یکی از فلاسفۀ مشائین که در قرن یکم قبل از میلاد میزیسته و گویند او کتب ارسطو را پس از یکصد و سی سال که در سردابی مدفون و مجهول و متروک مانده بود از بعض اخلاف ارسطو و تئوفرسطوس به دست آورده و با جهد و سعی انتشار داد و در کتب عرب این نام را ابلیخن و ابلیخون نیز آورده اند
یکی از فلاسفۀ مشائین که در قرن یکم قبل از میلاد میزیسته و گویند او کتب ارسطو را پس از یکصد و سی سال که در سردابی مدفون و مجهول و متروک مانده بود از بعض اخلاف ارسطو و تئوفرسطوس به دست آورده و با جهد و سعی انتشار داد و در کتب عرب این نام را ابلیخن و ابلیخون نیز آورده اند
نشو و نما و فزونی اندامها باشد از همه سو. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). نمو کردن. (ناظم الاطباء). دراز شدن چنانکه در گیاه و امثال آن. نشاء. (ترجمان القرآن). بالش. نشو و نما. (از ذخیرۀ خوارزمشاهی) (فرهنگ نظام). گوالیدن. رشد. رستن. روییدن. (فرهنگ اسدی). قد کشیدن. و آن اعم است از افزودن خواه از جانب قامت و خواه از جانب تن. ستبری. رستن و به کمال گرائیدن و رشد کردن باشد و بزرگ شدن و گسترش یافتن و فزونی گرفتن از گیاه و جانور و انسان و جز آن. از جهت تبیین معنی و تفکیک و تمییز مفهوم، شواهد و ترکیبات مربوط به هردسته جداگانه آورده شده است: 1- شواهد رستنی ها: به پالیز بلبل بنالد همی گل از نالۀ او ببالد همی. فردوسی. چون لاله در آن خدمت فرخنده همی خند چون سرو در آن دولت پاینده همی بال. فرخی. بنالد مرغ باخوشی ببالد مورد با کشی بگرید ابر با معنی بخندد برق بی معنی. منوچهری. القصه در این جهان چو بید مجنون می بالم و در ترقی معکوسم. (منسوب به ابوسعید ابی الخیر). نارون، درختی باشد سخت و بیشتر راست بالد. (از لغت فرس اسدی). هرچند چنار تو همی بالد آهنگر او همی زند اره. ناصرخسرو. گفتم که اعتدال نبندد هوا مزاج گفتا ز نفس نامیه بالد همی شجر. ناصرخسرو. بسان عرعر در بوستان ملک ببال بسان خورشید از آسمان عمر بتاب. مسعودسعد. [جورا] هر کجا بیندازی بر آید و زودتر از همه دانه ها بالد. (نوروزنامه). هنگام بهارست و نهال اکنون بالد زیبد که در آن روضۀ فرخنده ببالی. سوزنی. بس نبالدگیابنی که کژست بس نپرد کبوتری که ترست. خاقانی. و هرگز موی او نبالیدی. (از تذکره الاولیاء عطار). مرغ نالیدن گرفت و مرغ بالیدن گرفت مرغ شد زی مرغزار و مرغ شد پر مرغ زار. قاآنی. صیحان، بالیدن و دراز شدن خرمابن. اهتزاز، بالیدن گیاه. اغلیلاب، بالیدن گیاه و در هم پیچیدن آن. زکاء، بالیدن کشت. (منتهی الارب). - دراز بالیدن، بسیار طولانی شدن شاخ درخت و گیاه: و بسبب آنکه نبات او (لبلاب) دراز ببالد او را حبل المساکین نیز گویند. (ترجمه صیدلۀ ابوریحان ذیل لبلاب). 2- شواهد در حیوان و انسان: ابراهیم به یک روز چندان ببالیدی و بزرگ شدی که کودکی دیگر به یک ماه نشدی. (ترجمه طبری بلعمی). هر کودک که از مادر بزادی با جامه بودی و آن جامه با وی همی بالیدی. (ترجمه طبری بلعمی). چو رستم ببالید و بفراخت یال دل از شادمانی بپرداخت زال. فردوسی. بپوشند پیراهن بدتنی ببالند با کیش اهریمنی. فردوسی. ببالید و آمدش هنگام شوی یکی خویش بد مر ورا نامجوی. فردوسی. ببالید [شیروی] بر سان سرو سهی همی بود با زیب و با فرهی. فردوسی. ببالید [فریدون] بر سان سرو سهی همی تافت زو فر شاهنشهی. فردوسی. شاها هزار سال به عز اندرون بزی و آنگه هزار سال به ملک اندرون ببال. عنصری. چو بالید و سالش ده و پنج شد بزرگی وفرهنگ را گنج شد. اسدی. ببالید و چون سرو بالا گرفت هنرمندی و نام والا گرفت. اسدی. تنت از ره طبع بالد همی به جان از ره دانش خویش بال. ناصرخسرو. و حیوان جوان و آنکه در وقت بالیدن باشد زودگوارتر از پیر باشد. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). تا چنانکه خواهد بالید (اندام) ببالد و تمام شود و این بالیدن و فزودن را به تازی نشوء و نما گویند و بباید دانستن که نشوء و نما فزونی و بالیدن اندامها باشد از همه سو. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). ... اندر میان شلوارم پیرهن پیرهن همی بالید. رشید وطواط. فقع، بالیدن کودک و جنبیدن. تطبیخ، بالیدن کودک. (منتهی الارب). شبابه، شباب، بالیدن کودک. (دهار) (تاج المصادر بیهقی). - بالیدن گرفتن، بزرگ شدن. نمو کردن. افزونی گرفتن. بزرگ شدن از همه جوانب. گسترش یافتن از همه سو: نوری دیدم که پدید آمد و چون درخت خرما بالیدن گرفت. (تاریخ سیستان). - بر بالیدن، نشو. نشاءه. (تاج المصادر بیهقی). 3- شواهد در غیر گیاه و حیوان: ببالید کوه آبها بردمید سر رستنی سوی بالا کشید. فردوسی. از امروز تا سال هشتاد و پنج بکاهدش رنج و ببالدش گنج. فردوسی. روشنائی اندر تن ماه ببالد تا به میانگاه مشرق و مغرب رسد. (التفهیم ص 82). بعد از آن سنگ همی بالید. (در خواب بخت النصر) و بزرگ همی شد تا روی زمین پر گشت. (مجمل التواریخ و القصص). از آن زمان که من او را مثل زدم به سپهر سپهر یک سر و گردن ز فخر بالیده. ظهیر فاریابی. ، ضربت و زخم با کف دست بر سر زدن. (یادداشت مؤلف). ضربتی که با کف گشاده بر میان سر کسی زنند. (یادداشت مؤلف). با دست بر سرکسی زدن. (فرهنگ نظام) : و در قدیم زدن بر آستین به نشانۀ توهین و تخفیف. (یادداشت مؤلف) : رویش نبیند ایچ و قضا را چو بیندش بامش بر آستین و لتش بر قفا زند. خطیری
نشو و نما و فزونی اندامها باشد از همه سو. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). نمو کردن. (ناظم الاطباء). دراز شدن چنانکه در گیاه و امثال آن. نشاء. (ترجمان القرآن). بالش. نشو و نما. (از ذخیرۀ خوارزمشاهی) (فرهنگ نظام). گوالیدن. رشد. رستن. روییدن. (فرهنگ اسدی). قد کشیدن. و آن اعم است از افزودن خواه از جانب قامت و خواه از جانب تن. ستبری. رستن و به کمال گرائیدن و رشد کردن باشد و بزرگ شدن و گسترش یافتن و فزونی گرفتن از گیاه و جانور و انسان و جز آن. از جهت تبیین معنی و تفکیک و تمییز مفهوم، شواهد و ترکیبات مربوط به هردسته جداگانه آورده شده است: 1- شواهد رستنی ها: به پالیز بلبل بنالد همی گل از نالۀ او ببالد همی. فردوسی. چون لاله در آن خدمت فرخنده همی خند چون سرو در آن دولت پاینده همی بال. فرخی. بنالد مرغ باخوشی ببالد مورد با کشی بگرید ابر با معنی بخندد برق بی معنی. منوچهری. القصه در این جهان چو بید مجنون می بالم و در ترقی معکوسم. (منسوب به ابوسعید ابی الخیر). نارون، درختی باشد سخت و بیشتر راست بالد. (از لغت فرس اسدی). هرچند چنار تو همی بالد آهنگر او همی زند اره. ناصرخسرو. گفتم که اعتدال نبندد هوا مزاج گفتا ز نفس نامیه بالد همی شجر. ناصرخسرو. بسان عرعر در بوستان ملک ببال بسان خورشید از آسمان عمر بتاب. مسعودسعد. [جورا] هر کجا بیندازی بر آید و زودتر از همه دانه ها بالد. (نوروزنامه). هنگام بهارست و نهال اکنون بالد زیبد که در آن روضۀ فرخنده ببالی. سوزنی. بس نبالدگیابنی که کژست بس نپرد کبوتری که ترست. خاقانی. و هرگز موی او نبالیدی. (از تذکره الاولیاء عطار). مرغ نالیدن گرفت و مرغ بالیدن گرفت مرغ شد زی مرغزار و مرغ شد پر مرغ زار. قاآنی. صیحان، بالیدن و دراز شدن خرمابن. اهتزاز، بالیدن گیاه. اغلیلاب، بالیدن گیاه و در هم پیچیدن آن. زکاء، بالیدن کشت. (منتهی الارب). - دراز بالیدن، بسیار طولانی شدن شاخ درخت و گیاه: و بسبب آنکه نبات او (لبلاب) دراز ببالد او را حبل المساکین نیز گویند. (ترجمه صیدلۀ ابوریحان ذیل لبلاب). 2- شواهد در حیوان و انسان: ابراهیم به یک روز چندان ببالیدی و بزرگ شدی که کودکی دیگر به یک ماه نشدی. (ترجمه طبری بلعمی). هر کودک که از مادر بزادی با جامه بودی و آن جامه با وی همی بالیدی. (ترجمه طبری بلعمی). چو رستم ببالید و بفراخت یال دل از شادمانی بپرداخت زال. فردوسی. بپوشند پیراهن بدتنی ببالند با کیش اهریمنی. فردوسی. ببالید و آمدش هنگام شوی یکی خویش بد مر ورا نامجوی. فردوسی. ببالید [شیروی] بر سان سرو سهی همی بود با زیب و با فرهی. فردوسی. ببالید [فریدون] بر سان سرو سهی همی تافت زو فر شاهنشهی. فردوسی. شاها هزار سال به عز اندرون بزی و آنگه هزار سال به ملک اندرون ببال. عنصری. چو بالید و سالش ده و پنج شد بزرگی وفرهنگ را گنج شد. اسدی. ببالید و چون سرو بالا گرفت هنرمندی و نام والا گرفت. اسدی. تنت از ره طبع بالد همی به جان از ره دانش خویش بال. ناصرخسرو. و حیوان جوان و آنکه در وقت بالیدن باشد زودگوارتر از پیر باشد. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). تا چنانکه خواهد بالید (اندام) ببالد و تمام شود و این بالیدن و فزودن را به تازی نشوء و نما گویند و بباید دانستن که نشوء و نما فزونی و بالیدن اندامها باشد از همه سو. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). ... اندر میان شلوارم پیرهن پیرهن همی بالید. رشید وطواط. فقع، بالیدن کودک و جنبیدن. تطبیخ، بالیدن کودک. (منتهی الارب). شبابه، شباب، بالیدن کودک. (دهار) (تاج المصادر بیهقی). - بالیدن گرفتن، بزرگ شدن. نمو کردن. افزونی گرفتن. بزرگ شدن از همه جوانب. گسترش یافتن از همه سو: نوری دیدم که پدید آمد و چون درخت خرما بالیدن گرفت. (تاریخ سیستان). - بر بالیدن، نشو. نشاءه. (تاج المصادر بیهقی). 3- شواهد در غیر گیاه و حیوان: ببالید کوه آبها بردمید سر رُستنی سوی بالا کشید. فردوسی. از امروز تا سال هشتاد و پنج بکاهدش رنج و ببالدش گنج. فردوسی. روشنائی اندر تن ماه ببالد تا به میانگاه مشرق و مغرب رسد. (التفهیم ص 82). بعد از آن سنگ همی بالید. (در خواب بخت النصر) و بزرگ همی شد تا روی زمین پر گشت. (مجمل التواریخ و القصص). از آن زمان که من او را مثل زدم به سپهر سپهر یک سر و گردن ز فخر بالیده. ظهیر فاریابی. ، ضربت و زخم با کف دست بر سر زدن. (یادداشت مؤلف). ضربتی که با کف گشاده بر میان سر کسی زنند. (یادداشت مؤلف). با دست بر سرکسی زدن. (فرهنگ نظام) : و در قدیم زدن بر آستین به نشانۀ توهین و تخفیف. (یادداشت مؤلف) : رویش نبیند ایچ و قضا را چو بیندش بامش بر آستین و لتش بر قفا زند. خطیری
ابلّیخون. رجوع به ابالیخن شود، و فردوسی گاهی ابلیس گفته و از آن اهرمن دین زردشتی اراده کرده است: شنیدی همانا که کاوس شاه بفرمان ابلیس گم کرد راه. فردوسی. بترسیم کو (کیخسرو) همچو کاوس شاه شود کژّ و دیوش بپیچد ز راه بگفتند با زال و رستم که شاه بگفتار ابلیس گم کرده راه. فردوسی. ، در فارسی گاه همزۀ مکسورۀ ابلیس را در ضرورت سقط کرده اند و بلیس گفته اند: آن بلیس از خمر خوردن دور بود مست بود او از تکبر وز جحود. مولوی. گفت اگر دیو است من بخشیدمش ور بلیسی کرد من پوشیدمش. مولوی. آن بلیس از ننگ و عار کمتری خویشتن افکند در صد ابتری. مولوی. پرهنر را هم اگر چه شد نفیس کم پرست و عبرتی گیر از بلیس. مولوی. آن بلیس از جان از آن در پرده بود یک نشد با جان که عضو مرده بود. مولوی. آن امیر از حال بنده بی خبر که نبودش جز بلیسانه نظر. مولوی. - مثل ابلیس از لاحول گریختن، سخت از چیزی احتراز کردن. - امثال: مکر زن ابلیس دید و بر زمین بینی کشید، فسون و نیرنگ زنان بسیار باشد
اَبِلّیخون. رجوع به ابالیخن شود، و فردوسی گاهی ابلیس گفته و از آن اهرمن دین زردشتی اراده کرده است: شنیدی همانا که کاوس شاه بفرمان ابلیس گم کرد راه. فردوسی. بترسیم کو (کیخسرو) همچو کاوس شاه شود کژّ و دیوش بپیچد ز راه بگفتند با زال و رستم که شاه بگفتار ابلیس گم کرده راه. فردوسی. ، در فارسی گاه همزۀ مکسورۀ ابلیس را در ضرورت سقط کرده اند و بلیس گفته اند: آن بلیس از خمر خوردن دور بود مست بود او از تکبر وز جحود. مولوی. گفت اگر دیو است من بخشیدمش ور بلیسی کرد من پوشیدمش. مولوی. آن بلیس از ننگ و عار کمتری خویشتن افکند در صد ابتری. مولوی. پرهنر را هم اگر چه شد نفیس کم پرست و عبرتی گیر از بلیس. مولوی. آن بلیس از جان از آن در پرده بود یک نشد با جان که عضو مرده بود. مولوی. آن امیر از حال بنده بی خبر که نبودش جز بلیسانه نظر. مولوی. - مثل ابلیس از لاحول گریختن، سخت از چیزی احتراز کردن. - امثال: مکر زن ابلیس دید و بر زمین بینی کشید، فسون و نیرنگ زنان بسیار باشد
ابن عساکر دمشقی. احمد بن هبه الله و بعضی کنیت او را ابوالفضل گفته اند. رجوع به ابن عساکر ابوالیمن... شود او راست: اتحاف الزائر و اطراف المقیم و المسافر
ابن عساکر دمشقی. احمد بن هبه الله و بعضی کنیت او را ابوالفضل گفته اند. رجوع به ابن عساکر ابوالیمن... شود او راست: اتحاف الزائر و اطراف المقیم و المسافر
