کوتوال. (یادداشت مرحوم دهخدا). دژبان. قلعه دار: همانگه سوی دزبان کس فرستاد که بختم دوش درخواب آگهی داد. (ویس و رامین). بدیدی دز از دز فرودآمدی به دزبان بر از وی درود آمدی. نظامی. دزبانوی من ز دز گشاده دزبان وی از دز اوفتاده. نظامی (لیلی و مجنون ص 196). و رجوع به دژبان شود
کوتوال. (یادداشت مرحوم دهخدا). دژبان. قلعه دار: همانگه سوی دزبان کس فرستاد که بختم دوش درخواب آگهی داد. (ویس و رامین). بدیدی دز از دز فرودآمدی به دزبان بر از وی درود آمدی. نظامی. دزبانوی من ز دز گشاده دزبان وی از دز اوفتاده. نظامی (لیلی و مجنون ص 196). و رجوع به دژبان شود
پرورندۀ رز یعنی تاک انگور. (آنندراج) (انجمن آرا). محافظ باغ انگور. (فرهنگ فارسی معین). کرّام. (دهار). انگورکار. رزوان. (یادداشت مؤلف) : بیار آنچه به کردار دیده بود نخست روان روشن بستد بقهر از او رزبان رز آنچه قطرۀ اوگر فروچکد بزمین ضریر گوید چشم من است و مرده روان. ابوشکور بلخی (از انجمن آرا). از چرا ترسد ای شگفت از باد چو نترسد همی رز از رزبان. فرخی. رزبان ز بچگان رزان باز کرد پوست بی آنکه بچگان رزان را رسد زیان. فرخی. باز رزبان به کارد برد رز بچۀ نازنین کند قربان. فرخی. رفت رزبان چو رود تیر به پرتاب همی به رز اندر به شتاب از ره دولاب همی. منوچهری. رزبان تاختنی کرد بشهر از رز خویش در رز بست بزنجیر و به قفل از پس و پیش. منوچهری. رزبان شد بسوی رز به سحرگاهان کو دلش بود همیشه سوی رز خواهان. منوچهری. رزبان آمد و حلقوم همه بازبرید قطره ای خون بمثل از گلوی کس نچکید. منوچهری. ، باغبان. (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین) (از شعوری ج 2 ص 12) (برهان). گاه از رزبان مطلق باغبان اراده شود. ناطور. دخو. تاک نشان. (یادداشت مؤلف)
پرورندۀ رز یعنی تاک انگور. (آنندراج) (انجمن آرا). محافظ باغ انگور. (فرهنگ فارسی معین). کَرّام. (دهار). انگورکار. رزوان. (یادداشت مؤلف) : بیار آنچه به کردار دیده بود نخست روان روشن بستد بقهر از او رزبان رز آنچه قطرۀ اوگر فروچکد بزمین ضریر گوید چشم من است و مرده روان. ابوشکور بلخی (از انجمن آرا). از چرا ترسد ای شگفت از باد چو نترسد همی رز از رزبان. فرخی. رزبان ز بچگان رزان باز کرد پوست بی آنکه بچگان رزان را رسد زیان. فرخی. باز رزبان به کارد برد رز بچۀ نازنین کند قربان. فرخی. رفت رزبان چو رود تیر به پرتاب همی به رز اندر به شتاب از ره دولاب همی. منوچهری. رزبان تاختنی کرد بشهر از رز خویش در رز بست بزنجیر و به قفل از پس و پیش. منوچهری. رزبان شد بسوی رز به سحرگاهان کو دلش بود همیشه سوی رز خواهان. منوچهری. رزبان آمد و حلقوم همه بازبرید قطره ای خون بمثل از گلوی کس نچکید. منوچهری. ، باغبان. (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین) (از شعوری ج 2 ص 12) (برهان). گاه از رزبان مطلق باغبان اراده شود. ناطور. دخو. تاک نشان. (یادداشت مؤلف)
بانوی دز. ملکۀ دز. ملکۀ قلعه و حصار: لیلی نه که لعبت حصاری دزبانوی قلعۀ عماری. نظامی. او در آن دز چو بانوی سقلاب هیچ دزبانو آن ندیده به خواب. نظامی. دزبانوی من ز دز گشاده دزبان وی از دز اوفتاده. نظامی. چو گل بودم ملک بانوی سقلاب کنون دزبانوی شیشه م چو گلاب. نظامی
بانوی دز. ملکۀ دز. ملکۀ قلعه و حصار: لیلی نه که لعبت حصاری دزبانوی قلعۀ عماری. نظامی. او در آن دز چو بانوی سقلاب هیچ دزبانو آن ندیده به خواب. نظامی. دزبانوی من ز دز گشاده دزبان وی از دز اوفتاده. نظامی. چو گل بودم ملک بانوی سقلاب کنون دزبانوی شیشه م چو گلاب. نظامی
دهی است از دهستان زیر بخش خورموج شهرستان بوشهر، واقع در 102هزارگزی جنوب خاوری خورموج و دامنۀ کوه ریز، با 185 تن سکنه. آب آن از چشمه و چاه و راه آن مالرو است. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 7)
دهی است از دهستان زیر بخش خورموج شهرستان بوشهر، واقع در 102هزارگزی جنوب خاوری خورموج و دامنۀ کوه ریز، با 185 تن سکنه. آب آن از چشمه و چاه و راه آن مالرو است. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 7)
مرکّب از: در، باب + بان، پسوند حفاظت، حارس. حافظ. نگهبان در. قاپوچی. (ناظم الاطباء)، نگاهدارندۀ در. (از منتهی الارب)، آذن. بوّاب. (دهار)، ترّاع. حاجب. حدّاد. (منتهی الارب)، رزوبان. فیتق. (منتهی الارب)، بارسالار. سالاربار. و معرب آن دربان به فتح و یا به کسر دال است و جمع آن درابنه. (از اقرب الموارد) (از منتهی الارب)، و جوالیقی در المعرب آنرا به فتح و ضم و کسر دال ضبط کرده است. (المعرب ص 140)، راجع به دربان و حاجب خلفا در دربارهای اسلامی رجوع به تاریخ تمدن اسلامی جرجی زیدان ج 5 ص 138 شود: ز دربان نباید ترا بارخواست به نزد من آی آنگهی کت هواست. فردوسی. ز سرکش چو بشنید دربان شاه ز رامشگر تازه بربست راه. فردوسی. یکایک دل مرد گوهرفروش ز گفتار دربان برآمد بجوش. فردوسی. چو بگذشت یک روزگار اندرین پس آگاهی آمد به دربان ازین. فردوسی. قلون رفت تنها به درگاه اوی به دربان چنین گفت کای نامجوی. فردوسی. نگه کرد دربان برآراست جنگ زبان کرد گستاخ و دل کرد تنگ. فردوسی. ترا چه باید خواند ای بهار بی منت ترا چه دانم گفت ای بهشت بی دربان. فرخی. مهر و کینش مثل دو دربانند در دولت کنند باز و فراز. فرخی. دربان تو ای خواجه مرا دوش بغا گفت تنها نه مرا گفت، مرا گفت و ترا گفت. قطران. آن فرشتگان که از نور و روشنایی آفریده شده بودند، دربان و خازن بهشت گردانید. (قصص الانبیاء ص 17)، بر درگهش ز نادره بحر عروض یکّی امین دانا دربان کنم. ناصرخسرو. اگر به علم و بقا هیچ حاجتست ترا بسوی در بشتاب و بجوی دربان را. ناصرخسرو. ملک فرمانبر شیطان دریغ است ملک در خدمت دربان دریغ است. ناصرخسرو. به فعل خوب یزدانی به روی زشت اهریمن سلیمانی به پرده در، بدر بر دیو دربانش. ناصرخسرو. آباد بر آن شهر که وی باشد دربانش آباد بر آن کشتی کو باشد لنگر. ناصرخسرو. جاهل به مسند اندر و عالم برون در جوید به حیله راه و به دربان نمی رسد. رشید وطواط. یا ز دربان تندرست بپرس یا زسلطان ناتوان بشنو. خاقانی. بر در گهش که فرق فلک خاک خاک اوست دهر کهن به پهلوی دربان نو نشست. خاقانی. بود معن عرب و سیف یمن در کرم هندوی دربان اسد. خاقانی. از تحیر گشته چون زنجیر پیچان کان زمان بر در ایوان نه زنجیر ونه دربان دیده اند. خاقانی. گرچه خاقانی اهل حضرت نیست یاد دربانش هست دست افزار. خاقانی. بر خاک درت زکات دربان گنج زرشایگان ببینم. خاقانی. هم هندو کی بباید آخر بر درگه تو غلام و دربان. خاقانی. دهر دربان اوست بر خدمش ناوک ظلم کمتر اندازد. خاقانی. تابع فلک فرمانت را، دربان ملک ایوانت را سرهای بدخواهانت را، هم رمح تودار آمده. خاقانی. مرا در پیش تخت سلطان به حاجب و دربان حاجت نباشد. (سندبادنامه ص 108)، پیک دلی پیرو شیطان مباش شیر امیری سگ دربان مباش. نظامی. اشارت کرد بر دربان درگاه که دارم نامه ای نزدیکی شاه. نظامی. چون نمی یابند شاهان از وصالت ذره ای نیست ممکن کآن چنان ملکی به دربانی دهی. عطار. سگ و دربان چو یافتند غریب این گریبانش گیرد آن دامن. سعدی. خواستم تا بطریقی کفاف یاران مستخلص کنم، آهنگ خدمتش کردم دربانم رها نکرد. (گلستان سعدی)، بر در توفیق چه دربان چه میر در ره تحقیق چه کودک چه پیر. خواجو. ظلم و ستم گرچه ز دربان بود از اثر غفلت سلطان بود. خواجو. از دربان و خدم و حشم و اعیان. (انیس الطالبین ص 134)، مرا بیزار کرد از اهل دولت دیدن دربان به یک دیدن ز صد نادیدنی آزاد گردیدم. صائب. - امثال: دری که نداری دربان چه کنی. (جامع التمثیل)، - دربان فلک، کنایه از آفتاب. (برهان) (آنندراج)، - ، کنایه از ماه. (برهان) (آنندراج)
مُرَکَّب اَز: در، باب + بان، پسوند حفاظت، حارس. حافظ. نگهبان در. قاپوچی. (ناظم الاطباء)، نگاهدارندۀ در. (از منتهی الارب)، آذِن. بَوّاب. (دهار)، تَرّاع. حاجِب. حَدّاد. (منتهی الارب)، رزوبان. فَیْتَق. (منتهی الارب)، بارسالار. سالاربار. و معرب آن دربان به فتح و یا به کسر دال است و جمع آن دَرابنه. (از اقرب الموارد) (از منتهی الارب)، و جوالیقی در المعرب آنرا به فتح و ضم و کسر دال ضبط کرده است. (المعرب ص 140)، راجع به دربان و حاجب خلفا در دربارهای اسلامی رجوع به تاریخ تمدن اسلامی جرجی زیدان ج 5 ص 138 شود: ز دربان نباید ترا بارخواست به نزد من آی آنگهی کت هواست. فردوسی. ز سرکش چو بشنید دربان شاه ز رامشگر تازه بربست راه. فردوسی. یکایک دل مرد گوهرفروش ز گفتار دربان برآمد بجوش. فردوسی. چو بگذشت یک روزگار اندرین پس آگاهی آمد به دربان ازین. فردوسی. قلون رفت تنها به درگاه اوی به دربان چنین گفت کای نامجوی. فردوسی. نگه کرد دربان برآراست جنگ زبان کرد گستاخ و دل کرد تنگ. فردوسی. ترا چه باید خواند ای بهار بی منت ترا چه دانم گفت ای بهشت بی دربان. فرخی. مهر و کینش مثل دو دربانند در دولت کنند باز و فراز. فرخی. دربان تو ای خواجه مرا دوش بغا گفت تنها نه مرا گفت، مرا گفت و ترا گفت. قطران. آن فرشتگان که از نور و روشنایی آفریده شده بودند، دربان و خازن بهشت گردانید. (قصص الانبیاء ص 17)، بر درگهش ز نادره بحر عروض یکّی امین دانا دربان کنم. ناصرخسرو. اگر به علم و بقا هیچ حاجتست ترا بسوی در بشتاب و بجوی دربان را. ناصرخسرو. ملک فرمانبر شیطان دریغ است ملک در خدمت دربان دریغ است. ناصرخسرو. به فعل خوب یزدانی به روی زشت اهریمن سلیمانی به پرده در، بدر بر دیو دربانش. ناصرخسرو. آباد بر آن شهر که وی باشد دربانش آباد بر آن کشتی کو باشد لنگر. ناصرخسرو. جاهل به مسند اندر و عالم برون در جوید به حیله راه و به دربان نمی رسد. رشید وطواط. یا ز دربان تندرست بپرس یا زسلطان ناتوان بشنو. خاقانی. بر در گهش که فرق فلک خاک خاک اوست دهر کهن به پهلوی دربان نو نشست. خاقانی. بود معن عرب و سیف یمن در کرم هندوی دربان اسد. خاقانی. از تحیر گشته چون زنجیر پیچان کان زمان بر در ایوان نه زنجیر ونه دربان دیده اند. خاقانی. گرچه خاقانی اهل حضرت نیست یاد دربانش هست دست افزار. خاقانی. بر خاک درت زکات دربان گنج زرشایگان ببینم. خاقانی. هم هندو کی بباید آخر بر درگه تو غلام و دربان. خاقانی. دهر دربان اوست بر خدمش ناوک ظلم کمتر اندازد. خاقانی. تابع فلک فرمانت را، دربان ملک ایوانت را سرهای بدخواهانت را، هم رمح تودار آمده. خاقانی. مرا در پیش تخت سلطان به حاجب و دربان حاجت نباشد. (سندبادنامه ص 108)، پیک ِ دلی پیرو شیطان مباش شیر امیری سگ دربان مباش. نظامی. اشارت کرد بر دربان درگاه که دارم نامه ای نزدیکی شاه. نظامی. چون نمی یابند شاهان از وصالت ذره ای نیست ممکن کآن چنان ملکی به دربانی دهی. عطار. سگ و دربان چو یافتند غریب این گریبانش گیرد آن دامن. سعدی. خواستم تا بطریقی کفاف یاران مستخلص کنم، آهنگ خدمتش کردم دربانم رها نکرد. (گلستان سعدی)، بر در توفیق چه دربان چه میر در ره تحقیق چه کودک چه پیر. خواجو. ظلم و ستم گرچه ز دربان بود از اثر غفلت سلطان بود. خواجو. از دربان و خدم و حشم و اعیان. (انیس الطالبین ص 134)، مرا بیزار کرد از اهل دولت دیدن دربان به یک دیدن ز صد نادیدنی آزاد گردیدم. صائب. - امثال: دری که نداری دربان چه کنی. (جامع التمثیل)، - دربان فلک، کنایه از آفتاب. (برهان) (آنندراج)، - ، کنایه از ماه. (برهان) (آنندراج)
قلعه بان. کوتوال. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). حاکم قلعه. (ناظم الاطباء). نگاهبان دژ. قلعه بیگی. دژدار: دژ و گنج و دژبان سراسر تراست چو آیی چنان کت مراد و هواست. فردوسی. مرا گفت شو سوی دژبان بگوی که روز و شب آرام و خوشی مجوی. فردوسی. شوم سوی دژبان به پیغمبری نمایم بدو مهر و انگشتری. فردوسی. چو دژبان چنین گفتنیها شنید همه مهر انگشتری را بدید. فردوسی. کس آمد که دژبان این کوهسار ستاده ست بر در به امید بار. نظامی. ، در اصطلاح امروز نظامی هریک از افراد سازمان دژبانی. رجوع به دژبانی شود
قلعه بان. کوتوال. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). حاکم قلعه. (ناظم الاطباء). نگاهبان دژ. قلعه بیگی. دژدار: دژ و گنج و دژبان سراسر تراست چو آیی چنان کت مراد و هواست. فردوسی. مرا گفت شو سوی دژبان بگوی که روز و شب آرام و خوشی مجوی. فردوسی. شوم سوی دژبان به پیغمبری نمایم بدو مهر و انگشتری. فردوسی. چو دژبان چنین گفتنیها شنید همه مهر انگشتری را بدید. فردوسی. کس آمد که دژبان این کوهسار ستاده ست بر در به امید بار. نظامی. ، در اصطلاح امروز نظامی هریک از افراد سازمان دژبانی. رجوع به دژبانی شود
که زبان دو دارد. که دارای دو زبان است، مار و افعی. (ناظم الاطباء) ، که به دوزبان سخن گوید. ذواللسانین. ترجمان. مترجم، دوزبانه. که دارای دوتا زبانه باشد: نصل فتیق الشفرتین، پیکان دوزبان. صاحب دوزبان. صاحب دوزبانه. (یادداشت مؤلف) رجوع به دو زبانه شود: پیدا دورنگ او دوزبان کلک تو کند چون بر بیاض روم نگارد سواد زنگ. سوزنی. ، قلم و خامه. (ناظم الاطباء). قلم به سبب شکاف و شقی که در سر آن است: اگر دوزبان است نمام نیست درآن دوزبانیش عیبی مدان که او ترجمان زبان و دل است جز از دوزبان چون بود ترجمان. مسعودسعد. ، دوقول. که حرفش یک نیست. (یادداشت مؤلف) ، منافق. (ناظم الاطباء) (غیاث) (آنندراج). دورو. (یادداشت مؤلف). دورنگ. دوروی. دوسر. کنایه از منافق که ظاهرش خوب باشد و باطنش چنان نباشد. (آنندراج) : قلم دوزبان است و کاغذ دورو نباشند محرم در این سو زیان. کمال الدین اسماعیل. - دوزبان شدن، ریاکردن و نفاق کردن. (ناظم الاطباء)
که زبان دو دارد. که دارای دو زبان است، مار و افعی. (ناظم الاطباء) ، که به دوزبان سخن گوید. ذواللسانین. ترجمان. مترجم، دوزبانه. که دارای دوتا زبانه باشد: نصل فتیق الشفرتین، پیکان دوزبان. صاحب دوزبان. صاحب دوزبانه. (یادداشت مؤلف) رجوع به دو زبانه شود: پیدا دورنگ او دوزبان کلک تو کند چون بر بیاض روم نگارد سواد زنگ. سوزنی. ، قلم و خامه. (ناظم الاطباء). قلم به سبب شکاف و شقی که در سر آن است: اگر دوزبان است نمام نیست درآن دوزبانیش عیبی مدان که او ترجمان زبان و دل است جز از دوزبان چون بود ترجمان. مسعودسعد. ، دوقول. که حرفش یک نیست. (یادداشت مؤلف) ، منافق. (ناظم الاطباء) (غیاث) (آنندراج). دورو. (یادداشت مؤلف). دورنگ. دوروی. دوسر. کنایه از منافق که ظاهرش خوب باشد و باطنش چنان نباشد. (آنندراج) : قلم دوزبان است و کاغذ دورو نباشند محرم در این سو زیان. کمال الدین اسماعیل. - دوزبان شدن، ریاکردن و نفاق کردن. (ناظم الاطباء)
دهی است از دهستان مرکزی بیارجمند، شهرستان شاهرود. واقع در 18هزارگزی خاور بیار، با 400 تن سکنه. آب آن از چشمه و راه آن مالرو است. معدن مس دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 3)
دهی است از دهستان مرکزی بیارجمند، شهرستان شاهرود. واقع در 18هزارگزی خاور بیار، با 400 تن سکنه. آب آن از چشمه و راه آن مالرو است. معدن مس دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 3)
دهی است از بخش سرباز شهرستان ایرانشهر. واقع در 19 هزارگزی جنوب سرباز و کنار راه فرعی سرباز به فیروزآباد، با 200 تن سکنه. آب از رودخانه و راه آن مالرو است. اهالی این ده از طایفۀ سرباز هستند. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 8)
دهی است از بخش سرباز شهرستان ایرانشهر. واقع در 19 هزارگزی جنوب سرباز و کنار راه فرعی سرباز به فیروزآباد، با 200 تن سکنه. آب از رودخانه و راه آن مالرو است. اهالی این ده از طایفۀ سرباز هستند. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 8)
