- صمدخان (صَ مَ)
حاجی صمدخان، ملقب به شجاع الدوله. وی یکی از مستبدان بنام است که با مشروطه خواهان آذربایجان نهایت بدرفتاری را معمول داشت. چون براثر مقاومت مردم آذربایجان، عین الدوله که ازجانب محمدعلی شاه مأمور سرکوبی تبریز شده بود، کاری از پیش نبرد و عقب نشینی کرد محمدعلی شاه صمدخان را با لقب شجاع الدوله از تهران به مراغه فرستاد که به تبریز رود و آزادیخواهان را قلع و قمع کند. صمدخان چون به مراغه رسید، نخست به آزار مردم و گرفتن پول از ثروتمندان پرداخت، سپس رو به تبریز نهاد و در 27 ذوالقعده 1326 هجری قمری در خانقاه با آزادیخواهان روبرو شد و آنان را شکست داد و از آنجا روانۀ خسروشاه گردید و پس از پیوستن سپاهیانی بدو رو به تبریز نهاد و آن شهر را به محاصره گرفت و بر محلاتی از تبریز دست یافت، لکن آزادیخواهان برابر او ایستادند و او را از تبریز راندند. صمدخان چون در تبریز کاری از پیش نبردو مشروطه رونقی یافت به مراغه بازگشت و به حکومت پرداخت و خود را طرفدار مشروطه می شناساند، اما چون زمزمۀ بازگشت مجدد محمدعلی میرزا به ایران آغاز شد، صمدخان انجمنی ساخت و به مردمان گفت: محمدعلی میرزا خواهد آمد و مرا نوشته است که به تبریز روم و مشروطه را براندازم. سپس رو به تبریز نهاد و پس از نبردهای طولانی عقب نشینی کرد و دیگر بار از در آشتی درآمد، اما پس از آنکه روسها به بهانه هائی وارد تبریز شدند و مردم کشی را آغاز کردند، صمدخان دیگرباره با پشتیبانی روسیان حکومت شهر را بدست گرفت و خونریزیهای فراوان کرد و چون بار دیگر کار آذربایجان سر و صورتی یافت، صمدخان چندی از آزار مردم دست کشید، اما باز به گردنکشی برخاست و دستور انتخابات را که بدو رسیده بود نادیده گرفت. پس از سقوط کابینۀ علاءالسلطنه و روی کار آمدن کابینۀ مستوفی الممالک صمدخان از کار حکومت بر کنار شد و به خانه خود در نعمت آباد رفت و آنجا نیز نماند و روانۀ تفلیس شد. رجوع شود به تاریخ مشروطه تألیف کسروی و تاریخ هیجده سالۀ آذربایجان. آقای مورخ الدولۀ سپهر در اخبار روز یکشنبۀ 11 ژوئیه 1915 میلادی نویسد: بموجب اخبار واصله از روسیه صمدخان شجاع الدوله فرمانفرمای تحمیلی آذربایجان که با مساعدت روسهاپیرامون فجایع و مظالم بی شمار گردیده بود در خاک روسیه بمرض سرطان درگذشت. (ایران در جنگ بزرگ ص 185)
