- درکوشیدن (پَ خوَر / خُرْ دَ)
کوشیدن:
آنانکه به کار عقل درمی کوشند
هیهات که جمله گاونر می دوشند.
خیام.
رجوع به کوشیدن شود
آنانکه به کار عقل درمی کوشند
هیهات که جمله گاونر می دوشند.
خیام.
رجوع به کوشیدن شود
معنی درکوشیدن - جستجوی لغت در جدول جو
پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما
فراموش کردن، برای مثال نفرموشم ز دل یاد تو هرگز / نه روز رام نه روز هزاهز (فخرالدین اسعد - ۱۱۳)
(فَ مَ دَ)
لغت نامه دهخدا
تعالج. مروسیدن. معالجت. مساجات. مساجاه. (یادداشت مؤلف).
- با کسی یا چیزی واکوشیدن، ممارست. مزاوله. معالجه. (یادداشت مؤلف) : منازعه و نزاع، با کسی در چیزی واکوشیدن. احتکاک، با کسی واکوشیدن. (زوزنی)
- با کسی یا چیزی واکوشیدن، ممارست. مزاوله. معالجه. (یادداشت مؤلف) : منازعه و نزاع، با کسی در چیزی واکوشیدن. احتکاک، با کسی واکوشیدن. (زوزنی)
(شُ دَ)
لغت نامه دهخدا
شوریدن. شورش کردن. به جنب و جوش درآمدن و اعتراض کردن: برفتند و با غلامان گفتند جمله درشوریدند... و سوی اسب و سلاح شدند. (تاریخ بیهقی) ، بهم زدن. (یادداشت مرحوم دهخدا)
(پَ بِ پَ یِ کَ زَ دَ)
لغت نامه دهخدا
این ترکیب در عبارت ذیل منقول در سفرنامۀ رابینو آمده است و ظاهراً معنی ملتزم و متعهد کردن کسی به انجام عملی با بیم دادن به عذاب آن جهانی دارد: بر شرکاء رود خانه مذکوره واجب و لازم است به مقتضای شریعت مطهره که در حین قسمت نمودن آب و درک کشیدن آنچه حصۀ موقوفه است چیزی قاصی و منکسر نگردانند و از هول و فزع و عقوبت درک یاد کنند. (سفرنامۀ مازندران و استرآباد رابینو ص 51). رجوع به درک اصطلاح فقه) شود
(پَ کَ دَ)
لغت نامه دهخدا
در کوفتن. کوبیدن در. دق الباب کردن: مکوب در کسی را تا نکوبند درت را. (امثال و حکم). رجوع به در کوفتن شود
(تَ بَهْ تَ)
لغت نامه دهخدا
به درازا کشیدن. طول کشیدن. طول یافتن. زمانی دیر ادامه یافتن. دیرزمانی ادامه داشتن. (از یادداشت مؤلف) : ابومطیع... به درگاه آمده بود و وی بماند به جانب خانه نرفت چه شب دور کشیده بود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 122)
(مَ گُ تَ)
لغت نامه دهخدا
فراموشیدن. فراموش کردن. (یادداشت به خط مؤلف) :
که شهر و راه مینو رامفرموش
سخنهایم به گوش دلت بنیوش.
فخرالدین اسعد.
نفرموشم ز دل یاد تو هرگز
نه روز رزم و نه روز هزاهز.
فخرالدین اسعد.
رجوع به فراموشیدن شود
که شهر و راه مینو رامفرموش
سخنهایم به گوش دلت بنیوش.
فخرالدین اسعد.
نفرموشم ز دل یاد تو هرگز
نه روز رزم و نه روز هزاهز.
فخرالدین اسعد.
رجوع به فراموشیدن شود
(دِ گَ گو نَ / نِ گَ تَ)
لغت نامه دهخدا
به زیر کشیدن. به پایین کشیدن. (یادداشت بخط مؤلف) :
فروکشید گل سرخ روی بند از روی
برآورید گل مشکبوی سر ز تراش.
منوچهری.
، آشامیدن با ولع و بلعیدن. (یادداشت بخط مؤلف) :
ایدون فروکشی بخوشی آن می حرام
گویی که شیر مام ز پستان همی مکی.
کسائی مروزی.
، افکندن. انداختن. (یادداشت بخط مؤلف).
- لنگر فروکشیدن، لنگر انداختن. ماندن:
اگر نه عقل به مستی فروکشد لنگر
چگونه کشتی از این ورطۀبلا ببرد؟
حافظ.
، آزاد کردن و کشیدن و دراز کردن.
- پای فروکشیدن، پای دراز کردن بحال استراحت:
با تو زمین را سر بخشایش است
پای فروکش گه آسایش است.
نظامی.
، اقامت کردن و در جایی ماندن:
بتماشای هرات رفت در نظرش خوش آمد، آنجا فروکشید. (تاریخ گزیده)
فروکشید گل سرخ روی بند از روی
برآورید گل مشکبوی سر ز تراش.
منوچهری.
، آشامیدن با ولع و بلعیدن. (یادداشت بخط مؤلف) :
ایدون فروکشی بخوشی آن می حرام
گویی که شیر مام ز پستان همی مکی.
کسائی مروزی.
، افکندن. انداختن. (یادداشت بخط مؤلف).
- لنگر فروکشیدن، لنگر انداختن. ماندن:
اگر نه عقل به مستی فروکشد لنگر
چگونه کشتی از این ورطۀبلا ببرد؟
حافظ.
، آزاد کردن و کشیدن و دراز کردن.
- پای فروکشیدن، پای دراز کردن بحال استراحت:
با تو زمین را سر بخشایش است
پای فروکش گه آسایش است.
نظامی.
، اقامت کردن و در جایی ماندن:
بتماشای هرات رفت در نظرش خوش آمد، آنجا فروکشید. (تاریخ گزیده)
(مَ)
لغت نامه دهخدا
بجوشش آمدن و جوشیدن. (ناظم الاطباء). غلیان. فور. فوران. (ترجمان القرآن) :
بر اوج صعود خود بکوشد
از حد صعود برنجوشد.
نظامی.
تو سوز سینۀ مستان ندانی ای هشیار
چو آتشیت نباشد چگونه برجوشی.
سعدی.
بر اوج صعود خود بکوشد
از حد صعود برنجوشد.
نظامی.
تو سوز سینۀ مستان ندانی ای هشیار
چو آتشیت نباشد چگونه برجوشی.
سعدی.
(تَ)
لغت نامه دهخدا
تراویدن. (یادداشت مؤلف) :
تا مشک سیاه من سمن پوشیده ست
خون جگرم بدیده برجوشیده ست
شیری که بکودکی لبم نوشیده ست
اکنون ز بناگوشم برزوشیده ست.
عسجدی، مهار و آن ریسمانی است که در بینی گاو گذرانند، مهمیز. (آنندراج) (انجمن آرا) (برهان) (ناظم الاطباء) :
آنچه شیر از سروی اوست به بیم
و آنچه بینی شیر از اوست به برس.
سوزنی
تا مشک سیاه من سمن پوشیده ست
خون جگرم بدیده برجوشیده ست
شیری که بکودکی لبم نوشیده ست
اکنون ز بناگوشم برزوشیده ست.
عسجدی، مهار و آن ریسمانی است که در بینی گاو گذرانند، مهمیز. (آنندراج) (انجمن آرا) (برهان) (ناظم الاطباء) :
آنچه شیر از سروی اوست به بیم
و آنچه بینی شیر از اوست به برس.
سوزنی
(پَ کَ دَ)
لغت نامه دهخدا
پوشیدن. در بر کردن. بتن کردن. اکتساء. (المصادر زوزنی). لبس: دروقت بیامدم و جامه درپوشیدم و خری زین کرده بودند برنشستم و براندم. (تاریخ بیهقی). همگان سلاح درپوشیدند برآسوده نشستند و توکل بر خدای عزوجل کردند. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 81). مصلحت آن می نماید که امشب، جامه برسم مردمان این شهر درپوشی و به خانه او روی. (سندبادنامه ص 308).
کاین جامه حلالی است درپوش
با من به حلال زادگی کوش.
نظامی.
اویس گفت: پس مرقع پیغمبر به من دهید تا دعا کنم، ایشان مرقع به وی دادند و گفتند درپوش، پس دعاکن. گفت: صبر کنید تا حاجت خواهم. (تذکره الاولیای عطار). لباس پادشاهی بدر کرد و خرقۀ درویشی درپوشید. (مجالس سعدی ص 19).
چه زنار مغ در میانت چه دلق
که درپوشی از بهر پندار خلق.
سعدی.
سلاح درپوشید و بر اسب نشست. (تاریخ قم ص 259). اجتیاب، احتزام، درپوشیدن جامه. (تاج المصادر بیهقی). افتراء، پوستین درپوشیدن. (دهار). تدجج، درپوشیدن تمام سلاح را. (از منتهی الارب). تدرع، زره و مانند آن درپوشیدن. (المصادر زوزنی). تلبس، جامه درپوشیدن. کسوه، لباس، لبس، لبوس، هر چه درپوشند. (دهار). یلب، چیزی از دوال که بجای زره درپوشند. (دهار). و رجوع به پوشیدن شود، پنهان کردن. پوشیدن. نهان و مخفی کردن:
تو با این حسن نتوانی که روی از خلق درپوشی
که همچون آفتاب از جام و خور از جامه پیدائی.
سعدی
کاین جامه حلالی است درپوش
با من به حلال زادگی کوش.
نظامی.
اویس گفت: پس مرقع پیغمبر به من دهید تا دعا کنم، ایشان مرقع به وی دادند و گفتند درپوش، پس دعاکن. گفت: صبر کنید تا حاجت خواهم. (تذکره الاولیای عطار). لباس پادشاهی بدر کرد و خرقۀ درویشی درپوشید. (مجالس سعدی ص 19).
چه زنار مغ در میانت چه دلق
که درپوشی از بهر پندار خلق.
سعدی.
سلاح درپوشید و بر اسب نشست. (تاریخ قم ص 259). اجتیاب، احتزام، درپوشیدن جامه. (تاج المصادر بیهقی). افتراء، پوستین درپوشیدن. (دهار). تدجج، درپوشیدن تمام سلاح را. (از منتهی الارب). تدرع، زره و مانند آن درپوشیدن. (المصادر زوزنی). تلبس، جامه درپوشیدن. کسوه، لباس، لبس، لبوس، هر چه درپوشند. (دهار). یلب، چیزی از دوال که بجای زره درپوشند. (دهار). و رجوع به پوشیدن شود، پنهان کردن. پوشیدن. نهان و مخفی کردن:
تو با این حسن نتوانی که روی از خلق درپوشی
که همچون آفتاب از جام و خور از جامه پیدائی.
سعدی
(پَ جَ / جِ بَ یِ کَ زَ دَ)
لغت نامه دهخدا
جوشیدن. غوغا کردن. طغیان کردن. سر کشیدن. از هر سوی فرازآمدن: اگر این مرد خود برافتد خویشان و مردم وی (بودلف عجلی) خاموش نباشند و درجوشند و بسیار فتنه بپای شود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 170). رجوع به جوشیدن شود
(پَ دَ)
لغت نامه دهخدا
کشیدن. ساختن. برآوردن. محیط کردن. گرد چیزی درآوردن، چون دیوار و سور: حدود بخارادوازده فرسنگ است اندر دوازده فرسنگ و دیواری به گرد این همه در کشیده به یک باره. (حدود العالم). باکالیجار بترسید و سوری استوار گرد بر گرد شهر درکشید. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 133)، به درون سوی بردن. جمع کردن. بسوی داخل کشاندن. بدرون بردن.
- پای درکشیدن، مقیم گونه ای شدن. کناری گرفتن. دست از جنبش و حرکت برداشتن. به انزوا و خلوت نشینی گراییدن.
- ، به خویشتن نزدیک کردن. جمع کردن. گرد کردن:
خواست تا او پایهای من بگیرد در وداع
پایها زو درکشیدم دستها بر سر گرفت.
مسعودسعد.
- ، کناره گرفتن:
چو نانی هست و آبی پای درکش
که هست آزادطبعی کشوری خوش.
نظامی.
رجوع به پای درکشیدن شود.
- خویشتن درکشیدن، خود را جمع و دور کردن. خویشتن کنار بردن. خود را به سویی بردن:
بپیچید از او خویشتن درکشید
به دریادرون جست و شد ناپدید.
فردوسی.
- دامن درکشیدن، دامن کشیدن. اعراض و اجتناب کردن از چیزی. روی گرداندن. ذیل. (دهار). رجوع به این ترکیب ذیل دامن شود.
- دست درکشیدن، دست کشیدن. صرف نظر کردن. چشم پوشیدن:
من از این شغل درکشیدم دست
نیستم شاه بلکه شاه پرست.
نظامی.
ز ریحانی چنان چون درکشم دست
که دی مستور بود و این زمان مست.
نظامی.
- زبان درکشیدن، خاموش شدن. از سخن خودداری کردن:
بر جنیبت نشین عنان درکش
وز همه نیک و بد زبان درکش.
نظامی.
سخن پیدا بود سعدی که حدش تا کجا باشد
زبان درکش که موصوفت ندارد حد زیبائی.
سعدی.
صدف وار باید زبان درکشیدن
که وقتی که حاجت بود در چکانی.
سعدی.
زبان درکش ای مرد بسیار دان
که فردا قلم نیست بر بی زبان.
سعدی.
گفتا نگفتنی است سخن ورچه محرمی
درکش زبان و پرده نگه دار و می بنوش.
حافظ.
رجوع به درکشیدن در ردیف خود شود.
- سر از چیزی درکشیدن، دزدیدن سر و به کنار بردن:
سر از سنگ او پهلوان درکشید
از او رفت و شد در زمین ناپدید.
اسدی.
- سر درکشیدن، سر پائین آوردن. مقابل سر برکشیدن.
- ، سر برآوردن. تجاوز و دست اندازی و تاخت و تاز کردن: در راه نامۀ صاحب برید ری رسید که این جا تاش فراش حشمتی بزرگ نهاده است و پسر کاکو (علاءالدوله) و همگان که به اطراف سر درکشیدند... و طاهر دبیر شغل کدخدائی نیکو میراند و هیچ خللی نیست. (تاریخ بیهقی چ فیاض ص 361). رجوع به این ترکیب در ردیف خود شود.
- عنان درکشیدن، اسب بداشتن. متوقف ساختن اسب. از حرکت بازداشتن اسب:
بر جنیبت نشین عنان درکش
وز همه نیک و بد زبان درکش.
نظامی.
علم بفکن که عالم تنگنایست
عنان درکش که مرکب لنگ پایست.
نظامی.
رجوع به این ترکیب در ردیف خود شود.
، کشیدن. گرفتن. در آغوش گرفتن:
ماهی به کش درکش چو سیمین ستون
جامی به کف برنه چو زرین لگن.
فرخی.
، کنایه از نوشیدن و بسر کشیدن. (برهان) (آنندراج). آشامیدن. (ناظم الاطباء). شرب. (یادداشت مرحوم دهخدا). نوشیدن شراب و مانند آن. آشامیدن مایعی نسبهً بسیار به یک بار:
سه روز اندر آن سور می درکشید
نبد بر در گنج بند و کلید.
فردوسی.
بیارید پس گفت جام نبید
بیاد تهمتن به لب درکشید.
فردوسی.
بیامد در آن باغ و می درکشید
چو پاسی ز تیره شب اندرکشید.
فردوسی.
جهانجوی چون کار از آنگونه دید
سران را بیاورد و می درکشید.
فردوسی.
نیم جوشیده عصیر از سر خم
درکشیدن، که چنین است صواب.
منوچهری.
محبت در هشده هزار عالم کس را نیافته که یک شربت از او درکشد. (تذکرهالاولیاء عطار). بایزید جواب داد که من... آن دانم که اینجا مرد هست که در شبانروزی دریاهای ازل و ابد درمی کشد و نعره می زند. (تذکرهالاولیاء عطار).
دمادم شراب الم درکشند
اگرتلخ بینند دم درکشند.
سعدی.
بسیار سفر باید تا پخته شود خامی
صوفی نشود صافی تا درنکشد جامی.
سعدی.
گفته بودی با تو در خواهم کشیدن جام وصل
جرعه ای ناخورده شمشیر جفا برداشتی.
سعدی.
دمادم درکش ای سعدی شراب وصل و دم درکش
که با مستان مفلس درنگیرد زهد و پرهیزت.
سعدی.
در بزم عیش یک دو قدح درکش و برو
یعنی طمع مدار وصال مدام را.
حافظ.
کو کریمی که ز بزم طربش غمزده ای
جرعه ای در کشد و دفع خماری بکند.
حافظ.
لبش می بوسم و درمی کشم می
به آب زندگانی برده ام پی.
حافظ.
به درد و صاف ترا حکم نیست خوش درکش
که هر چه ساقی ما کرد عین الطافست.
حافظ.
گفتی ز سرّ عهد ازل نکته ای بگوی
آنگه بگویمت که دو پیمانه درکشم.
حافظ.
سرو من دمی بنشین خانه را گلستان کن
یک دو جام می درکش دور نوش گردان کن.
؟ (یادداشت مرحوم دهخدا).
ذأج، سخت بدم درکشیدن آب را. (از منتهی الارب)، چشیدن. (از ناظم الاطباء)، بلعیدن. فروبردن:
عالمی را لقمه کرد و درکشید
معده اش نعره زنان هل من مزید.
مولوی.
اژدها بد مکرفرعون عنود
مکر شاهان جهان را خورده بود
لیک از او فرعون تر آمد پدید
هم ورا هم مکر او را درکشید.
مولوی.
- به دم درکشیدن، به دم جذب کردن. با نفس به سوی خود کشانیدن و فروبردن:
چو آن شیر کپی ز کوهش بدید
فرود آمد او را به دم درکشید.
فردوسی.
همی پیل را درکشیدی به دم
دل خرم از یاد او شد دژم.
فردوسی.
اگر زآن دره سر یکی برکشد.
همان جایگه تان به دم درکشد.
اسدی.
، مقید کردن. بقید درآوردن:
گر از تو جعد خویش آشفته دیدم
به زنجیرش نگر چون درکشیدم.
نظامی.
، جذب. (یادداشت مرحوم دهخدا). جذب کردن. کشاندن. نزدیک کردن:
وین نخوت و حرص درکشیده
ناگه چو رسن سرت به چنبر.
ناصرخسرو.
از عمامه کمند کردندش
درکشیدند و بند کردندش.
نظامی.
تا ز ریاضت به مقامی رسی
کت به کسی درکشد این ناکسی.
نظامی.
چندان که ریش و گریبان بدست جوان افتاد بخود درکشید (ملاح را) و بی محابا کوفتن گرفت. (گلستان سعدی).
که ناچار چون درکشد ریسمان
برآرد صنم دست فریادخوان.
سعدی.
نه صاحبدلان دست برمی کشند.
که سررشته از غیب درمی کشند.
سعدی.
اغراق، کمان پردرکشیدن. (دهار). تجاذب، مخالجه، از یکدیگر درکشیدن. (دهار) (تاج المصادر بیهقی).
- به بر درکشیدن، در بر کردن. پوشیدن:
شب تیره جوشن به بر درکشید
سپه را سوی طیسفون برکشید.
فردوسی.
- دم درکشیدن، از دم زدن بازایستادن. نفس نزدن. ساکت و خاموش شدن:
اگر ربایم دم را ز هجو من درکش
وگر ربائی میگوی و هیچ گون ماسای.
سوزنی.
دمادم شراب الم درکشند
اگر تلخ بینند دم درکشند.
سعدی.
نصیحت گوی را از من بگو ای خواجه دم درکش.
که سیل از سر گذشت آنرا که می ترسانی از باران.
سعدی.
دمادم درکش ای سعدی شراب وصل و دم درکش
که با مستان مفلس درنگیرد زهد و پرهیزت.
سعدی.
- تنگ درکشیدن، استوار کردن و محکم کردن تنگ اسب بعزم حرکت:
چون برون کرد زو هماره (؟) و هنگ
درزمان درکشید محکم تنگ.
شهید.
، پایین کشیدن. فرود آوردن:
یکی را ز خاک سیه برکشد
یکی را ز تخت کیان درکشد.
فردوسی.
سپاه آنان را از تخت درکشد. (قصص الانبیاء ص 243).
این سفره ز پشت باردرکش
این پرده ز روی کار درکش.
نظامی.
، فروکشیدن. پوشانیدن. (یادداشت مرحوم دهخدا). به روی کشیدن:
هست در این بس کشی جامه ز تن برکشی
برکشی و درکشی بنده ترا بر چکاد.
منوچهری.
در حال لرزه بر منصور افتاد و دواج بر سر درکشید و بیهوش شد. (تذکرهالاولیاء عطار). استغشاء، جامه به سر درکشیدن. التحاف، به سر درکشیدن. (دهار). تنضید، درکشیدن جامه. (تاج المصادر بیهقی).
- به آستین درکشیدن بر چیزی، نوازش کردن با سر آستین: امام علی نقی به آستین مبارک از روی شفقت و لطف و نوازش بر سر و روی ایشان درمی کشید. (تاریخ قم ص 202).
- رو (روی) درکشیدن، پنهان شدن. مخفی گشتن. مختفی شدن. رفتن. دور شدن. رو پنهان کردن:
چو شب روی از ولایت در کشیدی
سپاه روز رایت برکشیدی.
نظامی.
چون حدیث روی شمس الدین رسید
شمس چارم آسمان رو درکشید.
مولوی.
ابوالفضل و برادر او ایشان آن مال را گذاردند و پنهان شدند... چون ابوالفضل و برادرش روی درکشیدند. (تجارب السلف).
چارۀ مظلوم نیست جز سپر انداختن
چون نتواند که روی در کشد از تیر او.
سعدی.
رجوع به رو (روی) درکشیدن شود.
- روی به خاک درکشیدن، مردن:
تو بی پسری صلاح دیدی
زآن روی به خاک درکشیدی.
نظامی.
- روی در نقاب تراب درکشیدن، مدفون شدن. (یادداشت مرحوم دهخدا). مردن. بخاک رفتن.
، محو نمودن. (برهان) (آنندراج). محو کردن. (ناظم الاطباء). نابود ساختن.
- قلم درکشیدن، محو کردن. باطل ساختن. نادیده انگاشتن:
ساقیا توبه را قلم درکش
بر در میکده علم برکش.
خاقانی.
قلم درکش به حرف دست سایم
که دست حرف گیران را نشایم.
نظامی.
قلم درکش بحرفی کآن هوا نیست
علم برکش به علمی کآن خدا نیست.
نظامی.
رجوع به این ترکیب درردیف خود شود، کشیدن. آلودن. آلوده کردن. اندودن:
سرمم ز غبار دوست درکش
نیلم ز نیاز دوست برکش.
نظامی.
، داخل کردن. فرو کردن.
- میل درکشیدن، میل کشیدن (به چشم). کور کردن. نابینا ساختن:
طبایع را یکایک میل درکش
بدین خوبی خرد را نیل درکش.
نظامی.
بباید درکشیدن میل را میل
که کس را کار برناید به تعجیل.
نظامی.
، برشته کشیدن ومنظوم ساختن. (ناظم الاطباء). برشته کردن. سلک. (از منتهی الارب). مروارید را به رشته درکشیدن. (یادداشت مرحوم دهخدا)، درهم کشیدن. (ناظم الاطباء). رد کردن. متصل کردن. جمع کردن. بهم آوردن:
وآنگه آن کیسه به کافور بینباری
درکشی سرش به ابریشم زنگاری.
منوچهری.
، رد کردن. گذراندن. عبور دادن. نوعی اتصال بوجود آوردن.
- مهار به بینی درکشیدن، فرمانبر کسی شدن:
وز این درکشیدن به بینی ّ خویش
ز بهر طمع این و آنرا مهار.
ناصرخسرو.
، داخل کردن. بردن. راندن. سوق دادن. جای دادن:
کاین بیکس را به عقد و پیوند
درکش به پناه آن خداوند.
نظامی.
، در خود بردن. فروبردن. داخل کردن: آب نیرو کرد و زنبیل با حکیم و آن جماعت درکشید. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 138)، حرکت دادن. براه افتادن. روی به جانبی آوردن. سوق دادن سپاه به جانبی. با سپاه به جانبی حرکت کردن: درکشید و به ری آمد و آنجا فرود آمد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 422). فضل همچنان جملۀ لشکر و حاشیت را گفت سوی بغداد باید رفت و برفتند... و فضل درکشید و به بغداد رفت. (تاریخ بیهقی ص 27). شب را درکشیدند و از راه و بیراه اسفراین به گرگان رفتند. (تاریخ بیهقی). از هزاراسب درکشیده دست بخون شسته تا وزیر و دبیر و ارکان دولت را... جمله بکشتند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 690) .، بستن. حمل کردن. بردن:
کمان را به بازو همی درکشید
گهی در بر و گاه بر سر کشید.
فردوسی.
، کشیدن. بیرون کشیدن. (ناظم الاطباء). اخراج. بیرون کردن. (یادداشت مرحوم دهخدا). جدا کردن. دور کردن: کتح، درکشیدن باد از کسی جامه را. (از منتهی الارب)، طول کشیدن. امتداد یافتن: آب را هیچ منفذ نبود و روزگارها درکشید و آن همچنان میافزودتا اردشیربن بابک بیامد. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 137)، رد نمودن. (برهان) (آنندراج). رد کردن و واپس دادن. (ناظم الاطباء). کناره گیری کردن. ترک کردن. دور شدن:
عشق غیرت کرد و زایشان درکشید
شد چنین خورشید زایشان ناپدید.
مولوی.
، آوردن. درآوردن. نام بردن. ذکر کردن. (از فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی) :
او عوان را در دعا درمی کشید
کز عوان او را چنان راحت رسید.
مولوی.
، کوتاه گشتن. (ناظم الاطباء)
- پای درکشیدن، مقیم گونه ای شدن. کناری گرفتن. دست از جنبش و حرکت برداشتن. به انزوا و خلوت نشینی گراییدن.
- ، به خویشتن نزدیک کردن. جمع کردن. گرد کردن:
خواست تا او پایهای من بگیرد در وداع
پایها زو درکشیدم دستها بر سر گرفت.
مسعودسعد.
- ، کناره گرفتن:
چو نانی هست و آبی پای درکش
که هست آزادطبعی کشوری خوش.
نظامی.
رجوع به پای درکشیدن شود.
- خویشتن درکشیدن، خود را جمع و دور کردن. خویشتن کنار بردن. خود را به سویی بردن:
بپیچید از او خویشتن درکشید
به دریادرون جست و شد ناپدید.
فردوسی.
- دامن درکشیدن، دامن کشیدن. اعراض و اجتناب کردن از چیزی. روی گرداندن. ذیل. (دهار). رجوع به این ترکیب ذیل دامن شود.
- دست درکشیدن، دست کشیدن. صرف نظر کردن. چشم پوشیدن:
من از این شغل درکشیدم دست
نیستم شاه بلکه شاه پرست.
نظامی.
ز ریحانی چنان چون درکشم دست
که دی مستور بود و این زمان مست.
نظامی.
- زبان درکشیدن، خاموش شدن. از سخن خودداری کردن:
بر جنیبت نشین عنان درکش
وز همه نیک و بد زبان درکش.
نظامی.
سخن پیدا بود سعدی که حدش تا کجا باشد
زبان درکش که موصوفت ندارد حد زیبائی.
سعدی.
صدف وار باید زبان درکشیدن
که وقتی که حاجت بود در چکانی.
سعدی.
زبان درکش ای مرد بسیار دان
که فردا قلم نیست بر بی زبان.
سعدی.
گفتا نگفتنی است سخن ورچه محرمی
درکش زبان و پرده نگه دار و می بنوش.
حافظ.
رجوع به درکشیدن در ردیف خود شود.
- سر از چیزی درکشیدن، دزدیدن سر و به کنار بردن:
سر از سنگ او پهلوان درکشید
از او رفت و شد در زمین ناپدید.
اسدی.
- سر درکشیدن، سر پائین آوردن. مقابل سر برکشیدن.
- ، سر برآوردن. تجاوز و دست اندازی و تاخت و تاز کردن: در راه نامۀ صاحب برید ری رسید که این جا تاش فراش حشمتی بزرگ نهاده است و پسر کاکو (علاءالدوله) و همگان که به اطراف سر درکشیدند... و طاهر دبیر شغل کدخدائی نیکو میراند و هیچ خللی نیست. (تاریخ بیهقی چ فیاض ص 361). رجوع به این ترکیب در ردیف خود شود.
- عنان درکشیدن، اسب بداشتن. متوقف ساختن اسب. از حرکت بازداشتن اسب:
بر جنیبت نشین عنان درکش
وز همه نیک و بد زبان درکش.
نظامی.
علم بفکن که عالم تنگنایست
عنان درکش که مرکب لنگ پایست.
نظامی.
رجوع به این ترکیب در ردیف خود شود.
، کشیدن. گرفتن. در آغوش گرفتن:
ماهی به کش درکش چو سیمین ستون
جامی به کف برنه چو زرین لگن.
فرخی.
، کنایه از نوشیدن و بسر کشیدن. (برهان) (آنندراج). آشامیدن. (ناظم الاطباء). شرب. (یادداشت مرحوم دهخدا). نوشیدن شراب و مانند آن. آشامیدن مایعی نسبهً بسیار به یک بار:
سه روز اندر آن سور می درکشید
نبد بر در گنج بند و کلید.
فردوسی.
بیارید پس گفت جام نبید
بیاد تهمتن به لب درکشید.
فردوسی.
بیامد در آن باغ و می درکشید
چو پاسی ز تیره شب اندرکشید.
فردوسی.
جهانجوی چون کار از آنگونه دید
سران را بیاورد و می درکشید.
فردوسی.
نیم جوشیده عصیر از سر خم
درکشیدن، که چنین است صواب.
منوچهری.
محبت در هشده هزار عالم کس را نیافته که یک شربت از او درکشد. (تذکرهالاولیاء عطار). بایزید جواب داد که من... آن دانم که اینجا مرد هست که در شبانروزی دریاهای ازل و ابد درمی کشد و نعره می زند. (تذکرهالاولیاء عطار).
دمادم شراب الم درکشند
اگرتلخ بینند دم درکشند.
سعدی.
بسیار سفر باید تا پخته شود خامی
صوفی نشود صافی تا درنکشد جامی.
سعدی.
گفته بودی با تو در خواهم کشیدن جام وصل
جرعه ای ناخورده شمشیر جفا برداشتی.
سعدی.
دمادم درکش ای سعدی شراب وصل و دم درکش
که با مستان مفلس درنگیرد زهد و پرهیزت.
سعدی.
در بزم عیش یک دو قدح درکش و برو
یعنی طمع مدار وصال مدام را.
حافظ.
کو کریمی که ز بزم طربش غمزده ای
جرعه ای در کشد و دفع خماری بکند.
حافظ.
لبش می بوسم و درمی کشم می
به آب زندگانی برده ام پی.
حافظ.
به درد و صاف ترا حکم نیست خوش درکش
که هر چه ساقی ما کرد عین الطافست.
حافظ.
گفتی ز سرّ عهد ازل نکته ای بگوی
آنگه بگویمت که دو پیمانه درکشم.
حافظ.
سرو من دمی بنشین خانه را گلستان کن
یک دو جام می درکش دور نوش گردان کن.
؟ (یادداشت مرحوم دهخدا).
ذأج، سخت بدم درکشیدن آب را. (از منتهی الارب)، چشیدن. (از ناظم الاطباء)، بلعیدن. فروبردن:
عالمی را لقمه کرد و درکشید
معده اش نعره زنان هل من مزید.
مولوی.
اژدها بد مکرفرعون عنود
مکر شاهان جهان را خورده بود
لیک از او فرعون تر آمد پدید
هم ورا هم مکر او را درکشید.
مولوی.
- به دم درکشیدن، به دم جذب کردن. با نفس به سوی خود کشانیدن و فروبردن:
چو آن شیر کپی ز کوهش بدید
فرود آمد او را به دم درکشید.
فردوسی.
همی پیل را درکشیدی به دم
دل خرم از یاد او شد دژم.
فردوسی.
اگر زآن دره سر یکی برکشد.
همان جایگه تان به دم درکشد.
اسدی.
، مقید کردن. بقید درآوردن:
گر از تو جعد خویش آشفته دیدم
به زنجیرش نگر چون درکشیدم.
نظامی.
، جذب. (یادداشت مرحوم دهخدا). جذب کردن. کشاندن. نزدیک کردن:
وین نخوت و حرص درکشیده
ناگه چو رسن سرت به چنبر.
ناصرخسرو.
از عمامه کمند کردندش
درکشیدند و بند کردندش.
نظامی.
تا ز ریاضت به مقامی رسی
کت به کسی درکشد این ناکسی.
نظامی.
چندان که ریش و گریبان بدست جوان افتاد بخود درکشید (ملاح را) و بی محابا کوفتن گرفت. (گلستان سعدی).
که ناچار چون درکشد ریسمان
برآرد صنم دست فریادخوان.
سعدی.
نه صاحبدلان دست برمی کشند.
که سررشته از غیب درمی کشند.
سعدی.
اغراق، کمان پردرکشیدن. (دهار). تجاذب، مخالجه، از یکدیگر درکشیدن. (دهار) (تاج المصادر بیهقی).
- به بر درکشیدن، در بر کردن. پوشیدن:
شب تیره جوشن به بر درکشید
سپه را سوی طیسفون برکشید.
فردوسی.
- دم درکشیدن، از دم زدن بازایستادن. نفس نزدن. ساکت و خاموش شدن:
اگر ربایم دم را ز هجو من درکش
وگر ربائی میگوی و هیچ گون ماسای.
سوزنی.
دمادم شراب الم درکشند
اگر تلخ بینند دم درکشند.
سعدی.
نصیحت گوی را از من بگو ای خواجه دم درکش.
که سیل از سر گذشت آنرا که می ترسانی از باران.
سعدی.
دمادم درکش ای سعدی شراب وصل و دم درکش
که با مستان مفلس درنگیرد زهد و پرهیزت.
سعدی.
- تنگ درکشیدن، استوار کردن و محکم کردن تنگ اسب بعزم حرکت:
چون برون کرد زو هماره (؟) و هنگ
درزمان درکشید محکم تنگ.
شهید.
، پایین کشیدن. فرود آوردن:
یکی را ز خاک سیه برکشد
یکی را ز تخت کیان درکشد.
فردوسی.
سپاه آنان را از تخت درکشد. (قصص الانبیاء ص 243).
این سفره ز پشت باردرکش
این پرده ز روی کار درکش.
نظامی.
، فروکشیدن. پوشانیدن. (یادداشت مرحوم دهخدا). به روی کشیدن:
هست در این بس کشی جامه ز تن برکشی
برکشی و درکشی بنده ترا بر چکاد.
منوچهری.
در حال لرزه بر منصور افتاد و دواج بر سر درکشید و بیهوش شد. (تذکرهالاولیاء عطار). استغشاء، جامه به سر درکشیدن. التحاف، به سر درکشیدن. (دهار). تنضید، درکشیدن جامه. (تاج المصادر بیهقی).
- به آستین درکشیدن بر چیزی، نوازش کردن با سر آستین: امام علی نقی به آستین مبارک از روی شفقت و لطف و نوازش بر سر و روی ایشان درمی کشید. (تاریخ قم ص 202).
- رو (روی) درکشیدن، پنهان شدن. مخفی گشتن. مختفی شدن. رفتن. دور شدن. رو پنهان کردن:
چو شب روی از ولایت در کشیدی
سپاه روز رایت برکشیدی.
نظامی.
چون حدیث روی شمس الدین رسید
شمس چارم آسمان رو درکشید.
مولوی.
ابوالفضل و برادر او ایشان آن مال را گذاردند و پنهان شدند... چون ابوالفضل و برادرش روی درکشیدند. (تجارب السلف).
چارۀ مظلوم نیست جز سپر انداختن
چون نتواند که روی در کشد از تیر او.
سعدی.
رجوع به رو (روی) درکشیدن شود.
- روی به خاک درکشیدن، مردن:
تو بی پسری صلاح دیدی
زآن روی به خاک درکشیدی.
نظامی.
- روی در نقاب تراب درکشیدن، مدفون شدن. (یادداشت مرحوم دهخدا). مردن. بخاک رفتن.
، محو نمودن. (برهان) (آنندراج). محو کردن. (ناظم الاطباء). نابود ساختن.
- قلم درکشیدن، محو کردن. باطل ساختن. نادیده انگاشتن:
ساقیا توبه را قلم درکش
بر در میکده علم برکش.
خاقانی.
قلم درکش به حرف دست سایم
که دست حرف گیران را نشایم.
نظامی.
قلم درکش بحرفی کآن هوا نیست
علم برکش به علمی کآن خدا نیست.
نظامی.
رجوع به این ترکیب درردیف خود شود، کشیدن. آلودن. آلوده کردن. اندودن:
سرمم ز غبار دوست درکش
نیلم ز نیاز دوست برکش.
نظامی.
، داخل کردن. فرو کردن.
- میل درکشیدن، میل کشیدن (به چشم). کور کردن. نابینا ساختن:
طبایع را یکایک میل درکش
بدین خوبی خرد را نیل درکش.
نظامی.
بباید درکشیدن میل را میل
که کس را کار برناید به تعجیل.
نظامی.
، برشته کشیدن ومنظوم ساختن. (ناظم الاطباء). برشته کردن. سلک. (از منتهی الارب). مروارید را به رشته درکشیدن. (یادداشت مرحوم دهخدا)، درهم کشیدن. (ناظم الاطباء). رد کردن. متصل کردن. جمع کردن. بهم آوردن:
وآنگه آن کیسه به کافور بینباری
درکشی سرش به ابریشم زنگاری.
منوچهری.
، رد کردن. گذراندن. عبور دادن. نوعی اتصال بوجود آوردن.
- مهار به بینی درکشیدن، فرمانبر کسی شدن:
وز این درکشیدن به بینی ّ خویش
ز بهر طمع این و آنرا مهار.
ناصرخسرو.
، داخل کردن. بردن. راندن. سوق دادن. جای دادن:
کاین بیکس را به عقد و پیوند
درکش به پناه آن خداوند.
نظامی.
، در خود بردن. فروبردن. داخل کردن: آب نیرو کرد و زنبیل با حکیم و آن جماعت درکشید. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 138)، حرکت دادن. براه افتادن. روی به جانبی آوردن. سوق دادن سپاه به جانبی. با سپاه به جانبی حرکت کردن: درکشید و به ری آمد و آنجا فرود آمد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 422). فضل همچنان جملۀ لشکر و حاشیت را گفت سوی بغداد باید رفت و برفتند... و فضل درکشید و به بغداد رفت. (تاریخ بیهقی ص 27). شب را درکشیدند و از راه و بیراه اسفراین به گرگان رفتند. (تاریخ بیهقی). از هزاراسب درکشیده دست بخون شسته تا وزیر و دبیر و ارکان دولت را... جمله بکشتند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 690) .، بستن. حمل کردن. بردن:
کمان را به بازو همی درکشید
گهی در بر و گاه بر سر کشید.
فردوسی.
، کشیدن. بیرون کشیدن. (ناظم الاطباء). اخراج. بیرون کردن. (یادداشت مرحوم دهخدا). جدا کردن. دور کردن: کتح، درکشیدن باد از کسی جامه را. (از منتهی الارب)، طول کشیدن. امتداد یافتن: آب را هیچ منفذ نبود و روزگارها درکشید و آن همچنان میافزودتا اردشیربن بابک بیامد. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 137)، رد نمودن. (برهان) (آنندراج). رد کردن و واپس دادن. (ناظم الاطباء). کناره گیری کردن. ترک کردن. دور شدن:
عشق غیرت کرد و زایشان درکشید
شد چنین خورشید زایشان ناپدید.
مولوی.
، آوردن. درآوردن. نام بردن. ذکر کردن. (از فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی) :
او عوان را در دعا درمی کشید
کز عوان او را چنان راحت رسید.
مولوی.
، کوتاه گشتن. (ناظم الاطباء)
نگهداشتن زمام مرکوب: سر منزل فراغت نتوان ز دست دادن ای ساروان فرو کش کاین ره کران ندارد. (حافظ 86) توضیح فروکش در بیت فوق بهمان معنی قف و انزل است درین بیت حافظ: احادیا لجمال الحبیب قف و انزل که نیست صبر جمیلم ز اشتیاق جمال، اقامت کردن در جایی ماندن
پایین کشیدن پایین انداختن، رکاب کشیدن حرکت کردن، بسر کشیدن نوشیدن شراب و مانند آن، جذب کردن، یا دم در کشیدن ساکت شدن، محو کردن نابود ساختن، با سپاه حرکت کردن
(درخشید درخشد خواهد درخشید بدرخش درخشنده درخشان درخشیده درخشش)، روشن شدن برق زدن، پرتو افکندن نور افکندن
