- دخشه
حرکت و صدا
معنی دخشه - جستجوی لغت در جدول جو
پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما
جای تنگ و تاریک، جایی که در زیرزمین درست کنند و جسد مرده را در آنجا بگذارند، سرداب، سردابه، خانۀ زیرزمینی، گور، برای مثال در این دخمه خفته است شداد عاد / کز او رنگ و رونق گرفت این سواد (نظامی۶ - ۱۱۱۲)
شراره، ریزۀ آتش که از زغال یا هیزم که در حال سوختن است جدا شود و به هوا بجهد، لخچه، جمره، ابیز، جذوه، سینجر، جرقّه، ضرمه، خدره، ایژک، ژابیژ، اخگر، جمر، بلک، آییژ، آلاوه، آتش پاره
(دُ شَ)
لغت نامه دهخدا
حاجت. (منتهی الارب). لزوم. (ناظم الاطباء). در اقرب الموارد به معنی لجاجت (اللجاجه) آمده و گوید ’فی طبعه درشه’، یعنی در طبع او لجاجتی است، ولی صاحب تاج العروس آن را ’حاجت’ نوشته و گوید ’درویش’ به معنی فقیر و حاجتمند اگر عربی باشد، مأخوذ از این کلمه است
(دِ لَ)
لغت نامه دهخدا
رنگی آمیخته در رنگی، آمیختن رنگی در رنگی، هو حسن الدخله، او نیکو روش است در کارهای خود. (منتهی الارب)
(خَ شَ)
لغت نامه دهخدا
خراش. (از آنندراج) (غیاث اللغات) (ازناظم الاطباء) : و این چشم زخمی بود بر چهرۀ اقبال و خدشه ای بر صفحات احوال او. (جهانگشای جوینی) و رخسار آمال را بعد از خدشات یأس و نومیدی آب باروی کار آمد. (جهانگشای جوینی) ، مجازاً شک و شبهه و گمان. (از غیاث اللغات) (از آنندراج) (ناظم الاطباء) ، ترس. خوف. هول. بیم. اندیشه. وهم. (ناظم الاطباء) ، عیب. (یادداشت بخط مؤلف) ، سوسه. (یادداشت بخط مؤلف). حقه، فریب. آنچه از صحت بر کنار باشد. یقال: بقلبه خدشه، بقلبه شی ٔ من الاذی. (یادداشت بخط مولف).
- خدشه بردار، سوسه بردار. چیزی که در آن تصور خلاف و برکناری از صحت رود
- خدشه بردار، سوسه بردار. چیزی که در آن تصور خلاف و برکناری از صحت رود
(دُ نَ)
لغت نامه دهخدا
تیرگی. (منتهی الارب) ، دارویی که دود کنند و بیمار را بدان دود دهند. عطری بود که بر آتش افکنند از بهرچشم بد. (اوبهی). دارویی خوشبو که خانه را بدان دودکنند. (منتهی الارب). آنچه آتش افکنند از عطریات. هرچه بر آتش افکنند. دخینه. (شعوری ج 1 ورق 452). ج، دخن. (مهذب الاسماء). عطری بود که بر آتش افکنند از بهر چشم بد. (حاشیۀ فرهنگ اسدی نخجوانی) :
چون برای سپهر برخوانند
شهداﷲ و دخنه برفکنند.
؟ (از حاشیۀ فرهنگ اسدی نخجوانی).
- ابودخنه، نام مرغی است. (آنندراج)
چون برای سپهر برخوانند
شهداﷲ و دخنه برفکنند.
؟ (از حاشیۀ فرهنگ اسدی نخجوانی).
- ابودخنه، نام مرغی است. (آنندراج)
(دَ مَ / مِ)
لغت نامه دهخدا
دخم. سردابه ای که جسد مردگان را در آنجا نهند. سردابۀ مردگان. (برهان). سرداب برای مرده. خانه یا سردابه که اموات در آن نهند. مقبره. اطاق زیرزمینی که برای دفن میت بکار رود. ناؤوس. (حاشیۀ برهان قاطع). آن ته خانه که کفار عجم مردگان را در آن نگاه میداشتند. (غیاث). کلمه دخمه در اوستا دخم و در پهلوی دخمک بمعنی داغگاه است یعنی محلی که مردگان را می سوزانند چه ریشه این کلمه (د گ) سوزانیدن است و کلمه ’داغ’ از همین ماده است، لابد ایرانیان در عهد باستان با هندوان در این عادت شرکت داشته اند و از خود اوستا مفهوم می شود که در قدیم ایرانیان لاشه مردگان را می سوزانیده اند و فردوسی در اشاره به این عادت قدیم می گوید:
همی هر کسی آتشی برفروخت
یکی خسته بست و یکی کشته سوخت.
(یشتها ج 1 گزارش پورداود ص 509).
دخمۀ بعضی از شاهان هخامنشی چون داریوش اول و جز او در نقش رستم درون مقبره است بر کمرۀ کوه و از دهلیز و اطاق پستی ترکیب شده است و در زمین آن نه قبر کنده اند. بعضی تصور می کنند که داریوش مبتکر این مقابر بوده است زمانیکه با کمبوجیه به مصر رفته بود بفکر افتاد که چنین مقبره ای بسازد و از این دخمه ها در ایران بسیار بوده است چنانکه در نقش رستم و در پاسارگاد نیز باقیماندۀ دخمه هست. (ایران باستان ج 2 ص 1178 و 1323 و 1601) :
پر از نور ایزد ببد دخمه ها
وز آلودگی پاک شد تخمه ها.
دقیقی.
همی گفت اگر دخمه زرین کنم
ز مشک سیه گردش آگین کنم.
فردوسی.
که این دخمه پر لاله باغ تو باد
کفن دشت شادی وراغ تو باد.
فردوسی.
ترا زندگانی نباشد به تخت
یکی دخمه بس کن که دوری ز بخت.
فردوسی.
به دخمه درون تخت زرین نهند
کله بر سرش عنبرآگین نهند.
فردوسی.
چو پردخت از آن دخمۀ ارجمند
ز بیرون بزد دارهای بلند.
فردوسی.
شد آن تاجور شاه با خاک جفت
ز خرم جهان دخمه بودش نهفت.
فردوسی.
همی گفت کاکنون چه سازم ترا
یکی دخمه چون برفرازم ترا.
فردوسی.
گشایم در دخمۀ شاه باز
بدیدار او آمدستم نیاز.
فردوسی.
سرانجام جز دخمۀ بی کفن
نیابم ازین مهتر انجمن.
فردوسی.
به دخمه درون بسکه تنها بدیم
اگر چند با برز و بالا بدیم.
فردوسی.
تو گفتی که از دخمه جویای نام
برآورده سر پور دستان سام.
فردوسی.
کنون دخمه را برنهادیم رخت
تو بسپار تابوت و بردار تخت.
فردوسی.
از آن دخمه و دار و از ماهیار
مکافات بدخواه و جانوسیار.
فردوسی.
چو بهرام گیتی به بهرام داد
پسر مر ورا دخمه آرام داد.
فردوسی.
در دخمه کردند سرخ و کبود
تو گفتی که بهرام هرگز نبود.
فردوسی.
و بر سر کوه دخمه ها عظیم کرده ست و عوام آنرا زندان باد می خوانند. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 127).
نگر که نام سری بر چنین سری ننهی
که گنبد هوسست این و دخمۀ سودا.
خاقانی.
خاکی رخ چو کاه بخونابه گل کنید
دیوار دخمه را به گل و که برآورید.
خاقانی.
وی روضۀ بوستان دولت
در دخمۀ پادشات جویم.
خاقانی.
و آنگاه به دخمه سر فروکرد
می گفت و همی گریست از درد.
نظامی.
درین دخمه خفتست شداد عاد
کزو رنگ و رونق گرفت این سواد.
نظامی.
خرم آن باشد که گویی تخمه ام
یاسقیم و خستۀ این دخمه ام.
مولوی.
گر بگویم شمه ای زان زخمه ها
جانها سر برزند از دخمه ها.
مولوی.
به دخمه درآمد پس ازچند روز
که بر وی بگرید بزاری و سوز.
سعدی (بوستان).
سردارخاندان حسین و حسن که هست
روز عدوش تیره تر از دخمۀ یزید.
سیف الدین اسفرنگی.
شهید عشق را در دخمۀ کافر گر اندازی
ملک تسبیح سازد از تبرک استخوانش را.
سنجرکاشی.
اگر به دخمۀ زابلستانیان بمثل
کسی به خنجر و شمشیر او کشد تمثال.
وحشی بافقی.
- دخمۀ آسمان، تنگنای فلک:
بر مرده دلان به صور آهی
این دخمۀ آسمان شکستم.
خاقانی.
- دخمۀ اردشیر، گور خانه اردشیر:
خروشان شود دخمۀ اردشیر
که نشنید کس شاه در آبگیر.
فردوسی.
- دخمۀ ارض، کنایه از تنگنای خاک:
گشت چو جنت ز نور قبۀ چرخ از نجوم
شد چو جهنم به وصف دخمۀ ارض از دخان.
خاقانی.
- دخمۀ پیروزه وطا، کنایه از آسمانست:
می نوش کن و جرعه بر این دخمه فشان زانک
دل مرده در این دخمۀ پیروزه وطایی.
خاقانی.
- دخمۀ چرخ، دخمۀ آسمان:
در دخمۀ چرخ مردگانند
زین جادوی دخمه بان مرا بس.
خاقانی.
بدرند از سماع دخمۀ چرخ
سخره بر دخمه بان کنند همه.
خاقانی.
- دخمۀ دارا، گور خانه دارا:
در فلک صوت جرس زنگل نباشان است
که خروشیدنش از دخمۀ دارا شنوند.
خاقانی.
- دخمۀ زندانیان، کنایه از آسمان است. (برهان).
- ، کنایه از زمین است. (انجمن آرا) :
گرنه درین دخمۀ زندانیان
بی تبش است آتش روحانیان.
نظامی.
- دخمۀ عاد، گور خانه عاد. مقبرۀعاد:
بر انداختم دخمۀ عاد را
گشادم در قصر شداد را.
نظامی.
- دخمۀ فریدون، گور خانه فریدون. گویند در استخر جاییست بدین نام معروف که آنرا خانه زردشت گویند و بعضی کعبۀ زردشت گفته اند. (انجمن آرا).
- دخمۀ فیروزه، دخمۀ زندانیان. کنایه از آسمان است. (برهان).
- دخمۀ نوشیروان، گور خانه نوشیروان: دخمۀ نوشیروان و طلسماتی که ساخته اند داستانی دراز است چنانکه درآن باب قدما رسالۀ جداگانه مرقوم نموده اند. (تذکره مرآه الخیال ص 286).
- دخمۀ یزدگرد، گور خانه یزدگرد. مقبرۀ یزدگرد:
همه پاک در پارس گردآمدند
بر دخمۀ یزدگرد آمدند.
فردوسی.
- با دخمه جفت بادی، در مقام نفرین، مرگ بر تو باد:
چو گفتند با رستم ایرانیان
که هستی تو زیبای تخت کیان
یکی بانگ برزد بر آنکس که گفت
که با دخمۀ تنگ بادی تو جفت.
فردوسی.
- در دخمه شدن، مردن:
چو در دخمه شد نامور شاه گرد
تو گفتی که بخشش ز گیتی ببرد.
فردوسی.
چو در دخمه شد شهریار جهان
وز ایران برفتند گریان مهان.
فردوسی.
- هفت دخمۀ خضرا، هفت آسمان:
آب حیات نوشد پس خاک مردگان
بر روی هفت دخمۀ خضرا برافکند.
خاقانی.
، گور خانه گبران. (صحاح الفرس) (فرهنگ اسدی) (برهان) (غیاث). گورستان مغان و آن خانه بی در باشد. ناووس. (حاشیۀ برهان). نااوس. (برهان). ستودان. استودان. آنجا که گبران مرده بنهند. (از مهذب الاسماء). گورستان زردشتیان. جایگاهی که مربع شکافته باشند و بر زیر آن پوشش از سغ کرده و نردبان در آن نهاده چون گبران بمیرند تابوت سازند و در آن نهند. (شرفنامۀ منیری) :
هر که را رهبری کلاغ کند
بیگمان دل به دخمه داغ کند.
عنصری.
، صندوق موتی عموماً. (برهان). صندوق که جسد مردگان در آن نهند. صندوق مرده در گورستان. (از اوبهی) ، گنبد که بر سر قبر کنند به مجاز. (از آنندراج). گنبدی که بر سر گور راست کنند. (شرفنامۀ منیری) ، مجازاً خانه تنگ و تاریک.
- دخمه چاله، جایی تنگ و تاریک.
، چیزی که شتر به وقت مستی از دهان بیرون می آورد و آنرا به عربی شقشقه خوانند. (برهان). اما گمان می رود که کلمه ’دبه’ (صحیح ریه) را به تحریف دخمه خوانده باشد
همی هر کسی آتشی برفروخت
یکی خسته بست و یکی کشته سوخت.
(یشتها ج 1 گزارش پورداود ص 509).
دخمۀ بعضی از شاهان هخامنشی چون داریوش اول و جز او در نقش رستم درون مقبره است بر کمرۀ کوه و از دهلیز و اطاق پستی ترکیب شده است و در زمین آن نه قبر کنده اند. بعضی تصور می کنند که داریوش مبتکر این مقابر بوده است زمانیکه با کمبوجیه به مصر رفته بود بفکر افتاد که چنین مقبره ای بسازد و از این دخمه ها در ایران بسیار بوده است چنانکه در نقش رستم و در پاسارگاد نیز باقیماندۀ دخمه هست. (ایران باستان ج 2 ص 1178 و 1323 و 1601) :
پر از نور ایزد ببد دخمه ها
وز آلودگی پاک شد تخمه ها.
دقیقی.
همی گفت اگر دخمه زرین کنم
ز مشک سیه گردش آگین کنم.
فردوسی.
که این دخمه پر لاله باغ تو باد
کفن دشت شادی وراغ تو باد.
فردوسی.
ترا زندگانی نباشد به تخت
یکی دخمه بس کن که دوری ز بخت.
فردوسی.
به دخمه درون تخت زرین نهند
کله بر سرش عنبرآگین نهند.
فردوسی.
چو پردخت از آن دخمۀ ارجمند
ز بیرون بزد دارهای بلند.
فردوسی.
شد آن تاجور شاه با خاک جفت
ز خرم جهان دخمه بودش نهفت.
فردوسی.
همی گفت کاکنون چه سازم ترا
یکی دخمه چون برفرازم ترا.
فردوسی.
گشایم در دخمۀ شاه باز
بدیدار او آمدستم نیاز.
فردوسی.
سرانجام جز دخمۀ بی کفن
نیابم ازین مهتر انجمن.
فردوسی.
به دخمه درون بسکه تنها بدیم
اگر چند با برز و بالا بدیم.
فردوسی.
تو گفتی که از دخمه جویای نام
برآورده سر پور دستان سام.
فردوسی.
کنون دخمه را برنهادیم رخت
تو بسپار تابوت و بردار تخت.
فردوسی.
از آن دخمه و دار و از ماهیار
مکافات بدخواه و جانوسیار.
فردوسی.
چو بهرام گیتی به بهرام داد
پسر مر ورا دخمه آرام داد.
فردوسی.
در دخمه کردند سرخ و کبود
تو گفتی که بهرام هرگز نبود.
فردوسی.
و بر سر کوه دخمه ها عظیم کرده ست و عوام آنرا زندان باد می خوانند. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 127).
نگر که نام سری بر چنین سری ننهی
که گنبد هوسست این و دخمۀ سودا.
خاقانی.
خاکی رخ چو کاه بخونابه گل کنید
دیوار دخمه را به گل و که برآورید.
خاقانی.
وی روضۀ بوستان دولت
در دخمۀ پادشات جویم.
خاقانی.
و آنگاه به دخمه سر فروکرد
می گفت و همی گریست از درد.
نظامی.
درین دخمه خفتست شداد عاد
کزو رنگ و رونق گرفت این سواد.
نظامی.
خرم آن باشد که گویی تخمه ام
یاسقیم و خستۀ این دخمه ام.
مولوی.
گر بگویم شمه ای زان زخمه ها
جانها سر برزند از دخمه ها.
مولوی.
به دخمه درآمد پس ازچند روز
که بر وی بگرید بزاری و سوز.
سعدی (بوستان).
سردارخاندان حسین و حسن که هست
روز عدوش تیره تر از دخمۀ یزید.
سیف الدین اسفرنگی.
شهید عشق را در دخمۀ کافر گر اندازی
ملک تسبیح سازد از تبرک استخوانش را.
سنجرکاشی.
اگر به دخمۀ زابلستانیان بمثل
کسی به خنجر و شمشیر او کشد تمثال.
وحشی بافقی.
- دخمۀ آسمان، تنگنای فلک:
بر مرده دلان به صور آهی
این دخمۀ آسمان شکستم.
خاقانی.
- دخمۀ اردشیر، گور خانه اردشیر:
خروشان شود دخمۀ اردشیر
که نشنید کس شاه در آبگیر.
فردوسی.
- دخمۀ ارض، کنایه از تنگنای خاک:
گشت چو جنت ز نور قبۀ چرخ از نجوم
شد چو جهنم به وصف دخمۀ ارض از دخان.
خاقانی.
- دخمۀ پیروزه وطا، کنایه از آسمانست:
می نوش کن و جرعه بر این دخمه فشان زانک
دل مرده در این دخمۀ پیروزه وطایی.
خاقانی.
- دخمۀ چرخ، دخمۀ آسمان:
در دخمۀ چرخ مردگانند
زین جادوی دخمه بان مرا بس.
خاقانی.
بدرند از سماع دخمۀ چرخ
سخره بر دخمه بان کنند همه.
خاقانی.
- دخمۀ دارا، گور خانه دارا:
در فلک صوت جرس زنگل نباشان است
که خروشیدنش از دخمۀ دارا شنوند.
خاقانی.
- دخمۀ زندانیان، کنایه از آسمان است. (برهان).
- ، کنایه از زمین است. (انجمن آرا) :
گرنه درین دخمۀ زندانیان
بی تبش است آتش روحانیان.
نظامی.
- دخمۀ عاد، گور خانه عاد. مقبرۀعاد:
بر انداختم دخمۀ عاد را
گشادم در قصر شداد را.
نظامی.
- دخمۀ فریدون، گور خانه فریدون. گویند در استخر جاییست بدین نام معروف که آنرا خانه زردشت گویند و بعضی کعبۀ زردشت گفته اند. (انجمن آرا).
- دخمۀ فیروزه، دخمۀ زندانیان. کنایه از آسمان است. (برهان).
- دخمۀ نوشیروان، گور خانه نوشیروان: دخمۀ نوشیروان و طلسماتی که ساخته اند داستانی دراز است چنانکه درآن باب قدما رسالۀ جداگانه مرقوم نموده اند. (تذکره مرآه الخیال ص 286).
- دخمۀ یزدگرد، گور خانه یزدگرد. مقبرۀ یزدگرد:
همه پاک در پارس گردآمدند
بر دخمۀ یزدگرد آمدند.
فردوسی.
- با دخمه جفت بادی، در مقام نفرین، مرگ بر تو باد:
چو گفتند با رستم ایرانیان
که هستی تو زیبای تخت کیان
یکی بانگ برزد بر آنکس که گفت
که با دخمۀ تنگ بادی تو جفت.
فردوسی.
- در دخمه شدن، مردن:
چو در دخمه شد نامور شاه گرد
تو گفتی که بخشش ز گیتی ببرد.
فردوسی.
چو در دخمه شد شهریار جهان
وز ایران برفتند گریان مهان.
فردوسی.
- هفت دخمۀ خضرا، هفت آسمان:
آب حیات نوشد پس خاک مردگان
بر روی هفت دخمۀ خضرا برافکند.
خاقانی.
، گور خانه گبران. (صحاح الفرس) (فرهنگ اسدی) (برهان) (غیاث). گورستان مغان و آن خانه بی در باشد. ناووس. (حاشیۀ برهان). نااوس. (برهان). ستودان. استودان. آنجا که گبران مرده بنهند. (از مهذب الاسماء). گورستان زردشتیان. جایگاهی که مربع شکافته باشند و بر زیر آن پوشش از سغ کرده و نردبان در آن نهاده چون گبران بمیرند تابوت سازند و در آن نهند. (شرفنامۀ منیری) :
هر که را رهبری کلاغ کند
بیگمان دل به دخمه داغ کند.
عنصری.
، صندوق موتی عموماً. (برهان). صندوق که جسد مردگان در آن نهند. صندوق مرده در گورستان. (از اوبهی) ، گنبد که بر سر قبر کنند به مجاز. (از آنندراج). گنبدی که بر سر گور راست کنند. (شرفنامۀ منیری) ، مجازاً خانه تنگ و تاریک.
- دخمه چاله، جایی تنگ و تاریک.
، چیزی که شتر به وقت مستی از دهان بیرون می آورد و آنرا به عربی شقشقه خوانند. (برهان). اما گمان می رود که کلمه ’دبه’ (صحیح ریه) را به تحریف دخمه خوانده باشد
(دِ لَ / دُ لَ / دَ لَ)
لغت نامه دهخدا
راز و نهانی و باطن کار و نیت مرد و نهانی او: دخلهالرجل. (منتهی الارب). دخلت: به خبث نخله و فساد دخله و رجس اعتقاد و قبح الحاد موصوف و معروف به ود. (ترجمه تاریخ یمینی)
(دَ لَ)
لغت نامه دهخدا
دهیست بسیارخرما. (منتهی الارب). یاقوت گوید دهی است که به فراوانی خرما موصوف شده است و گمان میکنم به بحرین باشد. (معجم البلدان)
(دَ شَ)
لغت نامه دهخدا
دانه ای است کوچکتر از سنگخوار که خالها دارد، یا مرغی است که خالها دارد. (از منتهی الارب) (از اقرب الموارد)
(دُ تَ / تِ)
لغت نامه دهخدا
دوخته. دو چیز بهم متصل شده بوسیلۀ خیاطت یامیخ. خیاطت کرده. (جهانگیری). مخفف دوخته است که خیاطت کرده باشد. (برهان) (آنندراج) (لغت محلی شوشتر) ، دوشیده. (برهان) (آنندراج) :
سرانجام چون شیر او دخته شد
زن و مرد از آن کار پردخته شد.
فردوسی (از جهانگیری)
سرانجام چون شیر او دخته شد
زن و مرد از آن کار پردخته شد.
فردوسی (از جهانگیری)
یک دانه ارزن، تیرگی ، دود بوی آنچه برای خوشبوی کردن خانه دود کنند، آوازه خوان سرخ
