- کریبان (کَ)
ابوحاتم گوید که کریبان فارسی جربّان است، بمعنی درع و جیب. (از المعرب جوالیقی ص 99). مأخوذ از گریبان است. رجوع به گریبان شود
معنی کریبان - جستجوی لغت در جدول جو
پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما
(گِ)
لغت نامه دهخدا
مرکب از دو جزو: جزو اول در اوستا ’گریوا’ (گردنه، کوه) ، پهلوی ’گریوک’ (گردنه، کوه) ، هندی باستان ’گریوا’ (پشت کردن) ، پهلوی ’پان ’’ گریوی’. و جزو دوم پسوند اتصاف و حفاظت است، جمعاً بمعنی محافظ گردن. بخشی از جامه که پیرامون گردن قرار گیرد. (حاشیۀ برهان چ معین ذیل: گری، گریبان). چرخ. (صحاح الفرس) (برهان). مرکب است از لفظ گری بمعنی گردن و عنق و کلمه بان که بمعنی دارنده و حافظ باشد. (غیاث) (آنندراج). یقه. یخه. جرباء القمیص. (منتهی الارب) :
پر آب ترا غیبه های جوشن
پر خاک تراچرخۀ گریبان.
منجیک.
چو آتش کنی زیر دامن درون
رسد دود زود از گریبان برون.
اسدی.
نبینی حرص این جهال بدکردار از آن پس
که پیوسته همی درند بر منبر گریبانها.
ناصرخسرو.
تا بدیدم دامن پرخونش چشم من ز اشک
بر گریبان دارم آنچ آن ماه را بر دامن است.
سنایی (دیوان چ مدرس رضوی ص 597).
زیرک دست به گریبان مغفل زد. (کلیله و دمنه).
مرا نماند روزی هوای دامن گیر
که بی گناه برآید سر از گریبانم.
سوزنی.
گل ز گریبان سمن کرده جای
خارکشان دامن و گل زیر پای.
باد بدگوی تو شاها چو گریبان بی سر
وز شرف هفت فلک گوی گریبان تو باد.
مجیر بیلقانی.
دست در گریبان یکدیگر کشیدند. (ترجمه تاریخ یمینی).
تا نداند سر من تردامنی
خون دل سر در گریبان میخورم.
عطار.
سگ و دربان چو یافتند غریب
این گریبانش گیرد آن دامن.
سعدی.
دشنامم داد سقطش گفتم، گریبانم درید زنخدانش گرفتم. (گلستان). جالینوس ابلهی را دید دست در گریبان دانشمندی زده. (گلستان).
ز بوی پیرهن مصر بیدماغ شود
صبا که راه به آن غنچۀ گریبان برد.
صائب (از آنندراج).
هفت گویست گریبان ترا ز آن هفت است
عدد ارض و سماوات و نجوم سیار.
نظام قاری (دیوان ص 11).
سر با مست گریبان یقه ای با مقلب
آن کنیسه که زدند از پی دفع امطار.
نظام قاری (دیوان ص 12).
- از یک گریبان سر بیرون آوردن، از یک جیب سر برآوردن، با یکدیگر توأم بودن. مساوی بودن. ملازم همدیگر بودن:
حسن و عشق از یک گریبان سر برون آورده اند.
صائب.
- دست از گریبان کسی داشتن، دست از او برداشتن. رها کردن وی:
گویند بدار دستش از دامن
تا دست بدارد از گریبانم.
سعدی.
- دست و گریبان یا دست به گریبان بودن با کسی، یا چیزی، دچار بودن، مبتلی بودن به.
- دست به گریبان شدن با، جدال کردن با. پنجه درافکندن به. گلاویز شدن. یخۀ یکدیگررا چسبیدن.
- سر از گریبان برآوردن، بیدار شدن. از خواب برخاستن:
بدسگالت گر برآرد از گریبان سر برون
چون کمند تو فروگیرد گریبانش خناق.
منوچهری.
آخر عهد شب است اول صبح ای ندیم
صبح دوم بایدت سرز گریبان برآر.
سعدی.
تو سر ناز برآری ز گریبان هر روز
ماز جودت سر فکرت به گریبان تا چند.
سعدی (بدایع).
- سر بگریبان بودن،سر روی گریبان گذاشتن.
- ، در تفکر بودن. در اندیشه بودن از روی غم یا ملالت.
- سر در گریبان بردن، به فکر فرورفتن. در اندیشه شدن. بتأمل و تفکر پرداختن:
بتسلیم سر در گریبان برند
چو طاقت نماند گریبان درند.
سعدی (بوستان).
- سر در گریبان عزلت کشیدن، گوشه گیری اختیار کردن. انزوا جستن: سر در گریبان عزلت کشیدند. (سندبادنامه).
- سر در گریبان فروبردن، سر روی گریبان گذاشتن.
- ، بفکر فرورفتن.
- ، بعالم خلسه (عرفان) رفتن:
تردامنان چوسر به گریبان فروبرند
سحر آورند و من ید بیضا برآورم.
خاقانی.
- سر در گریبان ننگ ماندن، رسوا شدن. ننگین گشتن:
همی کرد فریاد دامان بچنگ
مرا مانده سر در گریبان ننگ.
سعدی (بوستان).
، جیب. (ترجمان القرآن) : دست اندر گریبان کرد رقعه ای بیرون آورد... بخواند و باز گریبان نهاد. (تاریخ بیهقی)
پر آب ترا غیبه های جوشن
پر خاک تراچرخۀ گریبان.
منجیک.
چو آتش کنی زیر دامن درون
رسد دود زود از گریبان برون.
اسدی.
نبینی حرص این جهال بدکردار از آن پس
که پیوسته همی درند بر منبر گریبانها.
ناصرخسرو.
تا بدیدم دامن پرخونش چشم من ز اشک
بر گریبان دارم آنچ آن ماه را بر دامن است.
سنایی (دیوان چ مدرس رضوی ص 597).
زیرک دست به گریبان مغفل زد. (کلیله و دمنه).
مرا نماند روزی هوای دامن گیر
که بی گناه برآید سر از گریبانم.
سوزنی.
گل ز گریبان سمن کرده جای
خارکشان دامن و گل زیر پای.
باد بدگوی تو شاها چو گریبان بی سر
وز شرف هفت فلک گوی گریبان تو باد.
مجیر بیلقانی.
دست در گریبان یکدیگر کشیدند. (ترجمه تاریخ یمینی).
تا نداند سر من تردامنی
خون دل سر در گریبان میخورم.
عطار.
سگ و دربان چو یافتند غریب
این گریبانش گیرد آن دامن.
سعدی.
دشنامم داد سقطش گفتم، گریبانم درید زنخدانش گرفتم. (گلستان). جالینوس ابلهی را دید دست در گریبان دانشمندی زده. (گلستان).
ز بوی پیرهن مصر بیدماغ شود
صبا که راه به آن غنچۀ گریبان برد.
صائب (از آنندراج).
هفت گویست گریبان ترا ز آن هفت است
عدد ارض و سماوات و نجوم سیار.
نظام قاری (دیوان ص 11).
سر با مست گریبان یقه ای با مقلب
آن کنیسه که زدند از پی دفع امطار.
نظام قاری (دیوان ص 12).
- از یک گریبان سر بیرون آوردن، از یک جیب سر برآوردن، با یکدیگر توأم بودن. مساوی بودن. ملازم همدیگر بودن:
حسن و عشق از یک گریبان سر برون آورده اند.
صائب.
- دست از گریبان کسی داشتن، دست از او برداشتن. رها کردن وی:
گویند بدار دستش از دامن
تا دست بدارد از گریبانم.
سعدی.
- دست و گریبان یا دست به گریبان بودن با کسی، یا چیزی، دچار بودن، مبتلی بودن به.
- دست به گریبان شدن با، جدال کردن با. پنجه درافکندن به. گلاویز شدن. یخۀ یکدیگررا چسبیدن.
- سر از گریبان برآوردن، بیدار شدن. از خواب برخاستن:
بدسگالت گر برآرد از گریبان سر برون
چون کمند تو فروگیرد گریبانش خناق.
منوچهری.
آخر عهد شب است اول صبح ای ندیم
صبح دوم بایدت سرز گریبان برآر.
سعدی.
تو سر ناز برآری ز گریبان هر روز
ماز جودت سر فکرت به گریبان تا چند.
سعدی (بدایع).
- سر بگریبان بودن،سر روی گریبان گذاشتن.
- ، در تفکر بودن. در اندیشه بودن از روی غم یا ملالت.
- سر در گریبان بردن، به فکر فرورفتن. در اندیشه شدن. بتأمل و تفکر پرداختن:
بتسلیم سر در گریبان برند
چو طاقت نماند گریبان درند.
سعدی (بوستان).
- سر در گریبان عزلت کشیدن، گوشه گیری اختیار کردن. انزوا جستن: سر در گریبان عزلت کشیدند. (سندبادنامه).
- سر در گریبان فروبردن، سر روی گریبان گذاشتن.
- ، بفکر فرورفتن.
- ، بعالم خلسه (عرفان) رفتن:
تردامنان چوسر به گریبان فروبرند
سحر آورند و من ید بیضا برآورم.
خاقانی.
- سر در گریبان ننگ ماندن، رسوا شدن. ننگین گشتن:
همی کرد فریاد دامان بچنگ
مرا مانده سر در گریبان ننگ.
سعدی (بوستان).
، جیب. (ترجمان القرآن) : دست اندر گریبان کرد رقعه ای بیرون آورد... بخواند و باز گریبان نهاد. (تاریخ بیهقی)
(کَرْ)
لغت نامه دهخدا
خوابنده. (منتهی الارب) (آنندراج). کری ّ. خواب آلود وپینکی زننده را گویند. (برهان) ، دونده. (منتهی الارب) (آنندراج). کری ّ. رجوع به کری شود
(کُرْ/ کُ رِ)
لغت نامه دهخدا
فدا بود یعنی بدلی که خود را یا دیگری را از بلا برهاند. (برهان) (آنندراج) :
چون نیاز آید سزاوار است داد
جان من کریان این سالار باد.
بوشکور
چون نیاز آید سزاوار است داد
جان من کریان این سالار باد.
بوشکور
(گَ)
لغت نامه دهخدا
دستگاهی است که در بالای بعضی از ساقه ها پدید آمده و آن را گریبان انولوکر نامند. در گریبان مابین رشته های مختلف اعضایی پدید می آید که بعضی را آنتریدی (بساکدان) و برخی را آرکگن (تخمدان) مینامند. رجوع به گیاه شناسی گل گلاب ص 157 شود
(کَ)
لغت نامه دهخدا
دهی است از دهستان نهرهاشم بخش مرکزی شهرستان اهواز. دشت و گرمسیری است و 240 تن سکنه دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6)
(کَ)
لغت نامه دهخدا
در فرهنگ برهان قاطع و انجمن آراو جز آن نوشته اند: کریمان نام جد دوم رستم زال است که پدر نریمان باشد. و ولف در فهرست لغات شاهنامه و نیز فرهنگ آنندراج نوشته اند: نام یک پهلوان ایرانی که پدر نریمان بوده است. اما این معنی نادرست است و منشاء آن ظاهراً بیت زیر است از شاهنامه:
همان سام پور نریمان بود
نریمان گرد از کریمان بود.
(از یادداشت مؤلف).
در اینجا کریمان جمع کریم عربی است. رشیدی بیت زیر را از فردوسی شاهد آورده و انتساب آن بدان گویندۀ بزرگ مورد تأمل است:
به بالای سام نریمان بود
بمردی و زور کریمان بود.
(ازحاشیۀ برهان چ معین).
، نام شهر کرمان هم بوده است. (برهان). در مؤید گفته که نام شهر کرمان کریمان بوده و حذف شده به کرمان شهرت نموده است. (آنندراج) (انجمن آرای ناصری)
همان سام پور نریمان بود
نریمان گرد از کریمان بود.
(از یادداشت مؤلف).
در اینجا کریمان جمع کریم عربی است. رشیدی بیت زیر را از فردوسی شاهد آورده و انتساب آن بدان گویندۀ بزرگ مورد تأمل است:
به بالای سام نریمان بود
بمردی و زور کریمان بود.
(ازحاشیۀ برهان چ معین).
، نام شهر کرمان هم بوده است. (برهان). در مؤید گفته که نام شهر کرمان کریمان بوده و حذف شده به کرمان شهرت نموده است. (آنندراج) (انجمن آرای ناصری)
(کَ زَکْ کا)
لغت نامه دهخدا
دهی است از مروالرود. گروهی از اهل علم از آن ناحیتند. و ممکن است حرف اول به جیم بدل شود و جرزبان نویسند. (از معجم البلدان)
(فِ / فَ)
لغت نامه دهخدا
در حال فریبیدن و فریفتن. (یادداشت بخط مؤلف) :
گرد گردان و فریبانت همی برد چو گوی
تا چو چوگانت بکرد این فلک چوگان باز.
ناصرخسرو
گرد گردان و فریبانت همی برد چو گوی
تا چو چوگانت بکرد این فلک چوگان باز.
ناصرخسرو
گریبانه باج بر شمار گریب زمین مالیات یا عوارضی که بوسیله اندازه گرفتن زمین تعیین شود
چیزی باشد مانند چتر که بر سر بزرگان میداشتند تا مانع تابش آفتاب گردد، خیمه و چادری که سه چهار لای بر روی هم دوخته باشند شامیانه. یا سایبان اخضر. آسمان. یا سایبان سیمابی. صبح صادق. یا سایبان ظلمانی. صبح کاذب، شب تاریک
پارسی تازی گشته دریگان دریگان سه بهر سه بخش آسایی است (آسا قانون) در ستاره شناسی که در آن چهره ها و پیکرهای آسمانی را به سه گروه بخش می کنند قانونی است در هیئت که در آن صور و اشکال فلکی را بسه طبقه تقسیم کنند، سه یک برجها نزد هندوان
جیب، یخه، یقه