که شمشیر گیرد رزم را. که شمشیر بردارد جنگ را. آشنا به شمشیرزنی. شمشیرزن. کنایه از دلاور و جنگجو. (یادداشت مؤلف) : به سهراب گفت ای یل شیرگیر کمندافکن و گرد شمشیرگیر. فردوسی. تو شمشیرگیری و او جام گیر تو بر سر نشینی و او بر سریر. نظامی. رجوع به شمشیرزن شود
که شمشیر گیرد رزم را. که شمشیر بردارد جنگ را. آشنا به شمشیرزنی. شمشیرزن. کنایه از دلاور و جنگجو. (یادداشت مؤلف) : به سهراب گفت ای یل شیرگیر کمندافکن و گُرد شمشیرگیر. فردوسی. تو شمشیرگیری و او جام گیر تو بر سر نشینی و او بر سریر. نظامی. رجوع به شمشیرزن شود
آنکه شیر را بگیرد و شکارکند، آنکه با شیر درآویزد و بدو پیروز گردد، (از یادداشت مؤلف)، شجاع، سخت شجاع، سخت دلیر و شجاع، بسیار دلیر، (یادداشت مؤلف) : چه جویی نبرد یکی مرد پیر که کاوس خواندی ورا شیرگیر، فردوسی، برفت از پسش رستم شیرگیر ببارید بر لشکرش گرز و تیر، فردوسی، ز دارای دارای بن اردشیر سوی قیصر اسکندر شیرگیر، فردوسی، منم گفت گردافکن و شیرگیر کمند و کمان دارم و گرز و تیر، فردوسی، که آن روز افکنده بودند تیر سیاووش و گرسیوز شیرگیر، فردوسی، گمانی نبردم که از اردشیر یکی نامجوی آید و شیرگیر، فردوسی، دراو مجلس ماهرویان مجلس در او خانه شیرگیران لشکر، فرخی، آگهی شان نه زآهنین جگری شیرگیری و اژدهاشکری، نظامی، چون صبح به مهر بی نظیر است چون مهر به کینه شیرگیر است، نظامی، تو آن شیرگیری که در وقت جنگ ز شمشیر تو خون شود خاره سنگ، نظامی، شیرگیری ولیک نز مستی شیرگیری به اژدهادستی، نظامی، شیرگیر از خون نرّه شیر خورد تو بگویی او نکرد آن باده کرد، مولوی، سوی خرگوشان دوید آن شیرگیر کابشروا یا قوم اذ جاء البشیر، مولوی، بدو گفتم ای سرور شیرگیر چه فرسوده گشتی چو روباه پیر، سعدی (بوستان)، جوانان پیل افکن شیرگیر ندانند دستان روباه پیر، سعدی (بوستان)، ز نیروی سرپنجۀ شیرگیر فرومانده عاجز چو روباه پیر، سعدی (بوستان)، هر درخت کهن که دیدی به زور سرپنجۀ شیرگیر از بیخ برکندی، (گلستان)، آن شاه تندحمله که خورشید شیرگیر پیشش به روز معرکه کمتر غزاله بود، حافظ، عیب دل کردم که وحشی وضع و هرجایی مباش گفت چشم شیرگیر و غنج آن آهوببین، حافظ، ای شاه شیرگیر چه کم گردد ار شود در سایۀ تو ملک فراغت میسرم، حافظ، - گو شیرگیر، پهلوان سخت دلیر و شجاع، یل شیرگیر، (ازیادداشت مؤلف) : چنین داد پاسخ مر او را هجیر که شاید بدن کاّن گو شیرگیر، فردوسی، سپهدارشان اردشیر دلیر که بد پور بیژن گوی شیرگیر، فردوسی، - یل شیرگیر، پهلوان سخت شجاع و دلیر، (یادداشت مؤلف) : بهار و تموز و زمستان و تیر نیاسود هرگز یل شیرگیر، فردوسی، ز بس نیزه و خنجر و گرز و تیر که شد ساخته بر یل شیرگیر، فردوسی، به سهراب گفت ای یل شیرگیر کمندافکن و گرد و شمشیرگیر، فردوسی، چو آرش که بردی به فرسنگ تیر چو پیروز قارن یل شیرگیر، فردوسی، چنین گفت از باره شاه اردشیر که بفراز رزم ای یل شیرگیر، فردوسی، ، جری شده، (یادداشت مؤلف)، مردم مست، (از برهان) (از غیاث) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ جهانگیری)، نیم مست، (فرهنگ اوبهی) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ جهانگیری)، کسی که او را نشئۀ مستی شراب متوسط باشد، مرتبه ای از مستی، نیم مست، (یادداشت مؤلف)، کسی که کیفش رسا باشد و از جا درنیاید و خودداری نماید، (از غیاث)، به معنی مست و دلیر است، گویند بهرام گور وقتی در شکار خفته ای را دید در حوالی در قلعه افتاده و کلاغ با منقار چشم او را برمی آورد، یقین کرد مرده است چون معلوم شد از غایت مستی و بیخودی از خود بیخبر شده به نظر بهرام گور شگفت آمده حکم به منع شراب کرد و مدتی مردم ممنوع بودند الا در خلوت پنهانی، وقتی کفش دوزی زنی گرفت و از ضعف باه او را قوت تصرف نبود برای معالجه قدری شراب کهنه خورد مقارن این کار از کوچه غوغایی برآمد وی نیز بیرون دوید شیری دید که زنجیر بگسیخته و بیرون آمده و مردم از آن گریزانند وی از سورت مستی بر شیر حمله کرد مشتی چند بر بناگوش شیر زد و شیر را بگرفت و بداشت تا شیربانان دررسیدند، چون این قصه به عرض شاه رسیدبخندید و کفشگر را بخواست و از راز آگاه شد و به محرمان حضور گفت شراب نه چندان باید خورد که افتد و کلاغ چشم آدمی را برآورد بلکه آن قدر باید خورد که مست و شیرگیر شود، و این سخن مثل شد و بماند، (از آنندراج) (از انجمن آرا)، - شیرگیر کردن، نیم مست کردن، (از فرهنگ جهانگیری) : بلبلان را مست کرد آن مطربان را شیرگیر تا که در سازند با هم نغمۀ داود را، مولوی، ، معزز و صاحب مرتبه، (از غیاث) (از بهار عجم)، نام روز بیست وهشتم باشداز ماههای ملکی، (برهان) (از فرهنگ جهانگیری)، نام روز بیست وهشتم از هر ماه شمسی، (ناظم الاطباء)
آنکه شیر را بگیرد و شکارکند، آنکه با شیر درآویزد و بدو پیروز گردد، (از یادداشت مؤلف)، شجاع، سخت شجاع، سخت دلیر و شجاع، بسیار دلیر، (یادداشت مؤلف) : چه جویی نبرد یکی مرد پیر که کاوس خواندی ورا شیرگیر، فردوسی، برفت از پسش رستم شیرگیر ببارید بر لشکرش گرز و تیر، فردوسی، ز دارای دارای بن اردشیر سوی قیصر اسکندر شیرگیر، فردوسی، منم گفت گردافکن و شیرگیر کمند و کمان دارم و گرز و تیر، فردوسی، که آن روز افکنده بودند تیر سیاووش و گرسیوز شیرگیر، فردوسی، گمانی نبردم که از اردشیر یکی نامجوی آید و شیرگیر، فردوسی، دراو مجلس ماهرویان مجلس در او خانه شیرگیران لشکر، فرخی، آگهی شان نه زآهنین جگری شیرگیری و اژدهاشکری، نظامی، چون صبح به مهر بی نظیر است چون مهر به کینه شیرگیر است، نظامی، تو آن شیرگیری که در وقت جنگ ز شمشیر تو خون شود خاره سنگ، نظامی، شیرگیری ولیک نز مستی شیرگیری به اژدهادستی، نظامی، شیرگیر از خون نرّه شیر خورد تو بگویی او نکرد آن باده کرد، مولوی، سوی خرگوشان دوید آن شیرگیر کابشروا یا قوم اذ جاء البشیر، مولوی، بدو گفتم ای سرور شیرگیر چه فرسوده گشتی چو روباه پیر، سعدی (بوستان)، جوانان پیل افکن شیرگیر ندانند دستان روباه پیر، سعدی (بوستان)، ز نیروی سرپنجۀ شیرگیر فرومانده عاجز چو روباه پیر، سعدی (بوستان)، هر درخت کهن که دیدی به زور سرپنجۀ شیرگیر از بیخ برکندی، (گلستان)، آن شاه تندحمله که خورشید شیرگیر پیشش به روز معرکه کمتر غزاله بود، حافظ، عیب دل کردم که وحشی وضع و هرجایی مباش گفت چشم شیرگیر و غنج آن آهوببین، حافظ، ای شاه شیرگیر چه کم گردد ار شود در سایۀ تو ملک فراغت میسرم، حافظ، - گو شیرگیر، پهلوان سخت دلیر و شجاع، یل شیرگیر، (ازیادداشت مؤلف) : چنین داد پاسخ مر او را هجیر که شاید بُدَن کاَّن گو شیرگیر، فردوسی، سپهدارشان اردشیر دلیر که بد پور بیژن گوی شیرگیر، فردوسی، - یل شیرگیر، پهلوان سخت شجاع و دلیر، (یادداشت مؤلف) : بهار و تموز و زمستان و تیر نیاسود هرگز یل شیرگیر، فردوسی، ز بس نیزه و خنجر و گرز و تیر که شد ساخته بر یل شیرگیر، فردوسی، به سهراب گفت ای یل شیرگیر کمندافکن و گرد و شمشیرگیر، فردوسی، چو آرش که بردی به فرسنگ تیر چو پیروز قارن یل شیرگیر، فردوسی، چنین گفت از باره شاه اردشیر که بفْراز رزم ای یل شیرگیر، فردوسی، ، جری شده، (یادداشت مؤلف)، مردم مست، (از برهان) (از غیاث) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ جهانگیری)، نیم مست، (فرهنگ اوبهی) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ جهانگیری)، کسی که او را نشئۀ مستی شراب متوسط باشد، مرتبه ای از مستی، نیم مست، (یادداشت مؤلف)، کسی که کیفش رسا باشد و از جا درنیاید و خودداری نماید، (از غیاث)، به معنی مست و دلیر است، گویند بهرام گور وقتی در شکار خفته ای را دید در حوالی در قلعه افتاده و کلاغ با منقار چشم او را برمی آورد، یقین کرد مرده است چون معلوم شد از غایت مستی و بیخودی از خود بیخبر شده به نظر بهرام گور شگفت آمده حکم به منع شراب کرد و مدتی مردم ممنوع بودند الا در خلوت پنهانی، وقتی کفش دوزی زنی گرفت و از ضعف باه او را قوت تصرف نبود برای معالجه قدری شراب کهنه خورد مقارن این کار از کوچه غوغایی برآمد وی نیز بیرون دوید شیری دید که زنجیر بگسیخته و بیرون آمده و مردم از آن گریزانند وی از سورت مستی بر شیر حمله کرد مشتی چند بر بناگوش شیر زد و شیر را بگرفت و بداشت تا شیربانان دررسیدند، چون این قصه به عرض شاه رسیدبخندید و کفشگر را بخواست و از راز آگاه شد و به محرمان حضور گفت شراب نه چندان باید خورد که افتد و کلاغ چشم آدمی را برآورد بلکه آن قدر باید خورد که مست و شیرگیر شود، و این سخن مثل شد و بماند، (از آنندراج) (از انجمن آرا)، - شیرگیر کردن، نیم مست کردن، (از فرهنگ جهانگیری) : بلبلان را مست کرد آن مطربان را شیرگیر تا که در سازند با هم نغمۀ داود را، مولوی، ، معزز و صاحب مرتبه، (از غیاث) (از بهار عجم)، نام روز بیست وهشتم باشداز ماههای ملکی، (برهان) (از فرهنگ جهانگیری)، نام روز بیست وهشتم از هر ماه شمسی، (ناظم الاطباء)
هم شیرگی. همشیر بودن برادر و خواهر یا دو برادر یا دو خواهر از طریق رضاع و شیرخوارگی، کنایه از سازش و صمیمیت: در دشت و کوه وبیشه به همشیرگی چرند شیرو پلنگ و سرهان، گور و گوزن و رنگ. سوزنی. من اول شیر بنهادم تا سبب تأکید همدایگی و حق همشیرگی و تأکید محبت و مودت گردد. (تاریخ قم)
هم شیرگی. همشیر بودن برادر و خواهر یا دو برادر یا دو خواهر از طریق رضاع و شیرخوارگی، کنایه از سازش و صمیمیت: در دشت و کوه وبیشه به همشیرگی چرند شیرو پلنگ و سرهان، گور و گوزن و رنگ. سوزنی. من اول شیر بنهادم تا سبب تأکید همدایگی و حق همشیرگی و تأکید محبت و مودت گردد. (تاریخ قم)
محاسب. (آنندراج). حساب کننده. محاسب. حساب نویس. (ناظم الاطباء). حاسب. (دهار). حساب. شمارگر. (یادداشت مؤلف) : عمر... سایب بن اقرع را که مولای بنی ثقیف بود و دبیر شمارگیر بود بفرستاد او را که اگر ظفر باشد و غنیمت باشد، او قسمت کند. (ترجمه تاریخ طبری بلعمی). خوش آن حساب که باشد محاسبش معشوق خوش آن شمار که باشد شمارگیرش یار. فرخی. شمارگیر بیابد شمارۀ گردون کرانۀ هنر تو نیابد او به شمار. عنصری. این سیل بزرگ مردمان را چندان زیان کرد که در حساب هیچ شمارگیر نیاید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 262). رجوع به شمارگر شود، دوست گیرنده. (ناظم الاطباء)
محاسب. (آنندراج). حساب کننده. محاسب. حساب نویس. (ناظم الاطباء). حاسب. (دهار). حساب. شمارگر. (یادداشت مؤلف) : عمر... سایب بن اقرع را که مولای بنی ثقیف بود و دبیر شمارگیر بود بفرستاد او را که اگر ظفر باشد و غنیمت باشد، او قسمت کند. (ترجمه تاریخ طبری بلعمی). خوش آن حساب که باشد محاسبش معشوق خوش آن شمار که باشد شمارگیرش یار. فرخی. شمارگیر بیابد شمارۀ گردون کرانۀ هنر تو نیابد او به شمار. عنصری. این سیل بزرگ مردمان را چندان زیان کرد که در حساب هیچ شمارگیر نیاید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 262). رجوع به شمارگر شود، دوست گیرنده. (ناظم الاطباء)
عجان. خلیفه. خمیرساز. خمیرگر. آنکه خمیر را ورزد نان پختن را. آنکه در نانوایی خمیر نان آماده کند. در نانوائی آنکه خمیر را ورزد و برای کنده گرفتن مهیا کند. (یادداشت بخط مؤلف)
عجان. خلیفه. خمیرساز. خمیرگر. آنکه خمیر را ورزد نان پختن را. آنکه در نانوایی خمیر نان آماده کند. در نانوائی آنکه خمیر را ورزد و برای کنده گرفتن مهیا کند. (یادداشت بخط مؤلف)
دارندۀتیغ. (فرهنگ لغات ولف). سائف. سیاف. (دهار). سپاهیی که به شمشیر مسلح باشد. در برابر نیزه دار و گرزدار و جز اینها، نگاهدارندۀ شمشیر. مأمورحمل و نگاهداری شمشیر: در دستگاه سلطنت غلامی که وی را قماش گفتندی و شمشیردار بود و در دیوان او را جاندار گفتندی. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 121)
دارندۀتیغ. (فرهنگ لغات ولف). سائف. سیاف. (دهار). سپاهیی که به شمشیر مسلح باشد. در برابر نیزه دار و گرزدار و جز اینها، نگاهدارندۀ شمشیر. مأمورحمل و نگاهداری شمشیر: در دستگاه سلطنت غلامی که وی را قماش گفتندی و شمشیردار بود و در دیوان او را جاندار گفتندی. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 121)
