پوشاندن چیزی با مالیدن چیز دیگر به روی آن، مثل کاهگل مالیدن به بام یا دیوار، آب زر یا آب نقره دادن به فلزات و شیره یا روغن مالیدن به چیزی، اندود کردن، برای مثال چو خرما به شیرینی اندوده پوست / چو بازش کنی استخوانی در اوست (سعدی۱ - ۳۸)
پوشاندن چیزی با مالیدن چیز دیگر به روی آن، مثل کاهگل مالیدن به بام یا دیوار، آب زر یا آب نقره دادن به فلزات و شیره یا روغن مالیدن به چیزی، اندود کردن، برای مِثال چو خرما به شیرینی اندوده پوست / چو بازش کنی استخوانی در اوست (سعدی۱ - ۳۸)
ساخته شدن، گرفتگی گلو از غصه و عروض مصیبتی. (ناظم الاطباء) ، غم شدیدی که منجر به گریۀ متوالی میشود. (فرهنگ نظام). - بغض کسی ترکیدن، از شدت تأثر بگریه افتادن
ساخته شدن، گرفتگی گلو از غصه و عروض مصیبتی. (ناظم الاطباء) ، غم شدیدی که منجر به گریۀ متوالی میشود. (فرهنگ نظام). - بغض کسی ترکیدن، از شدت تأثر بگریه افتادن
تأنیث معدود. شمرده. شمارکرده. ج، معدودات. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : و قالوا لن تمسنا النار الا ایاماً معدوده. (قرآن 80/2). و شروه بثمن بخس دراهم معدوده و کانوا فیه من الزاهدین. (قرآن 20/12). و رجوع به معدود و معدودات شود
تأنیث معدود. شمرده. شمارکرده. ج، معدودات. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : و قالوا لن تمسنا النار الا ایاماً معدوده. (قرآن 80/2). و شروه بثمن بخس دراهم معدوده و کانوا فیه من الزاهدین. (قرآن 20/12). و رجوع به معدود و معدودات شود
انداییدن. (فرهنگ سروری) (فرهنگ خطی) (شرفنامه) (فرهنگ میرزا ابراهیم). کاهگل و گلابه مالیدن. (برهان قاطع) (هفت قلزم) (آنندراج). گل مال کردن. (فرهنگ رشیدی). اندود کردن. کاهگل و گلاوه مالیدن. (ناظم الاطباء). پوشاندن چیزی بوسیلۀ مالیدن ماده ای به روی آن چنانکه مالیدن کاهگل ببام و دیوار. (فرهنگ فارسی معین). مالیدن. (یادداشت مؤلف) : پس بساروج بیندود همه بام و درش جامه ای گرم بیفکند پلاسین زبرش. منوچهری. گفتم ای ماه تو را زلف ز مشک سیه است غالیه خیره چه اندایی بر مشک سیاه. فرخی. ز خون رخ بغنجار بندود خور ز گرد اندر آورد چادر بسر. (از فرهنگ اسدی نخجوانی). و گرش نیست مایه برخیره آسمان را بگل نینداید. ناصرخسرو (دیوان ص 139). بروان تو گر سر گورت جز بخون دو دیده اندایم. مسعودسعد. مثل او چنان بود که مردی از بن دیوار خاک برمیدارد و بام خانه می انداید. (سندبادنامه ص 34). در دل نهال عنبر و سوسن نشانده ام کاندوده شد بعنبر تر برگ سوسنش. سوزنی. روی من کاهست خاکی کاش از خون گل شدی تا بخون دل سر خاک وحید اندودمی. خاقانی. مه به اشک از خاک راه کهکشان گل گرفت و خاک او اندود بس. خاقانی. عاقل آنگه رود ب خانه نحل که بگل چهره را بینداید. خاقانی. از اندودن مشک و ماورد و عود بجودی شده موج طوفان جود. نظامی. نصیب دوزخ اگر طلق بر خود انداید چنان درو جهد آتش که چوب نفت اندود. سعدی. نگارینا بهر تندی که میخواهی جوابم ده که گر تلخ اتفاق افتد بشیرینی بیندایی. سعدی. از رعیت شهی که مایه ربود بن دیوار کند و بام اندود. سعدی.
انداییدن. (فرهنگ سروری) (فرهنگ خطی) (شرفنامه) (فرهنگ میرزا ابراهیم). کاهگل و گلابه مالیدن. (برهان قاطع) (هفت قلزم) (آنندراج). گل مال کردن. (فرهنگ رشیدی). اندود کردن. کاهگل و گلاوه مالیدن. (ناظم الاطباء). پوشاندن چیزی بوسیلۀ مالیدن ماده ای به روی آن چنانکه مالیدن کاهگل ببام و دیوار. (فرهنگ فارسی معین). مالیدن. (یادداشت مؤلف) : پس بساروج بیندود همه بام و درش جامه ای گرم بیفکند پلاسین زبرش. منوچهری. گفتم ای ماه تو را زلف ز مشک سیه است غالیه خیره چه اندایی بر مشک سیاه. فرخی. ز خون رخ بغنجار بندود خور ز گرد اندر آورد چادر بسر. (از فرهنگ اسدی نخجوانی). و گرش نیست مایه برخیره آسمان را بگل نینداید. ناصرخسرو (دیوان ص 139). بروان تو گر سر گورت جز بخون دو دیده اندایم. مسعودسعد. مثل او چنان بود که مردی از بن دیوار خاک برمیدارد و بام خانه می انداید. (سندبادنامه ص 34). در دل نهال عنبر و سوسن نشانده ام کاندوده شد بعنبر تر برگ سوسنش. سوزنی. روی من کاهست خاکی کاش از خون گل شدی تا بخون دل سر خاک وحید اندودمی. خاقانی. مه به اشک از خاک راه کهکشان گل گرفت و خاک او اندود بس. خاقانی. عاقل آنگه رود ب خانه نحل که بگل چهره را بینداید. خاقانی. از اندودن مشک و ماورد و عود بجودی شده موج طوفان جود. نظامی. نصیب دوزخ اگر طلق بر خود انداید چنان درو جهد آتش که چوب نفت اندود. سعدی. نگارینا بهر تندی که میخواهی جوابم ده که گر تلخ اتفاق افتد بشیرینی بیندایی. سعدی. از رعیت شهی که مایه ربود بن دیوار کند و بام اندود. سعدی.
از:ب + زدودن، بمعنی زدودن است. (آنندراج). بمعنی بزدائیدن است که پاک کردن و جلا دادن زنگ باشد از روی آیینه و تیغ و غیره. (برهان). دور کردن زنگ از آئینه و تیغ و امثال آن. (مجمعالفرس). پاک کردن، و در معنویات نیز بکار رود چون پاک کردن غم و اندوه از خاطر و جز آن. محادثه. (المصادر زوزنی). جلا. (دهار). جلاء. زنگ ستردن. جلا دادن. (یادداشت بخط دهخدا) : از ابر بهاری ببارید نم ز روی زمین زنگ بزدود و غم. فردوسی. خردمند بزدود آهن چو آب فرستاد بازش هم اندر شتاب. فردوسی. او خود اندیشۀ کار توبرد دل ز اندیشه بیک ره بزدای. فرخی. چندانکه توانستی ملکت بزدودی کشتی حسنات و ثمراتش بدرودی. منوچهری. یکی دختر که چون آمدز مادر شب دیجور را بزدود چون خور. (ویس و رامین) ، شریف. رئیس. با شأن و عظمت و شوکت. (ناظم الاطباء). نامور. معنون. رئیس. سر. معظم. جلیل. (یادداشت بخط دهخدا). عظیم. کبیر. (ترجمان القرآن ترتیب عادل بن علی) : بزرگان جهان چون گردبندن تو چون یاقوت سرخ اندر میانه. رودکی. چون جامۀ اشن به تن اندر کند کسی خواهد ز کردگار بحاجت مراد خویش گر هست باشگونه مرا جام ای بزرگ بنهاده ام دعای ترا بنده وار پیش. رودکی. بزرگان گنج سیم و زر گوالند تو از آزادگی مردم گوالی. طیان. بزرگ باش و مشو تنگدل ز خردی کار که سال تا سال آرد گلی زمانه ز خار. ابوحنیفۀ اسکافی. به ایرانیان گفت کآن پاک زن مگر نیست با این بزرگ انجمن. فردوسی. بزرگ است و پور جهان پهلوان هشیوار و بارای و روشن روان. فردوسی. چنین داد پاسخ که خاقان چین بزرگ است و با دانش و آفرین. فردوسی. دگرباره گفت این بزرگان چین تگینان و گردان توران زمین. فردوسی. بزرگ آن نباشد که شاه و سترگ بزرگ آنکه نزدیک یزدان بزرگ. اسدی. هر بزرگی که بفضل و بهنر گشت بزرگ نشود خرد به بد گفتن بهمان و فلان. فرخی. من تنگدلی پیشه نگیرم که بزرگان کس را ببزرگی نرسانند بیکبار. فرخی. هر کس از این حکایت بتواند دانست که این چه بزرگان بوده اند. (تاریخ بیهقی ص 175). چنین کنند بزرگان، چو کرد باید کار. عنصری (از تاریخ بیهقی ص 692). در این دنیای فریبندۀ مردمخوار چندانی بمانم که کارنامۀ این خاندان بزرگ را برانم. (تاریخ بیهقی ص 393). اگر بزرگی و محتشمی گذشتی وی بماتم آمدی. (تاریخ بیهقی ص 364). بزرگ نیست بدنیا بنزد او مگر آنک عمامه و قصب و اسب و سیم زر دارد. ناصرخسرو. جز براه سخن ندانم من که حقیری تو یا بزرگ و خطیر. ناصرخسرو. بس که بزرگان جهان داده اند خردسران را شرف جاودان. خاقانی. پسر گفتش آخر بزرگ دهی بسرداری از سربزرگان مهی. (بوستان). شنیدم گوسفندی را بزرگی رهانید از دهان و دست گرگی. (گلستان). بدان را نیک دار ای مرد هشیار که نیکان خود بزرگ و نیکروزند. (گلستان). بزرگش نخواننداهل خرد که نام بزرگان بزشتی برد. (گلستان). مگر عذرم بزرگان درپذیرند بزرگان خرده بر خردان نگیرند. ؟ - بزرگ لشکر، امیر و فرمانده آن: بزرگان لشکر همی پیش خواند ز مهرک فراوان سخنها براند. فردوسی. بفرمود تا جهن رزم آزمای شود با بزرگان لشکر ز جای. فردوسی. ، مهم.بااهمیت. معتبر: بزرگ آن کسی کو بگفتار راست زبان را بیاراست و کژّی نخواست. فردوسی. کار صالح بن نصر به بست بزرگ شد بسلاح و سپاه و خزینه و مردان. (تاریخ سیستان) .حدیث لیث بر طاهر بزرگ همی گرانید. (تاریخ سیستان) .فتنه بزرگ شد. (تاریخ سیستان). و ناصحان وی بازنمودند که غور و غایت این حدیث بزرگ به این یک ناحیت بازنایستد و وی را آرزوهای دیگر خیزد. (تاریخ بیهقی). خوردنیها بصحرا... پیش آوردندی و نیز میزبانیهای بزرگ کردی. (تاریخ بیهقی). آن معتمد... چیزی در گوش امیربگفت... و امیر خرم گشت... گمان بردیم که سخت بزرگ چیزیست. (تاریخ بیهقی). و گفتند که امیر در بزرگ غلطافتاده و پنداشته است که ناحیت و مردم این بر این جمله است که دید. (تاریخ بیهقی). گفته اند هر کس بخدمت پادشاه بزرگ شوند و پادشاه بصحبت اهل علم. (عقدالعلی). - اثر بزرگ، اثر مهم و عظیم: اثرهای بزرگ نمود تا از وی بترسیدند. (تاریخ بیهقی). - بزرگ شدن کاری، سخت و دشوار شدن آن. (یادداشت بخط دهخدا). - بلای بزرگ، بلای سخت و عظیم و مهم: دشمن خرد است بلای بزرگ غفلت از او هست خطای بزرگ. نظامی. - پادشاه بزرگ، پادشاه مهم و باشوکت: از این پادشاه بزرگ سلطان ابراهیم آثار محمودی خواهند دید. (تاریخ بیهقی ص 392). بهرچه ببایست که باشد پادشاهان بزرگ رااز آن زیادتر بود. (تاریخ بیهقی). - خاندان بزرگ، خاندان مهم و معتبر و جلیل: عزت این خداندان بزرگ سلطان محمود را نگاه باید کرد. (تاریخ بیهقی ص 392). - خطای بزرگ، خطای مهم و عظیم: نصر احمد... گفت می دانم که اینکه از من میرود خطایی بزرگ است. (تاریخ بیهقی). - خطر بزرگ، خطر عظیم. امر بزرگ و مهم: این خواجه... از چهارده سالگی باز... خطرهای بزرگ کرد. (تاریخ بیهقی). - خلل بزرگ، خلل عظیم و مهم: چون دانست (آلتونتاش) که در آن ثغر بزرگ خللی خواهد افتاد... (تاریخ بیهقی). - دائرۀ بزرگ، دائرۀ عظیمه: و بمیان هر دو قطب دائرۀ بزرگ است. (التفهیم از یادداشت دهخدا). - روز بزرگ، روز قیامت. (یادداشت بخط دهخدا) : وزین همه که بگفتم نصیب روز بزرگ غدود و زهره و سرگین و خون و پوکان کن. کسائی. وبیاموزانند ایمان آوردن به وی و به پیغامبران و به فریشتگان و به کتبها و روز بزرگ. (هدایهالمتعلمین). - سربزرگ (بزرگی) ، رئیس و ریاست. سرور. سروری. مقابل سرکوچک (کوچکی) : بدین سربزرگیش نامی کند. نظامی. - ، با کلۀ بزرگ: کس از سربزرگی نباشد بچیز کدو سربزرگ است و بیمغز نیز. سعدی. - شغل بزرگ، اشتغال مهم و عظیم: چون دولت ایشان را مشغول کرده است تا از شغلهای بزرگ اندیشه میدارند. (تاریخ بیهقی). - کار بزرگ، کار مهم و عظیم: پدر ما خواست که وی را ولیعهدی باشد... ازبهر ما جان را بر میان بست تا آن کار بزرگ با نام ما راست شد. (تاریخ بیهقی). تا جهانست پادشاهان کارهای بزرگ کنند. (تاریخ بیهقی ص 392). ، جلیل القدر: خداوند، بزرگ و نفیس است و نیست او را همتا. (تاریخ بیهقی). این پادشاه حلیم و صبور و بزرگ است. (تاریخ بیهقی). - بزرگ همت، بلندهمت. آنکه همت عالی دارد: حاتم طایی را گفتند از خود بزرگ همت تر در جهان کس دیدی ؟ (گلستان). ، بالغ. بحد رشد رسیده. (ناظم الاطباء)، کبیر در سن. (یادداشت بخط دهخدا). مسن. بزادبرآمده: تهمتن به گرز گران دست برد بزرگش همان و همان بود خرد. فردوسی. صفت ضمادی که ملازۀ کودکان و بزرگان بدان بردارند. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). شاهدان زمانه خرد و بزرگ چشم را یوسفند و دل را گرگ. سنائی. - آقابزرگ، خانم بزرگ، شخصی مسن و بزادبرآمده. لقب هر کسی است که هم نام جد اعلای خود باشد، در اصطلاح فارسیها و تهرانیها، مقابل آقاکوچک و خانم کوچک، آنکه هم نام جد خود باشد. - خرد و بزرگ، صغیر و کبیر. عالی و دانی. وضیع و شریف. (یادداشت بخط دهخدا). همه مردم. عامه: ستوده بود نزد خرد و بزرگ اگر رادمردی نباشد سترگ. رودکی یا فردوسی. بمرز اندر آمد چو گرگ سترگ همی کشت بی باک خرد و بزرگ. فردوسی. چون شدستند خلق غره بدوی همه خرد و بزرگ و کودک و شاب ؟ ناصرخسرو. - نیای بزرگ، پدربزرگ. جد. جد اعلا: بجستم ز سلم و ز تور سترگ همان کین ایرج نیای بزرگ. فردوسی. ، مه: برادر بزرگ. (یادداشت بخط دهخدا)، مهین فرزند، مرشد و ولی، توانا. (ناظم الاطباء). - آواز بزرگ، صدای بلند وقوی و درشت: بهاران چو آید بکردار گرگ بغرند بآوازهای بزرگ. فردوسی. ، کلان و فراخ. (ناظم الاطباء). وسیع: برآوردۀ سلم جای بزرگ نشستنگه قیصران سترگ. فردوسی. نگه کن که شهر بزرگیست ری نشاید که کوبند پیلان به پی. فردوسی. خواجه گفت ماوراءالنهر و قدس بزرگ است. (تاریخ بیهقی ص 343). و ریش بزرگ داشت چنانک همه سینه بپوشانیدی. (مجمل التواریخ). - آوردگاه بزرگ، آوردگاه وسیع و عظیم: نهادند آوردگاهی بزرگ دو جنگی بکردار ارغنده گرگ. فردوسی. - ثغر بزرگ، ثغر مهم و وسیع: چون اندیشیدیم که خوارزم ثغری بزرگ است... و باشد که دیگران تأویلی دیگرگونه کنند. (تاریخ بیهقی). ، عظیم الجثه. (ناظم الاطباء). جثۀبیش از حد عادی. (یادداشت بخط دهخدا) : عمان مردی بود سفیدروی... فراخ پیشانی بزرگ و درازبالا. (مجمل التواریخ). - سنگ بزرگ، وزنی از اوزان قدیمه. (یادداشت بخط دهخدا) : اگر گویم هزارهزار من بسنگ بزرگ زر خدا آفریده بود که زیادت بود. (اسکندرنامه نسخۀ خطی سعید نفیسی). ، بی پایان. (ناظم الاطباء). فراوان. بسیار: بکین سیاوش سپاه بزرگ فرستاد با کینه خواه سترگ. فردوسی. همان گردیه با سپاهی بزرگ برفت از بر نامداری سترگ. فردوسی. پراکنده گشت آن سپاه بزرگ ببخت جهاندار شاه سترگ. فردوسی. و غنائمی بزرگ بدست مسلمانان آمد. (تاریخ سیستان). و عبیداﷲ بن ابی بکر را با سپاهی بزرگ بسیستان فرستاد و مالی بزرگ از ایشان بستد. (تاریخ سیستان). حرمت او بزرگ است. (تاریخ سیستان). و بوشکور خود را بدانش بزرگ در بیتی می بستاید وآن بیت اینست: تا بدانجا رسید دانش من که بدانم همی که نادانم. (ازمنتخب قابوسنامه ص 42). به مجلس از کف او خوردمی نبید بزرگ بیاد خدمت درگاه میربار خدای. فرخی. - آفرین بزرگ، آفرین فراوان و بسیار: همه خواندند آفرین بزرگ سران سپه مهتران سترگ. فردوسی. ، کبیر. عظیم. (ناظم الاطباء) (یادداشت بخط دهخدا). اول. برتر: دبیر بزرگ جهاندار شاه بیامد بر پهلوان سپاه. فردوسی. ، خداوند. صاحب. پادشاه: ای سر آزادگان و تاج بزرگان شمع جهان و چراغ دوده و توده. دقیقی. ، نام مقامی از موسیقی. (برهان) (آنندراج) (ناظم الاطباء). نام پرده ای از دوازده پردۀ موسیقی. (یادداشت بخط دهخدا). نام یکی از دو نوع مقامۀ زیرافکند باشد: نهاد بزرگ و نوای چکاو از ایوان برآمد بخرچنگ و گاو. ؟ (از حاشیۀ فرهنگ اسدی نخجوانی). ، گاو. (یادداشت بخط مؤلف)
از:ب + زدودن، بمعنی زدودن است. (آنندراج). بمعنی بزدائیدن است که پاک کردن و جلا دادن زنگ باشد از روی آیینه و تیغ و غیره. (برهان). دور کردن زنگ از آئینه و تیغ و امثال آن. (مجمعالفرس). پاک کردن، و در معنویات نیز بکار رود چون پاک کردن غم و اندوه از خاطر و جز آن. محادثه. (المصادر زوزنی). جلا. (دهار). جلاء. زنگ ستردن. جلا دادن. (یادداشت بخط دهخدا) : از ابر بهاری ببارید نم ز روی زمین زنگ بزدود و غم. فردوسی. خردمند بزدود آهن چو آب فرستاد بازش هم اندر شتاب. فردوسی. او خود اندیشۀ کار توبرد دل ز اندیشه بیک ره بزدای. فرخی. چندانکه توانستی ملکت بزدودی کشتی حسنات و ثمراتش بدرودی. منوچهری. یکی دختر که چون آمدز مادر شب دیجور را بزدود چون خور. (ویس و رامین) ، شریف. رئیس. با شأن و عظمت و شوکت. (ناظم الاطباء). نامور. معنون. رئیس. سر. معظم. جلیل. (یادداشت بخط دهخدا). عظیم. کبیر. (ترجمان القرآن ترتیب عادل بن علی) : بزرگان جهان چون گردبندن تو چون یاقوت سرخ اندر میانه. رودکی. چون جامۀ اَشَن به تن اندر کند کسی خواهد ز کردگار بحاجت مراد خویش گر هست باشگونه مرا جام ای بزرگ بنهاده ام دعای ترا بنده وار پیش. رودکی. بزرگان گنج سیم و زر گوالند تو از آزادگی مردم گوالی. طیان. بزرگ باش و مشو تنگدل ز خردی کار که سال تا سال آرد گلی زمانه ز خار. ابوحنیفۀ اسکافی. به ایرانیان گفت کآن پاک زن مگر نیست با این بزرگ انجمن. فردوسی. بزرگ است و پور جهان پهلوان هشیوار و بارای و روشن روان. فردوسی. چنین داد پاسخ که خاقان چین بزرگ است و با دانش و آفرین. فردوسی. دگرباره گفت این بزرگان چین تگینان و گردان توران زمین. فردوسی. بزرگ آن نباشد که شاه و سترگ بزرگ آنکه نزدیک یزدان بزرگ. اسدی. هر بزرگی که بفضل و بهنر گشت بزرگ نشود خرد به بد گفتن بهمان و فلان. فرخی. من تنگدلی پیشه نگیرم که بزرگان کس را ببزرگی نرسانند بیکبار. فرخی. هر کس از این حکایت بتواند دانست که این چه بزرگان بوده اند. (تاریخ بیهقی ص 175). چنین کنند بزرگان، چو کرد باید کار. عنصری (از تاریخ بیهقی ص 692). در این دنیای فریبندۀ مردمخوار چندانی بمانم که کارنامۀ این خاندان بزرگ را برانم. (تاریخ بیهقی ص 393). اگر بزرگی و محتشمی گذشتی وی بماتم آمدی. (تاریخ بیهقی ص 364). بزرگ نیست بدنیا بنزد او مگر آنک عِمامه و قصب و اسب و سیم زر دارد. ناصرخسرو. جز براه سخن ندانم من که حقیری تو یا بزرگ و خطیر. ناصرخسرو. بس که بزرگان جهان داده اند خردسران را شرف جاودان. خاقانی. پسر گفتش آخر بزرگ دهی بسرداری از سربزرگان مهی. (بوستان). شنیدم گوسفندی را بزرگی رهانید از دهان و دست گرگی. (گلستان). بدان را نیک دار ای مرد هشیار که نیکان خود بزرگ و نیکروزند. (گلستان). بزرگش نخواننداهل خرد که نام بزرگان بزشتی برد. (گلستان). مگر عذرم بزرگان درپذیرند بزرگان خرده بر خردان نگیرند. ؟ - بزرگ لشکر، امیر و فرمانده آن: بزرگان لشکر همی پیش خواند ز مهرک فراوان سخنها براند. فردوسی. بفرمود تا جهن رزم آزمای شود با بزرگان لشکر ز جای. فردوسی. ، مهم.بااهمیت. معتبر: بزرگ آن کسی کو بگفتار راست زبان را بیاراست و کژّی نخواست. فردوسی. کار صالح بن نصر به بست بزرگ شد بسلاح و سپاه و خزینه و مردان. (تاریخ سیستان) .حدیث لیث بر طاهر بزرگ همی گرانید. (تاریخ سیستان) .فتنه بزرگ شد. (تاریخ سیستان). و ناصحان وی بازنمودند که غور و غایت این حدیث بزرگ به این یک ناحیت بازنایستد و وی را آرزوهای دیگر خیزد. (تاریخ بیهقی). خوردنیها بصحرا... پیش آوردندی و نیز میزبانیهای بزرگ کردی. (تاریخ بیهقی). آن معتمد... چیزی در گوش امیربگفت... و امیر خرم گشت... گمان بردیم که سخت بزرگ چیزیست. (تاریخ بیهقی). و گفتند که امیر در بزرگ غلطافتاده و پنداشته است که ناحیت و مردم این بر این جمله است که دید. (تاریخ بیهقی). گفته اند هر کس بخدمت پادشاه بزرگ شوند و پادشاه بصحبت اهل علم. (عقدالعلی). - اثر بزرگ، اثر مهم و عظیم: اثرهای بزرگ نمود تا از وی بترسیدند. (تاریخ بیهقی). - بزرگ شدن کاری، سخت و دشوار شدن آن. (یادداشت بخط دهخدا). - بلای بزرگ، بلای سخت و عظیم و مهم: دشمن خرد است بلای بزرگ غفلت از او هست خطای بزرگ. نظامی. - پادشاه بزرگ، پادشاه مهم و باشوکت: از این پادشاه بزرگ سلطان ابراهیم آثار محمودی خواهند دید. (تاریخ بیهقی ص 392). بهرچه ببایست که باشد پادشاهان بزرگ رااز آن زیادتر بود. (تاریخ بیهقی). - خاندان بزرگ، خاندان مهم و معتبر و جلیل: عزت این خداندان بزرگ سلطان محمود را نگاه باید کرد. (تاریخ بیهقی ص 392). - خطای بزرگ، خطای مهم و عظیم: نصر احمد... گفت می دانم که اینکه از من میرود خطایی بزرگ است. (تاریخ بیهقی). - خطر بزرگ، خطر عظیم. امر بزرگ و مهم: این خواجه... از چهارده سالگی باز... خطرهای بزرگ کرد. (تاریخ بیهقی). - خلل بزرگ، خلل عظیم و مهم: چون دانست (آلتونتاش) که در آن ثغر بزرگ خللی خواهد افتاد... (تاریخ بیهقی). - دائرۀ بزرگ، دائرۀ عظیمه: و بمیان هر دو قطب دائرۀ بزرگ است. (التفهیم از یادداشت دهخدا). - روز بزرگ، روز قیامت. (یادداشت بخط دهخدا) : وزین همه که بگفتم نصیب روز بزرگ غدود و زَهره و سرگین و خون و پوکان کن. کسائی. وبیاموزانند ایمان آوردن به وی و به پیغامبران و به فریشتگان و به کتبها و روز بزرگ. (هدایهالمتعلمین). - سربزرگ (بزرگی) ، رئیس و ریاست. سرور. سروری. مقابل سرکوچک (کوچکی) : بدین سربزرگیش نامی کند. نظامی. - ، با کلۀ بزرگ: کس از سربزرگی نباشد بچیز کدو سربزرگ است و بیمغز نیز. سعدی. - شغل بزرگ، اشتغال مهم و عظیم: چون دولت ایشان را مشغول کرده است تا از شغلهای بزرگ اندیشه میدارند. (تاریخ بیهقی). - کار بزرگ، کار مهم و عظیم: پدر ما خواست که وی را ولیعهدی باشد... ازبهر ما جان را بر میان بست تا آن کار بزرگ با نام ما راست شد. (تاریخ بیهقی). تا جهانست پادشاهان کارهای بزرگ کنند. (تاریخ بیهقی ص 392). ، جلیل القدر: خداوند، بزرگ و نفیس است و نیست او را همتا. (تاریخ بیهقی). این پادشاه حلیم و صبور و بزرگ است. (تاریخ بیهقی). - بزرگ همت، بلندهمت. آنکه همت عالی دارد: حاتم طایی را گفتند از خود بزرگ همت تر در جهان کس دیدی ؟ (گلستان). ، بالغ. بحد رشد رسیده. (ناظم الاطباء)، کبیر در سن. (یادداشت بخط دهخدا). مسن. بزادبرآمده: تهمتن به گرز گران دست برد بزرگش همان و همان بود خرد. فردوسی. صفت ضمادی که ملازۀ کودکان و بزرگان بدان بردارند. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). شاهدان زمانه خرد و بزرگ چشم را یوسفند و دل را گرگ. سنائی. - آقابزرگ، خانم بزرگ، شخصی مسن و بزادبرآمده. لقب هر کسی است که هم نام جد اعلای خود باشد، در اصطلاح فارسیها و تهرانیها، مقابل آقاکوچک و خانم کوچک، آنکه هم نام جد خود باشد. - خرد و بزرگ، صغیر و کبیر. عالی و دانی. وضیع و شریف. (یادداشت بخط دهخدا). همه مردم. عامه: ستوده بود نزد خرد و بزرگ اگر رادمردی نباشد سترگ. رودکی یا فردوسی. بمرز اندر آمد چو گرگ سترگ همی کشت بی باک خرد و بزرگ. فردوسی. چون شدستند خلق غره بدوی همه خرد و بزرگ و کودک و شاب ؟ ناصرخسرو. - نیای بزرگ، پدربزرگ. جد. جد اعلا: بجستم ز سلم و ز تور سترگ همان کین ایرج نیای بزرگ. فردوسی. ، مِه: برادر بزرگ. (یادداشت بخط دهخدا)، مهین فرزند، مرشد و ولی، توانا. (ناظم الاطباء). - آواز بزرگ، صدای بلند وقوی و درشت: بهاران چو آید بکردار گرگ بغرند بآوازهای بزرگ. فردوسی. ، کلان و فراخ. (ناظم الاطباء). وسیع: برآوردۀ سلم جای بزرگ نشستنگه قیصران سترگ. فردوسی. نگه کن که شهر بزرگیست ری نشاید که کوبند پیلان به پی. فردوسی. خواجه گفت ماوراءالنهر و قدس بزرگ است. (تاریخ بیهقی ص 343). و ریش بزرگ داشت چنانک همه سینه بپوشانیدی. (مجمل التواریخ). - آوردگاه بزرگ، آوردگاه وسیع و عظیم: نهادند آوردگاهی بزرگ دو جنگی بکردار ارغنده گرگ. فردوسی. - ثغر بزرگ، ثغر مهم و وسیع: چون اندیشیدیم که خوارزم ثغری بزرگ است... و باشد که دیگران تأویلی دیگرگونه کنند. (تاریخ بیهقی). ، عظیم الجثه. (ناظم الاطباء). جثۀبیش از حد عادی. (یادداشت بخط دهخدا) : عمان مردی بود سفیدروی... فراخ پیشانی بزرگ و درازبالا. (مجمل التواریخ). - سنگ بزرگ، وزنی از اوزان قدیمه. (یادداشت بخط دهخدا) : اگر گویم هزارهزار من بسنگ بزرگ زر خدا آفریده بود که زیادت بود. (اسکندرنامه نسخۀ خطی سعید نفیسی). ، بی پایان. (ناظم الاطباء). فراوان. بسیار: بکین سیاوش سپاه بزرگ فرستاد با کینه خواه سترگ. فردوسی. همان گردیه با سپاهی بزرگ برفت از بر نامداری سترگ. فردوسی. پراکنده گشت آن سپاه بزرگ ببخت جهاندار شاه سترگ. فردوسی. و غنائمی بزرگ بدست مسلمانان آمد. (تاریخ سیستان). و عبیداﷲ بن ابی بکر را با سپاهی بزرگ بسیستان فرستاد و مالی بزرگ از ایشان بستد. (تاریخ سیستان). حرمت او بزرگ است. (تاریخ سیستان). و بوشکور خود را بدانش بزرگ در بیتی می بستاید وآن بیت اینست: تا بدانجا رسید دانش من که بدانم همی که نادانم. (ازمنتخب قابوسنامه ص 42). به مجلس از کف او خوردمی نبید بزرگ بیاد خدمت درگاه میربار خدای. فرخی. - آفرین بزرگ، آفرین فراوان و بسیار: همه خواندند آفرین بزرگ سران سپه مهتران سترگ. فردوسی. ، کبیر. عظیم. (ناظم الاطباء) (یادداشت بخط دهخدا). اول. برتر: دبیر بزرگ جهاندار شاه بیامد بر پهلوان سپاه. فردوسی. ، خداوند. صاحب. پادشاه: ای سر آزادگان و تاج بزرگان شمع جهان و چراغ دوده و توده. دقیقی. ، نام مقامی از موسیقی. (برهان) (آنندراج) (ناظم الاطباء). نام پرده ای از دوازده پردۀ موسیقی. (یادداشت بخط دهخدا). نام یکی از دو نوع مقامۀ زیرافکند باشد: نهاد بزرگ و نوای چکاو از ایوان برآمد بخرچنگ و گاو. ؟ (از حاشیۀ فرهنگ اسدی نخجوانی). ، گاو. (یادداشت بخط مؤلف)
