گرده. (دهار) (منتهی الارب). گرده که عضو درونی معروف است. (آنندراج). گرده و قلیه. (ناظم الاطباء). لغت عربی است به فارسی گرده و به هندی نیز همین نامند به اصفهانی قلوه و به ترکی بوکرک نامند. (مخزن الادویه). گرده. قلوه. کلوه. غلوه. ج، کلی ً وکلیات. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). هر یک از دو عضو لوبیایی شکل که عضو مترشح دستگاه ادراری را بوجود می آورند و به نام قلوه و گرده نیز خوانده می شوند. در اصطلاح پزشکی، دو عضو لوبیایی شکل که عبارت از دو غدۀ مترشح ادراراند و در عمق شکم در طرفین ستون فقرات محاذی دوازدهمین مهرۀ پشتی و اولین و دومین مهره های کمری و در زیر حجاب حاجز و عصب پردۀ صفاق شکم قرار گرفته اند. دندۀ دوازدهم قفسۀ سینه از عقب و وسط هر کلیه می گذرد. طول هر کلیه 12 سانتیمتر و عرض آن 6 سانتیمتر و وزن متوسط آن 150 گرم است. هر کلیه در عمق شکم به واسطۀ غلافی لیفی از چربی احاطه شده است. کلیۀ راست به واسطۀ فشار کبد کمی پایین تر از کلیۀ چپ است. هر کلیه به طور قائم قرار دارد و دارای یک سطح خلفی و یک سطح قدامی و یک کنار خارجی محدب و یک کنار داخلی است که مجاور عروق بزرگ می باشد. کنار داخلی کلیۀ چپ مجاور آئورت است. کنار داخلی کلیۀ راست مجاور ورید اجوف تحتانی است و به علاوه در وسط کنار داخلی ناف کلیه قرار دارد. شریان و ورید کلیوی و مجاری خارج کننده ادرار نیزدر این قسمت واقعاند. هر کلیه دارای قطب تحتانی و قطب فوقانی است در روی قطب فوقانی کپسول فوق کلیوی قرار دارد. این کسپول ترشح آدرنالین می کند که برای فشارخون لازم است سطح قدامی کلیۀ راست مجاور کبد و زاویۀ راست قولون و قسمت دوم رودۀ اثناعشر است. سطح قدامی کلیۀ چپ مجاور لوزالمعده و زاویۀ چپ قولون و معده و طحال می باشد. اگر مقطع قایمی از کلیه تهیه کنیم، مشاهده می شود که کلیه از دو قسمت ساخته شده: یکی مرکزی و دیگری مادۀ محیطی، و اگر از ناف کلیه به درون کلیه برویم ابتدا شکاف عمیقی به نام سینوس کلیوی مشاهده می شود که عروق و اعصاب در این قسمت واقعاند. مادۀ مرکزی کلیه از هرمهایی تشکیل شده موسوم به اهرام مالپیقی. عده این اهرام در هر کلیه بین 8 تا 12 عدد است و قاعده اهرام به طرف محیط کلیه و رأس به طرف سینوس کلیوی است که برجسته است و این برجستگی ها را پاپی می گویند. در سرهر پاپی عده زیادی سوراخ مشاهده می شود که ادرار ازآن سوراخها تراوش می کند. مادۀ محیطی اولاً تشکیل شده از عده ای اهرام کوچک که از طرف قاعده بر روی اهرام مالپیقی قرار دارند به طوری که برای هر هرم مالپیقی 400 عدد از اهرام کوچک موجود است که با نام هرمهای فرن خوانده می شوند. ثانیاًدر بین اهرام فرن تا مادۀ محیطی کلیه، دانه های ریزقرمز رنگی وجود دارند که آنها را دانه های مالپیقی خوانند. باید دانست که مادۀ محیطی بین اهرام مالپیقی نیز پایین می آید و موسوم است به ستونهای برتن. نسج کلیه اصولاً از لوله های ادراری تشکیل یافته، هر لولۀ ادراری از یک دانۀ مالپیقی درست شده که دارای یک کپسول دو لایه است و این کپسول را کپسول بومن نامند. در داخل کپسول بومن عروق شعریۀ شریانی مثل کلاف نیز قرار دارند. بعد از کپسول بومن لولۀ پیچ خورده ای است که دنباله اش لوله ای شبیه به حرف U لاتینی است و به نام قوس هنله موسوم است. قسمت انتهایی قوس هنله به توسط قطعۀ خمیده یا واسطه به لوله های راستی منتهی می شود که به نام لولۀ بلینی موسوم است. همین لوله ها هستند که سوراخشان در رأس پاپی ها باز می شود. (فرهنگ فارسی معین) : یوحنا گوید که کلیه سرد است وخشک و غذاش بد بود و از همه جانوران کلیۀ بره بهتر است. (الابنیه، عن حقایق الادویه چ دانشگاه ص 289). ورجوع به فیزیولوژی، تألیف کاتوزیان ج 2 صص 6-29 شود
