نام دو خانوادۀ باستانی است که در ری و سرخس اقامت داشته اند و آنان را ’عمرانی’ می گفته اند. یکی از افراد این خانواده (علی بن محمد) ممدوح منوچهری شاعر است. رجوع به عمرانی و دیوان منوچهری چ دبیرسیاقی ص 331 شود: خریدار من تاج عمرانیان است تو خود خادم تاج عمرانیانی. منوچهری
نام دو خانوادۀ باستانی است که در ری و سرخس اقامت داشته اند و آنان را ’عمرانی’ می گفته اند. یکی از افراد این خانواده (علی بن محمد) ممدوح منوچهری شاعر است. رجوع به عمرانی و دیوان منوچهری چ دبیرسیاقی ص 331 شود: خریدار من تاج عمرانیان است تو خود خادم تاج عمرانیانی. منوچهری
این کلمه از عابر مشتق است که بمعنی گذر کردن از نهر یا مکانی دیگر میباشد، و یا اینکه از عابر مشتق است که جد ابراهیم خلیل بود. چون ابراهیم از گذرگاه فرات گذشته به اراضی فلسطین درآمد کنعانیان وی را به عبرانی ملقب نمودند، و از پس این لقب در خانوادۀاو باقی ماند. در نزد مصریان و فلسطینیان نیز بدین لقب معروف گشتند. اما اصل و منشاء این قوم آنکه اولاًیزدان پاک ابرام را که در آور کلدانیان سکونت داشت اختیار فرمود او را برحسب مسمای اسمش پدر طوایف بسیار و مخصوصاً پدر قوم برگزیدۀ خود قرار داد و دیانت آنها اصل و اصول دیانت عبادت خدائی است که متصف بصفت توحید است. (قاموس کتاب مقدس). رجوع به یهود شود
این کلمه از عابر مشتق است که بمعنی گذر کردن از نهر یا مکانی دیگر میباشد، و یا اینکه از عابر مشتق است که جد ابراهیم خلیل بود. چون ابراهیم از گذرگاه فرات گذشته به اراضی فلسطین درآمد کنعانیان وی را به عبرانی ملقب نمودند، و از پس این لقب در خانوادۀاو باقی ماند. در نزد مصریان و فلسطینیان نیز بدین لقب معروف گشتند. اما اصل و منشاء این قوم آنکه اولاًیزدان پاک ابرام را که در آور کلدانیان سکونت داشت اختیار فرمود او را برحسب مسمای اسمش پدر طوایف بسیار و مخصوصاً پدر قوم برگزیدۀ خود قرار داد و دیانت آنها اصل و اصول دیانت عبادت خدائی است که متصف بصفت توحید است. (قاموس کتاب مقدس). رجوع به یهود شود
طاهر بن یحیی بن سالم عمرانی یمنی شافعی. فقیه قرن ششم هجری. رجوع به طاهر (ابن یحیی الیمنی...) و مآخذ ذیل شود: معجم المؤلفین ج 5 ص 39، طبقات الشافعیۀاسنوی، طبقات الشافعیۀ سبکی ج 4 ص 231، کشف الظنون حاجی خلیفه ص 15 و ایضاح المکنون بغدادی ج 2 ص 353 قاضی ابومنصور عمرانی. وی قرآن را نزد ابوعلی اهوازی بیاموخت و در بغداد علم فقه را نزد شیخ ابواسحاق شیرازی فراگرفت، سپس به میافارقین انتقال یافت. نسب او به عمرانیه از اعمال موصل است. (از اللباب فی تهذیب الانساب) علی بن محمد بن علی بن احمد بن مروان عمرانی خوارزمی، مکنی به ابوالحسن. ادیب و لغوی و مفسر قرن ششم هجری. رجوع به علی عمرانی (ابن محمدبن...) شود یکی از القاب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) است بمناسبت نام ابوطالب که ’عمران’ میباشد. رجوع به ابوطالب (ابن عبدالمطلب بن...) شود علی بن محمد عمرانی سرخسی، مکنی به ابوالحسن. ممدوح منوچهری دامغانی شاعر. رجوع به علی عمرانی (ابن محمد عمرانی) شود علی بن احمد عمرانی موصلی. ریاضی دان و ستاره شناس قرن چهارم هجری. رجوع به علی عمرانی (ابن احمد...) شود
طاهر بن یحیی بن سالم عمرانی یمنی شافعی. فقیه قرن ششم هجری. رجوع به طاهر (ابن یحیی الیمنی...) و مآخذ ذیل شود: معجم المؤلفین ج 5 ص 39، طبقات الشافعیۀاسنوی، طبقات الشافعیۀ سبکی ج 4 ص 231، کشف الظنون حاجی خلیفه ص 15 و ایضاح المکنون بغدادی ج 2 ص 353 قاضی ابومنصور عمرانی. وی قرآن را نزد ابوعلی اهوازی بیاموخت و در بغداد علم فقه را نزد شیخ ابواسحاق شیرازی فراگرفت، سپس به میافارقین انتقال یافت. نسب او به عمرانیه از اعمال موصل است. (از اللباب فی تهذیب الانساب) علی بن محمد بن علی بن احمد بن مروان عمرانی خوارزمی، مکنی به ابوالحسن. ادیب و لغوی و مفسر قرن ششم هجری. رجوع به علی عمرانی (ابن محمدبن...) شود یکی از القاب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) است بمناسبت نام ابوطالب که ’عمران’ میباشد. رجوع به ابوطالب (ابن عبدالمطلب بن...) شود علی بن محمد عمرانی سرخسی، مکنی به ابوالحسن. ممدوح منوچهری دامغانی شاعر. رجوع به علی عمرانی (ابن محمد عمرانی) شود علی بن احمد عمرانی موصلی. ریاضی دان و ستاره شناس قرن چهارم هجری. رجوع به علی عمرانی (ابن احمد...) شود
نسبت است به یکی از خاندانهای بزرگ سرخس که از قدیم ریاست داشتند. و از جملۀ آنان ابوالحسن علی بن محمد عمرانی و ابوبکر محمد بن قاسم بن عمران عمرانی بوده اند. (از اللباب فی تهذیب الانساب). رجوع به علی عمرانی (ابن محمد...) و عمرانی (محمد بن قاسم...) شود. نام این خاندان را گاهی ’عمرانیان’ به لفظ جمع بکار برده اند. رجوع به عمرانیان شود نسبت است به عمرانیه که ناحیه ای است از اعمال موصل. و قاضی ابومنصور عمرانی بدانجا منسوب است. (از اللباب فی تهذیب الانساب). رجوع به عمرانی (قاضی ابومنصور...) شود
نسبت است به یکی از خاندانهای بزرگ سرخس که از قدیم ریاست داشتند. و از جملۀ آنان ابوالحسن علی بن محمد عمرانی و ابوبکر محمد بن قاسم بن عمران عمرانی بوده اند. (از اللباب فی تهذیب الانساب). رجوع به علی عمرانی (ابن محمد...) و عمرانی (محمد بن قاسم...) شود. نام این خاندان را گاهی ’عمرانیان’ به لفظ جمع بکار برده اند. رجوع به عمرانیان شود نسبت است به عمرانیه که ناحیه ای است از اعمال موصل. و قاضی ابومنصور عمرانی بدانجا منسوب است. (از اللباب فی تهذیب الانساب). رجوع به عمرانی (قاضی ابومنصور...) شود
دهی است از دهستان بیدخت بخش حویمند حومه شهرستان گناباد. دارای 452 تن سکنه. آب آن از قنات تأمین میشود. محصول آن غلات و ابریشم است. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 9)
دهی است از دهستان بیدخت بخش حویمند حومه شهرستان گناباد. دارای 452 تن سکنه. آب آن از قنات تأمین میشود. محصول آن غلات و ابریشم است. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 9)
قریه ای است بزرگ و نیز قلعه ای است در شرق موصل متصل بناحیۀ شوش و مرج. در آن دیهها و درختهای مو وجوددارد. این قلعه اکنون مشرف به ویرانی است و از آن چیزی باقی نمانده و در آن غاری است که گویند غار داودبوده است و آن را زیارت کنند. (از معجم البلدان)
قریه ای است بزرگ و نیز قلعه ای است در شرق موصل متصل بناحیۀ شوش و مرج. در آن دیهها و درختهای مو وجوددارد. این قلعه اکنون مشرف به ویرانی است و از آن چیزی باقی نمانده و در آن غاری است که گویند غار داودبوده است و آن را زیارت کنند. (از معجم البلدان)
جمع واژۀ حرانی منسوب به حران. شهرت مردم حران است. ابن الندیم گوید مأمون در آخر روزگار خویش قصد غزو روم کرد و چون به دیار مضر رسید مردمان او را پذیره شده دعا می گفتند. در میانه جماعتی از حرانیان بودند با قباهای بلند و موی دراز بر بالا زده مانند موی قره جد سنان بن ثابت. مأمون از دیدار آنان شگفتی نمود و گفت شمایان کدام فرقه از اهل ذمه اید؟ گفتند ما حرنانیانیم. پرسید ترسا؟ گفتند نی ! گفت از یهود؟ گفتند نی ! گفت پس مجوس ؟ گفتند نی ! پرسید آیا شما را کتابیست ؟ در پاسخ تمجمج کردند. گفت در این حال از زنادقه و بت پرستان اصحاب الرأس روزگار پدرم رشید باشید و خون شما رواست و در ذمۀ اسلام نیستید. گفتند ما جزیه گزارانیم. گفت جزیه اهل کتاب راست و شما را کتاب نیست. اکنون یکی از دو راه بگزینید، یا مسلمانی گیرید و یا به یکی از دینهای دیگر پیامبران که خدای تعالی در کتاب خود یاد کرده درآیید، وگرنه یک تن از شما را زنده نمانم. شما را تا بازگشت این سفر زمان است، اگر قبول اسلام کردید یا دینی از ادیان اهل کتاب پذیرفتید چون بازگردم در امان باشید، وگرنه بقتل شما فرمان کنم و بیختان براندازم. چون مأمون از آن منزل برداشت حرنانیان زی خویش بگردانیدند و موی باز کردند و پوشش قبا ترک گفتند و بسیاری ترسائی گرفتند و زنار پوشیدند و طائفه ای اسلام آوردند و شرذمه ای بر حال پیشین بایستادند پریشان و چاره اندیش، تا فقیهی از اهل حران گفت من چیزی برای نجات شما یافته ام تا بدان از مرگ رهائی یابید. حرانیان مالی عظیم که از زمان هارون تا آن روز در بیت المال خویش برای روزگار نوائب و حوادث گرد کرده بودند بدو بردند و او گفت: چون مأمون بازآید بدو بگوئید ما صابیانیم، چه این نام در کتاب خدای عزاسمه آمده است، شما این نام بخود گیرید تا از مرگ خلاص یابید. لکن مأمون از این سفر بازنگشت و به بذندون درگذشت. و نام صابی بر این قوم از آن روز ماند، چه تا آنگاه در حران و نواحی آن قومی بدین نام نبود. چون خبر وفات مأمون بشنودند بیشتر آنان که ترسائی گرفته بودند مرتد شدند و به حرنانیت بازگشتند و موی خویش دراز کردند، چنانکه از پیش بود. لکن مسلمانان قبا پوشیدن آنان را منع کردند، چه قبا لبس اصحاب سلطان بود. و آنان که مسلمانی پذیرفتند ارتداد نتوانستند آورد، چه حکم ارتداد از اسلام قتل است. از اینرو در زیر پردۀ نام اسلام دین خود نگاه میداشتند، و زنان حرنانیه می گرفتند و نرینه ها را مسلمان و مادینه ها را حرنانی می داشتند و روش مردم ترعوز و سلمسین دو قریۀ بزرگ نزدیک حران تا بیست سال این بود، تا آنکه دو فقیه مسلمان حرنان ابوزراره و ابوعروبه و سایر مشایخ اسلامی آنجا تزویج زنان حرنانی را منع کردند و گفتند چون اهل کتاب نیستند گرفتن آنان حرام باشد و هنوز تا بدین زمان (337 هجری قمری) بعض مردم آنجا حرنانی و برخی مانند بنوابلوط و بنوقیطران بر مذهب نصاری باشند. (فهرست ابن الندیم). خوارزمی گوید: کلدانیان آنانند که صابیان و حرانیان نامیده شوند، و بقایای ایشان در حران و عراق هستند و پیغمبر خود بوذاسپ را میدانند که در هند ظهور کرد، و برخی از ایشان میگویند که هرمس بوده است. اما بوذاسپ در روزگار شاه طهمورث بود و دبیری پارسی را او آوردو این قوم را در زمان مأمون صابئین نام نهادند. اما صابئیان حقیقی فرقه ای از نصاری و باقی مانده های سمنیان در هند و در چین هستند. (مفاتیح العلوم خوارزمی) (حاشیۀ مزدیسنا ص 56). حرانیان از قدیم الایام به ریاضیات و نجوم و بعد از آن به فلسفه توجه داشتند. فخر رازی مدعی بوده است که محمد زکریای رازی اعتقاد به قدماء خمسه (مکان، زمان، نفس، هیولی و خدا) را از حرانیان گرفته است، ولیکن حقیقت آن است که این اعتقاد پس از رازی در میان حرانیان راه یافت. (تاریخ علوم عقلی ج 1 ص 10 و 169). و رجوع به حرّان و صابئین شود
جَمعِ واژۀ حرانی منسوب به حران. شهرت مردم حران است. ابن الندیم گوید مأمون در آخر روزگار خویش قصد غزو روم کرد و چون به دیار مضر رسید مردمان او را پذیره شده دعا می گفتند. در میانه جماعتی از حرانیان بودند با قباهای بلند و موی دراز بر بالا زده مانند موی قره جد سنان بن ثابت. مأمون از دیدار آنان شگفتی نمود و گفت شمایان کدام فرقه از اهل ذمه اید؟ گفتند ما حرنانیانیم. پرسید ترسا؟ گفتند نی ! گفت از یهود؟ گفتند نی ! گفت پس مجوس ؟ گفتند نی ! پرسید آیا شما را کتابیست ؟ در پاسخ تمجمج کردند. گفت در این حال از زنادقه و بت پرستان اصحاب الرأس روزگار پدرم رشید باشید و خون شما رواست و در ذمۀ اسلام نیستید. گفتند ما جزیه گزارانیم. گفت جزیه اهل کتاب راست و شما را کتاب نیست. اکنون یکی از دو راه بگزینید، یا مسلمانی گیرید و یا به یکی از دینهای دیگر پیامبران که خدای تعالی در کتاب خود یاد کرده درآیید، وگرنه یک تن از شما را زنده نمانم. شما را تا بازگشت این سفر زمان است، اگر قبول اسلام کردید یا دینی از ادیان اهل کتاب پذیرفتید چون بازگردم در امان باشید، وگرنه بقتل شما فرمان کنم و بیختان براندازم. چون مأمون از آن منزل برداشت حرنانیان زی خویش بگردانیدند و موی باز کردند و پوشش قبا ترک گفتند و بسیاری ترسائی گرفتند و زنار پوشیدند و طائفه ای اسلام آوردند و شرذمه ای بر حال پیشین بایستادند پریشان و چاره اندیش، تا فقیهی از اهل حران گفت من چیزی برای نجات شما یافته ام تا بدان از مرگ رهائی یابید. حرانیان مالی عظیم که از زمان هارون تا آن روز در بیت المال خویش برای روزگار نوائب و حوادث گرد کرده بودند بدو بردند و او گفت: چون مأمون بازآید بدو بگوئید ما صابیانیم، چه این نام در کتاب خدای عزاسمه آمده است، شما این نام بخود گیرید تا از مرگ خلاص یابید. لکن مأمون از این سفر بازنگشت و به بذندون درگذشت. و نام صابی بر این قوم از آن روز ماند، چه تا آنگاه در حران و نواحی آن قومی بدین نام نبود. چون خبر وفات مأمون بشنودند بیشتر آنان که ترسائی گرفته بودند مرتد شدند و به حرنانیت بازگشتند و موی خویش دراز کردند، چنانکه از پیش بود. لکن مسلمانان قبا پوشیدن آنان را منع کردند، چه قبا لبس اصحاب سلطان بود. و آنان که مسلمانی پذیرفتند ارتداد نتوانستند آورد، چه حکم ارتداد از اسلام قتل است. از اینرو در زیر پردۀ نام اسلام دین خود نگاه میداشتند، و زنان حرنانیه می گرفتند و نرینه ها را مسلمان و مادینه ها را حرنانی می داشتند و روش مردم ترعوز و سلمسین دو قریۀ بزرگ نزدیک حران تا بیست سال این بود، تا آنکه دو فقیه مسلمان حرنان ابوزراره و ابوعروبه و سایر مشایخ اسلامی آنجا تزویج زنان حرنانی را منع کردند و گفتند چون اهل کتاب نیستند گرفتن آنان حرام باشد و هنوز تا بدین زمان (337 هجری قمری) بعض مردم آنجا حرنانی و برخی مانند بنوابلوط و بنوقیطران بر مذهب نصاری باشند. (فهرست ابن الندیم). خوارزمی گوید: کلدانیان آنانند که صابیان و حرانیان نامیده شوند، و بقایای ایشان در حران و عراق هستند و پیغمبر خود بوذاسپ را میدانند که در هند ظهور کرد، و برخی از ایشان میگویند که هرمس بوده است. اما بوذاسپ در روزگار شاه طهمورث بود و دبیری پارسی را او آوردو این قوم را در زمان مأمون صابئین نام نهادند. اما صابئیان حقیقی فرقه ای از نصاری و باقی مانده های سمنیان در هند و در چین هستند. (مفاتیح العلوم خوارزمی) (حاشیۀ مزدیسنا ص 56). حرانیان از قدیم الایام به ریاضیات و نجوم و بعد از آن به فلسفه توجه داشتند. فخر رازی مدعی بوده است که محمد زکریای رازی اعتقاد به قدماء خمسه (مکان، زمان، نفس، هیولی و خدا) را از حرانیان گرفته است، ولیکن حقیقت آن است که این اعتقاد پس از رازی در میان حرانیان راه یافت. (تاریخ علوم عقلی ج 1 ص 10 و 169). و رجوع به حَرّان و صابئین شود
آل مروان. بنی مروان. سلسله ای که از 380 تا 489 (478) هجری قمری بر دیاربکر (آمد) و ارزن و میافارقین و کیفا و جزیره حکومت داشته است. نسبت آنان به دوستک کردی حمیدی میرسد. مؤسس سلسله را ’باد’ رهبر کردان حکمران حصن کیفا نوشته اندکه به مرزهای ارمنیه حمله برد و قلعۀ ارجیش را اشغال کرد و پس از درگذشت عضدالدولۀ بویهی تسلط خود رابر آمد (دیار بکر) و میافارقین و نصیبین گسترش داد و در 380 هجری قمری در جنگ با حمدانیان کشته شد. پس ازوی خواهرزادۀ کردنژادش ابوعلی حصن بن مروان جای او را گرفت و سلسله به نام او به بنی مروان یا آل مروان یا مروانیان مشهور شد و پس از ابوعلی ممهدالدوله ابومنصور سعید بن مروان (387 تا 402) و از بعد وی نصرالدوله ابونصر احمد بن مروان (از 402 تا 453) بر نواحی مذکور حکومت کرد و خود در میافارقین مستقر بود و قصری در چهار فرسنگی میافارقین ساخته بود و فرزندش سعد برآمد (دیار بکر) حکم می راند. ناصرخسرو به هنگام عبوراز میافارقین و آمد از این نصرالدوله یاد می کند و می نویسد: مردی صدساله است و هست. نظام الدین (نظام الدوله) ابوالقاسم نصر بن احمد (حاکم میافارقین) و سعید برادر ابوالقاسم فرزند نصرالدوله (حاکم آمد) و سپس ابوالمظفر منصور بن نصر (از472 تا 489 یا 478) هجری حکومت داشته اند. بقایای این سلسله را حسام الدین تمرتاش بن ایلغاری صاحب ماردین در 532 بر انداخته است
آل مروان. بنی مروان. سلسله ای که از 380 تا 489 (478) هجری قمری بر دیاربکر (آمد) و ارزن و میافارقین و کیفا و جزیره حکومت داشته است. نسبت آنان به دوستک کردی حمیدی میرسد. مؤسس سلسله را ’باد’ رهبر کردان حکمران حصن کیفا نوشته اندکه به مرزهای ارمنیه حمله برد و قلعۀ ارجیش را اشغال کرد و پس از درگذشت عضدالدولۀ بویهی تسلط خود رابر آمد (دیار بکر) و میافارقین و نصیبین گسترش داد و در 380 هجری قمری در جنگ با حمدانیان کشته شد. پس ازوی خواهرزادۀ کردنژادش ابوعلی حصن بن مروان جای او را گرفت و سلسله به نام او به بنی مروان یا آل مروان یا مروانیان مشهور شد و پس از ابوعلی ممهدالدوله ابومنصور سعید بن مروان (387 تا 402) و از بعد وی نصرالدوله ابونصر احمد بن مروان (از 402 تا 453) بر نواحی مذکور حکومت کرد و خود در میافارقین مستقر بود و قصری در چهار فرسنگی میافارقین ساخته بود و فرزندش سعد برآمد (دیار بکر) حکم می راند. ناصرخسرو به هنگام عبوراز میافارقین و آمد از این نصرالدوله یاد می کند و می نویسد: مردی صدساله است و هست. نظام الدین (نظام الدوله) ابوالقاسم نصر بن احمد (حاکم میافارقین) و سعید برادر ابوالقاسم فرزند نصرالدوله (حاکم آمد) و سپس ابوالمظفر منصور بن نصر (از472 تا 489 یا 478) هجری حکومت داشته اند. بقایای این سلسله را حسام الدین تمرتاش بن ایلغاری صاحب ماردین در 532 بر انداخته است
یا آل عثمان یا سلاطین عثمانی. پادشاهانی هستند که از 699 تا 1342هجری قمری دولتی بزرگ تأسیس کردند. این سلسله بنام جد آنان عثمان بن ارطغرل منسوبند. عثمان به سال 656 هجری قمری در سکوت متولد شد و در آنجا به تأسیس سلسلۀ عثمانی موفق گشت. عثمان سرحد ممالک روم شرقی را به سمت مغرب عقب برد و پسرش ارخان شهرهای بروسه و نقیه را گرفت و ممالک امرای کراسی را که با خاک او مجاور بودند متصرف شد و لشکریان مشهور به چری را که مدت چندین قرن وسیلۀ عمده فتوحات سلاطین آل عثمان بودند تشکیل داد. در سال 759 هجری قمری ترکان عثمانی از بوغاز داردانل گذشتند و از طرف خود ساخلوی در محل گالی پولی گذاشته به تسخیر ممالک اروپای شرقی روم شروع کردند. شهرهای ادرنه و فیلی پوپولیس چند سال بعد تسخیر شد و بر اثر فتوحات ماریتزا (1364 میلادی) و قوسوه (1389 میلادی) و نیکوپولیس و غلبۀ ترکان بر سواران جنگی تمام اروپا سراسر شبه جزیره بالکان به استثنای حوالی قسطنطنیه بواسطۀ هجوم ناگهانی امیر تیمور به آسیای صغیر و شکست سخت بایزیدخان اول در سال 804 هجری قمری / 1402 میلادی در آنقره مدتی به تعویق افتاد. و دولتی که از شط دانوب تا نهر العاصی در شام امتداد پیدا کرده بود بر اثر یک ضربت تا مدتی دچار ضعف و ناتوانی گردید. اگر چه سلطنت سلطان محمد اول تا حدی شکست گذشته را جبران کرد ولی چندان مورد توجه نیست تا آنکه سلطان مرادخان ثانی پس از تحکیم مواقع خود و برقراری صلح موفق گردید که ممالک عثمانی را از حملات هونیادی ملقب به امیرسیف ولایت افلاق خلاص بخشد و بوسیلۀ فتح قطعی که در محل وارنا (1444 میلادی) نصیب او شد از صلیبیون عیسوی که به نقض عهدنامه اقدام کرده بودند انتقام خود را بکشید. این فتح ممالک عثمانی را از طرف شمال آسوده ساخت و از این تاریخ تا دو قرن دیگر دورۀ فتوحات درخشان سلاطین آل عثمانی است. قسطنطنیه را سلطان محمدخان ثانی در سال 857 ه. ق. / 1453 میلادی مسخر کرد و آخرین باقیماندۀ دولت روم شرقی به این ترتیب از میان رفت. شبه جزیره قرم در سال 1475 میلادی تسخیر شد و جزایر دریای اژه نیز ضمیمۀ خاک عثمانی گردید و بیرق این سلاطین درایتالیا بر فراز قصر اترانتو افراشته گردید. سلطان سلیم خان اول در هشت سال پادشاهی خود ایران را مغلوب کرد و کردستان و دیار بکر را به ممالک عثمانی ملحق ساخت شام و مصر و عربستان را در سال 923 هجری قمری / 1517 میلادی به تصرف درآوردند و بعد بر حرمین استیلا یافت وخلیفۀ عباسی مصر را مطیع خود ساخت و حق خلافت را به خود اختصاص داد و از این تاریخ سلاطین عثمانی لقب امیرالمؤمنین اختیار نمودند. سلطان سلیمان خان کبیر نیز عملیات درخشانی انجام داد و در سال 928 هجری قمری / 1522 میلادی امرای جزیره ردس را براند و در طرف شمال شهرهای بلگراد را بگرفت و 932 در سال هجری قمری / 1526 م. مجارها را در دشت موهاکن شکست سخت داد و پادشاه ایشان لوئی ثانی را با بیست هزار سپاهیان او دستگیر کرد. مجارستان مدت یک قرن و نیم از ایالات عثمانی شد. این پادشاه در سال 935 هجری قمری شهر وینه را محاصره کردو با گرفتن خراجی دست برداشت و بالجمله ممالک عثمانی در عهد سلطان سلیمان خان از بوداپست و ساحل دانوب تا شلالۀ آسوان در مصر و از ساحل فرات تا باب جبل طارق وسعت داشت. بعد از سلطان سلیمان خان ایام نکبت عثمانیان شروع شد و اولین واقعۀ آن شکست بحری لپانتو است در سال 979 هجری قمری به دست دن ژوان امیر اطریش. سلطان مرادخان چهارم در سال 1048 هجری قمری بغداد را به خاک عثمانی ضمیمه کرد و ترکان جزیره کرت و بعضی جزایر دیگر را نیز در سال 1645 میلادی از دست ونیزیها گرفتند لکن در اروپا شکستهائی بدانها وارد آمد و در سال 1098 هجری قمری سراسر مجارستان از تصرف ایشان خارج شد و در نتیجۀ معاهدات 1111 هجری قمری ولایات مجارستان بکلی از زیر سلطۀ عثمانیان خارج گردید. سرحدات عثمانی از این تاریخ تا تجزیه ای که در سال 1295 هجری قمری اتفاق افتاد تغییرات فاحشی نکرد. دورۀ تعرض روسیه به عثمانی از سال 1150 هجری قمری شروع میشود و در این تاریخ اوکزاکف و آزف از تصرف عثمانیان خارج گردید و در سال 1301 هجری قمری شبه جزیره قرم محصور شد. داخلۀ عثمانی نیز هرج و مرج شده بود و به سال 1301 هجری قمری مصر تحت لوای محمدعلی پاشا مستقل و از تصرف عثمانی خارج گردید و بترتیب الجزائر در 1070 هجری قمری و تونس در1117 هجری قمری نیمه استقلالی به دست آوردند و از تصرف عثمانیان خارج گردید. بزرگترین ضربتی که به عثمانی وارد آمد در قطعۀ اروپاست که بوسیلۀ آن یونان در تاریخ 1244 هجری قمری / 1838 میلادی از آن جدا شد و ولایت رانوبی بنام رومانی در سال 1283 هجری قمری / 1866 میلادی و صربستان در 1284 هجری قمری بر عثمانیان شوریدند و در نتیجه رومانی و صربستان هر یک دولتی علی حده شدند. عثمانیۀ حالیه در اروپا محدود است به باریکۀ خشکی در جنوب جبال بالکان شامل ولایات قدیم تراس و مقدونیه و اپیروس و ایلی ریا. سلاطین عثمانی بترتیب عبارتند از: 1- سلطان عثمان خان غازی سال 699 هجری قمری 2- سلطان غازی ارخان 726 3- غازی سلطان مرادخان 761 4- غازی سلطان بایزید 791- 804 - فترت 804- 816 5- سلطان محمد خان 816 6- سلطان غازی مرادخان ثانی 824 7- سلطان محمدخان ثانی 855 8- سلطان بایزدخان ثانی 886 9- سلطان سلیم خان 918 10- سلطان سلیمان خان 926 11- سلطان سلیم خان ثانی 974 12- سلطان مرادخان ثالث 982 13- سلطان محمدخان ثالث 1003 14- سلطان احمدخان 1012 15- سلطان مصطفی خان 1026 16- سلطان عثمان خان ثانی 1027 17 -سلطان مرادخان رابع 1032 18- سلطان ابراهیم خان 1049 19- سلطان محمدخان رابع 1058 20- سلطان سلیمان خان ثانی 1099 21- سلطان احمدخان ثانی 1102 22- سلطان مصطفی خان ثانی 1106 23- سلطان احمدخان ثالث 1115 24- سلطان محمدخان 1143 25- سلطان عثمان خان ثالث 1168 26- سلطان مصطفی خان ثالث 1171 27 -سلطان عبدالحمید خان 1187 28- سلطان سلیم خان ثالث 1203 29- سلطان مصطفی خان رابع 1222 30- سلطان محمودخان ثانی 1223 31- سلطان عبدالمجید خان 1255 32- سلطان عبدالعزیزخان 1277 33- سلطان مرادخان خامس 1293 34- سلطان عبدالحمیدخان ثانی 1293 35- سلطان محمد خامس 1327 36- سلطان محمد سادس 1336 37 -سلطان عبدالمجید ثانی 1341 38- سلطان عبدالعزیز ثانی 1342 و رجوع به آل عثمان و معجم الانساب ج 2 ص 139-140 شود
یا آل عثمان یا سلاطین عثمانی. پادشاهانی هستند که از 699 تا 1342هجری قمری دولتی بزرگ تأسیس کردند. این سلسله بنام جد آنان عثمان بن ارطغرل منسوبند. عثمان به سال 656 هجری قمری در سکوت متولد شد و در آنجا به تأسیس سلسلۀ عثمانی موفق گشت. عثمان سرحد ممالک روم شرقی را به سمت مغرب عقب برد و پسرش ارخان شهرهای بروسه و نقیه را گرفت و ممالک امرای کراسی را که با خاک او مجاور بودند متصرف شد و لشکریان مشهور به چری را که مدت چندین قرن وسیلۀ عمده فتوحات سلاطین آل عثمان بودند تشکیل داد. در سال 759 هجری قمری ترکان عثمانی از بوغاز داردانل گذشتند و از طرف خود ساخلوی در محل گالی پولی گذاشته به تسخیر ممالک اروپای شرقی روم شروع کردند. شهرهای ادرنه و فیلی پوپولیس چند سال بعد تسخیر شد و بر اثر فتوحات ماریتزا (1364 میلادی) و قوسوه (1389 میلادی) و نیکوپولیس و غلبۀ ترکان بر سواران جنگی تمام اروپا سراسر شبه جزیره بالکان به استثنای حوالی قسطنطنیه بواسطۀ هجوم ناگهانی امیر تیمور به آسیای صغیر و شکست سخت بایزیدخان اول در سال 804 هجری قمری / 1402 میلادی در آنقره مدتی به تعویق افتاد. و دولتی که از شط دانوب تا نهر العاصی در شام امتداد پیدا کرده بود بر اثر یک ضربت تا مدتی دچار ضعف و ناتوانی گردید. اگر چه سلطنت سلطان محمد اول تا حدی شکست گذشته را جبران کرد ولی چندان مورد توجه نیست تا آنکه سلطان مرادخان ثانی پس از تحکیم مواقع خود و برقراری صلح موفق گردید که ممالک عثمانی را از حملات هونیادی ملقب به امیرسیف ولایت افلاق خلاص بخشد و بوسیلۀ فتح قطعی که در محل وارنا (1444 میلادی) نصیب او شد از صلیبیون عیسوی که به نقض عهدنامه اقدام کرده بودند انتقام خود را بکشید. این فتح ممالک عثمانی را از طرف شمال آسوده ساخت و از این تاریخ تا دو قرن دیگر دورۀ فتوحات درخشان سلاطین آل عثمانی است. قسطنطنیه را سلطان محمدخان ثانی در سال 857 هَ. ق. / 1453 میلادی مسخر کرد و آخرین باقیماندۀ دولت روم شرقی به این ترتیب از میان رفت. شبه جزیره قرم در سال 1475 میلادی تسخیر شد و جزایر دریای اژه نیز ضمیمۀ خاک عثمانی گردید و بیرق این سلاطین درایتالیا بر فراز قصر اترانتو افراشته گردید. سلطان سلیم خان اول در هشت سال پادشاهی خود ایران را مغلوب کرد و کردستان و دیار بکر را به ممالک عثمانی ملحق ساخت شام و مصر و عربستان را در سال 923 هجری قمری / 1517 میلادی به تصرف درآوردند و بعد بر حرمین استیلا یافت وخلیفۀ عباسی مصر را مطیع خود ساخت و حق خلافت را به خود اختصاص داد و از این تاریخ سلاطین عثمانی لقب امیرالمؤمنین اختیار نمودند. سلطان سلیمان خان کبیر نیز عملیات درخشانی انجام داد و در سال 928 هجری قمری / 1522 میلادی امرای جزیره ردس را براند و در طرف شمال شهرهای بلگراد را بگرفت و 932 در سال هجری قمری / 1526 م. مجارها را در دشت موهاکن شکست سخت داد و پادشاه ایشان لوئی ثانی را با بیست هزار سپاهیان او دستگیر کرد. مجارستان مدت یک قرن و نیم از ایالات عثمانی شد. این پادشاه در سال 935 هجری قمری شهر وینه را محاصره کردو با گرفتن خراجی دست برداشت و بالجمله ممالک عثمانی در عهد سلطان سلیمان خان از بوداپست و ساحل دانوب تا شلالۀ آسوان در مصر و از ساحل فرات تا باب جبل طارق وسعت داشت. بعد از سلطان سلیمان خان ایام نکبت عثمانیان شروع شد و اولین واقعۀ آن شکست بحری لپانتو است در سال 979 هجری قمری به دست دن ژوان امیر اطریش. سلطان مرادخان چهارم در سال 1048 هجری قمری بغداد را به خاک عثمانی ضمیمه کرد و ترکان جزیره کرت و بعضی جزایر دیگر را نیز در سال 1645 میلادی از دست ونیزیها گرفتند لکن در اروپا شکستهائی بدانها وارد آمد و در سال 1098 هجری قمری سراسر مجارستان از تصرف ایشان خارج شد و در نتیجۀ معاهدات 1111 هجری قمری ولایات مجارستان بکلی از زیر سلطۀ عثمانیان خارج گردید. سرحدات عثمانی از این تاریخ تا تجزیه ای که در سال 1295 هجری قمری اتفاق افتاد تغییرات فاحشی نکرد. دورۀ تعرض روسیه به عثمانی از سال 1150 هجری قمری شروع میشود و در این تاریخ اوکزاکف و آزف از تصرف عثمانیان خارج گردید و در سال 1301 هجری قمری شبه جزیره قرم محصور شد. داخلۀ عثمانی نیز هرج و مرج شده بود و به سال 1301 هجری قمری مصر تحت لوای محمدعلی پاشا مستقل و از تصرف عثمانی خارج گردید و بترتیب الجزائر در 1070 هجری قمری و تونس در1117 هجری قمری نیمه استقلالی به دست آوردند و از تصرف عثمانیان خارج گردید. بزرگترین ضربتی که به عثمانی وارد آمد در قطعۀ اروپاست که بوسیلۀ آن یونان در تاریخ 1244 هجری قمری / 1838 میلادی از آن جدا شد و ولایت رانوبی بنام رومانی در سال 1283 هجری قمری / 1866 میلادی و صربستان در 1284 هجری قمری بر عثمانیان شوریدند و در نتیجه رومانی و صربستان هر یک دولتی علی حده شدند. عثمانیۀ حالیه در اروپا محدود است به باریکۀ خشکی در جنوب جبال بالکان شامل ولایات قدیم تراس و مقدونیه و اپیروس و ایلی ریا. سلاطین عثمانی بترتیب عبارتند از: 1- سلطان عثمان خان غازی سال 699 هجری قمری 2- سلطان غازی ارخان 726 3- غازی سلطان مرادخان 761 4- غازی سلطان بایزید 791- 804 - فترت 804- 816 5- سلطان محمد خان 816 6- سلطان غازی مرادخان ثانی 824 7- سلطان محمدخان ثانی 855 8- سلطان بایزدخان ثانی 886 9- سلطان سلیم خان 918 10- سلطان سلیمان خان 926 11- سلطان سلیم خان ثانی 974 12- سلطان مرادخان ثالث 982 13- سلطان محمدخان ثالث 1003 14- سلطان احمدخان 1012 15- سلطان مصطفی خان 1026 16- سلطان عثمان خان ثانی 1027 17 -سلطان مرادخان رابع 1032 18- سلطان ابراهیم خان 1049 19- سلطان محمدخان رابع 1058 20- سلطان سلیمان خان ثانی 1099 21- سلطان احمدخان ثانی 1102 22- سلطان مصطفی خان ثانی 1106 23- سلطان احمدخان ثالث 1115 24- سلطان محمدخان 1143 25- سلطان عثمان خان ثالث 1168 26- سلطان مصطفی خان ثالث 1171 27 -سلطان عبدالحمید خان 1187 28- سلطان سلیم خان ثالث 1203 29- سلطان مصطفی خان رابع 1222 30- سلطان محمودخان ثانی 1223 31- سلطان عبدالمجید خان 1255 32- سلطان عبدالعزیزخان 1277 33- سلطان مرادخان خامس 1293 34- سلطان عبدالحمیدخان ثانی 1293 35- سلطان محمد خامس 1327 36- سلطان محمد سادس 1336 37 -سلطان عبدالمجید ثانی 1341 38- سلطان عبدالعزیز ثانی 1342 و رجوع به آل عثمان و معجم الانساب ج 2 ص 139-140 شود
کلیۀ مردم اورال آلتائی که در آسیای مرکزی و شمالی و در شمال کشور ایران سکونت دارند و اقوام هن و مجار و ترک از این قومند، (از لاروس)، مردم توران زمین، ساکنان سرزمین توران، مرحوم بهار در سبک شناسی آرد: ... یکی تورانیان، یعنی فرزندان تور، پسر فریدون که محل سکونت آنها به قول خداینامه و شاهنامه مشرق ایران و ماوراءالنهر بوده است، این دسته مطابق تحقیقات علمی، طوایفی بوده اند آریائی نژادو از تیره ’سکا’ که زبان و آداب آنان ایرانی بوده است و تنها در کیش و تربیت اجتماعی با ایرانیان غربی و شمالی و جنوبی فرق داشته اند، مذهب آنان غالباً پرستیدن عناصر آفتاب و یا بت پرستی بوده است و گروهی شمنی مذهب، که آن نیز شعبه ای از بت پرستی است و از بودائی مأخوذ است بوده اند، شغل آنان چوپانی و صحراگردی وکارشان تاخت و تاز و حمله بر ممالک همسایه برای یافتن چراگاه بوده است، این مردم دیرگاه در ترکستان شرقی با اقوام زردپوست همجوار، و مشغول جنگ و پیکار بودند و در عهد ساسانیان و خاصه انوشیروان با طوایفی ازترکان آلتائی آمیزش یافتند، مردم ماوراءالنهر تا حدود تبت همه از این جنس بوده و همواره در برابر فشار طوایف آلتائی و ساکنان مغولستان و تبت مقاومت می کردند و گاه بگاه نیز به ایرانیان و بنی اعمام خود فشار آورده و جنگهای خونین و درازی براه می انداختند که از آن جمله حروب سلم و تور و ایرج و حرب افراسیاب و کیخسرو و حروب ارجاسپ و گشتاسب است و ... با ساسانیان هم بنام هون سفید و هپتال در زد و خورد بودند ... (ذیل سبک شناسی ج 2 ص 244)، رجوع به مزدیسنا و تاریخ ایران باستان ج 1 ص 218 و فرهنگ ایران باستان ص 238، 241، 251 و 304 و احوال و اشعار رودکی ج 3 ص 1272 شود
کلیۀ مردم اورال آلتائی که در آسیای مرکزی و شمالی و در شمال کشور ایران سکونت دارند و اقوام هن و مجار و ترک از این قومند، (از لاروس)، مردم توران زمین، ساکنان سرزمین توران، مرحوم بهار در سبک شناسی آرد: ... یکی تورانیان، یعنی فرزندان تور، پسر فریدون که محل سکونت آنها به قول خداینامه و شاهنامه مشرق ایران و ماوراءالنهر بوده است، این دسته مطابق تحقیقات علمی، طوایفی بوده اند آریائی نژادو از تیره ’سکا’ که زبان و آداب آنان ایرانی بوده است و تنها در کیش و تربیت اجتماعی با ایرانیان غربی و شمالی و جنوبی فرق داشته اند، مذهب آنان غالباً پرستیدن عناصر آفتاب و یا بت پرستی بوده است و گروهی شمنی مذهب، که آن نیز شعبه ای از بت پرستی است و از بودائی مأخوذ است بوده اند، شغل آنان چوپانی و صحراگردی وکارشان تاخت و تاز و حمله بر ممالک همسایه برای یافتن چراگاه بوده است، این مردم دیرگاه در ترکستان شرقی با اقوام زردپوست همجوار، و مشغول جنگ و پیکار بودند و در عهد ساسانیان و خاصه انوشیروان با طوایفی ازترکان آلتائی آمیزش یافتند، مردم ماوراءالنهر تا حدود تبت همه از این جنس بوده و همواره در برابر فشار طوایف آلتائی و ساکنان مغولستان و تبت مقاومت می کردند و گاه بگاه نیز به ایرانیان و بنی اعمام خود فشار آورده و جنگهای خونین و درازی براه می انداختند که از آن جمله حروب سلم و تور و ایرج و حرب افراسیاب و کیخسرو و حروب ارجاسپ و گشتاسب است و ... با ساسانیان هم بنام هون سفید و هپتال در زد و خورد بودند ... (ذیل سبک شناسی ج 2 ص 244)، رجوع به مزدیسنا و تاریخ ایران باستان ج 1 ص 218 و فرهنگ ایران باستان ص 238، 241، 251 و 304 و احوال و اشعار رودکی ج 3 ص 1272 شود
در تاریخ جهانگشای جوینی نام قبیله ای ذکر شده است از ترکان: از لشکر سلطان اورانیان که هم از قبیل اعجمیان بودندی، (جهانگشای جوینی)، و اغلب لشکر او جماعتی ترکان بودند از خیل خویشان مادرش که ایشان را اورانیان خواندندی، (جهانگشای جوینی)
در تاریخ جهانگشای جوینی نام قبیله ای ذکر شده است از ترکان: از لشکر سلطان اورانیان که هم از قبیل اعجمیان بودندی، (جهانگشای جوینی)، و اغلب لشکر او جماعتی ترکان بودند از خیل خویشان مادرش که ایشان را اورانیان خواندندی، (جهانگشای جوینی)
مردمان خزران. اهل خزران: بخزرانیان راست آراسته ز چپ بانگ برطاس بر خاسته. نظامی. مگر ز آفت آن بیابانیان براحت رسد کار خزرانیان. نظامی. بفرمود سر تا گذرگاه کوه ببندند خزرانیان هم گروه. نظامی
مردمان خزران. اهل خزران: بخزرانیان راست آراسته ز چپ بانگ برطاس بر خاسته. نظامی. مگر ز آفت آن بیابانیان براحت رسد کار خزرانیان. نظامی. بفرمود سر تا گذرگاه کوه ببندند خزرانیان هم گروه. نظامی
جمع واژۀ ارمانی، منسوب به ارمان: ز پرده درآمد یکی پرده دار بنزدیک سالار شد هوشیار که بر در بپایند ارمانیان سر مرز ایران و تورانیان همی راه جویند نزدیک شاه ز راه دراز آمده دادخواه... برفتند یکسر بنزدیک شاه غریوان و گریان و فریادخواه بکش کرده دست و زمین را بروی برفتند زاری کنان پیش اوی که ای شاه پیروز جاوید زی که خود جاودان زندگی را سزی ز شهری بداد آمدستیم دور که ایران ازین روی و زان روی تور کجا خان ارمانش خوانند نام ز ارمانیان نزد خسرو پیام... فردوسی
جَمعِ واژۀ ارمانی، منسوب به ارمان: ز پرده درآمد یکی پرده دار بنزدیک سالار شد هوشیار که بر در بپایند ارمانیان سر مرز ایران و تورانیان همی راه جویند نزدیک شاه ز راه دراز آمده دادخواه... برفتند یکسر بنزدیک شاه غریوان و گریان و فریادخواه بکش کرده دست و زمین را بروی برفتند زاری کنان پیش اوی که ای شاه پیروز جاوید زی که خود جاودان زندگی را سزی ز شهری بداد آمدستیم دور که ایران ازین روی و زان روی تور کجا خان ارمانش خوانند نام ز ارمانیان نزد خسرو پیام... فردوسی
