چیزی سازم که در عالم کس را نباشد. پس طلسمی کرد که از هر چهارسامان که دشمن آهنگ ایشان کردی سوار طلسم از آن روی حرکت کردی و آواز جلاجل برخاستی. ملک بدان شادمان شدو سالها بماند تا به عهدی که زن پادشاهی ، وقت از دریا جوهری همی خرید، ملک بحرین گفت : بها از آن جلاجل سوار یکی همی خواهم ، و آن مالها که ببهاء آن همی دادند نستد. زن فریفته شد، و از آن سوار جلاجل برکند و بفرستاد، و آن طلسم باطل گشت. پس آن ملک با سپاه قصد حرب کرد و آن شهر خراب کردو پیروزی یافت ، و آنرا قصه هاست.
پس کار بلیناس بزرگ شد، و به رومیه و عموریه و مصر و بسیاری (شهرها) طلمسها کرده است بدفع هر چیزی که پادشاهان اندر خواستندی ، و بر سر مناره اسکندریه آینه هم وی ساخت ، و هر یکی را علی حده قصه ای هست که چه ساخت ، و چه سبب را، و طالعی عظیم داشت در این کار، و بسیار از صنعهای او هنوز بجای است ، و از بعد صدوبیست سال از عمرش بشهر مصر بمرد. و اندر کتاب همدان چنان خوانده ام که قباداو را بفرستاد بدفع آفات ، شهرها را طلسم ساختن ، و بهمدان سرما و کژدم و مار را طلسم کرد [ ا ] ند [ ر ]آن شیر سنگین که پیداست ، و دیگری که در زیر زمین است ، و چون از مردم شهر ناخشنود بود و از همدان بخواست رفتن ، در پایان کوه اروند طلسمی کرد که مردمانش همه مخالف یکدیگر باشند و بدنهان ، و هرگز موافقتی اصلی نباشد و نفاق کنند با هم. و این حدیث همدان در قصه ٔبلیناس ذکر ندارد و از تاریخ قباد تا این عهد بلیناس هم بسیار تفاوت است ». ونیز در مجمل التواریخ بعنوان «در تاریخ پادشاهان روم و حکما و غیرهم » آمده : «از گاه بلیناس مطلسم : هزار و بیست و نه سال.» و در جای دیگر مؤلف گوید : «سکندر دوازده پاره شهر بنا کرد: اسکندریه اندر مصر که عجایب تر بنیاد و مناره بست و طلسم آن بلیناس کرد درعهد خویش.» همچنین در موضع دیگر آرد : «ذکر بلدالرومیة... از عجایب آنجا آن درخت است از روی ، که بلیناس بن بطیاس صاحب الطلسمات ساخته است اندر کنیسه ، و صورت سودانی هم از نحاس بر سر آن درخت ساخته ، و هرسالی به وقت رسیدن زیتون این سودانی آنجا صفیری بزند بلند، بعد از آن هر سودانی که در آن حدود و دیار باشند آنجا جمع آیند بقدرت خدای تعالی ، و با هر یکی سه زیتون یکی در منقار و دو در مخلب ، و هر یکی بر سر آن سودانی نشینند و زیتون آنجا فروکنند و ساکنان آنجا برمیدارند و چندان زیتون جمع کنند که روغن کنیسه را تا سال آینده حاصل کنند، و بسیار بفروشند، و اعتماد آن نواحی بر آن باشد، و همه ناحیت از آن روغن بکار برندو این از عجایب دنیاست. عبداﷲ عمر گفت که عجایب عالم چهارست : این کنیسه و درخت که یاد کردم و مناره اسکندریه ، و آن آینه که در آنجا نهاده است ، و این هردوصنعت بلیناس است.» و در موضع دیگر آن کتاب آمده : «و بر سر بالای آن بر مناره بلیناس آیینه ای ساخته بوددر عهد خویش که چون در آن نگریدندی ، جمله کشتیها بر در روم و قسطنطنیه بدیدندی ، و دریاها جمله ، و هیچ پوشیده نماندی ».
نظامی و بلیناس : ابومحمدنظام الدین الیاس بن یوسف بن زکی مؤید نظامی گنجوی دراقبال نامه «منظوم بین 607، 615» در عنوان «خلوت ساختن اسکندر با هفت حکیم » یعنی ارسطو ، والیس ، بلیناس ، سقراط ، فرفوریوس ، هرمس ، افلاطون گفتار هر یک رادر آفرینش نخست ، یاد کند . بلیناس سومین فیلسوف است که رای خویش را چنین اظهار کند : بلیناس دانا بزانونشست
زمین را طلسم زمین بوسه بست
که چندانکه هست آفرینش بجای
شها! بر تو باد آفرین خدای
ز دانش مبادا دل شاه دور
که با نور به دیده ، با دیده نور
چو فرهنگ خسرو چنان بازجست
که پیدا کنم رازهای نخست
نخستین طلسمی که پرداختند
زمین بود و ترکیب ازو ساختند
چو نیروی جنبش در او کرد کار
به افسردگی زو برآمد بخار
از او هر چه رخشنده و پاک بود
سزاوار اجرام افلاک بود
دگر بخشها کان بلندی نداشت
بهر مرکزی مایه ای می گذاشت
یکی بخش از او آتش روشن است
که بالاترین طاق این گلشن است
دوم بخش ازو باد جنبنده خوست
که تا او نجنبد، ندانند کوست
سوم بخش ازو آب رونق پذیر
که هستش ز راوق گری ناگزیر
همان قسمت چارمین هست خاک
ز سرکوب گردش شده گردناک.
و هم نظامی در اقبال نامه مزبور در عنوان «انجامِش ِ روزگار بلیناس » گوید :
مغنی نامه :
مغنی درین پرده دیرسال
نوائی برانگیز و با او بنال
مگر بر نوای چنان ناله ای
خرد بارد از اشک من ژاله ای.
داستان :
بلیناس را چون سر آمد جهان
چنین گفت در گوش کارآگهان
که : هنگام کوچ آمد اینک فراز
بجای دگر میکنم ترکتاز
گلین خانه ای کو سرای منست
نه من ، هیکلی دان که جای من است
به این هفت هیکل که دارد سپهر
سرم هم فروناید از راه مهر
من آن اوج گردون پنا خسروم
که در خانه می آیم و میروم
گهی درخزم غنچه ای را بکاخ
گهی برپرم طاوسی را بشاخ
پریوارم از چشمها ناپدید
به هر جا که خواهم توانم پرید
شدآمد بقدر زمان کی کنم
زمان را کجا پی نهم ، پی کنم
چوکوشم ، نهم بر سر سدره پای
چو خواهم ، کنم در دل صخره جای
بدشت و بدریا توانم گذشت
هم الیاس دریا و هم خضر دشت
جز این هر چه یابی در ایوان من
نه من ، هم نشینی است بر خوان من
من آنم که خواهم شدن بر فراز
برون دان ز من هر چه یابند باز
چو گفت این ترنم به آواز نرم
سوی همرهان بارگی کرد گرم
برآسود از آشوب های جهان
که جشنی بود مرگ با همرهان.
هم نظامی در هفت پیکر، در وصف «سمنار» معمار می گوید :
چون بلیناس روم صاحب رأی
هم رصدبند و هم طلسم گشای.
در فرهنگهای پارسی ذیل «آذر همایون »آمده : «نام ساحره ای از نسل سام که خدمت آتشکده اصفهان میکرد و ذوالقرنین او را به بلیناس حکیم داد وبدین سبب بلیناس را جادوگر میگفتند . منشاء این افسانه اسکندرنامه نظامی است :
بهاری کهن بود و چینی نگار
بسی خوشتر از باغ در نوبهار
به آئین زردشت و رسم مجوس
بخدمت در آن خانه چندین عروس
همه آفت دیده و آشوب دل
ز گل شان فرورفته در پایگل
در او دختری جادو از نسل سام
پدر کرده آذر همایونش نام
چو برخواندی افسونی آن دلفریب
ز دل هوش بردی ز دانا شکیب
بهاروتی از زهره دل برده بود
چو هاروت صد پیش او مرده بود
سکندر چو فرمود کردن شتاب
بدان خانه تا خانه گردد خراب
زن جادو از هیکل خویشتن
نمود اژدهایی بدان انجمن
ز بیم وی افتان و خیزان شدند
بنزد سکندر گریزان شدند
که هست اژدهایی در آتشکده
چو قاروره در مردم آتش زده
کسی کو بدان اژدها بگذرد
همان ساعتش یا کشد، یاخورد
شه از راز آن کیمیای نهفت
ز دستور پرسید و دستور گفت
بلیناس داند چنین رازها
که صاحب طلسم است بر سازها
بلیناس را گفت شاه این خیال
چگونه نماید به ما بدسگال ؟
خردمند گفت : اینچنین پیکری
نداند نمودن جز افسونگری
اگر شاه خواهد شتاب آورم
سر اژدها در طناب آورم
جهاندار گفت : اینت پتیاره ای
برو گر توانی بکن چاره ای
خردمند شد سوی آتشکده
سیاه اژدها دید سر برزده
چو آن اژدها در بلیناس دید
ره آبگینه بر الماس دید
برانگیخت آن جادوی ناشکیب
بسی جادوییهای مردم فریب
نشد کارگر هیچ بر چاره ساز
سوی جادوی خویشتن گشت باز
هر آن جادوئی کان نشد کارگر
بجادوی خود باز پس کرد سر
بچاره گری زیرک هوشمند
فسون فساینده را کرد بند
بوقتی که آن طالع آید بدست
کزو جادویی را درآید شکست
بفرمود کآرند لختی سداب
بر آن اژدها زد چو بر آتش آب
بیک شعبده بست بازیش را
تبه کرد نیرنگ سازیش را
چو دختر چنان دید کان هوشمند
ز نیرنگ آن سحر بگشاد بند
بپایش درافتاد و زنهار خواست
به آزرم شاه جهان بار خواست
بلیناس چون روی آن ماه دید
تمنای خود را بدو راه دید
بزنهار خویش استواریش داد
ز جادوکشان رستگاریش داد
پریروی را برد نزدیک شاه
که این ماه بود اژدهای سیاه
.................................
و گر خدمت شاه را درخور است
مرا هم خداوند و هم خواهر است
چوشه دید رخسار آن دلفریب
برآراسته ماهی از زر و زیب
بلیناس را گفت کاین رام تست
سزاوار می خوردن جام تست...
بلیناس بر شکر تسلیم شاه
رخ خویش مالید بر خاک راه
پریروی را بانوی خانه کرد
پری چند ازینگونه دیوانه کرد
برآموخت زو جادوییها تمام
بلیناس جادوش از آن گشت نام.
علاوه بر آنچه گفته شد در تاریخ قم ، فصل هفتم (چ طهرانی صص 86-88) شرح طلسم بستن بلیناس در قم آمده و نیز نام بلیناس در کتب طبی یاد شده چنانکه حکیم مؤمن ذیل «ارنب بری » از او نقل می کند .
اکنون باید دانست که بلیناس کیست و هویت او چیست ؟ مؤلف قاموس الاعلام ترکی ، بلیناس را همان پلین (پلینیوس) مشهور می داند . و ترجمه حال وی را به ترجمه پلین ارجاع کرده است. جانسن مؤلف فرهنگ فارسی ، عربی به انگلیسی نیز بلیناس را بر پلینی (پلینیوس) منطبق می کند . و هربلو هم همین عقیده دارد. دو پلینیوس در جهان علم و ادب شهرت دارند: پلینیوس قدیم یا کبیر و پلینیوس جوان برادرزاده پلینیوس بزرگ ، دومین ادیب رومی است که به سال 62 م. در کومه متولد شده و با طرایانوس دوست بود و او مؤلف «مدیحه طرایانوس » و نامه های مشهور است و وفات وی به سال 120 م. اتفاق افتاده است اما پلینیویس بزرگ (23-79 م.) دانشمند و نویسنده رومی ، تعداد تألیفات وی از 160 تجاوز می کرده ولی از آن جمله فقط کتابی جسیم موسوم به «تاریخ طبیعی » بجای مانده است مشتمل بر سی و هفت جزء که شامل دائرةالمعارفی است از جغرافیا و ملل و اقوام آدمی و جانوران و گیاهان و انواع داروهای نباتی و حیوانی و معادن و غیره. اما صفاتی که برای بلیناس یا بلینوس (و محرفات آن) شمرده شده مانند: مطلسم ، ساحر، مهندس ، برپلینیوس صادق نیست و علت عمده تطبیق بلینیوس و پلینیوس ، همان تشابه اسمی است و به همین لحاظ نسخه ای که موسوم به «راز آفرینش » به نام بلیناس در کتابخانه ملی پاریس محفوظ است ، سابقاً به پلینوس نسبت داده می شد، ولی چون مؤلف در آن کتاب گفته است که اصل وی از طوایه است و این کلمه قطعاً مصحف طوانه است که همان تیان باشد بنابراین شکی نمی ماند که مؤلف آن اپولونیوس طوانه ای است. «اپولونیوس طوانه ای » سیلوستر دساسی وحدت بلیناس و اپولونیوس را نخستین بار اثبات کرد و نشان داد که این نام اولین دفعه در ادبیات عرب ، در یکی از مؤلفات هرمسی متعلق به عهدی کهن ، یادشده. نام این تألیف طبق نسخ خطی موجود «کتاب الجامع للاشیاء» یا «کتاب العلل » و یا «کتاب سرالخلیقه وصنعة الطبیعة» است.
بسیاری از محققان اروپائی مانند دکتر لکلرک ، شتین شنیدر ، ناو ، گت هیل ، روسکا ، پلسنر ، تحقیقات د ساسی را تعقیب کردند و همه متفق شدند که بلیناس همان اپولونیوس است و کوشیدند که پرده از اسرار کتاب مذکور بردارند ولی به مقصود نرسیدند. پس از دانشمندان مزبور پاول کراوس در کتاب «جابربن حیان » تحقیقاتی سودمند در این باب کرده است . کراوس می گوید : «در آثار جابر نام بلیناس حکیم آمده است . و این نام جز صورت محرف اپولونیوس ، نیست ، بدون شک مقصود همان «اپولونیوس طوانه ای » حکیم فیثاغوری جدید است. در آثار جابر علاوه بر بلیناس ، گاه بلینوس نیز دیده میشود. درنسخ کتاب «سرالخلیقة» این دو شکل بطور تساوی یاد شده ، صحیح آن است که این دو را بصورت بلیناس و بلینیوس تصحیح کنند و یا لااقل بلنیاس (بفتح اول و سکون دوم و فتح سوم) تلفظ کنند. شکل اخیر از نسخه خطی کتاب «جوامع العلوم » بدست آمده که نوعی دائرةالمعارف است تألیف یکی از شاگردان ابوزید بلخی و مورخ بسال 396هَ.ق. است » . اپولونیوس از فیثاغوریان جدید و آخرین مبلغ و نماینده آیین شرک که بعلت رواج مسیحیت در شرف احتضار بود محسوب میشد و هدف وی آن بود که با تغییراتی در آداب و افکار، آیین شرک را از زوال حتمی نجات بخشد. اپولونیوس در زمان حیات خویش چندان مورد احترام بود که ستایش او باخرافات توأم شده بود و سه چهار قرن پس از مرگ ، وی را همرتبه خدایان میستودند. اهالی زادگاه اپولونیوس ، برای او معبدی ساختند و در جاهای دیگر پیکر او را در جنب خدایان جای دادند، نام او را یاد میکردند به امید آنکه کراماتی از وی سرزند یا از حمایت آسمانی او برخوردار شوند. امپراطوران در جستجو بودند تا کوچکترین اقوال و کمترین آثار زندگانی وی را بدست آورند.یک نویسنده تاریخ فلسفه او را خدایی میداند که به زمین فرود آمد. آخرین مدافعان مذهب شرک همواره او رادر برابر عیسی که با وی معاصر بود علم کرده اند.
«ترجمه احوال »: در میان اینهمه ابراز علاقه تشخیص حقیقت بسیار مشکل است ، مخصوصاً اگر توجه شود که آثار اپولونیوس به ما نرسیده است ، چه 84 نامه و مدیحه به اسم دومطیانوس (دمیسین) که بنام او باقی است ، اصالت آنها بکلی مورد شک است. ترجمه حال اپولونیوس پس از 120 سال بعد از مرگ وی توسط فیلوستراتوس و بدستور ملکه یولیا زوجه سوروس که به فیلسوف مزبور ارادت و ایمان کامل داشت نوشته شده است منابع فیلوستراتوس چه بوده ؟ چنانکه خود او می گوید، منابع وی روایات عجیب روحانیان ، اساطیری که در معابد محفوظ مانده بود، دو مکتوب مبهم ، خاطرات دامیس (امروزه در دست نیست) که مردی ساده لوح و محدودفکر بود و بخش مهم زندگانی خود را با اپولونیوس گذرانیده ، و با او به کلده و هند رفته بود. دامیس در نوشته های خود از کرامات و خرق عادات چیزی نقل نکرده است. با اینهمه آنچه را که میتوان قریب به حقیقت درباره حیات و عقاید او بدست آورد، در ذیل نقل میکنیم :
وی در زمان سلطنت اغسطس در آغاز قرن اول میلادی ، از خانواده ای ثروتمند و مشهور در طوانه ، کرسی کاپادوکیه متولد شد. در سن چهارده سالگی ، پدراپولونیوس او را به طرسوس فرستاد تا آنجا تحت هدایت اوذودیمس فینیقی ، صرف و نحو و معانی و بیان آموزد، اندکی بعد، وی با اکسنس فیلسوف دیدار کرد و این دانشمند، حکمت فیثاغورسی بدو تعلیم کرد. اپولونیوس ، کردار استاد مزبور را با گفتار و دروس وی منطبق نیافت ، پس او را ترک گفت و از آن پس خود فیثاغورس را در همه امور سرمشق خویش قرار داد. و بالنتیجه ، از آن زمان تا هنگام مرگ با کمال زهد روزگار میگذرانید، از گیاهان تغذیه و از اغذیه حیوانی کاملاً پرهیز میکرد، از باده گساری دوری میجست ، از زنان احتراز میکرد، بر بستر خشن می خفت ، پای برهنه میرفت ، موهای خویش نمی سترد، هرگز جامه ای جز پشمین نمی پوشید و اموال خویش به فقراء می بخشید. اپولونیوس ریاضتی طاقت فرسا که عبارت از سکوت و صمت در مدت پنج سال بود، متحمل شد. گویند این عمل در زمانی انجام شدکه وی سفرهای خویش را آغاز کرد. او بترتیب در پامفیلیه و کیلیکیه و انطاکیه سیاحت کرد، و چون میخواست که به منابع افکار فیثاغورسی دست یابد، به مشرق شتافت و مدت چهار سال در بابل بماند و با مغان مذاکره و مباحثه کرد و از آنجا به قفقاز شد و به هند سفر کرد ودر آن سرزمین با برهمنان مصاحبت و در آیین ایشان مطالعات کرد، و همچنین در اقطار حبشه ، مصر علیا، یونان و ایتالیا به سیاحت پرداخت. و به روم رفت تا چنانکه خود می گفت ، ببیند که یک تن طاغیه چگونه جانوری است ؟ در روم دختری جوان را که مردم مرده می پنداشتند زندگانی بخشید، ولی این کار با فرمان نرون امپراتور (54-68 م.) که به مدلول آن ساحران را تبعید میکردند مخالف بود، ازینرو وی را از شهر روم تبعید کردند و او همچون پیامبری سیاح در ایالات مختلف امپراتوری روم بسیاحت پرداخت. لکن سپس وسفاسیانوس (و سپازین) امپراتور (متوفی بسال 79 م.) با اوچون هاتف و سروشی غیبی مشورت میکرد. ولی دومطیانوس (دمیسین) امپراتور (81-96 م.) بفرمود تا موی سر و ریش او بسترند. اپولونیوس بخنده گفت : انتظار نداشتم که موی سر و ریشم در معرض خطر افتد. همین بذله گوئی موجب شد که او را شکنجه کنند و وی با کمال شجاعت آن را تحمل می کرد.
اپولونیوس همواره یا خود بتعلم مشغول بود و یا به روشن کردن افکار دیگران می پرداخت و میکوشید که رفتار او بر کردار روحانیون و کشیشان رجحان داشته باشد. در همه سفرها افتخارات بسیار کسب کرد و همه جا او را با نهایت اعزاز و احترام پذیرفتند. وی طغیان نواحی مختلف را خاموش میکرد. گویند روزی در حین تدریس در مجلس عام ، با قیافه حیرت زده فریاد برآورد:«این جبار ظالم را بزنید! این جبار ظالم را بزنید!»آنگاه گفت همین دم دومطیانوس را کشته اند. این پیشگوئی تحقق یافت. برای تعلیل این داستان میتوان گفت که اپولونیوس در توطئه ضد دومطیانوس دست داشته است ، اما چون فاصله جایگاه اپولونیوس از محل وقوع حادثه 400 فرسنگ بوده ، این قول افسانه بنظر میرسد.
عظمت اپولونیوس : چنانکه گفتیم وسفاسیانوس (وسپازین) امپراتور با اپولونیوس بمنزله هاتف و سروش مشورت میکرد. سری که مرگ او را نهان داشت ، بر خرافاتی که هاله وار وی را احاطه کرده بود، افزود زیرا چنان تصور شد که اپولونیوس پس از عمری دراز، ناگهان زمین را ترک گفته است بدون آنکه توانسته باشند آخرین لحظات عمر و یا نحوه مرگ او را دریابند. برخی وفات او رادر افسس بسال 97 م. به زمان سلطنت نروا دانسته اند. اپولونیوس در آن شهر مکتبی فیثاغورسی ایجاد کرده بود. اپولیوس ، اپولونیوس را در ردیف موسی و زرتشت قرار داده است. دیو کاسیوس که یولیا دمنا مشوق و برکشنده اوست در «تاریخ » خود میگوید که کاراکالا امپراتور (211-216 م.) پرستشگاه یا بنائی بیادگار حکیم مزبور بر پا کرد. لامپریدیوس گوید که الکساندر سوروس امپراتور روم (222-235 م.) هیکل اپولونیوس را با مسیح ، ابراهیم و ارفاوس میان خدایان کاخ خویش جای داده بود . و پیس کوس گوید آنگاه که ارلیانوس امپراتور (270-275 م.) طوانه زادگاه اپولونیوس را محاصره کرده بود، اپولونیوس بدو ظاهر شد و بالنتیجه امپراطور نذر کرد معبدی برای او برپای سازد فرفوریوس و یامبلیقوس او را یکی از مآخذ خویش در تألیف «حیات فیثاغورس »یاد کرده اند. جالب توجه است که هیروقلیس کنسول مقدم بیثینیه در عهد دیوقلطیانوس در انتقاد ادعاهای مسیحیان ، کرامات اپولونیوس را یادآور شده است تا نشان دهد که معجزه مخصوص مسیح نبوده است. ژرم و اگوستین ، اپولونیوس را به بزرگی یاد کنند. سیدنیوس اپولیناریس گوید:
شاید هیچ مورخی نتوانددر ازمنه قدیم فیلسوفی بیابد که زندگانی وی شبیه زندگانی اپولونیوس باشد. امیانوس مارسلینوس و اناپیوس هم اپولونیوس را ستوده اند .
آنچه که از مطالعه حیات اپولونیوس و نیز از افسانه هایی که درباره او روایت شده ، بر می آید این است که اپولونیوس بیش از آنکه فیلسوف باشد یک روحانی مجدد و حکیمی اخلاقی ودینی و عارف مسلک است. از این رو با آنکه او شاگرد وپیرو فیثاغورس است کمتر نظریاتی در فلسفه اظهار کرده است . اپولونیوس برای ریاضیات ، نجوم و موسیقی درجه دوم اهمیت را قائل بود در صورتی که در نظر فیلسوفان دیگر همان مکتب ، این سه ،علوم اولیه محسوب می شدند. اپولونیوس می کوشید که به تشریفات دینی و معتقدات مذهبی معنی و مفهومی عالی تر دهد و اساساً هدف همه فعالیت های وی ، اقامت ممتدش درمعابد، مذاکرات او با روحانیان ممالک مختلف و شاید هم مؤلفات وی که یکی از آنها به قول فیلوستراتوس درباره قربانیها و دیگری درباره پیشگویی به وسیله ستارگان نوشته شده همین امر بوده است. اپولونیوس مانند افلاطون به روحانیان خرده می گیرد که به وسیله افسانه های بیرون از موازین اخلاقی ، شعله علاقه به تقوی وتفکر در باره الوهیت را در دلهای مردم خاموش کرده اند. وی برای مداوای این درد می خواست به سنن اولیه نوع بشر دست یابد و برای کسب آنها در میان ملل قدیم مشرق به جستجو و تتبع پرداخت.
از گفته هایی که اپولونیوس در مواقع مختلف بر زبان رانده و شاگرد او دامیس آنها را حفظ کرده ، چنین برمی آید که او همه کره زمین را بمنزله یک وطن می نگریست و کلیه افراد بشر را همچون برادرانی می دانست که باید همه مواهب طبیعت را بین خود تقسیم کنند. در این امر، او همان اصل زندگی اشتراکی را که مکتب فیثاغورسی از آغاز می خواست به مرحله عمل درآورد، تعمیم کرده است. ارزش نظریات وی در خصوص آیین ، از نظریات اخلاقی او کمتر نیست. اپولونیوس از خون ریختن و قربانی وحشت داشت. وی قربانیها، حتی هدایای پاک و ساده را شایسته درگاه خدا نمی دانست و می گفت خدا به هیچ چیز نیازمند نیست. هر شی ارضی ، در برابر او ناپاک نماید، تنها کلماتی شایسته حضرت اوست که حتی به خروج از میان دو لب احتیاج ندارند . بنابراین بر خلاف آنچه گفته اند نمی توان قائل شد که چنین مردی به تفأل و پیشگوئی به وسیله خون معتقد بوده ، بلکه باید گفت که او بدین اعمال مشرکان معنی و مفهومی عمیق تر و به تعبیر دیگر آنها را به نظریه عرفانی قسمی الهام باطنی و کشف و شهود شخصی اسناد می داده است. تأثیر اپولونیوس در حیطه فلسفه بمعنی اخص نیز -هر چند کمتر است - مورد اعتناست. وی دو عالم مشرق ومغرب (یونان) را که تا آنگاه از یکدیگر مجزی بودند بهم نزدیک کرد. اپولونیوس یکی از نخستین کسانی است که به تحقیق رشته نامرئی سنتی که افراد و اقوام دو جهان مزبور را به یکدیگر مرتبط می ساخت ، پرداخته است. هم او یکی از پیشوایان مکتب عالی اسکندریه است که بنظر می رسد در برابر مسیحیت - که تازه نشأت یافته بودمی خواست همه مساعی عقلانی و فکری عالم قدیم را در یکدستگاه ملخص و منظم سازد آثار وی. از آثار منتسب باپولونیوس «مراسم قربانیها»، یک «وصیت نامه »، «پیشگوییها»، «زندگانی فیثاغورس »و «پیشگویی بوسیله ستارگان » را می توان نام برد. لکلرک گوید :
«برخی از نوشته های اپولونیوس برای خالدبن یزید ترجمه شده. از تحقیق در این ترجمه هاچنین برمی آید که آثار اپولونیوس صاحب الطلسمات را به گبران انتساب می دادند، چنانکه در فهرست کتب وی در ابن الندیم آمده است . کتاب اسرار الطبیعه تألیف حکیم بلینوس توسط کشیشی بنام «سجیوس » که شناخته نیست به عربی نقل شده است. د ساسی در باب این کتاب که به ما رسیده ، تحقیقی فاضلانه در مجلد چهارم «ملاحظات و مستخرجات » منتشر کرده است.
در کتابخانه اسکوریال بشماره 916، کتابی است بنام بولیناس در باب تأثیرات نجومی ، که توسط حنین بن اسحاق ترجمه شده است ، و شاید این ترجمه همان باشد که در کتابخانه پاریس ، در زمره کتب عربی به شماره 1016 بنام بلیانوس ضبط شده و موضوع آن هم احکام نجوم است ، و آن ترجمه ای است از نسخه عربی حنین به زبان عبری ». کارا دو وو در «دائرةالمعارف اسلام »ذیل «بلینوس » علاوه بر رساله احکام نجوم که حنین بن اسحاق ترجمه کرده (و در بالا گذشت) نویسد: «یک نوع تاریخ طبیعی بنام کتاب العلل » که نسخه آن در لیدن موجود است بدو نسبت داده شده . و نیز کتابی در خصوص «اجرام سبعه » حاجی خلیفه بوی اسناد داده است » .
از آنچه در ترجمه اپولونیوس طوانه ای گفته شد، نیک برمی آید که بلیناس حکیم صاحب الطلسمات هم اوست. اما ابلونیوس مهندس و مؤلف مخروطات بلاشک نمیتوانداو باشد. کارا دو وو در دائرةالمعارف اسلام می نویسد:«بلینوس گاه درباره اپولونیوس تیانی (طوانه ای) و گاه در باب اپولونیوس برغه ای اطلاق شده ، اما اصولاً اپولونیوس تیانی در نزد عرب کمتر شناخته شده است و بعکس مؤلفات مهندس بزرگ برغه کاملاً نزد آنان معروف و دقیقاً مورد مطالعه دانشمندان مشرق بوده است ».
اپولونیوس برغه ای : او مهندس و منجمی یونانی از مردم برغه در پامفیلیه و ساکن اسکندریه بود وظهور وی در حدود سال 205 ق. م. و معاصر بطلمیوس چهارم و شاگرد ارشمیدس و یکی از بانیان علوم ریاضی است.این اپولونیوس نخستین کس است که خواص قطع مخروطات را دریافته است و رساله ای در هشت مقاله از او برجای است (که مقاله هشتم ناقص است).

لغت نامه دهخدا

(پَ)

در اصطلاح بنایان، ناهمواری

لغت نامه دهخدا

پلوسن

(پِ سَ)

کرسی بخش لورا در ناحیۀ سنت اتین و 45هزارگزی آن. دارای 3269 تن سکنه

لغت نامه دهخدا

پلیدن

(گُ مَ دَ)

مخفف پالیدن است که بمعنی جستجو کردن و تفحص باشد. (برهان قاطع). پژوهش کردن. تجسس کردن، آهسته بجائی درشدن. خزیدن: دزد (در تاریکی شب) هر چند حیله کرد چیزی نتوانست دزدید به طویله پلید که ستوری نیکو بگیرد آن شب شیری در میان ستوران درآمده بود، دزد دست بر پشت ستوران می نهادتا هر کدام فربه تر باشد ببرد از قضا دست بر پشت شیرنهاد و از دیگر ستوران فربه تر بود. (سندبادنامه)

لغت نامه دهخدا

پلیست

(پُ)

جنسی از حشرات هی منو پتر نیش دار از خانوادۀ وسپیده و آن زنبوری است طویل با شکم بیضی برنگ سیاه یا اسمر

لغت نامه دهخدا

(پْلی / پِ سِ)

جامه یا خیاطت بانورد یعنی چین دار

لغت نامه دهخدا

پلیکسن

(پُ سِ)

نام دختر پریام پادشاه مشهور تروا که در محاصرۀتروا اسیر شد و اخیلوس شیفتۀ جمال وی گردید و با موافقت دوستان و یاران میخواست که با او ازدواج کند اما پسر پریام به وی مهلت نداده او را با عروس مرگ هم آغوش ساخت پولیکسن نیز از یأس خود را بکشت و بنا به روایت دیگر پیروس پسر اخیلوس سر وی را روی قبر پدر خود ببرید. (قاموس الاعلام ترکی در کلمه پولیکسنه)

لغت نامه دهخدا

پلیون

(پِ یُنْ)

کوهی در تسالی مجاور اسّا. برطبق اساطیر یونانی هنگامی که غولان بر ژوپیتر عصیان کردند و خواستند به آسمان عروج کنند پلیون را بر روی اسّا فروریختند. (از اساطیر یونانی

لغت نامه دهخدا

(پْلَ / پِ لَ)

نام نهری است درکشور آلمان. این نهر از ساکس شروع شده رو به شمال جاری میشود و پس از طی 110هزار گز به رود خانه الستر ب-لانش میریزد. (قاموس الاعلام ترکی در مادۀ پلایسه)

لغت نامه دهخدا

پلیسی

پاسبانیک منسوب به پلیس: داستان پلیسی

فرهنگ لغت هوشیار

لفظ فرانسوی به معنای پاسبان اداره شهربانی

فرهنگ لغت هوشیار

پلیدن

پژوهش کردن تجسس کردن پالیدن، آهسته بجایی در شدن خزیدن

فرهنگ لغت هوشیار

دامن چیندار

فرهنگ لغت هوشیار

((پَ))

ناهمواری

فرهنگ فارسی معین

((پُ))

مجموعه نیروهای انتظامی یک کشور، شهر یا جامعه، پاسبان، آژان

فرهنگ فارسی معین

پلیدن

((پَ دَ))

جستجو کردن، آهسته به جایی در شدن

فرهنگ فارسی معین

((پِ س ِ))

چین دار، بانورد

فرهنگ فارسی معین

پاسبان، شهربانی، شهربان

فرهنگ واژه فارسی سره

آژان، پاسبان، شرطه، عسس، محتسب، شهربانی، کلانتری، نظمیه

فرهنگ واژه مترادف متضاد

۱ـ اگر خواب ببینید پلیس شما را به خاطر جرمی که مرتکب نشده اید دستگیر می کند، علامت آن است که به شکل باور نکردنی از رقبای خود پیش می گیرید. ، ۲ـ اگر خواب ببینید پلیس شما را به خاطر جرمی که مرتکب شده اید دستگیر می کند، علامت آن است که با حوادثی نامطلوب روبرو خواهید شد. ، ۳ـ اگر خواب ببینید پلیسی با دادن قول شرف در مقابل قاضی آزاد می شوید، علامت آن است که در کارهای زندگیتان شاهد تغییرات و نواساناتی خواهید بود .

فرهنگ جامع تعبیر خواب

پلقسن

وول خوردن کرم یا مورچه در مایعات، زیاد بودن و انبوهی چیزی

فرهنگ گویش مازندرانی