- ریضان
جمع واژۀ روضه، (ناظم الاطباء) (منتهی الارب) (آنندراج) (دهار) (اقرب الموارد)، رجوع به روضه شود
معنی ریضان - جستجوی لغت در جدول جو
- ریضان
جمع روضه، روادها مرغزارها بستان ها
پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما
فراوان شدن آب و روان گشتن آن، فروریختن آب از ظرفی یا از جایی از کثرت آن، لبریز شدن
ماه رمضان، ماه نهم سال قمری، شهر الصوم، ماه روزه، رمضان المبارک، ماه صیام، ماه مبارک، شهر الصبر
از سبزی های خوردنی خوشبو با ساقۀ نازک و برگ های درشت بیضی که به صورت خام خورده می شود، شاه اسپرغم، شاه اسپرم، شاه سپرغم، شاه پرم، اسفرغم، ضیمران، اسفرم، اسپرم، ضومران، سپرهم، سپرم، نازبو، اسپرغم، شاه سپرم، شاسپرم، ونجنک، سپرغم
هر گیاه سبز و خوشبو
هر گیاه سبز و خوشبو
(رَ مَ)
لغت نامه دهخدا
افندی، ابن محمد الحنفی. او راست: شرحی بر شرح عقاید النسفی علامه تفتازانی. (از معجم المطبوعات)
(شیخ...) در زمان ایلدرم بایزید منصب قضا و وزارت داشت. (حبیب السیر چ خیام ص 511)
ابن عبدالمحسن ویزوی و معروف به بهشتی است. او راست: حاشیه ای بر حاشیۀ شرح عقاید النسفیه. (معجم المطبوعات). رجوع به بهشتی و معجم المطبوعات و قاموس الاعلام ترکی ذیل بهشتی شود
از مردم تیره و معروف به سعیی است. (از قاموس الاعلام ترکی). رجوع به سعیی و قاموس الاعلام ترکی ذیل سعیی شود
(شیخ...) در زمان ایلدرم بایزید منصب قضا و وزارت داشت. (حبیب السیر چ خیام ص 511)
ابن عبدالمحسن ویزوی و معروف به بهشتی است. او راست: حاشیه ای بر حاشیۀ شرح عقاید النسفیه. (معجم المطبوعات). رجوع به بهشتی و معجم المطبوعات و قاموس الاعلام ترکی ذیل بهشتی شود
از مردم تیره و معروف به سعیی است. (از قاموس الاعلام ترکی). رجوع به سعیی و قاموس الاعلام ترکی ذیل سعیی شود
فخذی از بنی یوسی از زهران از قبایل بزرگ عسیر معروف به اهل بیضان، (از معجم قبایل العرب)
فرعی از شمر ازمجاوده مقیم در دیرالزور، (از معجم قبایل العرب)
فرعی ازبنی عمرو از حرب مقیم نجد، (از معجم قبایل العرب)
فرعی از شمر ازمجاوده مقیم در دیرالزور، (از معجم قبایل العرب)
فرعی ازبنی عمرو از حرب مقیم نجد، (از معجم قبایل العرب)
کوهی است بنی سلیم را در حجاز، (از معجم البلدان)،
- بیضان الزروب، نام شهریست، (ناظم الاطباء)، یاقوت گوید این نام در شعر هذیل آمده است اما نمیدانم همان بیضان است یا دیگری، (از معجم البلدان)
- بیضان الزروب، نام شهریست، (ناظم الاطباء)، یاقوت گوید این نام در شعر هذیل آمده است اما نمیدانم همان بیضان است یا دیگری، (از معجم البلدان)
جمع واژۀ ابیض، سپیدان از مردم، ضد سیاهان، (از لسان العرب) (از تاج العروس)، مقابل سودان، سپیدپوستان، سپیدان، (یادداشت مؤلف)، سپیدان، ضد سیاهان، (منتهی الارب) : أبیضت المراءه و اباضت، ولدت البیضان، (لسان العرب) (از اقرب الموارد)
نعت فاعلی از ریختن و به معنی در حال ریزش، (از شعوری ج 2 ص 19)، پاشان، افشان، روان، جریان دارنده، (ناظم الاطباء)، ریزنده، مدرار، در حال ریختن، (یادداشت مؤلف)،
- آب یا اشک ریزان، ماء یا دمع ساکب، (یادداشت بخط مؤلف)،
، بارنده مانند ابر و آسمان، (ناظم الاطباء) :
چو بیمار زار است ما چون پزشک
ز دارو گریزان و ریزان سرشک،
فردوسی،
وز میغ سیه چشمۀ خون ریزان است
تا باد دگر ز میغ بردارد چنگ،
منوچهری،
ریزان ز دیده اشک طرب چون درخت رز
کز آتش نشاط شود آبش از مسام،
خاقانی،
خوناب جگر ز دیده ریزان
چون بخت خوداوفتان و خیزان،
نظامی،
چو سیلاب ریزان که در کوهسار
نگیرد همی بر بلندی قرار،
سعدی (بوستان)،
چون شمع بر بالین معشوق ریزان و درخشان، (ترجمه محاسن اصفهان ص 12)، سحاب بجس، ابرهای ریزان، (یادداشت مؤلف)،
- برگ ریزان، ریختن برگ، سقوط برگهای درختان:
نه چندان تیر شد بر ترک ریزان
که ریزد برگ وقت برگ ریزان،
نظامی،
- ریزان اشک، اشک ریزان:
دیده ام عشاق ریزان اشک دارند از طرب
آن همه چون سبحه در یک ریسمان آورده ام،
خاقانی،
- ، اشک ریز، کنایه از کسی که گریه می کند و اشک می ریزد،
، گدازان، اندازان، ریخته شده، (ناظم الاطباء)، متلاشی، (یادداشت مؤلف) :
چرا تیره نباشد اختر من
که در خاک است ریزان گوهر من،
(ویس و رامین)،
نشاید ویس من در خاک ریزان
شهنشه می خورد در برگریزان،
(ویس و رامین)،
- ریزان شدن، ریختن، از هم پاشیدن، ریزریز شدن، خرد شدن، (از یادداشت مؤلف) :
همه مهرۀ پشت او همچو نی
شد از درد ریزان و بگسست پی،
فردوسی،
از آواز ما کوه ریزان شود
هنر بر دلاور گریزان شد،
فردوسی،
وگر شیر بیند گریزان شود
ز چنگال ناخنش ریزان شود،
فردوسی،
بر آن کوه بی بیم لرزان شدی
بمردی و بر خاک ریزان شدی،
فردوسی،
بی سایه و بی حشمت او ملک جهان بود
چون خانه که ریزان شود آن را در و دیوار،
فرخی،
خاکی که مرده بود و شده ریزان
آکنده چون شدوز چه گلگون است،
ناصرخسرو،
گوهر آبگینه را در آتش باید نهادن تا سرخ شود پس در آب شخار سرد انداختن تا ریزان بشود ... (ذخیرۀ خوارزمشاهی)،
- ، ریخته شدن، باریدن:
نه چندان تیر شدبر ترک ریزان
که ریزد برگ وقت برگریزان،
نظامی،
- ، جاری شدن، روان گشتن، (ناظم الاطباء)،
- ریزان کردن، متلاشی ساختن، در هم ریختن:
چو خشم آورد کوه ریزان کند
سپهر از بر خاک لرزان کند،
فردوسی،
،
لیاقت و سزاواری، (ناظم الاطباء)، نثار: گل ریزان، شکرریزان، درم ریزان، (یادداشت مؤلف)،
دولت و ثروت، هوا و هوس، آرزو و مراد، (ناظم الاطباء)، هوا و مراد، (از شعوری ج 2 ص 19)
- آب یا اشک ریزان، ماء یا دمع ساکب، (یادداشت بخط مؤلف)،
، بارنده مانند ابر و آسمان، (ناظم الاطباء) :
چو بیمار زار است ما چون پزشک
ز دارو گریزان و ریزان سرشک،
فردوسی،
وز میغ سیه چشمۀ خون ریزان است
تا باد دگر ز میغ بردارد چنگ،
منوچهری،
ریزان ز دیده اشک طرب چون درخت رز
کز آتش نشاط شود آبش از مسام،
خاقانی،
خوناب جگر ز دیده ریزان
چون بخت خوداوفتان و خیزان،
نظامی،
چو سیلاب ریزان که در کوهسار
نگیرد همی بر بلندی قرار،
سعدی (بوستان)،
چون شمع بر بالین معشوق ریزان و درخشان، (ترجمه محاسن اصفهان ص 12)، سحاب بجس، ابرهای ریزان، (یادداشت مؤلف)،
- برگ ریزان، ریختن برگ، سقوط برگهای درختان:
نه چندان تیر شد بر ترک ریزان
که ریزد برگ وقت برگ ریزان،
نظامی،
- ریزان اشک، اشک ریزان:
دیده ام عشاق ریزان اشک دارند از طرب
آن همه چون سبحه در یک ریسمان آورده ام،
خاقانی،
- ، اشک ریز، کنایه از کسی که گریه می کند و اشک می ریزد،
، گدازان، اندازان، ریخته شده، (ناظم الاطباء)، متلاشی، (یادداشت مؤلف) :
چرا تیره نباشد اختر من
که در خاک است ریزان گوهر من،
(ویس و رامین)،
نشاید ویس من در خاک ریزان
شهنشه می خورد در برگریزان،
(ویس و رامین)،
- ریزان شدن، ریختن، از هم پاشیدن، ریزریز شدن، خرد شدن، (از یادداشت مؤلف) :
همه مهرۀ پشت او همچو نی
شد از درد ریزان و بگسست پی،
فردوسی،
از آواز ما کوه ریزان شود
هنر بر دلاور گریزان شد،
فردوسی،
وگر شیر بیند گریزان شود
ز چنگال ناخنش ریزان شود،
فردوسی،
بر آن کوه بی بیم لرزان شدی
بمردی و بر خاک ریزان شدی،
فردوسی،
بی سایه و بی حشمت او ملک جهان بود
چون خانه که ریزان شود آن را در و دیوار،
فرخی،
خاکی که مرده بود و شده ریزان
آکنده چون شدوز چه گلگون است،
ناصرخسرو،
گوهر آبگینه را در آتش باید نهادن تا سرخ شود پس در آب شخار سرد انداختن تا ریزان بشود ... (ذخیرۀ خوارزمشاهی)،
- ، ریخته شدن، باریدن:
نه چندان تیر شدبر ترک ریزان
که ریزد برگ وقت برگریزان،
نظامی،
- ، جاری شدن، روان گشتن، (ناظم الاطباء)،
- ریزان کردن، متلاشی ساختن، در هم ریختن:
چو خشم آورد کوه ریزان کند
سپهر از بر خاک لرزان کند،
فردوسی،
،
لیاقت و سزاواری، (ناظم الاطباء)، نثار: گل ریزان، شکرریزان، درم ریزان، (یادداشت مؤلف)،
دولت و ثروت، هوا و هوس، آرزو و مراد، (ناظم الاطباء)، هوا و مراد، (از شعوری ج 2 ص 19)
(رَ)
لغت نامه دهخدا
قلعه ای است در یمن از اعمال أبین. (از تاج العروس). نام کوهی که بدان قلعه منسوب است. (از معجم البلدان). کوهی است مشرف بر مهجم. (منتهی الارب)
دهی از بخش ملاوی شهرستان خرم آباد، دارای 1000 تن سکنه، آب آن از چشمۀ ریخان ومحصول عمده آنجا غلات، لبنیات و پشم و صنایع دستی زنان فرشبافی است، ساکنان از طایفۀ جودکی هستند و زمستان قشلاق می روند، (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6)
(رَ)
لغت نامه دهخدا
شاهسپرم که سپرغم نیز گویند. (ناظم الاطباء). ریحان الملک هم گویند و در فارسی شاه سفرغم خوانند. (از اختیارات بدیعی). سپرغم. (شرفنامۀ منیری) (دهار) (از مجمل اللغه) (مهذب الاسماء) (ترجمان القرآن جرجانی). شاه سپرغم که آن را به هندی نازبو گویند و بوی آن دافع وبا و مانع دردسر محرورین است. (آنندراج) (از غیاث اللغات) (از منتهی الارب). ریحان نعنع. حماحم. حبق نبطی اسفرم. شاه اسفرغم. اسپرم. سپرغم. اسپرغم. سپرم. حبق صعتری. حبق ریحانی. (یادداشت مؤلف). گیاهی است علفی از تیره نعناعیان که یکساله و معطر است و دارای ساقۀ منشعب از قاعده می باشد. ارتفاعش 25 تا 30 سانتی متر است. برگهایش متقابل، سبز شفاف بیضوی و کمی دندانه دار و گلهایش معطر و به رنگهای سفید و گلی و گاهی بنفش و مجتمع بطور فراهم در کنار برگهای انتهایی ساقه قرار دارند. صعتر هندی. حبق ریحانی. نازبویه. (فرهنگ فارسی معین) :
در چپ و راست سوسن و خیری
وز پس و پیش نرگس و ریحان.
فرخی.
ریحان که دهدت چون همی تو
ریحان نشناسی از مغیلان.
ناصرخسرو.
وگر دشوارمی بینی مشو نومید از آسانی
که از سرگین همی روید چنین خوشبوی ریحانی.
ناصرخسرو.
تن تو چون بیافت صورت دین
هم جنان یافتی و هم ریحان.
ناصرخسرو.
روز عیش و طرب و بستان است
روز بازار گل و ریحان است
انوری.
شاه اسفرم به چند نوع است عرب هرچه کوچکتر بود آن را ریحان و آنچه بزرگتر بود آن را ضیمران خواند. (نزهه القلوب).
همچو عیسی گل و ریحان ز نفس بردهمت
گرچه نزد گل و ریحان شدنم نگذارند.
خاقانی.
زین خار غم که در دل ریحان و گل خلید
نوحه کنان به باغ صبای اندر آمده.
خاقانی.
ای جان همه عالم ریحان همه عالم
سلطان همه عالم مولای تو اولیتر.
خاقانی.
گر تو مشک و عنبری را بشکنی
عالمی از فیح ریحان پر کنی.
مولوی.
امید وصل تو جانم به رقص می آورد
چو باد صبح که در گردش آورد ریحان.
سعدی.
من چه ام در باغ ریحان خشک برگی گو بریز
یا کی ام در ملک سلطان پاسبانی گو مباش.
سعدی.
دامنی گل و ریحان و سنبل و ضیمران فراهم آورده. (گلستان).
- ریحان الجمال، سلیخه است. (از تحفۀ حکیم مؤمن) (از اختیارات بدیعی).
- ریحان الحماحم، حبق نبطی. (یادداشت مؤلف).
- ریحان الحمام، حبق نبطی. حبق ریحانی. ریحان. (یادداشت مؤلف).
- ریحان الشیطان، شابانج است. (ازتحفۀ حکیم مؤمن).
- ریحان الشیوخ، نام گلی. (ناظم الاطباء). مروخوش. خرنباش. مرورشک. حبق الشیوخ. مرو. تب بر. (یادداشت مؤلف). مرو است. (تحفۀ حکیم مؤمن). رجوع به مرو و مترادفات کلمه شود.
- ریحان القبور، آس بری است. (تحفۀ حکیم مؤمن). مرواسفرم. (تذکرۀ داود ضریر انطاکی). مرسین. (یادداشت مؤلف). رجوع به آس شود.
- ریحان الکافور، سوسن. کافور یهودی. (تذکرۀ مفردات ابن بیطار). نباتی است در گل و ساق و شاخ شبیه شب بو و برگش مانند برگ انار ریزۀ تر و گلش کبود مایل به سفیدی و از جمع اجزای آن بوی کافور آید. (از تحفۀ حکیم مؤمن). و رجوع به اختیارات بدیعی شود.
- ریحان الملک، شاهسپرم. شاه اسفرم. شاهسفرم. شاسپرم. شاه اسپرغم. ترجمه شاه اسپرم یعنی ضیمران است و اسپرم به معنی مطلق ریحان است. (یادداشت مؤلف). شاهسفرم است و از مطلق ریحان مراد آن است. (از تحفۀ حکیم مؤمن).
- ریحان بدوی، خزامی. (یادداشت مؤلف).
- ریحان تاتاری، لالۀ خطایی. (یادداشت مؤلف).
- ، خوبروی و خوش منظر. (ناظم الاطباء). به معنی خوش منظر است و آن را به ترکی قلعه گویند. (برهان).
- ریحان جبلی، دانه های این گیاه را تخم شربتی و بادروج ابیض نامند. (یادداشت مؤلف).
- ریحان رخ،گلرخ. که روی زیبا و شاداب چون گل و ریحان دارد:
ریحان رخی از جهان گزیدم
الا به رخش جهان ندیدم.
نظامی.
- ریحان داود، آذان الفار و مرزنجوش. (ناظم الاطباء). ریحان دورو نیز گویند و آن اذن الفار است. (اختیارات بدیعی). رستنیی باشد که آن را مرزنگوش خوانند و به عربی آذان الفار گویند. (برهان). اذن الفار است. (تحفۀ حکیم مؤمن). رجوع به اذن الفار شود.
- ریحان دشتی، ضومران، ضیمران. (یادداشت مؤلف).
- ریحان زرد، کنایه از شعاع آفتاب است. (از ناظم الاطباء) (برهان).
- ریحان سبز، ضیمران و آن نوعی از شاه اسفرم است. (از تحفۀ حکیم مؤمن). شاه اسپرم که گلهای سپید و برگهای معطری دارد. (از گیاه شناسی گل گلاب ص 249).
- ریحان سرشت، خوشبو. برسرشت ریحان:
بیا ساقی آن راح ریحان سرشت
به من ده که بر یادم آمد بهشت.
نظامی.
- ریحان سلیمان، ریحان سلیمانی. جم اسفرم. جمسپرم. چمسفرم. (یادداشت مؤلف). حشیشه ای است مانند شبت تر و به اصفهان روید. (مفاتیح). گیاهی از جنس عشقه و بر درخت می پیچد و همیشه سبز است و شبیه به برگ لبلاب و دانه اش مثل فلفل و سیاه و گلش سفید در اصفهان و دارالمرز بر درختها روید و در دیلم و تنکابن ’ولکام’ نامند و در اصفهان گل عقرب خوانند و جهت گزیدن عقرب و زنبور، ضماد آن را به کار برند. (از تحفۀ حکیم مؤمن).
- ریحان فروش، گلفروش. که به فروش ریحان بپردازد:
دهند آب ریحان فروشان دی
سفالینه خم را ز ریحان می.
نظامی.
- ریحان کوهی، شاهسپرم سپید. (ناظم الاطباء). بادروک. حوک. (یادداشت مؤلف). بادروج. (تحفۀ حکیم مؤمن). دانه های سیاه آن بنام تخم شربتی یا بادروج مشهور است. (از گیاه شناسی گل گلاب ص 249). رجوع به مترادفات کلمه شود.
- ریحان ملکی، ریحان الملک. شاه اسپرغم. (یادداشت مؤلف). شاه اسفرم. (تذکرۀ داود ضریر انطاکی). رجوع به ترکیب ریحان الملک در ذیل همین ماده شود.
- ریحان نعنع، ریحان النعنع، به لغت مصری ترنجان است. (تحفۀ حکیم مؤمن). رجوع به ترنجان شود.
- ریحان نفس، که دمی خوش بوی دارد. که نفسی چون ریحان معطر دارد:
جادومنشی به دل ربودن
ریحان نفسی به عطر سودن.
نظامی.
- ریحان هندی، سنبل العصافیر. (یادداشت مؤلف).
- ریحان یمانی، قطف است. (تحفۀ حکیم مؤمن). رجوع به قطف شود. و برای ریحان و ترکیبات آن رجوع به مترادفات هریک شود، هر گیاه خوشبوی. (از مجمل اللغه) (از منتهی الارب) (ناظم الاطباء). برگ کشت و سبزه. (آنندراج) (غیاث اللغات). عرفاً هر گیاه خوشبوی را گویند و نزد فقها هر گیاهی که ساقۀ آن مانند برگش معطر باشد مانند آس. و گویند ریحان گیاهی است که آن را درخت نتوان خواند زیرا آن را تنه مانند درخت نباشد. (از کشاف اصطلاحات الفنون) :
جای تو در دل شکستۀ ماست
که تو ریحان و ما سفال توایم.
خاقانی.
سفال است این جهان ریحان او غم
سفال دل چو ریحان تازه گردان.
خاقانی.
ریحان هر سفالی پیداست آن من کو
من دل سفال کردم ریحان چرا ندارم.
خاقانی.
، اطراف و شاخ گیاه خوش بوی و برگ آن. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) ، رزق. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (آنندراج). روزی. (دهار) (مهذب الاسماء) (ترجمان القرآن جرجانی) ، فرزند. (آنندراج) (ناظم الاطباء) (منتهی الارب) ، رحمت. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (آنندراج).
- روح و ریحان، استراحت و رزق. (یادداشت مؤلف) : روح او را به روح و ریحان و ترحم و رضوان از حضرت رحمان می طلبند. (ترجمه تاریخ قم ص 144) ، راحت: سبحان اﷲ و ریحانه (منصوبان علی المصدر) ، ای تنزیهاً له واسترزاقاً منه. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). راحت. (آنندراج) ، هر گل سوای گل سرخ. (از غیاث اللغات) (از آنندراج) (ناظم الاطباء) ، شراب. (ناظم الاطباء). مجازاً به معنی شراب. (آنندراج) (از غیاث اللغات). نوعی از خمر است. (از تحفۀ حکیم مؤمن) ، یکی از خطوط ششگانه ابن مقله. (ناظم الاطباء). نوعی از انواع خطوط. (شرفنامۀ منیری) (از آنندراج) (از غیاث اللغات)
در چپ و راست سوسن و خیری
وز پس و پیش نرگس و ریحان.
فرخی.
ریحان که دهدت چون همی تو
ریحان نشناسی از مغیلان.
ناصرخسرو.
وگر دشوارمی بینی مشو نومید از آسانی
که از سرگین همی روید چنین خوشبوی ریحانی.
ناصرخسرو.
تن تو چون بیافت صورت دین
هم جنان یافتی و هم ریحان.
ناصرخسرو.
روز عیش و طرب و بستان است
روز بازار گل و ریحان است
انوری.
شاه اسفرم به چند نوع است عرب هرچه کوچکتر بود آن را ریحان و آنچه بزرگتر بود آن را ضیمران خواند. (نزهه القلوب).
همچو عیسی گل و ریحان ز نفس بردهمت
گرچه نزد گل و ریحان شدنم نگذارند.
خاقانی.
زین خار غم که در دل ریحان و گل خلید
نوحه کنان به باغ صبای اندر آمده.
خاقانی.
ای جان همه عالم ریحان همه عالم
سلطان همه عالم مولای تو اولیتر.
خاقانی.
گر تو مشک و عنبری را بشکنی
عالمی از فیح ریحان پر کنی.
مولوی.
امید وصل تو جانم به رقص می آورد
چو باد صبح که در گردش آورد ریحان.
سعدی.
من چه ام در باغ ریحان خشک برگی گو بریز
یا کی ام در ملک سلطان پاسبانی گو مباش.
سعدی.
دامنی گل و ریحان و سنبل و ضیمران فراهم آورده. (گلستان).
- ریحان الجمال، سلیخه است. (از تحفۀ حکیم مؤمن) (از اختیارات بدیعی).
- ریحان الحماحم، حبق نبطی. (یادداشت مؤلف).
- ریحان الحمام، حبق نبطی. حبق ریحانی. ریحان. (یادداشت مؤلف).
- ریحان الشیطان، شابانج است. (ازتحفۀ حکیم مؤمن).
- ریحان الشیوخ، نام گلی. (ناظم الاطباء). مروخوش. خرنباش. مرورشک. حبق الشیوخ. مرو. تب بر. (یادداشت مؤلف). مرو است. (تحفۀ حکیم مؤمن). رجوع به مرو و مترادفات کلمه شود.
- ریحان القبور، آس بری است. (تحفۀ حکیم مؤمن). مرواسفرم. (تذکرۀ داود ضریر انطاکی). مرسین. (یادداشت مؤلف). رجوع به آس شود.
- ریحان الکافور، سوسن. کافور یهودی. (تذکرۀ مفردات ابن بیطار). نباتی است در گل و ساق و شاخ شبیه شب بو و برگش مانند برگ انار ریزۀ تر و گلش کبود مایل به سفیدی و از جمع اجزای آن بوی کافور آید. (از تحفۀ حکیم مؤمن). و رجوع به اختیارات بدیعی شود.
- ریحان الملک، شاهسپرم. شاه اسفرم. شاهسفرم. شاسپرم. شاه اسپرغم. ترجمه شاه اسپرم یعنی ضیمران است و اسپرم به معنی مطلق ریحان است. (یادداشت مؤلف). شاهسفرم است و از مطلق ریحان مراد آن است. (از تحفۀ حکیم مؤمن).
- ریحان بدوی، خزامی. (یادداشت مؤلف).
- ریحان تاتاری، لالۀ خطایی. (یادداشت مؤلف).
- ، خوبروی و خوش منظر. (ناظم الاطباء). به معنی خوش منظر است و آن را به ترکی قلعه گویند. (برهان).
- ریحان جبلی، دانه های این گیاه را تخم شربتی و بادروج ابیض نامند. (یادداشت مؤلف).
- ریحان رخ،گلرخ. که روی زیبا و شاداب چون گل و ریحان دارد:
ریحان رخی از جهان گزیدم
الا به رخش جهان ندیدم.
نظامی.
- ریحان داود، آذان الفار و مرزنجوش. (ناظم الاطباء). ریحان دورو نیز گویند و آن اذن الفار است. (اختیارات بدیعی). رستنیی باشد که آن را مرزنگوش خوانند و به عربی آذان الفار گویند. (برهان). اذن الفار است. (تحفۀ حکیم مؤمن). رجوع به اذن الفار شود.
- ریحان دشتی، ضومران، ضیمران. (یادداشت مؤلف).
- ریحان زرد، کنایه از شعاع آفتاب است. (از ناظم الاطباء) (برهان).
- ریحان سبز، ضیمران و آن نوعی از شاه اسفرم است. (از تحفۀ حکیم مؤمن). شاه اسپرم که گلهای سپید و برگهای معطری دارد. (از گیاه شناسی گل گلاب ص 249).
- ریحان سرشت، خوشبو. برسرشت ریحان:
بیا ساقی آن راح ریحان سرشت
به من ده که بر یادم آمد بهشت.
نظامی.
- ریحان سلیمان، ریحان سلیمانی. جم اسفرم. جمسپرم. چمسفرم. (یادداشت مؤلف). حشیشه ای است مانند شبت تر و به اصفهان روید. (مفاتیح). گیاهی از جنس عشقه و بر درخت می پیچد و همیشه سبز است و شبیه به برگ لبلاب و دانه اش مثل فلفل و سیاه و گلش سفید در اصفهان و دارالمرز بر درختها روید و در دیلم و تنکابن ’ولکام’ نامند و در اصفهان گل عقرب خوانند و جهت گزیدن عقرب و زنبور، ضماد آن را به کار برند. (از تحفۀ حکیم مؤمن).
- ریحان فروش، گلفروش. که به فروش ریحان بپردازد:
دهند آب ریحان فروشان دی
سفالینه خم را ز ریحان می.
نظامی.
- ریحان کوهی، شاهسپرم سپید. (ناظم الاطباء). بادروک. حوک. (یادداشت مؤلف). بادروج. (تحفۀ حکیم مؤمن). دانه های سیاه آن بنام تخم شربتی یا بادروج مشهور است. (از گیاه شناسی گل گلاب ص 249). رجوع به مترادفات کلمه شود.
- ریحان ملکی، ریحان الملک. شاه اسپرغم. (یادداشت مؤلف). شاه اسفرم. (تذکرۀ داود ضریر انطاکی). رجوع به ترکیب ریحان الملک در ذیل همین ماده شود.
- ریحان نعنع، ریحان النعنع، به لغت مصری ترنجان است. (تحفۀ حکیم مؤمن). رجوع به ترنجان شود.
- ریحان نفس، که دمی خوش بوی دارد. که نفسی چون ریحان معطر دارد:
جادومنشی به دل ربودن
ریحان نفسی به عطر سودن.
نظامی.
- ریحان هندی، سنبل العصافیر. (یادداشت مؤلف).
- ریحان یمانی، قطف است. (تحفۀ حکیم مؤمن). رجوع به قطف شود. و برای ریحان و ترکیبات آن رجوع به مترادفات هریک شود، هر گیاه خوشبوی. (از مجمل اللغه) (از منتهی الارب) (ناظم الاطباء). برگ کشت و سبزه. (آنندراج) (غیاث اللغات). عرفاً هر گیاه خوشبوی را گویند و نزد فقها هر گیاهی که ساقۀ آن مانند برگش معطر باشد مانند آس. و گویند ریحان گیاهی است که آن را درخت نتوان خواند زیرا آن را تنه مانند درخت نباشد. (از کشاف اصطلاحات الفنون) :
جای تو در دل شکستۀ ماست
که تو ریحان و ما سفال توایم.
خاقانی.
سفال است این جهان ریحان او غم
سفال دل چو ریحان تازه گردان.
خاقانی.
ریحان هر سفالی پیداست آن من کو
من دل سفال کردم ریحان چرا ندارم.
خاقانی.
، اطراف و شاخ گیاه خوش بوی و برگ آن. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) ، رزق. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (آنندراج). روزی. (دهار) (مهذب الاسماء) (ترجمان القرآن جرجانی) ، فرزند. (آنندراج) (ناظم الاطباء) (منتهی الارب) ، رحمت. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (آنندراج).
- روح و ریحان، استراحت و رزق. (یادداشت مؤلف) : روح او را به روح و ریحان و ترحم و رضوان از حضرت رحمان می طلبند. (ترجمه تاریخ قم ص 144) ، راحت: سبحان اﷲ و ریحانه (منصوبان علی المصدر) ، ای تنزیهاً له واسترزاقاً منه. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). راحت. (آنندراج) ، هر گل سوای گل سرخ. (از غیاث اللغات) (از آنندراج) (ناظم الاطباء) ، شراب. (ناظم الاطباء). مجازاً به معنی شراب. (آنندراج) (از غیاث اللغات). نوعی از خمر است. (از تحفۀ حکیم مؤمن) ، یکی از خطوط ششگانه ابن مقله. (ناظم الاطباء). نوعی از انواع خطوط. (شرفنامۀ منیری) (از آنندراج) (از غیاث اللغات)
(رَ مَ)
لغت نامه دهخدا
ماه روزه. (از منتهی الارب). ماه نهم از ماههای قمری بین شعبان و شوال. ج، رمضانات، رماضین، ارمضاء، ارمضه. (از اقرب الموارد). ماه صیام. و رمضان سنگ گرم است و از سنگ گرم پای روندگان می سوزد و شاید که بوقت وضع این اسم ماه صیام در شدت گرما باشد و یا مأخوذ است از رمض که بمعنی سوختن است، چون ماه صیام گناهان را می سوزد لهذا به این اسم مسمی گشت و یا آنکه مشتق از رمض است و معنی رمض سوخته شدن پای از گرمی زمین، چون ماه صیام موجب سوختگی و تکلیف نفس است. (از غیاث اللغات). ماه نهم از سال هجری قمری بین شعبان و شوال و آن ماه روزه برای مسلمانان است و نام آن در لغت قدیم ناتق است. (از متن اللغه). ماه مبارک. شهراﷲ. (یادداشت مؤلف) : شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن. (قرآن 185/2).
ماه رمضان رفت و مرا رفتن او به
عید رمضان آمد، المنه لله.
منوچهری (دیوان چ دبیرسیاقی ص 99).
ملحد گرسنه در خانه خالی بر خوان
عقل باور نکند کز رمضان اندیشد.
سعدی (گلستان چ یوسفی ص 85).
کسان که در رمضان چنگ می شکستندی
نسیم گل بشنیدند و توبه بشکستند.
سعدی.
برگ تحویل می کند رمضان
بار تودیع بر دل اخوان.
سعدی (کلیات چ مصفا ص 721).
ماه فرخنده روی برپیچید
و علیک السلام یا رمضان
سعدی (کلیات چ مصفا ص 721).
زان باده که در میکدۀ عشق فروشند
ما را دو سه ساغر بده و گو رمضان باش.
حافظ (دیوان چ قزوینی ص 184).
روزه دارم من و افطارم از آن لعل لب است
آری افطار رطب در رمضان مستحب است.
شاطر عباس صبوحی
ماه رمضان رفت و مرا رفتن او به
عید رمضان آمد، المنه لله.
منوچهری (دیوان چ دبیرسیاقی ص 99).
ملحد گرسنه در خانه خالی بر خوان
عقل باور نکند کز رمضان اندیشد.
سعدی (گلستان چ یوسفی ص 85).
کسان که در رمضان چنگ می شکستندی
نسیم گل بشنیدند و توبه بشکستند.
سعدی.
برگ تحویل می کند رمضان
بار تودیع بر دل اخوان.
سعدی (کلیات چ مصفا ص 721).
ماه فرخنده روی برپیچید
و علیک السلام یا رمضان
سعدی (کلیات چ مصفا ص 721).
زان باده که در میکدۀ عشق فروشند
ما را دو سه ساغر بده و گو رمضان باش.
حافظ (دیوان چ قزوینی ص 184).
روزه دارم من و افطارم از آن لعل لب است
آری افطار رطب در رمضان مستحب است.
شاطر عباس صبوحی
(رَ)
لغت نامه دهخدا
دهی از بخش مرکزی شهرستان زنجان. دارای 383 تن سکنه و آب آن از چشمه و قنات تأمین می شود و محصول عمده آنجا غلات و انگور و سیب زمینی و صنایع دستی آنجا قالی و گلیم و جاجیم بافی است. راه ماشین رو دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 2)
دهی از بخش اردکان شهرستان شیراز دارای 120 تن سکنه است و آب آن از چشمه تأمین می شود، محصول عمده آنجا غلات و حبوب و چغندر است، (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 7)
در حال ریشتن (رشتن)، (یادداشت مؤلف)، رجوع به ریسیدن و رشتن شود
(رِ ضَ)
لغت نامه دهخدا
تثنیۀ رضا در معنی خشنودی. که با ’واو’ رضوان نیز آرند. (از متن اللغه). تثنیۀرضا. (منتهی الارب). و رجوع به رضا و رضوان شود
شیوه ای در نوشتن، فرزند، آسایش، فراوانی، ونجنک ونجنک را همی نمونه کند در گلستان به زلف ونجنکی (ناصرخسرو) شاد اسپرم سپرغم پارنبوی نازبویه، روزی (رزق) هر گیاه خوشبو اسپرغم اسپرم، گیاهی است علفی است از تیره نعنایان که یکساله و معطر است و دارای ساقه ای منشعب از قاعده میباشد. ارتفاعش 25 تا 30 سانتیمتر است برگهایش متقابل سبز شفاف و بیضوی و کمی دندانه دار و گلهایش معطر و به رنگهای سفید و گلی و گاهی بنفش و مجتمع بطور فراهم در کنار برگهای انتهایی ساقه قرار دارند صعتر هندی حبق ریحانی نازبویه، رزق روزی، رحمت، یکی از خطوط اسلامی، (تصوف) اثر ریاضت که در سالک پیدا شود نوری که به سبب تصفیه و ریاضت حاصل شده باشد
