یا استان کس یا استان کو. جزیره مستطیل و تنگی است در بحرالجزائر مقابل ساحل جنوب غربی آناطولی در دهانۀ خلیج مستطیل معروف به استانکوی کورفزی. از شمال شرقی بسوی جنوب غربی بین 36 درجه و 40 دقیقه و 36 درجه و 55 دقیقۀ عرض شمالی و 24درجه و 36 دقیقه و 15 ثانیه و 25 درجه و 2 دقیقۀ طول شرقی ممتد است. طول آن 40 و حدّ وسط عرض وی 8 هزار گز است و بتدریج رو به جنوب غربی باریک و از شمال رو بجنوب پهن شده بشکل سر مرغی و به صورت یک چکش درمی آید، کوهی مسمّی به ’دیخیووونو’ در طول این جزیره امتداد دارد و در برزخ واقع در جهت جنوب غربی ارتفاع آن بکلی کم میشود و دوباره در شبه جزیره شبیه بچکش ارتفاع میگیرد و از طرف شمال بسوی جنوب امتداد می یابد و ترکیب این کوه از سنگهای آهکی و حجرالصفائح است ولی کوه کوچکی که خود شبه جزیره را احداث کرده از مواد آتشفشانی است و در بالای آن دهانۀ آتش فشانی هم دیده میشود. جهت جنوبی کوه دیخیووونو صعب الوصول و بسیار سراشیب و جانب شمالی آن اندکی منحنی باشد. درین نواحی جلگه ای بسیار دلکش از باغها و کشتزارها بوجود آمده و در نزدیکی دریا صورت یک دشت خرّم و خندان پیدا میکند. مرتفعترین محل ّ کوه مذکور به 930 گز بالغ میشود، دو دماغۀ بودروم و کرییو، از ساحل آناطولی رو به این نقاط امتداد یافته قسمت شرقی جزیره را در میان گرفته شکل یک دهن باز را پیدا میکند و در میان این دو دماغه و جزیره دو تنگه هست. یکی از این دو وسیع و عمیق میباشد و در جهت جنوب واقع شده و دیگری تنگ و دارای تخته سنگها و پایابهاست، و در جانب شمال جای گرفته است. شهر استانکوی در طرف شمال شرقی جزیره میان خلیجی مقابل قصبۀ بودروم قرار دارد، در دماغۀ واقع درشمال قصبه، یک منارۀ بحری و در جهت جنوب آن قلعه ای وجود دارد، لنگرگاه آن کوچک و غیرمحفوظ است. این قصبه بسیار قدیم و کهن سال میباشد و موطن حکیم مشهور بقراط است. در میان قصبه چناری کهن منسوب بدانشمند مزبور هست که شاخهای بسیار منشعب و پراکنده دارد. در بالای این شهرک در دامنۀ کوه چشمه ای معروف به چشمۀ سقراط و در زیرزمین ویرانۀ حمامی موسوم به حمّام بقراط موجود است. سکنۀ این شهر بیشتر مسلمانان و اندکی کلیمی و بقیه یونانی باشند. هوای آن لطیف و معتدل است. وسعت اراضی به 120677 دونم (40 گام مربع) بالغ میشود که 10600 دونم آن زمین بایر است. محصولات: گندم وجو و مقدار بسیار انگور رزّاقی، هندوانه و خربزه و نظایر اینهاست که بیش از احتیاج اهالی بعمل می آید و مازاد آن صادر میشود. نام اصلی جزیره کو بوده و لفظاستانکوی تحریف کلمه یونانی ’ایس تین ک ’ است. آثار عتیقۀ بسیار در این شهرک یافت میشود. در عصر سلطان سلیمان قانونی بعد از فتح ردس این قصبه بدست عثمانیان افتاد و تا زمانهای نزدیک استانکوی بضمیمۀ جزائر واقع در اطراف آن در شمار سنجاق مرکزی بود ولی بعد بصورت یک قضا ملحق بسنجاق ساکر از ولایت جزایر بحر سفید درآمد. (قاموس الاعلام ترکی) ، هم اضیق استاهاً من ان یفعلوه، یعنی عاجزند از آن کار. (منتهی الارب)
