- ماد
دولت ماد، پادشاهی ماد، سلسلۀ پادشاهی ایرانی که قوم ماد آنرا در سال 705 قبل از میلاد در ناحیۀ مادتشکیل داد، قبایل مختلف ماد در برابر تجاوزهای پی درپی پادشاهان آشور و از آنجمله وادانیراری سوم، شلم نصر دوم، شمسی اداد، تیگلات پالسر چهارم، سارگن دوم و سناخریب متحد شدند و دولت ماد را بوجود آوردند، نام ماد برای نخستین بار در کتیبۀ شلم نصر دوم که در سال 844 قبل از میلاد به ماد لشکر کشید، ذکر شده، شمسی اداد نیز نام مادها را برده تیگلات پالسر چهارم هم در 744 قبل از میلاد به ماد لشکر کشیدو از سرزمین ماد بخشهایی را به کشور آشور ضمیمه کرد، او بیش از 60 هزار اسیر گرفت و با گله های گاو، گوسفند، قاطر و شتر به کالاه (کالح) پایتخت آشور برد، سارگن دوم با مردم ’منای’ که با مادها خویشی داشتند و در جنوب دریاچۀ ارومیه ساکن بودند جنگ کرد و ’دیااکو’ را به اسارت به حماه در شام برد، بعضی از مورخان این شخص را با نخستین پادشاه ماد که هرودوت آنرا ’دیوکس’ نامیده یکی می دانند، پس از هجوم کیمری ها به ’اورارتو’ و شمال آشور این دولت در خطر افتاد، ’آسور حیدون’ پادشاه آشور که در برابر اتحاد کیمری ها با قبایل آریایی مسکون در آذربایجان قرارگرفته بود تا کوه دماوند پیش راند ولی ’کشات ریت’ مادی با گروهی از مادها، کیمری ها، مانی ها و سکاها وی را عقب رانده، و در قلعۀ ’کی شاشو’ بر او حمله برد، اما شکست یافت، از مطالب بالا روشن می شود که در نیمۀ اول قرن 7 قبل از میلاد در شمال غربی ایران دولتهایی وجود داشته که ماد نیز یکی از آنها بوده است، هردوت می نویسد: آشوریها در آسیا پانصد سال حکومت کردند، اول مردمی که سر از اطاعت آنها پیچیدند مادها بودند، اینها برای آزادی جنگیدند، و رشادتها نمودند و از قید بندگی رستند، هردوت از طوایف ماد شش طایفه را نام می برد، بوس ها، پارتاکن ها، ستروخات ها، آریسانت ها، بودیها و مغها، این طوایف هرکدام زندگی سیاسی و اجتماعی جداگانه داشتند که بنابر نوشتۀ هردوت دیوکس آنها را متحدساخت و دولت ماد را تشکیل داد، از نوشته های هرودوت چنین برمی آید که دولت ماد در 701 یا 708 قبل از میلاد تأسیس شد و 150 سال دوام یافت و در سال 550 قبل از میلاد به دست کورش بزرگ برچیده شد، پادشاهان ماد بنابر نوشتۀ هرودوت عبارتند از: 1- ’دیوکس’ (حکومت 708 تا 655 قبل از میلاد) 2- ’فرورتیش’ (حکومت 655 تا 633 قبل از میلاد) 3- ’هووخشتر’ (حکومت 633 تا 585 قبل از میلاد) 4-آستیاگس (حکومت 585 تا 550 قبل از میلاد) دولت ماد را می توان پیشاهنگ دولت آریایی و دولت بزرگ هخامنشی دانست چه ’هووخشتر’ دولتهای نیرومند آن زمان یعنی آشور و بابل را ضعیف ساخت و بر ارمنستان و آسیای صغیر تا رود هالیس دست یافت، عیلام، پارس، هیرکانی، طبرستان و باکتری از دولت ماد اطاعت میکردند، این دولت اصول کشورداری قبایل متحد و فنون نوین جنگ را بوجود آورد، چنانکه کوروش بزرگ پس از فتح ماد همدان را که پایتخت دولت ماد بود، مرکز پادشاهی خود قرار داد و پارسیان از آداب و رسوم و حتی طرز پوشاک مادها بهره مند شدند، از تمدن دولت ماد آثار زیادی باقی نمانده و هیچ کتیبه ای که نشان دهنده خط و زبان آنها باشد بدست نیامده، اما هم در کتیبه های آشور و هم در سنگ نوشته های هخامنشی وجود تمدنی در ماد محرز میشود، بعلاوه چند نمونه از آثار ماد باقی است که پایۀ تمدن آن را نشان میدهد، این آثار عبارتند از مجسمۀ شیری از سنگ در نزدیکی همدان، صورت حجاری شدۀمردی با لباس مادی در دخمه ای نزدیک سرپل ذهاب که اکنون آنرا ’دکان داود’ مینامند، تصویر فروهر بر سنگ در بالای دخمه در نزدیکی صحنه، دخمه ای در دیران لرستان که اکنون آنرا ’اتاق فرهاد’ میخوانند، پیکرۀ حجاری شدۀ مردی در حالت پرستش در دخمۀ کوچکی در ده ’نواسحاق وند’ نزدیک کرمانشاه و تصویر شاه و روحانی در دو طرف مشعل آتش در قیز قاپان، علاوه بر اینها شهر همدان با هفت قلعۀ رنگارنگ و کاخی که در آن بوده نشان دهنده تمدن درخشان ماد است، ’پولی بیوس’ درباره قصر همدان مینویسد: ستونهای این قصر از چوب سدر و سرو ساخته شده، روی آنها را با لوحه های سیمین و زرین پوشانیده اند و تخته های پوشش عمارت هم از نقرۀ خالص است، از زبان و خط ماد چنانکه گفته شد نشانه ای نیست ولی مورخان معتقدند زبان آنها بازبان پارسها اختلاف زیادی نداشته، از مذهب ماد نیز اطلاع صحیحی در دست نیست ولی از تصویر برجستۀ سنگی که در قیزقاپان، از دورۀ ماد پیدا شده و آن پادشاه و روحانی را در دو طرف آتش نشان میدهد، بر میاید که مادها نیز میترا پرست و آتش پرست بوده اند، و اگر گفتۀ آن عده از تاریخ نویسان راست باشد که زردشت از کنار دریاچۀ ’چیچست’ برخاسته باید گفت مادها نیز به دو نیروی آهورامزدا و اهریمن عقیده داشتند، بنا بر عقیدۀ همین محققان مغها که طایفۀ روحانی مادها بودند مذهب را با سحر و جادو آلوده ساختند و زردشت چون خواست دین را پاک گرداند، مغها بر او شوریدند و وی بناچار به باختر رفت و در آنجا دین خود را گسترد، تشکیل دولت ماد در تاریخ شرق قدیم از این لحاظ اهمیت دارد که برای نخستین بار دولتی بزرگ از میان نژاد آریا برخاست، برتری نژاد سامی را پایان داد و سبب شد که دولت آریایی و بزرگ هخامنشی ایجاد شود، چنانکه پاره ای از محققان دولت هخامنشی را دنباله و مکمل دولت ماد میدانند، (از فرهنگ فارسی معین)
نام قومی است آریایی ایرانی نژاد که در ابتدای قرن هفتم یاآخر قرن هشتم قبل از میلاد مسیح دولت ماد را تأسیس کردند و نخستین پادشاه این قوم دیوکس (708-655 ق، م) و آخرین پادشاه آسیتاگس (584-550 ق، م) است، این سلسله به دست کورش هخامنشی منقرض شد، (از حاشیۀ برهان چ معین)، مادها مردمانی آریایی و ساکن سرزمینهای جنوبی آذربایجان و اطراف همدان بودند که بنا بعقیدۀ مورخان پیش از هزارۀ اول قبل از میلاد از راه قفقاز به ایران آمدند و در آنجا ساکن شدند، این قوم در اواخر قرن 8 قبل از میلاد یا اوایل قرن 7 قبل از میلاد دولت ماد را تشکیل دادند
نام قومی است آریایی ایرانی نژاد که در ابتدای قرن هفتم یاآخر قرن هشتم قبل از میلاد مسیح دولت ماد را تأسیس کردند و نخستین پادشاه این قوم دیوکس (708-655 ق، م) و آخرین پادشاه آسیتاگس (584-550 ق، م) است، این سلسله به دست کورش هخامنشی منقرض شد، (از حاشیۀ برهان چ معین)، مادها مردمانی آریایی و ساکن سرزمینهای جنوبی آذربایجان و اطراف همدان بودند که بنا بعقیدۀ مورخان پیش از هزارۀ اول قبل از میلاد از راه قفقاز به ایران آمدند و در آنجا ساکن شدند، این قوم در اواخر قرن 8 قبل از میلاد یا اوایل قرن 7 قبل از میلاد دولت ماد را تشکیل دادند
