- سعایه (تَ)
غمازی و بدی کردن. (منتهی الارب) (آنندراج) (ترجمان القرآن ترتیب عادل بن علی). غمازی و بدگویی. (غیاث اللغات). رجوع به سعایت شود
معنی سعایه - جستجوی لغت در جدول جو
- سعایه
بد گویی، سخن چینی، چفته بستن (تهمت زدن)، باج گیری
پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما
(دخترانه)
فرهنگ نامهای ایرانی
حامی، پناه، منطقه تاریک پشت هر جسم، تاریکی ای که به سبب جلوگیری از تابش مستقیم نور در جایی ایجاد می شود، تصویری از کسی یا چیزیکه هنگام واقع شدن او یا آن در برابر نور ایجاد می شود،
سیاهی جسم انسان یا هر جسم دیگر که در برابر آفتاب یا روشنایی چراغ بر روی زمین یا بر چیز دیگر بیفتد، کنایه از توجه، عنایت
سایه افکندن: سایه انداختن کسی یا چیزی بر کسی یا بر چیز دیگر،برای مثال پدر مرده را سایه بر سر فکن / غبارش بیفشان و خارش بکن (سعدی۱ - ۸۰) ، گرچه دیوار افکند سایه دراز / بازگردد سوی او آن سایه باز (مولوی - ۴۳)
سایه انداختن: سایه انداختن کسی یا چیزی بر کسی یا بر چیز دیگر، سایه افکندن
سایه گستردن: سایه انداختن کسی یا چیزی بر کسی یا بر چیز دیگر، سایه افکندن
سایه افکندن: سایه انداختن کسی یا چیزی بر کسی یا بر چیز دیگر،
سایه انداختن: سایه انداختن کسی یا چیزی بر کسی یا بر چیز دیگر، سایه افکندن
سایه گستردن: سایه انداختن کسی یا چیزی بر کسی یا بر چیز دیگر، سایه افکندن
(سَقْ قا یَ)
لغت نامه دهخدا
سقّاءه. زن آب دهنده. (آنندراج). مؤنث سقاء. (منتهی الارب) (اقرب الموارد). مثل است: اسق رقاش فانها سقایه، درباره احسان کننده گویند که شایستۀ احسان کردن است. (منتهی الارب)
(سِ یَ)
لغت نامه دهخدا
همه. (منتهی الارب) (آنندراج) (ناظم الاطباء). یقال: اخذه بسنایته، گرفت همه آنرا. (آنندراج) (ناظم الاطباء)
(دِ یَ)
لغت نامه دهخدا
در اصطلاح امروزین عرب زبانان، تبلیغ کردن برای کسی یاحزبی یا عقیده ای و غیره، و از آن جمله است ’وزاره الدعایه’ و ’دائره الدعایه’. تبلیغات. (از المنجد)
(سِ یَ)
لغت نامه دهخدا
دماغ، پاره ای از ابر، تراشه و رندیده از هر چیزی. (منتهی الارب) (اقرب الموارد) : سحایه القرطاس، تراشۀ کاغذ. (منتهی الارب) ، پیشۀ سحّاء. (اقرب الموارد)
(تَ نَبْ بُ)
لغت نامه دهخدا
به شب رفتن. (منتهی الارب) (دهار) (اقرب الموارد) (تاج المصادر بیهقی) ، تأثیر و اثر کردن چیزی. (آنندراج) ، درگذشتن چیزی. (منتهی الارب) (آنندراج)
(سَ دَ)
لغت نامه دهخدا
نیک بختی. خلاف شقاوت و نیک بخت شدن. (آنندراج). نیک بختی. (مهذب الاسماء). نیک بخت شدن. (المصادر زوزنی) (تاج المصادر بیهقی). فرخندگی. خجستگی. همایونی. رجوع به سعادت شود، در اصطلاح صوفیه خواندن ازلی را گویند. (کشاف اصطلاحات الفنون)
(هََ فُ)
لغت نامه دهخدا
مانده شدن. (از منتهی الارب). اعایۀ ماشی، دچار تعب و ماندگی شدن و آن بجز عجز است. (از اقرب الموارد) (از متن اللغه).
(تَ)
لغت نامه دهخدا
سعایه: طرفه آنکه افاضل و مردمان هنرمند از سعایت و سطبر ایشان در رنجند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 415). ابوالحسن بن سیمجور عزل خویش از امارت خویش بسعایت او نسبت کرد. (ترجمه تاریخ یمینی) ، خراج و باج گرفتن. (منتهی الارب) (آنندراج) ، پاره ای از بهای خود دادن مکاتب بجهت آزادی. (منتهی الارب) (آنندراج)
(تَ کَ نُ)
لغت نامه دهخدا
یا رعایت. چریدن ستور، چرانیدن ستور. (منتهی الارب) (از اقرب الموارد) ، چرانیدن. (یادداشت مؤلف) ، پاسبانی و پاس رعیت داشتن امیر. (از منتهی الارب) (از اقرب الموارد). نگاه داشتن امیر رعیت را. (دهار) (تاج المصادربیهقی). رجوع به رعایت شود، حرمت کسی را نگاه داشتن. (از منتهی الارب) (تاج المصادر بیهقی) (از دهار) (از اقرب الموارد). رجوع به رعایت شود، حفظ کردن. گویند: ’هو ارعی للعهد’. (از اقرب الموارد) ، نگه داشتن. (مصادر اللغۀ زوزنی). نگهداشت چیزی کردن. (از آنندراج) (غیاث اللغات از صراح اللغه و منتخب اللغات). رجوع به رعایت شود، به ستاره نگریستن و مراقبت کردن آن. (از اقرب الموارد)
(یَ / یِ)
لغت نامه دهخدا
پهلوی ’سایک ’’ تاوادیا 165’ و ’آسیا’ ’مناس 268’، هندی باستان ’چهایا’ (سایه) ، کردی ’سه’ و ’سی’ بلوچی ’سایگ’ و ’سایی’، وخی عاریتی و دخیل ’سایه’، سریکلی ’سویا’، گیلکی ’سایه’. ظل. تاریکی که حاصل میشود از وقوع جسم کثیفی در جلوی نور و ظل. (حاشیۀ برهان قاطع چ معین). ترجمه ظل و مرادف پرتو. (آنندراج). تبّع: فی ء، سایۀ زوال که بعد از گشتن آفتاب باشد. (منتهی الارب) :
جهان پاک کردم بفر خدای
بکشور پراکنده سایه همای.
فردوسی.
بخفت اندرآن سایه بوذرجمهر
یکی چادر اندرکشیده بچهر.
فردوسی.
وی را بدرگاه آرند و آفتاب تا سایه نگذارند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 369).
هر کس که بتابستان در سایه بخسبد
خوابش نبرد گرسنه شبهای زمستان.
ناصرخسرو.
همه دیدار و هیچ فایده نه
راست چون سایۀ سپیدارند.
ناصرخسرو.
خانه تاریک و مرد بی مایه
سایه ای باشد از بر سایه.
سنائی.
صدر تو بپایه تخت جمشید
اسب تو بسایه نقش رستم.
انوری.
چو سایه تیره شود رأی بولهب جایی
که چرخ سایۀ اقبال بوتراب انداخت.
ظهیرالدین فاریابی.
نیست جز اشک کسش همزانو
نیست جز سایه کسش هم پیوند.
خاقانی.
چو بیگانه وامانم از سایۀ خود
ولی در دل آشنا میگریزم.
خاقانی.
سایۀ کس فر همایی نداشت
صحبت کس بوی وفایی نداشت.
نظامی.
هین ز سایه شخص را میکن طلب
در مسبب رو گذر کن از سبب.
مولوی.
هر که چون سایه گشت گوشه نشین
تابش ماه و خور کجا یابد.
ابن یمین.
بهر جا کآفتاب آنجا نهد پای
پس دیوار باشد سایه را جای.
وحشی بافقی.
، مجازاً بمعنی حمایت است. (آنندراج). بمعنی حمایت هم آمده است چنانکه گویند ’در سایۀ تو’ یعنی در حمایت تو. (برهان) (غیاث). یا قصداز محافظت کامل است. (قاموس کتاب مقدس) :
اگر از من تو بد نداری باز
نکنی بی نیاز روز نیاز
نه مرا جای زیرسایۀ تو
نه ز آتش دهی بحشر جواز.
ابوشکور.
و هر گه که مهتری از ایشان بمیرد همه کهتری که اندر سایۀ او باشند خویشتن بکشند. (حدود العالم).
هر آنکس که در سایۀ من پناه
نیابد ورا گم شود پایگاه.
فردوسی.
حشمت و سایۀاو لشکر او را مدد است
که نبرّد ز پی لشکر او تا محشر.
فرخی.
جمال ملکت ایران و توران
مبارک سایۀ ذو الطول و المن.
منوچهری.
در سایۀ دین رو که جهان تافته ریگی است
با شمع خردباش که عالم شب تار است.
ناصرخسرو.
تا میوۀ جانفزای یابی
در سایۀ برگ مرتضایی.
ناصرخسرو.
امر سلطان چو حکم یزدانست
سایۀ ایزد از پی آنست.
سنائی.
افسرده چو سایه و نشسته
در سایۀ دوکدان مادر.
خاقانی.
خاک توام سایه وار سایه ز من وامدار
نار نیم برمجوش مار نیم درمرم.
خاقانی.
سرم از سایۀ او تاجور باد
ندیمش بخت و دولت راهبر باد.
نظامی.
گذر از دست رقیبان نتوان کرد بکویت
مگر آن وقت که در سایۀ زنهار تو باشم.
سعدی (طیبات).
، بمجاز بمعنی حشمت و وقار و سنگینی و جلال. شخصیت:
دل من شیفته بر سایه و جاه و خطر است
واندر این خدمت با سایه و جاه وخطرم.
فرخی.
دایم این حشمت و این سایه همی باد بجای
و اندر این خانه همی بادا این دولت و فر.
فرخی.
پردانش و پرخیری و پر فضلی و پرشرم
باسایه و باسنگی و با حلم و وقاری.
فرخی.
کرا شاید کنون پیرایۀ تو
کرا یابم بسنگ و سایۀ تو.
(ویس و رامین).
تو بد خواه منی نه دایۀ من
بخواهی برد آب و سایۀ من.
(ویس و رامین).
ببردم خویشتن راآب و سایه
چو گم کردم ز بهر سود مایه.
(ویس و رامین).
ره درمانش بجوئید و بکوشید در آنک
سرو و خورشید مرا سایه و فر بازدهید.
خاقانی.
، عنایت. توجه:
ای زدوده سایۀ تو زآینۀ فرهنگ زنگ
بر خرد سرهنگ و فخر عالم و فرهنگ هنگ.
کسائی.
لشکری را که بود سایۀ مسعود بدو
پیش ایشان ز هوا مرغ فروریزد پر.
فرخی.
سایۀ حق بر سر بنده بود
عاقبت جوینده یابنده بود.
مولوی.
، فسق و فجور. (برهان) :
خورشید چرخ شیفته بر رویشان ولیک
از راه پشت شیفته بر سایۀ منند.
سوزنی.
، جن را نیز سایه گویند. (برهان) (آنندراج). و سبب این نام این است که هر کس که دیوانه می شده میگفتندی که جن بر او سایه انداخت یعنی در او تصرفی کرد و او را سایه زده می نامیدند یا سایه دار میخواندند یعنی دیو زده و جن زده و گرفته. (آنندراج). دیوزدگی. پری گرفتگی. ام الصبیان. (یادداشت مؤلف) ، نام دیوی است. (برهان) (آنندراج) (شرفنامه) ، این کلمه در قدیم بمعنی آرام و سکون می آمده است مقابل شیب که بمعنی جنبش و حرکت بوده است. (یادداشت مؤلف) آسایش:
بگاه سایه بر او بر تذرو خایه نهد
بگاه شیب بدرّد کمند رستم زال.
منجیک.
چو زرد از ویسه این گفتار بشنید
عنان بارۀ شبگون بپیچد
همی رفت و نبودش هیچ آگاه
که ره در پیش او راه است یا چاه
چنان بی سایه شد چونان بی آزرم
بر چشمش جهان تاری شد از شرم
همی تا او سوی مرو آمد از راه
نیاسودی ز اندیشه شهنشاه.
(ویس و رامین).
، سایه بان: و بر سر آن دکه سایه ها ساختند و درمیان گاه آن گنبدی عظیم بر آوردند. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 138).
- از سایه شدن کار، از تدبیر بیرون شدن کار. لاعلاج گشتن آن:
غارت دل میکنی شرط وفا نیست این
کار من از سایه شد سایه برافکن ببین.
خاقانی.
، مقابل روشن در رنگ آمیزی.
(یادداشت مؤلف) ، گاهی اوقات قصد از ظلمت غلیظ، گاهی اوقات محل خنک و خوش است. (از قاموس کتاب مقدس). naps ssalc=\’thgilhgih\’ rid=\’rtl\’>l50knaps/>) _rb>- _ (از سایۀ خود رمیدن (ترسیدن) ، سخت انزوا و اعتزال گرفتن:
بعهد جوانی چنان بودمی
که از سایۀ خود رمان بودمی.
نزاری قهستانی.
نترسد زو کسی کو را شناسد
که طفل از سایۀ خود می هراسد.
شبستری.
- از سایۀ خود گریختن، سخت ترسیدن:
سایۀ خویش همی بیند و بگریزد از او
گوید این لشکر میر است که آید بقطار.
قاآنی.
- چون سایه در دنبال کسی بودن، در تعقیب کسی بودن. کسی را تعقیب کردن. پیوسته ملازم و مراقب او بودن:
همه شب پریشان از او حال من
همه روز چون سایه دنبال من.
سعدی.
- سایۀ رب النعیم، کنایه از خلیفه الله. (برهان) (آنندراج) (شرفنامه).
- ، کنایه از پادشاه. (شرفنامه) (برهان) (آنندراج). السلطان ظل الله. رجوع به سایۀ خدا شود.
- سایۀ سر، بمجاز بمعنی شوهر است:
دوستی ّ تو و فرزندان تو
مر مرا نور دل و سایۀ سر است.
ناصرخسرو.
زن را سایۀ سری ضروری است.
- سایه گیر، آنجائی که سایه گرفته باشد: مفروش، سایه گیر از درخت و نحو آن. (منتهی الارب).
- سایه ناک، سایه دار:ظلیل، زمین سایه ناک. (دستور الاخوان). روزی سایه ناک.
- سایۀ یزدان،نایب الله. (شرفنامه).
- ، خلیفه الله. (شرفنامه). ظل الله :
همایونی و فرخنده چنین بادی همه ساله
ولی در سایۀ تو شاد و تو در سایۀ یزدان.
فرخی (دیوان چ دبیرسیاقی ص 256).
- ، پادشاه. (شرفنامه).
- سایه به سایۀ کسی رفتن، او را از نزدیک دنبال و تعقیب کردن.
- سایۀ خود را از سر کسی برداشتن، حمایت خود را از او دریغ داشتن.
- سایۀ شما پاینده، سایۀ شما کم نشود. شما زنده بمانید و حمایت شمابر من مستدام باد.
- سایۀ کسی بر سر کسی افتادن، مورد عنایت و حمایت و توجه کسی قرار گرفتن:
گرم بر سر افتد ز تو سایه ای
سپهرم بود کمترین پایه ای.
سعدی.
- سایۀ کسی را با تیر (شمشیر، خنجر) زدن، کنایه از کمال بغض و عداوت. (آنندراج). سخت با او دشمن بودن چنان که او را نتوان دید:
جرم طغرا چیست یا رب کآن پری چون آفتاب
سایه اش راهر کجا بیند بخنجر میزند.
طغرا (از آنندراج).
میزنی بهر رفیقان سایۀ مارا به تیر
این سزای مابلی میرزا بلی آقا بلی.
وحدت (از آنندراج).
گفتم که مهر پیش رخت رنگ رفته است
هر جا که دید سایۀ ما را زند به تیر.
محسن تأثیر (از آنندراج).
- زیر سایۀ کسی بودن (قرارگرفتن) ، در حمایت و توجه کسی بودن:
اگر باب را سایه رفت از سرش
تو در سایۀ خویشتن پرورش.
سعدی.
- سایه بر سر کسی افکندن، عنایت و توجه بکسی کردن:
پدرمرده را سایه بر سر فکن
غبارش بیفشان و خارش بکن.
سعدی (بوستان).
- سایه بر سر کسی انداختن، کسی را حمایت کردن.
- از سایۀ خود (کسی) ترسیدن، سخت ترسو بودن. سخت بیم داشتن. از همه چیز ترسیدن: و من آنچه کردم که از سایۀ وی بترسیدم و علت ترس از سایۀ پدر آن بود که... (تاریخ سیستان).
و میگویند عبدالجبار از سایۀ خویش میترسید. (تاریخ بیهقی).
چون سایه شدم ضعیف در محنت
وز سایۀ خویشتن هراسانم.
مسعودسعد.
- از سایه به خورشید (آفتاب) نگذاشتن، عمر کردن. زندگی کردن:
از سایه به خورشید گرت هست امان
خورشیدرخی طلب کن وسایۀ گل.
حافظ.
- گرانسایه:
چو دریا نگویم گرانسایه ای.
نظامی.
- همسایه:
آتش از خانه همسایۀ درویش مخواه.
سعدی.
بیاموز مردی ز همسایگان
که آخر نیم قحبۀ رایگان.
سعدی (بوستان).
نور پاکی تو و عالم سایه
سایه با نور بود همسایه.
جامی
جهان پاک کردم بفر خدای
بکشور پراکنده سایه همای.
فردوسی.
بخفت اندرآن سایه بوذرجمهر
یکی چادر اندرکشیده بچهر.
فردوسی.
وی را بدرگاه آرند و آفتاب تا سایه نگذارند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 369).
هر کس که بتابستان در سایه بخسبد
خوابش نبرد گرسنه شبهای زمستان.
ناصرخسرو.
همه دیدار و هیچ فایده نه
راست چون سایۀ سپیدارند.
ناصرخسرو.
خانه تاریک و مرد بی مایه
سایه ای باشد از بر سایه.
سنائی.
صدر تو بپایه تخت جمشید
اسب تو بسایه نقش رستم.
انوری.
چو سایه تیره شود رأی بولهب جایی
که چرخ سایۀ اقبال بوتراب انداخت.
ظهیرالدین فاریابی.
نیست جز اشک کسش همزانو
نیست جز سایه کسش هم پیوند.
خاقانی.
چو بیگانه وامانم از سایۀ خود
ولی در دل آشنا میگریزم.
خاقانی.
سایۀ کس فر همایی نداشت
صحبت کس بوی وفایی نداشت.
نظامی.
هین ز سایه شخص را میکن طلب
در مسبب رو گذر کن از سبب.
مولوی.
هر که چون سایه گشت گوشه نشین
تابش ماه و خور کجا یابد.
ابن یمین.
بهر جا کآفتاب آنجا نهد پای
پس دیوار باشد سایه را جای.
وحشی بافقی.
، مجازاً بمعنی حمایت است. (آنندراج). بمعنی حمایت هم آمده است چنانکه گویند ’در سایۀ تو’ یعنی در حمایت تو. (برهان) (غیاث). یا قصداز محافظت کامل است. (قاموس کتاب مقدس) :
اگر از من تو بد نداری باز
نکنی بی نیاز روز نیاز
نه مرا جای زیرسایۀ تو
نه ز آتش دهی بحشر جواز.
ابوشکور.
و هر گه که مهتری از ایشان بمیرد همه کهتری که اندر سایۀ او باشند خویشتن بکشند. (حدود العالم).
هر آنکس که در سایۀ من پناه
نیابد ورا گم شود پایگاه.
فردوسی.
حشمت و سایۀاو لشکر او را مدد است
که نبرّد ز پی لشکر او تا محشر.
فرخی.
جمال ملکت ایران و توران
مبارک سایۀ ذو الطول و المن.
منوچهری.
در سایۀ دین رو که جهان تافته ریگی است
با شمع خردباش که عالم شب تار است.
ناصرخسرو.
تا میوۀ جانفزای یابی
در سایۀ برگ مرتضایی.
ناصرخسرو.
امر سلطان چو حکم یزدانست
سایۀ ایزد از پی آنست.
سنائی.
افسرده چو سایه و نشسته
در سایۀ دوکدان مادر.
خاقانی.
خاک توام سایه وار سایه ز من وامدار
نار نیم برمجوش مار نیم درمرم.
خاقانی.
سرم از سایۀ او تاجور باد
ندیمش بخت و دولت راهبر باد.
نظامی.
گذر از دست رقیبان نتوان کرد بکویت
مگر آن وقت که در سایۀ زنهار تو باشم.
سعدی (طیبات).
، بمجاز بمعنی حشمت و وقار و سنگینی و جلال. شخصیت:
دل من شیفته بر سایه و جاه و خطر است
واندر این خدمت با سایه و جاه وخطرم.
فرخی.
دایم این حشمت و این سایه همی باد بجای
و اندر این خانه همی بادا این دولت و فر.
فرخی.
پردانش و پرخیری و پر فضلی و پرشرم
باسایه و باسنگی و با حلم و وقاری.
فرخی.
کرا شاید کنون پیرایۀ تو
کرا یابم بسنگ و سایۀ تو.
(ویس و رامین).
تو بد خواه منی نه دایۀ من
بخواهی برد آب و سایۀ من.
(ویس و رامین).
ببردم خویشتن راآب و سایه
چو گم کردم ز بهر سود مایه.
(ویس و رامین).
ره درمانش بجوئید و بکوشید در آنک
سرو و خورشید مرا سایه و فر بازدهید.
خاقانی.
، عنایت. توجه:
ای زدوده سایۀ تو زآینۀ فرهنگ زنگ
بر خرد سرهنگ و فخر عالم و فرهنگ هنگ.
کسائی.
لشکری را که بود سایۀ مسعود بدو
پیش ایشان ز هوا مرغ فروریزد پر.
فرخی.
سایۀ حق بر سر بنده بود
عاقبت جوینده یابنده بود.
مولوی.
، فسق و فجور. (برهان) :
خورشید چرخ شیفته بر رویشان ولیک
از راه پشت شیفته بر سایۀ منند.
سوزنی.
، جن را نیز سایه گویند. (برهان) (آنندراج). و سبب این نام این است که هر کس که دیوانه می شده میگفتندی که جن بر او سایه انداخت یعنی در او تصرفی کرد و او را سایه زده می نامیدند یا سایه دار میخواندند یعنی دیو زده و جن زده و گرفته. (آنندراج). دیوزدگی. پری گرفتگی. ام الصبیان. (یادداشت مؤلف) ، نام دیوی است. (برهان) (آنندراج) (شرفنامه) ، این کلمه در قدیم بمعنی آرام و سکون می آمده است مقابل شیب که بمعنی جنبش و حرکت بوده است. (یادداشت مؤلف) آسایش:
بگاه سایه بر او بر تذرو خایه نهد
بگاه شیب بدرّد کمند رستم زال.
منجیک.
چو زرد از ویسه این گفتار بشنید
عنان بارۀ شبگون بپیچد
همی رفت و نبودش هیچ آگاه
که ره در پیش او راه است یا چاه
چنان بی سایه شد چونان بی آزرم
بر چشمش جهان تاری شد از شرم
همی تا او سوی مرو آمد از راه
نیاسودی ز اندیشه شهنشاه.
(ویس و رامین).
، سایه بان: و بر سر آن دکه سایه ها ساختند و درمیان گاه آن گنبدی عظیم بر آوردند. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 138).
- از سایه شدن کار، از تدبیر بیرون شدن کار. لاعلاج گشتن آن:
غارت دل میکنی شرط وفا نیست این
کار من از سایه شد سایه برافکن ببین.
خاقانی.
، مقابل روشن در رنگ آمیزی.
(یادداشت مؤلف) ، گاهی اوقات قصد از ظلمت غلیظ، گاهی اوقات محل خنک و خوش است. (از قاموس کتاب مقدس). naps ssalc=\’thgilhgih\’ rid=\’rtl\’>l50knaps/>) _rb>- _ (از سایۀ خود رمیدن (ترسیدن) ، سخت انزوا و اعتزال گرفتن:
بعهد جوانی چنان بودمی
که از سایۀ خود رمان بودمی.
نزاری قهستانی.
نترسد زو کسی کو را شناسد
که طفل از سایۀ خود می هراسد.
شبستری.
- از سایۀ خود گریختن، سخت ترسیدن:
سایۀ خویش همی بیند و بگریزد از او
گوید این لشکر میر است که آید بقطار.
قاآنی.
- چون سایه در دنبال کسی بودن، در تعقیب کسی بودن. کسی را تعقیب کردن. پیوسته ملازم و مراقب او بودن:
همه شب پریشان از او حال من
همه روز چون سایه دنبال من.
سعدی.
- سایۀ رب النعیم، کنایه از خلیفه الله. (برهان) (آنندراج) (شرفنامه).
- ، کنایه از پادشاه. (شرفنامه) (برهان) (آنندراج). السلطان ظل الله. رجوع به سایۀ خدا شود.
- سایۀ سر، بمجاز بمعنی شوهر است:
دوستی ّ تو و فرزندان تو
مر مرا نور دل و سایۀ سر است.
ناصرخسرو.
زن را سایۀ سری ضروری است.
- سایه گیر، آنجائی که سایه گرفته باشد: مفروش، سایه گیر از درخت و نحو آن. (منتهی الارب).
- سایه ناک، سایه دار:ظلیل، زمین سایه ناک. (دستور الاخوان). روزی سایه ناک.
- سایۀ یزدان،نایب الله. (شرفنامه).
- ، خلیفه الله. (شرفنامه). ظل الله :
همایونی و فرخنده چنین بادی همه ساله
ولی در سایۀ تو شاد و تو در سایۀ یزدان.
فرخی (دیوان چ دبیرسیاقی ص 256).
- ، پادشاه. (شرفنامه).
- سایه به سایۀ کسی رفتن، او را از نزدیک دنبال و تعقیب کردن.
- سایۀ خود را از سر کسی برداشتن، حمایت خود را از او دریغ داشتن.
- سایۀ شما پاینده، سایۀ شما کم نشود. شما زنده بمانید و حمایت شمابر من مستدام باد.
- سایۀ کسی بر سر کسی افتادن، مورد عنایت و حمایت و توجه کسی قرار گرفتن:
گرم بر سر افتد ز تو سایه ای
سپهرم بود کمترین پایه ای.
سعدی.
- سایۀ کسی را با تیر (شمشیر، خنجر) زدن، کنایه از کمال بغض و عداوت. (آنندراج). سخت با او دشمن بودن چنان که او را نتوان دید:
جرم طغرا چیست یا رب کآن پری چون آفتاب
سایه اش راهر کجا بیند بخنجر میزند.
طغرا (از آنندراج).
میزنی بهر رفیقان سایۀ مارا به تیر
این سزای مابلی میرزا بلی آقا بلی.
وحدت (از آنندراج).
گفتم که مهر پیش رخت رنگ رفته است
هر جا که دید سایۀ ما را زند به تیر.
محسن تأثیر (از آنندراج).
- زیر سایۀ کسی بودن (قرارگرفتن) ، در حمایت و توجه کسی بودن:
اگر باب را سایه رفت از سرش
تو در سایۀ خویشتن پرورش.
سعدی.
- سایه بر سر کسی افکندن، عنایت و توجه بکسی کردن:
پدرمرده را سایه بر سر فکن
غبارش بیفشان و خارش بکن.
سعدی (بوستان).
- سایه بر سر کسی انداختن، کسی را حمایت کردن.
- از سایۀ خود (کسی) ترسیدن، سخت ترسو بودن. سخت بیم داشتن. از همه چیز ترسیدن: و من آنچه کردم که از سایۀ وی بترسیدم و علت ترس از سایۀ پدر آن بود که... (تاریخ سیستان).
و میگویند عبدالجبار از سایۀ خویش میترسید. (تاریخ بیهقی).
چون سایه شدم ضعیف در محنت
وز سایۀ خویشتن هراسانم.
مسعودسعد.
- از سایه به خورشید (آفتاب) نگذاشتن، عمر کردن. زندگی کردن:
از سایه به خورشید گرت هست امان
خورشیدرخی طلب کن وسایۀ گل.
حافظ.
- گرانسایه:
چو دریا نگویم گرانسایه ای.
نظامی.
- همسایه:
آتش از خانه همسایۀ درویش مخواه.
سعدی.
بیاموز مردی ز همسایگان
که آخر نیم قحبۀ رایگان.
سعدی (بوستان).
نور پاکی تو و عالم سایه
سایه با نور بود همسایه.
جامی
سیاهی بدن انسان یا هر جسم دیگر که در برابر آفتاب یا روشنائی چراغ بر روی زمین منعکس گردد
آبکار زن آبشخور آبخانه، چمانیگری، باده، جام باده، آبخوری، مزد چمانی (چمانی ساقی)، مزد آبکار، نوشاک پیمانه، پیمانه می، باده انگوری، آبخوری موضع سقی جای آب دادن، ظرفی که با آن آب دهند پیمانه آب و شراب، دادن آب شراب و غیره
پارسی تازی گشته سرای، کاخ، دیوان در برخی از کشورهای تازی عمل سرودن، آواز دسته جمعی کر
((یَیا یِ))
فرهنگ فارسی معین
محیط تاریکی که در اثر قرار گرفتن جسم تیره در برابر نور ایجاد می شود، پناه، حمایت
سایه شبح کسی را با تیر زدن: کنایه از سخت با او دشمن بودن
زیر سایه کسی بودن: مورد حمایت و توجه او بودن
سایه شبح کسی را با تیر زدن: کنایه از سخت با او دشمن بودن
زیر سایه کسی بودن: مورد حمایت و توجه او بودن
آبشخور، طهارت خانه
بدگویی، تهمت، زفت، سعایه، سخن چینی، غمز، نمامی، سخن چینی کردن، تهمت زدن
پاویون
شبح، ظل، نسار، نش، پناه، حمایت، توجه، عنایت، اثر، تاثیر، نتیجه، نفوذ، حشمت، بزرگی، جلال، غیرواقعی، صوری، وهمی، موهوم، نقاطتیره تر (در نقاشی)
سایه در خواب، بزرگی و هیبت بود و نیز سایه درخواب بزرگی است از پادشاه و همچنین سایه کوچک درتاویل پادشاه بود و سایه دیوار بزرگی و عزت است از مردی بزرگ، که معیشت در پناه او کند و سایه درخت آسانی و راحت بود از پناه مردان که خدمت او کنند، اما اگر در سایه درخت خار و درخت بی بر باشد، دلیل بر مردی مفسد و بی باک و بی دیانت باشد و، دلیل کند که اجلش نزدیک آمده باشد. محمد بن سیرین
نشستن در سایه بر پنج وجه است، اول: بزرگی. دوم: هیبت. سوم: پناه. چهارم: منفعت. پنجم: مرگ.
نشستن در سایه بر پنج وجه است، اول: بزرگی. دوم: هیبت. سوم: پناه. چهارم: منفعت. پنجم: مرگ.