مغز استخوان. (غیاث) (منتهی الارب) (آنندراج) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد) (از محیط المحیط) ، عامه نخاع را گویند. (از محیط المحیط) ، مغزسر. (منتهی الارب) (غیاث) (آنندراج) (از اقرب الموارد). مغز سر و دماغ. (ناظم الاطباء). اغلب دماغ را نیز مخ نامند. (از محیط المحیط). مرکز اعصاب موجودات ذی فقار که در استخوان سر جای دارد و در انسان بسیار گسترش یافته و بصورت دو نیمکره است که دارای پیچیدگی های فراوان است. (از لاروس). قسمت قدامی و فوقانی سلسلۀ اعصاب (دماغ) است و درشت ترین و مهمترین قسمت آن می باشد. تمام آثار خارجی بواسطۀ اعصاب حسی و حواس پنجگانه به مخ میرسد و از مخ اوامر حرکتی ارادی بوسیلۀ اعصاب حرکتی به جهازات عضلانی میرود. بعلاوه مخ مرکز حافظه و هوش و فکر می باشد. سطح تحتانی مخ موسوم به قاعده مغز است که بطور غیرمنظم مسطح و روی اشکوب فوقانی و میانی جمجمه قرار داردو در عقب مخچه را می پوشاند و بوسیلۀ چادر مخچه (مغز) و مخچه از هم جدا هستند. سطح فوقانی یا تحدب مغز به سقف جمجمه مجاور است. مغز بطور کلی بیضوی شکل است و انتهای بزرگ آن به طرف عقب متوجه می باشد. حجم مغز یا مخ انسان نسبت به تمام حیوانات زیادتر است و قطر قدامی و خلفی آن به تقریب 16 سانتی متر و قطر عرضی آن 14 سانتی متر و بلندی آن 12 سانتی متر است. وزن تقریبی و متوسط مخ انسان در مردان حدود 1100 گرم و در زنان 1000 گرم است. مخ بوسیلۀ شیار عمیقی که در خط وسط است به نام ’شیار بین نیم کره ای’ به دو نصفۀ متقارن، موسوم به نیم کرۀ مغزی تقسیم می شود. این شیار در قسمت قدام و خلف تا قاعده مغز امتداد دارد ولی دروسط تیغۀ افقی مادۀ سفید و خاکستری وجود دارد که یک نیم کره را به نیم کرۀ دیگر وصل می کند و آن را رابط بزرگ بین نیم کره ای می نامند. هر یک از نیم کره های مغزی دارای حفرۀ اپاندیم است که به بطن طرفی موسوم است. بطن های طرفی با مغز واسطه ای که در پایین رابطه هاقرار دارد ارتباط دارند. نیم کره های مغزی را مغز راست و مغز چپ نامند. هر نیم کره دارای سه سطح خارجی و داخلی و تحتانی است. و رجوع به کالبدشناسی توصیفی کتاب پنجم قسمت دوم صص 108- 176 و مغز شود: بعره را ای گنده مغز گنده مخ زیر بینی بنهی و گوئی که اخ. مولوی (مثنوی). ولا یسرق الکلب السروق نعالنا ولا تنتفی المخ الذی فی الجماجم. (از محیط المحیط). - بی مخ، در عرف عام به معنی متهور و بی عقل و کسی است که به استقبال خطر می رود. این کلمه بصورت لقب به اشخاص خاصه جاهلان و لوطیان داده می شود و مترادف آن بی کله است به معنی متهور وشجاع. (از فرهنگ لغات عامیانۀ جمال زاده). ، پیه چشم. (از منتهی الارب) (آنندراج) (از اقرب الموارد) (از ناظم الاطباء) (از محیط المحیط) ، میانۀ هر چیزی. ج، مخاخ، مخخه. (منتهی الارب) (اقرب الموارد) (آنندراج) (ناظم الاطباء) ، خالص. (منتهی الارب) (آنندراج) (از اقرب الموارد). خالص هرچیزی. (از ناظم الاطباء) ، مجازاً خلاصۀ هر چیز را گویند. (غیاث). مغز. لبالب: اهدناالصراط المستقیم، عین عبادت است و مخ طاعت. (کشف الاسرار ج 1 ص 45). میان سلطان با عامی فرق ننهند و مخ و مقصود سخن نویسند. (جهانگشای جوینی). - مخ الذر، چیزی که وجود ندارد. (از دزی، ج 2 ص 572). - مخ السمک،مادۀ سفید و نرمی که در امعاء ماهی نر وجود دارد. (از دزی ج 2 ص 572)
