Q: معنی وای در فرهنگ فارسی معین

افسوس، فریاد، ناله

Question 1

معنی وای در فرهنگ فارسی عمید

فرهنگ فارسی عمید · Accepted Answer

برای بیان درد و رنج به کار می رود مثلاً وای، سرم درد می کند،
برای بیان علاقه یا نفرت از چیزی به کار می رود مثلاً وای چه بچۀ قشنگی دارید،
فریاد، فغان، افسوس و دریغ، حسرت، افسوس، بدا به حال، برای مثال گر مسلمانی از این است که حافظ دارد / وای اگر از پس امروز بود فردایی (حافظ - ۹۷۸)
وایاوای: شور و غوغای مصیبت زدگان

Question 2

معنی وای در لغت نامه دهخدا

لغت نامه دهخدا · Accepted Answer

در پهلوی vay به معنی هوا، رجوع شود به ایران در زمان ساسانیان، کریستن سن ص 177 و حواشی آن، رجوع به اندروا شود

Question 3

معنی وای در لغت نامه دهخدا

لغت نامه دهخدا · Accepted Answer

شبه جمله ای است دال بر تألم و افسوس و اندوه و درد و بیماری، (از فرهنگ فارسی معین)، ویل، (ترجمان القرآن)، علامت اظهار درد و ترس، سخنی است که در موقع درد گویند، کلمه وجع، آوخ، آوه، واه، ویح، واویلاه، تعساً، والهفاه، دریغا، دردا، حسرتا، (یادداشت مرحوم دهخدا)، لفظی باشد که در محل آزاری و دردی و المی بر زبان آید، (آنندراج) (از برهان) :
گر به رعنائی برون آئی دریغا صبر و هوش
ور به شوخی درخرامی وای عقل و دین من،
سعدی (بدایع)،
، شبه جمله ای است دال ّ بر تهدید و وعید و عذاب به معنی بدا به حال ِ، و در این معنی در فارسی اغلب با حروف اضافۀ ’بر’ یا ’به’ یا ’از’ و یا به صورت اضافه آید:
عشق آتش تیز و هیزم تاخ منم
گر عشق بماند این چنین وای ِ تنم،
صفار،
ای فلک زودگرد وای بر آن
کو به تو ای فتنه جوی مفتون شد،
ناصرخسرو،
خلیفه چون از جعفر این سخن بشنید خشم گرفت چنانکه روی او سرخ شد و گفت وای بر آن حرامزاده، (تاریخ بیهقی)،
وای بر آن کو درم ندارد و دینار
چون ورق زر شود به رنگ و دنانیر،
لامعی،
وای ِ بومسلم که مر سفاح را
او برون آورد زآن ویران قنات،
ناصرخسرو،
وای از آن علمی که از بی عقل گردد منتشر
وای از آن زهدی که از بی علم یابد انتشار،
سنائی،
خری در کاهدان افتاد ناگاه
نگویم وای بر خر وای بر کاه،
نظامی،
وای بر جان تو که بدگهری
جان بری کرده ای و جان نبری،
نظامی،
توئی یاری ده و غمخوار شیرین
وگرنه وای بر شیرین مسکین،
نظامی،
نام خود از ظلم چرا بد کنم
ظلم کنم وای که بر خود کنم،
نظامی،
آزردمت ای پدر نه برجای
وای ار بحلم نمی کنی وای،
نظامی،
منادی را ندا فرمود در شهر
که وای آنکس که او بر کس کند قهر،
نظامی،
ای خدا مگذار با من کار من
ور گذاری وای بر کردار من،
مولوی،
وای آن زنده که با مرده نشست
مرده گشت و زندگی از وی بجست،
مولوی،
وای آن کو عاقبت اندیش نیست،
مولوی،
نوشته اند بر ایوان جنهالمأوی ̍
که هر که عشوۀ دنیا خرید وای به وی،
حافظ،
گر مسلمانی از این است که حافظ دارد
وای اگر از پس امروز بود فردائی،
حافظ،
بر ضعیفان رحم کردن رحم بر خود کردن است
وای بر شیری که آتش در نیستان افکند،
صائب،
بخت بد و همت عالی بلاست
وای بر آن کس که بدین مبتلاست،
؟ (از شعوری ج 2 ص 422)،
- ای وای، شبه جمله ای دال ّ بر تأسف و تحسّر و دریغ:
و آگه نئی که نفرین بر جان خویش کردی
ای وای تو که کردی بر جان خویش نفرین،
ناصرخسرو،
کلک چه گوید گوید که شیخ الاسلامم
اگر چنین است ای وای بر مسلمانی،
سوزنی،
- ای وای کردن، اظهار حسرت و درد و دریغ کردن:
ترا اگر نبود ناصبی امام امروز
بسی که فردا ای وای امام باید کرد،
ناصرخسرو،
- وای مام، ای وای نه نه، (یادداشت مرحوم دهخدا) :
جام می از دست بیفکن که نیست
حاصل آن جام مگر وای مام،
ناصرخسرو،
،
کلمه ای دال بر تألم و افسوس و اندوه و جز آن:
نصیب او طرب و عیش زین مبارک عید
نصیب دشمن او ویل و وای و نالۀ زار،
فرخی،
موافقان توبا ناز و نوش و نالۀ چنگ
مخالفان تو با ویل و وای و ناله و آه،
فرخی،
همیشه مجلس او با نشاط و شادی باد
سرای دشمن او با خروش و نالۀ وای،
فرخی،
ای دگرگون شده به تو رایم
برگذشت از نهم فلک وایم،
مسعودسعد،
در سحرگه دعای مظلومان
نالۀ زار و وای مظلومان
بشکند شیر شرزه را گردن
درکش از ظلم خسروا دامن،
سنائی،
- وای برآمدن، سخنی دال ّ بر حسرت و اندوه بر زبان آمدن:
نهاده گوش به آواز تعزیت شب و روز
که تا که میرد یا از کجا برآید وای
پس آن مصیبت و ماتم به خویشتن گیرد
میان ببندد و گردان شود به گرد سرای،
سوزنی،
به طعنه ای زده باد آنکه بر تو بد خواهد
که بار دیگرش از سینه برنیاید وای،
سعدی (کلیات چ فروغی ص 471)،
- وای کردن، کلمه درد و حسرت بر زبان آوردن:
مولشان بر به لب چو آرد زود
نیز نه بان کند نه ویل و نه وای،
خسروی (از شرح احوال و اشعار شاعران بی دیوان)،
- امثال:
وای آن مرد کو کم است از زن،
سنائی،
کار فروشنده راست وای ِ خریدار،
(یادداشت مرحوم دهخدا)،
وای بر جان گرفتاری که بندش بر دل است،
(جامعالتمثیل)،
هرچه بگندد نمکش میزنند
وای به وقتی که بگندد نمک،
وای بباغی که کلیدش میوانه باشد،
وای به کاری که نسازد خدای،
وای به خونی که یک شب از میانش بگذرد،
وای به جان آنکه مرد،
وای به حال آنکه مرد،
(از یادداشت های دهخدا)،
وای بر قدر سخن کو به سخندان نرسد،
(از مجموعۀ امثال طبع هند)،
ای وای که بد نشد بتر شد،
(یادداشت مرحوم دهخدا)

Question 4

معنی وای در لغت نامه دهخدا

لغت نامه دهخدا · Accepted Answer

بر وزن لای، چاهی را گویند که زینه پایه ها بر آن ساخته باشند تا به آسانی به ته رفته آب بردارند، کلب بری است، (یادداشت مرحوم دهخدا)،
گمراه، (از آنندراج) (از برهان)،
پَسوَندِ مَکانی مانند: استوروای کفشگر، استوروای گیل، (از یادداشت های مرحوم دهخدا)

Question 5

معنی وای در فرهنگ لغت هوشیار

فرهنگ لغت هوشیار · Accepted Answer

کلمه ایست دال بر: الف - تالم وافسوس واندوه افسوس، دریغ، ب - درد و بیماری دردا: یا برفلان. افسوس بر حال وی، (نوشته اند بر ایوان گنج بر جای بماند جاودان با حسرت و وای) (ویس و رامین)، فریاد ناله: (فغان ازین غراب بین و وای او که در نو افکندمان نوای او) (منوچهری) یا وای فلان. وای بر آن کس افسوس برحال وی: (رسول علیه السلام گفت ویل لمن قرا هذه الایه فمج بها وایی آن کس که این آیه بخواند و بیندازد آنرا) (چون نباشد عشق را پروای او او چو مرغی ماند بی پر وای او) (مثنوی) یا ای وای. ای افسوس، فسوسا، دریغا، (و اگه نیی که نفرین بر جان خویش کردی ای وای تو که کردی بر جان خویش نفرین) (ناصرخسرو)، د ردا خ