مرکّب از: ب + زیستن، زیستن. زندگانی کردن. (یادداشت بخط دهخدا) : شخصی همه شب بر سر بیمار گریست چون صبح شد او بمرد و بیمار بزیست. سعدی (گلستان)، رجوع به زیستن شود.
مُرَکَّب اَز: ب + زیستن، زیستن. زندگانی کردن. (یادداشت بخط دهخدا) : شخصی همه شب بر سر بیمار گریست چون صبح شد او بمرد و بیمار بزیست. سعدی (گلستان)، رجوع به زیستن شود.
شکستن، با ضربه یا فشار چیزی را چند قطعه کردن، مغلوب کردن، هزیمت دادن دشمن، قطع کردن و ناتمام رها کردن چیزی مثلاً عهد شکستن، نماز را شکستن، کم کردن ارزش چیزی یا کسی، ایجاد صدا کردن در مفاصل دست، پا، کمر یا گردن، چیزی را از حالت طبیعی خارج کردن مثلاً شکستن عکس، چند قطعه شدن چیزی بر اثر ضربه یا فشار، مغلوب شدن، از میان رفتن، کاهش یافتن، کم شدن مثلاً قیمت ها شکست
شِکَستَن، با ضربه یا فشار چیزی را چند قطعه کردن، مغلوب کردن، هزیمت دادن دشمن، قطع کردن و ناتمام رها کردن چیزی مثلاً عهد شکستن، نماز را شکستن، کم کردن ارزش چیزی یا کسی، ایجاد صدا کردن در مفاصل دست، پا، کمر یا گردن، چیزی را از حالت طبیعی خارج کردن مثلاً شکستن عکس، چند قطعه شدن چیزی بر اثر ضربه یا فشار، مغلوب شدن، از میان رفتن، کاهش یافتن، کم شدن مثلاً قیمت ها شکست
نامی است پارسی. (انجمن آرای ناصری) (آنندراج). نامی بود در قدیم مانند نامهائی که اکنون بشگون گذارند تا فرزند دیر بزید، مانند: ماشأالله ، ماندنی و غیره. ماندگار
نامی است پارسی. (انجمن آرای ناصری) (آنندراج). نامی بود در قدیم مانند نامهائی که اکنون بشگون گذارند تا فرزند دیر بزید، مانند: ماشأالله ، ماندنی و غیره. ماندگار
عمر کردن. ماندن. مقابل مردن. اعاشه. زنده بودن. حیات. حیوه. بقاء. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). زندگانی کردن. عمر کردن. (فرهنگ فارسی معین). معروف. (آنندراج). زندگانی کردن. عمر کردن. ماندن و بازماندن. تعیش کردن و سال کردن. (ناظم الاطباء). عیش. عیشه. معاش. معیشت. (مجمل اللغه) (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) (منتهی الارب). معیش. عیشوشه. (تاج المصادر بیهقی) (منتهی الارب) : تا کی دوم از گرد درتو کاندر تو نمی بینم چربو ایمن بزی اکنون که بشستم دست از تو به اشنان و کنشتو. شهید (از لغت فرس اسدی چ اقبال ص 408). چهار چیز مر آزاده را ز غم بخرد تن درست و خوی نیک و نام نیک و خرد هر آنکه ایزدش این چار چیز روزی کرد سزد که شاد زید جاودان و غم نخورد. رودکی. شاد زی با سیاه چشمان شاد که جهان نیست جز فسانه و باد. رودکی. روز ارمزد است شاها شاد زی بر کت شاهی نشین و باده خور. ابوشکور (گنج بازیافته ص 40). بدان تنگی اندر همی زیستی زمان تا زمان زار بگریستی. دقیقی. عمر خلقان گر بشد شاید که منصور عمر لوطیان را تا زید هم تاز و هم مکیاز بس. کسائی (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). مرا گفت بگیر این و بزی خرم و دلشاد اگر تنت خرابست بدین می کنش آباد. کسائی (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). با فراخی است ولیکن به ستم تنگ زید آنچنان شد که چنو هیچ ختنبر نبود. ابوالعباس (یادداشت ایضاً). هم ازکارها تا بپرسم نهان که بی مرد زن چون زید در جهان. فردوسی. چو من شادمانم تو شادان بزی که شادی و گردنکشی را سزی. فردوسی. همیشه بزی شاد و یزدان پرست بر این بوم ما پیش گسترده دست. فردوسی. بپرسید دیگر که در زیستن چه سازی که کمتر بود رنج تن. فردوسی. مخالفان ترا بر سپهر تا بزیند برون نیاید هرگز ستاره شان ز ذنب. فرخی. شاد زیادی ز تن و جان خویش و آنکه بتو شاد، به شادی زیاد. فرخی. دل بتو دادم و دعوی کند اندر دل من خواجۀ سید ابوبکر که دلشاد زیاد. فرخی. شاها هزار سال به عز اندرون بزی و آنگه هزار سال به ملک اندرون ببال. عنصری. جاوید بزی بار خدایا بسلامت با دولت پیوسته و با عمر بقایی. منوچهری. با من چنان بزی که همی زیستی تو پار این ناز بی کرانت تو برگیر از میان. منوچهری. با تست همه انس دل و کام حیاتم با تست همه عیش تن و زیستن من. منوچهری. روزه به پایان رسید و آمد نوعید دیر زی و شاد و نیک بادت مروا. بهرامی (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). با خلق راه دیگر هزمان مباز تو یکسان بزی اگر نه ز اصحاب بابکی. اسدی (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). سپاه ترا چاکرم تا زیم به گردن دوم هر کجا تازیم. (گرشاسبنامه). شاد و خرم زی و می میخور از دست بتی که بود جایگه بوسۀ او تنگ چو میم. ابوحنیفۀ اسکافی. و بنده تا بزید در باب این یک نواخت به شکر او نرسد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 166). بدانید که مرگ خانه زندگانی است اگرچه بسیار زیید آنجا می باید رفت. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 339). اگر بمیرد قصاص کرده باشندو اگر بزید بگویم تا چه کار را شاید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 382). به نام نیکو مردن به که به ننگ زیستن. (قابوسنامه). ذبیح چون صد و سی و چهار سال بزیست که بد بنام سماعیل و مادرش هاجر. ناصرخسرو. انوشیروان بر پای خاست و سجده برد و گفت خداوند جاوید زیاد. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 87). بزی تا بتابد همی مهر و ماه بمان تا بماند همی بحر و بر. مسعودسعد. هرکه ترا دشمن بادا بدرد و آنکه ترا دوست، بشادی زیاد. مسعودسعد. و از آن پس چهل سال بزیست و چون از دنیا برفت هوشنگ بجای او نشست. (نوروزنامه). و ساره بزیست تا اسحاق را یعقوب و عیص بزادند. (مجمل التواریخ و القصص). آنچنان زی که بمیری برهی نه چنان زی که بمیری برهند. سنائی. پشه از پیل کم زید بسیار زانکه کوته بقا بود خونخوار. سنائی. اسیر فرمان دیگران... یک نفس بی بیم و خطر نزید. (کلیله و دمنه). بر مهر مصطفی زی و اصحاب و آل او بر دوستی شبر و بر دوستی شبیر. سوزنی (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). بدگهر نیک چون تواند زیست. انوری. سخن که زادۀ خاقانی است دیر زیاد که آن ز نه فلک آمد نه از چهار گهر. خاقانی. بی همنفسی خوش نتوان زیست به گیتی بی دست شناور نتوان رست ز غرقاب. خاقانی. چند چو مار از نهاد با دو زبان زیستن چند چو ماهی بشکل گنج درم ساختن. خاقانی. همچنین با زی درویشان همی زی زآنکه هست جبرئیل اجری کش این قوم و رضوان میزبان. خاقانی. بگفت از دل جدا کن عشق شیرین بگفتا چون زیم بی جان شیرین. نظامی. چون زیستن تو مرگ تو خواهد بود نامرده بمیر تا بمانی زنده. عطار. خوردن برای زیستن و ذکر کردن است تو معتقد که زیستن از بهر خوردن است. (گلستان). آنکه در راحت و تنعم زیست او چه داند که حال گرسنه چیست. سعدی (گلستان). - با کسی زیستن، تعیش کردن با کسی و همراهی کردن و موافقت نمودن. (ناظم الاطباء). - زیستن با کسی، بسر بردن با او. تعیش کردن با او: بدو گفت کین دختران که اند که با تو بدین شادمانی زیند. فردوسی. رجوع به ترکیب ’با کسی زیستن’ شود. ، توقف کردن. اقامت کردن: چون در اینجا نیست وجه زیستن درچنین خانه بباید ریستن. مولوی (مثنوی چ خاور ص 371). رجوع به زیست شود، باقی ماندن. (ناظم الاطباء) : چنان بازگشتند هر کس که زیست که بر یال و برشان بباید گریست. فردوسی. بعد لیسیدنش چو ظرفی زیست دگرش احتیاج شستن نیست. میریحیی شیرازی (از آنندراج). ، سلامت بودن. (آنندراج)
عمر کردن. ماندن. مقابل مردن. اعاشه. زنده بودن. حیات. حیوه. بقاء. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). زندگانی کردن. عمر کردن. (فرهنگ فارسی معین). معروف. (آنندراج). زندگانی کردن. عمر کردن. ماندن و بازماندن. تعیش کردن و سال کردن. (ناظم الاطباء). عیش. عیشه. معاش. معیشت. (مجمل اللغه) (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) (منتهی الارب). معیش. عیشوشه. (تاج المصادر بیهقی) (منتهی الارب) : تا کی دَوَم از گِردِ درِتو کاندر تو نمی بینم چربو ایمن بزی اکنون که بشستم دست از تو به اشنان و کنشتو. شهید (از لغت فرس اسدی چ اقبال ص 408). چهار چیز مر آزاده را ز غم بخرد تن درست و خوی نیک و نام نیک و خرد هر آنکه ایزدش این چار چیز روزی کرد سزد که شاد زید جاودان و غم نخورد. رودکی. شاد زی با سیاه چشمان شاد که جهان نیست جز فسانه و باد. رودکی. روز ارمزد است شاها شاد زی بر کت شاهی نشین و باده خور. ابوشکور (گنج بازیافته ص 40). بدان تنگی اندر همی زیستی زمان تا زمان زار بگریستی. دقیقی. عمر خلقان گر بشد شاید که منصور عمر لوطیان را تا زید هم تاز و هم مکیاز بس. کسائی (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). مرا گفت بگیر این و بزی خرم و دلشاد اگر تنت خرابست بدین می کنش آباد. کسائی (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). با فراخی است ولیکن به ستم تنگ زید آنچنان شد که چنو هیچ ختنبر نبود. ابوالعباس (یادداشت ایضاً). هم ازکارها تا بپرسم نهان که بی مرد زن چون زید در جهان. فردوسی. چو من شادمانم تو شادان بزی که شادی و گردنکشی را سزی. فردوسی. همیشه بزی شاد و یزدان پرست بر این بوم ما پیش گسترده دست. فردوسی. بپرسید دیگر که در زیستن چه سازی که کمتر بود رنج تن. فردوسی. مخالفان ترا بر سپهر تا بزیند برون نیاید هرگز ستاره شان ز ذنب. فرخی. شاد زیادی ز تن و جان خویش و آنکه بتو شاد، به شادی زیاد. فرخی. دل بتو دادم و دعوی کند اندر دل من خواجۀ سید ابوبکر که دلشاد زیاد. فرخی. شاها هزار سال به عز اندرون بزی و آنگه هزار سال به ملک اندرون ببال. عنصری. جاوید بزی بار خدایا بسلامت با دولت پیوسته و با عمر بقایی. منوچهری. با من چنان بزی که همی زیستی تو پار این ناز بی کرانت تو برگیر از میان. منوچهری. با تست همه انس دل و کام حیاتم با تست همه عیش تن و زیستن من. منوچهری. روزه به پایان رسید و آمد نوعید دیر زی و شاد و نیک بادت مروا. بهرامی (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). با خلق راه دیگر هزمان مباز تو یکسان بزی اگر نه ز اصحاب بابکی. اسدی (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). سپاه ترا چاکرم تا زیم به گردن دوم هر کجا تازیم. (گرشاسبنامه). شاد و خرم زی و می میخور از دست بتی که بود جایگه بوسۀ او تنگ چو میم. ابوحنیفۀ اسکافی. و بنده تا بزید در باب این یک نواخت به شکر او نرسد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 166). بدانید که مرگ خانه زندگانی است اگرچه بسیار زیید آنجا می باید رفت. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 339). اگر بمیرد قصاص کرده باشندو اگر بزید بگویم تا چه کار را شاید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 382). به نام نیکو مردن به که به ننگ زیستن. (قابوسنامه). ذبیح چون صد و سی و چهار سال بزیست که بد بنام سماعیل و مادرش هاجر. ناصرخسرو. انوشیروان بر پای خاست و سجده برد و گفت خداوند جاوید زیاد. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 87). بزی تا بتابد همی مهر و ماه بمان تا بماند همی بحر و بر. مسعودسعد. هرکه ترا دشمن بادا بدرد و آنکه ترا دوست، بشادی زیاد. مسعودسعد. و از آن پس چهل سال بزیست و چون از دنیا برفت هوشنگ بجای او نشست. (نوروزنامه). و ساره بزیست تا اسحاق را یعقوب و عیص بزادند. (مجمل التواریخ و القصص). آنچنان زی که بمیری برهی نه چنان زی که بمیری برهند. سنائی. پشه از پیل کم زید بسیار زانکه کوته بقا بود خونخوار. سنائی. اسیر فرمان دیگران... یک نفس بی بیم و خطر نزید. (کلیله و دمنه). بر مهر مصطفی زی و اصحاب و آل او بر دوستی شبر و بر دوستی شبیر. سوزنی (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). بدگهر نیک چون تواند زیست. انوری. سخن که زادۀ خاقانی است دیر زیاد که آن ز نه فلک آمد نه از چهار گهر. خاقانی. بی همنفسی خوش نتوان زیست به گیتی بی دست شناور نتوان رست ز غرقاب. خاقانی. چند چو مار از نهاد با دو زبان زیستن چند چو ماهی بشکل گنج درم ساختن. خاقانی. همچنین با زی درویشان همی زی زآنکه هست جبرئیل اجری کش این قوم و رضوان میزبان. خاقانی. بگفت از دل جدا کن عشق شیرین بگفتا چون زیم بی جان شیرین. نظامی. چون زیستن تو مرگ تو خواهد بود نامرده بمیر تا بمانی زنده. عطار. خوردن برای زیستن و ذکر کردن است تو معتقد که زیستن از بهر خوردن است. (گلستان). آنکه در راحت و تنعم زیست او چه داند که حال گرسنه چیست. سعدی (گلستان). - با کسی زیستن، تعیش کردن با کسی و همراهی کردن و موافقت نمودن. (ناظم الاطباء). - زیستن با کسی، بسر بردن با او. تعیش کردن با او: بدو گفت کین دختران که اند که با تو بدین شادمانی زیند. فردوسی. رجوع به ترکیب ’با کسی زیستن’ شود. ، توقف کردن. اقامت کردن: چون در اینجا نیست وجه زیستن درچنین خانه بباید ریستن. مولوی (مثنوی چ خاور ص 371). رجوع به زیست شود، باقی ماندن. (ناظم الاطباء) : چنان بازگشتند هر کس که زیست که بر یال و برشان بباید گریست. فردوسی. بعد لیسیدنش چو ظرفی زیست دگرش احتیاج شستن نیست. میریحیی شیرازی (از آنندراج). ، سلامت بودن. (آنندراج)
واجب. لازم. (فرهنگ نظام) (آنندراج). بایست. ضروری. محتاج ٌالیه. (برهان قاطع). ضرور. (فرهنگ جهانگیری). دربایست. وایه. بایا. وایا. نیازی. ناگزیر. آنکه وجودش لازم و واجب بود. چیزی که لازم و واجب بود. چیزی که لازم و واجب باشد. (ناظم الاطباء). بایسته تر. لازم تر. قابل تر. بهتر. (غیاث اللغات) : وزان پس گرانمایگان را بخواند سخنهای بایسته چندی براند. فردوسی. دبیر خردمند را پیش خواند سخنهای بایسته با او براند. فردوسی. هر آنکس که آید بدین بارگاه به بایسته کاری به بیگاه و گاه. فردوسی. چو نامه بر شاه ایران رسید بدین گونه گفتار بایسته دید. فردوسی. به دلبر گفتم ای از جان شیرین مرا بایسته تر بسیار و خوشتر. منوچهری. بایسته یمین دول آن قاعده ملک شایسته امین ملل آن خسرو دنیا. عنصری. به ظاهر چو در دیده خس ناخوشی به باطن چو دو دیده بایسته ای. ناصرخسرو. سخن حکمتی و خوب چنین باید صعب و بایسته و درتافته چون آهن. ناصرخسرو. بایسته تر بخسروی اندر ز دیده ای شایسته تر به مملکت اندر ز جانیا. مسعودسعد. نخستین گوهری که از کان بیرون آوردند آهن بود زیرا که بایسته ترین آلتی مر خلق را او بود. (نوروزنامه). نخست کس که (از آهن) سلاح ساخت جمشید بود و همه سلاح با حشمت است و بایسته، ولیکن هیچ از شمشیر باحشمت تر و بایسته تر نیست. (نوروزنامه). تیر و کمان سلاحی بایسته است و مر آن را کار بستن ادبی نیکوست. (نوروزنامه). اندر سر مروت بایسته ای چو چشم وندر تن فتوت شایسته ای چو جان. سوزنی. مر چشم مملکت را بایسته ای چو نور مر جسم سلطنت را شایسته ای چو جان. سوزنی. ندارد پدر هیچ بایسته تر ز فرزند شایسته شایسته تر. نظامی. غرقۀ بحر غم شدم بفرست یک سفینه که هست بایسته. ابن یمین. - بایستۀ هستی، کنایه از واجب الوجود است. (برهان قاطع). ممکن الوجود. شایستۀ هستی. (فرهنگ ضیاء). واجب الوجود، چنانکه شایستۀ هستی ممکن الوجود راگویند. (ناظم الاطباء). - بقدر بایسته، بحد ضرورت. ، چاه فراخ دورتک. ج، بوائن. (منتهی الارب) ، کمان نرم که زه آن نهایت دور باشد. (منتهی الارب) (آنندراج). و تأنیث آن بائنه است. (آنندراج) ، زنی که از شوهر به طلاق جدا گردیده باشد. (آنندراج). جداشده. جداشونده. (مهذب الاسماء). تأنیث آن بائنه است: تطلیقه بائنه، طلاقی که رجعت در آن درست نباشد و این فاعله است که بمعنای مفعوله است. (منتهی الارب). - طلاق باین، ابتات طلاق. طلاق بتی دادن. طلاق بتانی که رجعت آن جایز نیست. سه طلاقه. (یادداشت مؤلف). طلاقی که برای مطلق حق رجوع از آن در ایام عده ابتدا موجود نیست. طلاق زوجه ای که زوج با او نزدیکی ننموده وطلاق زوجه یائسه و صغیره از جمله طلاقهای باین بشمارمیرود. و رجوع به ترجمه تبصرۀ علامه ص 293 و لغت نامه ذیل طلاق شود
واجب. لازم. (فرهنگ نظام) (آنندراج). بایست. ضروری. محتاج ٌالیه. (برهان قاطع). ضرور. (فرهنگ جهانگیری). دربایست. وایه. بایا. وایا. نیازی. ناگزیر. آنکه وجودش لازم و واجب بود. چیزی که لازم و واجب بود. چیزی که لازم و واجب باشد. (ناظم الاطباء). بایسته تر. لازم تر. قابل تر. بهتر. (غیاث اللغات) : وزان پس گرانمایگان را بخواند سخنهای بایسته چندی براند. فردوسی. دبیر خردمند را پیش خواند سخنهای بایسته با او براند. فردوسی. هر آنکس که آید بدین بارگاه به بایسته کاری به بیگاه و گاه. فردوسی. چو نامه بر شاه ایران رسید بدین گونه گفتار بایسته دید. فردوسی. به دلبر گفتم ای از جان شیرین مرا بایسته تر بسیار و خوشتر. منوچهری. بایسته یمین دول آن قاعده ملک شایسته امین ملل آن خسرو دنیا. عنصری. به ظاهر چو در دیده خس ناخوشی به باطن چو دو دیده بایسته ای. ناصرخسرو. سخن حکمتی و خوب چنین باید صعب و بایسته و درتافته چون آهن. ناصرخسرو. بایسته تر بخسروی اندر ز دیده ای شایسته تر به مملکت اندر ز جانیا. مسعودسعد. نخستین گوهری که از کان بیرون آوردند آهن بود زیرا که بایسته ترین آلتی مر خلق را او بود. (نوروزنامه). نخست کس که (از آهن) سلاح ساخت جمشید بود و همه سلاح با حشمت است و بایسته، ولیکن هیچ از شمشیر باحشمت تر و بایسته تر نیست. (نوروزنامه). تیر و کمان سلاحی بایسته است و مر آن را کار بستن ادبی نیکوست. (نوروزنامه). اندر سر مروت بایسته ای چو چشم وندر تن فتوت شایسته ای چو جان. سوزنی. مر چشم مملکت را بایسته ای چو نور مر جسم سلطنت را شایسته ای چو جان. سوزنی. ندارد پدر هیچ بایسته تر ز فرزند شایسته شایسته تر. نظامی. غرقۀ بحر غم شدم بفرست یک سفینه که هست بایسته. ابن یمین. - بایستۀ هستی، کنایه از واجب الوجود است. (برهان قاطع). ممکن الوجود. شایستۀ هستی. (فرهنگ ضیاء). واجب الوجود، چنانکه شایستۀ هستی ممکن الوجود راگویند. (ناظم الاطباء). - بقدر بایسته، بحد ضرورت. ، چاه فراخ دورتک. ج، بوائن. (منتهی الارب) ، کمان نرم که زه آن نهایت دور باشد. (منتهی الارب) (آنندراج). و تأنیث آن بائنه است. (آنندراج) ، زنی که از شوهر به طلاق جدا گردیده باشد. (آنندراج). جداشده. جداشونده. (مهذب الاسماء). تأنیث آن بائنه است: تطلیقه بائنه، طلاقی که رجعت در آن درست نباشد و این فاعله است که بمعنای مفعوله است. (منتهی الارب). - طلاق باین، ابتات طلاق. طلاق بتی دادن. طلاق بتانی که رجعت آن جایز نیست. سه طلاقه. (یادداشت مؤلف). طلاقی که برای مطلق حق رجوع از آن در ایام عده ابتدا موجود نیست. طلاق زوجه ای که زوج با او نزدیکی ننموده وطلاق زوجه یائسه و صغیره از جمله طلاقهای باین بشمارمیرود. و رجوع به ترجمه تبصرۀ علامه ص 293 و لغت نامه ذیل طلاق شود
نام منجمی بود پسر پرویزنام تبرستانی. وی بعد از مهارت در این علم بمأمون خلیفه رسیدو منجم مخصوص گردید. مأمون نام او را از پارسی به عربی ترجمه کرد. چون زیستن بمعنی حیات است او را یحیی خواند و چون پیروز بمعنی مظفر و منصور است او به یحیی بن منصور موسوم گردید، و زیج مأمونی را او بسته. (انجمن آرای ناصری) (آنندراج). و در تاریخ طبرستان آمده: و به بغداد مأمون را منجمی بود، بزیست بن فیروزان نام که خلیفه نام او معرب کرده بود، یحیی بن منصورخواند. مؤلف تتمۀ صوان الحکمه آرد: یحیی بن منصور حکیم، در علوم هندسه متبحر و در ایام مأمون صاحب رصدبود. او میگفت چون قوای غضبانی و شهوانی بر عقل چیره شود آدمی صحت را تنها در سلامت بدن طولانی سازد و امنیت را در غلبه کردن بر مردم و بی نیازی در کسب مال می بیند، در حالی که همه اینها مخالف مقصود وی و مقرب هلاک است. (از تتمۀ صوان الحکمه ص 15). و رجوع به یحیی بن منصور و مقدمۀ تاریخ طبرستان و فهرست آن شود، زبون. ناتوان. عاجز. (ناظم الاطباء). و رجوع به پژمان شود
نام منجمی بود پسر پرویزنام تبرستانی. وی بعد از مهارت در این علم بمأمون خلیفه رسیدو منجم مخصوص گردید. مأمون نام او را از پارسی به عربی ترجمه کرد. چون زیستن بمعنی حیات است او را یحیی خواند و چون پیروز بمعنی مظفر و منصور است او به یحیی بن منصور موسوم گردید، و زیج مأمونی را او بسته. (انجمن آرای ناصری) (آنندراج). و در تاریخ طبرستان آمده: و به بغداد مأمون را منجمی بود، بزیست بن فیروزان نام که خلیفه نام او معرب کرده بود، یحیی بن منصورخواند. مؤلف تتمۀ صوان الحکمه آرد: یحیی بن منصور حکیم، در علوم هندسه متبحر و در ایام مأمون صاحب رصدبود. او میگفت چون قوای غضبانی و شهوانی بر عقل چیره شود آدمی صحت را تنها در سلامت بدن طولانی سازد و امنیت را در غلبه کردن بر مردم و بی نیازی در کسب مال می بیند، در حالی که همه اینها مخالف مقصود وی و مقرب هلاک است. (از تتمۀ صوان الحکمه ص 15). و رجوع به یحیی بن منصور و مقدمۀ تاریخ طبرستان و فهرست آن شود، زبون. ناتوان. عاجز. (ناظم الاطباء). و رجوع به پژمان شود
لازم بودن. واجب بودن. ضروری بودن. (ناظم الاطباء). لزوم. وجوب. محتاج ٌالیه بودن. (آنندراج). ضرورت داشتن. لزوم داشتن. واجب آمدن. احتیاج پیدا شدن. مورد نیاز بودن. بکار بودن. محتوم بودن. و این فعل از افعال تأکید است که با سایر افعال صرف می شود و تأکید در صدور آنها می کند مانند فعل باییدن و شایستن وتوانستن. (ناظم الاطباء). لازم گشتن. (فرهنگ نظام). در فعل ماضی فقط واحد غایب (بایست) و واحد حاضر (بایستی) استعمال شده و در مضارع فقط غایب واحد (باید). (فرهنگ نظام) : گفت خیز اکنون و ساز ره بسیچ رفت بایدت ای پسر ممغز تو هیچ. رودکی. همی بایدت رفت و راه دور است بسنده دار یکسر شغل ها را. رودکی. درنگ آر ای سپهر چرخ وارا کیاخن ترت باید کرد کارا. رودکی. نش آهن درع بایستی نه دلدل نه سرپایانش بایستی نه مغفر. دقیقی. خجسته مهرگان آمد سوی شاه جهان آمد بباید داد داد او بکام دل بهر چت کر. دقیقی. بیلفغد باید کنون چاره نیست بیلفنجم و چارۀ من یکی است. ابوشکور. چو دینار باید مرا یا درم فرازآورم من ز نوک قلم. ابوشکور. چه بایدت کردن کنون بافدم مگر خانه روبی چو روبه به دم. ابوشکور. بلی کشیدن باید عتاب و ناز بتان رطب نباشد بی خار و کنز بی مارا. فرالاوی. همیشه کفش و پیش را کفیده بینم من بجای کفش و پیش دل کفیده بایستی. معروفی. از شعر جبه باید و از گبر پوستین. باد خزان برآمد ای بوالبصر درخش. منجیک. و امیران ختلان و چغانیان را چون باید از ایشان یاری خواهند. (حدود العالم). و باران خواهند به وقتی که شان بباید و آن باران بیاید. (حدود العالم). گویی که به پیرانه سر از می بکشی دست آن باید کز مرگ نشان یابی دسته. کسائی. سوگند خورم کز تو برد حورا خوبی خوبیت عیان است، چرا باید سوگند. عماره. مرا نام باید که تن مرگ راست. فردوسی. بر آن سان که آمد ببایست ساخت چو سوی یلان اسب بایست تاخت. فردوسی. فرستاد باید فرستاده ای درون پر ز مکر و برون ساده ای. فردوسی. کسی را چو من دوستگانی چه باید که دل شاد دارد به هر دوستگانی. فرخی. دل ایشان را ناچار نگه باید داشت گویم امروز نباید که شود عیش تباه. فرخی. چرا بگرید زار ارنه غمگن است غمام گریستنش چه باید که شد جهان پدرام. عنصری. هر نشاطی را بخواه وهر مرادی را بجوی هر وفایی را بیاب و هر بقایی را ببای. منوچهری. نزدیک رز آید در رز را بگشاید تا دختر رز را چه بکار است و چه باید. منوچهری. آنکس که نباید بر ما زودتر آید تو دیرتر آیی ببر ما که ببایی. منوچهری. چون بهر صید راست خواهی کرد باز را مسته داد باید پیش. بونصر طالقان. کنون تو پادشاهی جست بایی کجاجز پادشاهی را نشایی. (ویس و رامین). و بدر شهر آمد که شهر را باید... (تاریخ سیستان). امیر گفت بونصر فرستاده است ازباغ خود، خواجه گفت، بایستی که این باغ را دیده شدی. (تاریخ بیهقی ص 346). خداوند را (مسعود را) ولایت زیادت شد و مردان کار بباید و چون اریارق دیر به دست شود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 222). خواجه گفت: بوالنصر را این حق هست و چنین مرد در پیش تخت خداوند بباید. (همان کتاب ص 286). چو کاری برآید بی اندوه و رنج چه باید ترا رنج و پرداخت گنج. اسدی. و برقع از روی خود برمی داشت تا یکبارمردم در روی او نظر میکردند تا روز دیگر طعام و شراب نبایستی. (قصص الانبیاء ص 79). وزیر گفت ترا چه می باید، گفت بزندان حاکم باشم. (قصص الانبیاء ص 179). گر بماند جهان چه سود ترا ور نماند ترا چه می باید؟ ناصرخسرو. تو چه گویی که مر چرا بایست این همه خاک و آب و ظلمت و نور. ناصرخسرو. کردار ببایدت به اندازۀ گفتار. ناصرخسرو. چون آخر عمر این جهان آمد امروز ببایدش یکی مبدا. ناصرخسرو. و تا مادام آماس خام باشد، غذا کشکاب و اسفاناخ و ماش مقشر باید. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). هر چیز که هست آن چنان می باید آن چیز که آن چنان نمی باید نیست. خیام. خیز مسعود سعد رنجه مباش اینچنین اند و اینچنین بایند. مسعودسعد. اندر عهد قباد مزدک بیرون آمد بدعوت کردن و گفت به مال و زن و هرچه باشد مردم متساوی بایند. (مجمل التواریخ و القصص). بناء کار خود بر حیلت باید نهاد. (کلیله و دمنه). و خوانندگان این کتاب را بایدکه همت بر تفهیم معانی مقصور گردانند. (کلیله و دمنه). باید که سر او بی تن بدرگاه آید. (کلیله و دمنه). عنصری بایستی اندر مجلس تو مدح گوی من که باشم یا چه باشد در جهان خود شعر من. سوزنی. تا بدانستمی ز دشمن دوست زندگانی دوبار بایستی. عمادی شهریاری. آنچه بایست ندادند بمن و آنچه دادند نبایست مرا. خاقانی. آنچه آمد مرا نمی بایست و آنچه بایست بر نمی آید. خاقانی. نه جامه بباید ز خیر الثیابی نه جایی بباید به خیر البقاعی. خاقانی. با هاشم علوی نجوم دانستی، اصفهبد را گفت امروز مصاف می بایی داد. (تاریخ طبرستان ابن اسفندیار). تو او را به همه ابواب معذور بایی داشت. (تاریخ طبرستان). گفت با من سوگند بایی خورد. عبداﷲ سوگند خورد. (تاریخ طبرستان). لامحاله حاجتمند شوی که فرومایگان را بدان منازل و مراتب بزرگان بایی رسانید. (تاریخ طبرستان ابن اسفندیار). و بعد از خراب... دانست که کارها بوقت باید. (تاریخ جهانگشای جوینی). نخفت ارچند خوابش می ببایست که در بر دوستان بستن نشایست. نظامی. درین گرمی که باد سرد باید دل آسانست، با دل، درد باید. نظامی. ناز را رویی بباید همچو ورد چون نداری گرد بدخویی مگرد. مولوی. الحق امنای مال ایتام همچون تو حلال زاده بایند. (صاحبیه سعدی). چه می باید از ضعف حاکم گریست که گر من ضعیفم پناهم قویست. سعدی. نبایستی ازاول عهد بستن چو در دل داشتی پیمان شکستن. سعدی. یا چو دیدارم نمودی دل نبایستی ربود یا نبایستی نمود اول مرا دیدار خویش. سعدی. چون تو دارم همه دارم دگرم هیچ نباید. سعدی. به عقلش بباید نخست آزمود به قدر هنر پایگاهش فزود. سعدی. جد و جهدی بکار می باید آنکه را وصل یار می باید. اوحدی. ورنه این دردسر چه می بایست همه خود بود هرچه می بایست. اوحدی. اگر سرای جهان را سزا جزایی نیست اساس او به ازین استوار بایستی. حافظ. به نیمشب اگرت آفتاب می باید ز روی دختر گلچهر رز نقاب انداز. حافظ. بهر کس آنچه می بایست داده است. وحشی. شوره بومست جهان ورنه بعهد مژه ام سر بسر دهر گلستان ارم بایستی. طالب آملی. یار رنجید ز بدمستی دوشت حاتم باده بایست به اندازه خوری زور نبود. حاتم کاشی.
لازم بودن. واجب بودن. ضروری بودن. (ناظم الاطباء). لزوم. وجوب. محتاج ٌالیه بودن. (آنندراج). ضرورت داشتن. لزوم داشتن. واجب آمدن. احتیاج پیدا شدن. مورد نیاز بودن. بکار بودن. محتوم بودن. و این فعل از افعال تأکید است که با سایر افعال صرف می شود و تأکید در صدور آنها می کند مانند فعل باییدن و شایستن وتوانستن. (ناظم الاطباء). لازم گشتن. (فرهنگ نظام). در فعل ماضی فقط واحد غایب (بایست) و واحد حاضر (بایستی) استعمال شده و در مضارع فقط غایب واحد (باید). (فرهنگ نظام) : گفت خیز اکنون و ساز ره بسیچ رفت بایدت ای پسر ممغز تو هیچ. رودکی. همی بایدت رفت و راه دور است بسنده دار یکسر شغل ها را. رودکی. درنگ آر ای سپهر چرخ وارا کیاخن ترت باید کرد کارا. رودکی. نش آهن درع بایستی نه دلدل نه سرپایانش بایستی نه مغفر. دقیقی. خجسته مهرگان آمد سوی شاه جهان آمد بباید داد داد او بکام دل بهر چت کر. دقیقی. بیلفغد باید کنون چاره نیست بیلفنجم و چارۀ من یکی است. ابوشکور. چو دینار باید مرا یا درم فرازآورم من ز نوک قلم. ابوشکور. چه بایدت کردن کنون بافدم مگر خانه روبی چو روبه به دم. ابوشکور. بلی کشیدن باید عتاب و ناز بتان رطب نباشد بی خار و کنز بی مارا. فرالاوی. همیشه کفش و پیش را کفیده بینم من بجای کفش و پیش دل کفیده بایستی. معروفی. از شعر جبه باید و از گبر پوستین. باد خزان برآمد ای بوالبصر درخش. منجیک. و امیران ختلان و چغانیان را چون باید از ایشان یاری خواهند. (حدود العالم). و باران خواهند به وقتی که شان بباید و آن باران بیاید. (حدود العالم). گویی که به پیرانه سر از می بکشی دست آن باید کز مرگ نشان یابی دسته. کسائی. سوگند خورم کز تو برد حورا خوبی خوبیت عیان است، چرا باید سوگند. عماره. مرا نام باید که تن مرگ راست. فردوسی. بر آن سان که آمد ببایست ساخت چو سوی یلان اسب بایست تاخت. فردوسی. فرستاد باید فرستاده ای درون پر ز مکر و برون ساده ای. فردوسی. کسی را چو من دوستگانی چه باید که دل شاد دارد به هر دوستگانی. فرخی. دل ایشان را ناچار نگه باید داشت گویم امروز نباید که شود عیش تباه. فرخی. چرا بگرید زار ارنه غمگن است غمام گریستنش چه باید که شد جهان پدرام. عنصری. هر نشاطی را بخواه وهر مرادی را بجوی هر وفایی را بیاب و هر بقایی را ببای. منوچهری. نزدیک رز آید در رز را بگشاید تا دختر رز را چه بکار است و چه باید. منوچهری. آنکس که نباید بر ما زودتر آید تو دیرتر آیی ببر ما که ببایی. منوچهری. چون بهر صید راست خواهی کرد باز را مسته داد باید پیش. بونصر طالقان. کنون تو پادشاهی جست بایی کجاجز پادشاهی را نشایی. (ویس و رامین). و بدر شهر آمد که شهر را باید... (تاریخ سیستان). امیر گفت بونصر فرستاده است ازباغ خود، خواجه گفت، بایستی که این باغ را دیده شدی. (تاریخ بیهقی ص 346). خداوند را (مسعود را) ولایت زیادت شد و مردان کار بباید و چون اریارق دیر به دست شود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 222). خواجه گفت: بوالنصر را این حق هست و چنین مرد در پیش تخت خداوند بباید. (همان کتاب ص 286). چو کاری برآید بی اندوه و رنج چه باید ترا رنج و پرداخت گنج. اسدی. و برقع از روی خود برمی داشت تا یکبارمردم در روی او نظر میکردند تا روز دیگر طعام و شراب نبایستی. (قصص الانبیاء ص 79). وزیر گفت ترا چه می باید، گفت بزندان حاکم باشم. (قصص الانبیاء ص 179). گر بماند جهان چه سود ترا ور نماند ترا چه می باید؟ ناصرخسرو. تو چه گویی که مر چرا بایست این همه خاک و آب و ظلمت و نور. ناصرخسرو. کردار ببایدت به اندازۀ گفتار. ناصرخسرو. چون آخر عمر این جهان آمد امروز ببایدش یکی مبدا. ناصرخسرو. و تا مادام آماس خام باشد، غذا کشکاب و اسفاناخ و ماش مقشر باید. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). هر چیز که هست آن چنان می باید آن چیز که آن چنان نمی باید نیست. خیام. خیز مسعود سعد رنجه مباش اینچنین اند و اینچنین بایند. مسعودسعد. اندر عهد قباد مزدک بیرون آمد بدعوت کردن و گفت به مال و زن و هرچه باشد مردم متساوی بایند. (مجمل التواریخ و القصص). بناء کار خود بر حیلت باید نهاد. (کلیله و دمنه). و خوانندگان این کتاب را بایدکه همت بر تفهیم معانی مقصور گردانند. (کلیله و دمنه). باید که سر او بی تن بدرگاه آید. (کلیله و دمنه). عنصری بایستی اندر مجلس تو مدح گوی من که باشم یا چه باشد در جهان خود شعر من. سوزنی. تا بدانستمی ز دشمن دوست زندگانی دوبار بایستی. عمادی شهریاری. آنچه بایست ندادند بمن و آنچه دادند نبایست مرا. خاقانی. آنچه آمد مرا نمی بایست و آنچه بایست بر نمی آید. خاقانی. نه جامه بباید ز خیر الثیابی نه جایی بباید به خیر البقاعی. خاقانی. با هاشم علوی نجوم دانستی، اصفهبد را گفت امروز مصاف می بایی داد. (تاریخ طبرستان ابن اسفندیار). تو او را به همه ابواب معذور بایی داشت. (تاریخ طبرستان). گفت با من سوگند بایی خورد. عبداﷲ سوگند خورد. (تاریخ طبرستان). لامحاله حاجتمند شوی که فرومایگان را بدان منازل و مراتب بزرگان بایی رسانید. (تاریخ طبرستان ابن اسفندیار). و بعد از خراب... دانست که کارها بوقت باید. (تاریخ جهانگشای جوینی). نخفت ارچند خوابش می ببایست که در بر دوستان بستن نشایست. نظامی. درین گرمی که باد سرد باید دل آسانست، با دل، درد باید. نظامی. ناز را رویی بباید همچو ورد چون نداری گرد بدخویی مگرد. مولوی. الحق امنای مال ایتام همچون تو حلال زاده بایند. (صاحبیه سعدی). چه می باید از ضعف حاکم گریست که گر من ضعیفم پناهم قویست. سعدی. نبایستی ازاول عهد بستن چو در دل داشتی پیمان شکستن. سعدی. یا چو دیدارم نمودی دل نبایستی ربود یا نبایستی نمود اول مرا دیدار خویش. سعدی. چون تو دارم همه دارم دگرم هیچ نباید. سعدی. به عقلش بباید نخست آزمود به قدر هنر پایگاهش فزود. سعدی. جد و جهدی بکار می باید آنکه را وصل یار می باید. اوحدی. ورنه این دردسر چه می بایست همه خود بود هرچه می بایست. اوحدی. اگر سرای جهان را سزا جزایی نیست اساس او به ازین استوار بایستی. حافظ. به نیمشب اگرت آفتاب می باید ز روی دختر گلچهر رز نقاب انداز. حافظ. بهر کس آنچه می بایست داده است. وحشی. شوره بومست جهان ورنه بعهد مژه ام سر بسر دهر گلستان ارم بایستی. طالب آملی. یار رنجید ز بدمستی دوشت حاتم باده بایست به اندازه خوری زور نبود. حاتم کاشی.
