چاهی است نزدیک خانه کعبه شرفها الله. (منتهی الارب) (آنندراج) (ناظم الاطباء) (از غیاث) (از شرفنامۀ منیری) (از اقرب الموارد) (از برهان). و بمعنی آب آن چاه نیز آمده. (آنندراج). نام چشمه یا چاهی است نزدیک کعبه که با سودن پای اسماعیل پسر ابراهیم صلوات الله علیهما بر زمین بگشاد. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : از برکت تو دولت تو گشت پدیدار از پای سماعیل پدید آمد زمزم. فرخی. بسان چاه زمزم است چشم من که کعبۀ و حوش شد سرای او. منوچهری. یکی چون چشمۀ زمزم، دوم چون زهرۀ ازهر سیم چون چنگ بوالحارث چهارم دست بویحیی. منوچهری. اگر فضل رسول از رکن و زمزم جمله برخیزد یکی سنگی بود رکن ویکی شوراب چه زمزم. ناصرخسرو. وز بیم تشنگی قیامت همیشه تو در آرزوی قطرگکی آب زمزمی. ناصرخسرو. زمزم اگر ز ابها چه پاکتر است پاکتر از زمزم است ازار مرا. ناصرخسرو. این ناخوش و خوار و همچو خونست وآن خوش و عزیز همچو زمزم. ناصرخسرو. به زمزم و عرفات و حطیم و رکن و مقام به عمره و حجر و مروه و صفا و منی. ادیب صابر. آب وی آب زمزم و کوثر خاک وی جمله عنبر و کافور. (از کلیله و دمنه). او کعبۀ علوم و کف و کلک مجلسش بودندزمزم و حجرالاسود و مقام. خاقانی. کعبۀ ما طرف خم، زمزم ما درد خام مصحف ما خط جام، سبحۀ ما نام صبح. خاقانی. چند یاد کعبه و زمزم کنی خاقانیا باده ده کز کعبه آزاد و ز زمزم فارغیم. خاقانی. ای جنت انس را تو کوثر وی کعبه قدس را تو زمزم. خاقانی. هر آن کس کو از این یک جرعه نوشید مر او را کعبه و زمزم نباشد. عطار. آب انگور نکو خور، که مباح است و حلال آب زمزم نخوری بد، که حرامت باشد. ابن یمین. چنان با نیک و بد سر کن که بعد از مردنت عرفی مسلمانت به زمزم شوید و هندو بسوزاند. عرفی. طوف و سعی حرم عشق نیاورده بجای تشنۀ زمزم آن چاه زنخدان گشتم. نظیری (از آنندراج). - امثال: به چاه زمزم شاشیدن، برای کسب شهرت عملی قبیح مرتکب شدن. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). - زمزم آتش فشان، کنایه از آفتاب عالمتاب. (برهان) (آنندراج) (از انجمن آرا) (شرفنامۀ منیری) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ رشیدی). زمزم رسن ور. (فرهنگ رشیدی). - زمزم افشان، اشک ریزان. گریه کنان: مصطفی کعبه ست و مهر کتف او سنگ سیاه هر کس از بحر کف او زمزم افشان آمده. خاقانی. تا خیال کعبه نقش دیدۀ جان دیده اند دیده را از شوق کعبه زمزم افشان دیده اند. خاقانی. رجوع به ترکیب بعد شود. - زمزم افشاندن، یعنی گریه کردن. (فرهنگ رشیدی). بانگ زدن و گریه کردن. (ناظم الاطباء). رجوع به ترکیب قبل و ترکیب زمزم فشان شود. - زمزم رسن، آفتاب. (ناظم الاطباء). رجوع به ترکیب بعد شود. - زمزم فشان، زمزم افشان. اشک ریزان: نظاره در تو چشم ملایک، که چشم تو دیده جمال کعبه و زمزم فشان شده. خاقانی. رجوع به ترکیبهای زمزم افشان و زمزم افشاندن، معجم البلدان، حبیب السیر چ خیام ج 1 ص 288، 296، عقد الفرید و عیون الاخبار، نزهه القلوب ج 3، تاریخ اسلام ص 30، 45، مزدیسنا، الموشح و امتاع، تاریخ گزیده، مجمل التواریخ و القصص و دزی ج 1 ص 603 شود
