درخور ترحّم. (یادداشت مؤلف). رحمت آوردنی. سزاوار رحم و شفقت: دگر آن که بخشودنی خوانده ای ز مردی مرا دوربنشانده ای. فردوسی. دلش در مخزن آسایش آور بر آن بخشودنی بخشایش آور. نظامی.
درخور ترحّم. (یادداشت مؤلف). رحمت آوردنی. سزاوار رحم و شفقت: دگر آن که بخشودنی خوانده ای ز مردی مرا دوربنشانده ای. فردوسی. دلش در مخزن آسایش آور بر آن بخشودنی بخشایش آور. نظامی.
رحم و شفقت کردن. (برهان قاطع). شفقت آوردن. (شرفنامۀ منیری). رحم کردن. (غیاث اللغات) (فرهنگ رشیدی) (فرهنگ جهانگیری) (آنندراج) (انجمن آرا). ترحم. (تاج المصادر بیهقی) (المصادر زوزنی) (دهار). رحمه. رحم. (تاج المصادر بیهقی) (منتهی الارب). حنان. رحم. مرحمه. (ترجمان القرآن ترتیب عادل بن علی). مهربانی کردن. احناء. (مجمل اللغه ازمؤلف). رحمت آوردن. ترحم کردن. رحمت کردن. رأفت کردن. حن ّ. اوییت. اویه. مأوات. (یادداشت مؤلف) : پس بهرام گفت من شما را راستگوی میدانم بدانچ گفتید از مذهب یزدگرد که با من چنان کرد از مذهب او آگاه شدم و برین رعیت ببخشودم. (تاریخ طبری). چو بیچاره گشتند و فریاد جستند برایشان ببخشود یزدان کرکر. دقیقی. ترا ایزد از دست او رسته کرد ببخشود و رای تو پیوسته کرد. فردوسی. کجا او ببخشود و دل نرم کرد سر کینۀ خود پرآزرم کرد. فردوسی. نگاری بر کفم دادی که چون آواش بشنودم بر آن کس کاین نگار از کف ّ او گم شد ببخشودم. فرخی (دیوان چ دبیرسیاقی ص 417). بسی گشت در خاک زنهارخواه ببخشید خون و ببخشود شاه. (گرشاسب نامه). چو بر خزانه ببخشود و مالها بخشید نماند کس که بر آن کس ببایدش بخشود. مسعودسعد. از تو بخشودن است و بخشیدن وز من افتادن است و شخشیدن. سنایی. بوسه ای خواستم نبخشیدی لابه ها کردم و نبخشودی. انوری. مرغان و ماهی در وطن آسوده اند الاّ که من بر من جهانی مرد و زن بخشوده اند الا که تو. خاقانی. دشمنان چون بر غمم بخشوده اند بر سر دشمن روان خواهم فشاند. خاقانی. کوه غم بر جانم و گردون نبخشاید مرا کاین غم ار بر کوه بودی من برو بخشودمی. خاقانی. بر آن حمال کوه افکن ببخشود بسر زانو بزانو کوه پیمود. نظامی. از بس که نمود نوحه سازی بخشود دلم بر آن نیازی. نظامی. ببخشود بر حال مسکین مرد فروخورد خشم سخنهای سرد. سعدی (بوستان). خبیثی که بر کس ترحم نکرد ببخشود بر وی دل نیکمرد. سعدی (بوستان).
رحم و شفقت کردن. (برهان قاطع). شفقت آوردن. (شرفنامۀ منیری). رحم کردن. (غیاث اللغات) (فرهنگ رشیدی) (فرهنگ جهانگیری) (آنندراج) (انجمن آرا). ترحم. (تاج المصادر بیهقی) (المصادر زوزنی) (دهار). رحمه. رحم. (تاج المصادر بیهقی) (منتهی الارب). حنان. رحم. مرحمه. (ترجمان القرآن ترتیب عادل بن علی). مهربانی کردن. احناء. (مجمل اللغه ازمؤلف). رحمت آوردن. ترحم کردن. رحمت کردن. رأفت کردن. حَن ّ. اَوییَت. اویه. مأوات. (یادداشت مؤلف) : پس بهرام گفت من شما را راستگوی میدانم بدانچ گفتید از مذهب یزدگرد که با من چنان کرد از مذهب او آگاه شدم و برین رعیت ببخشودم. (تاریخ طبری). چو بیچاره گشتند و فریاد جستند برایشان ببخشود یزدان کرکر. دقیقی. ترا ایزد از دست او رسته کرد ببخشود و رای تو پیوسته کرد. فردوسی. کجا او ببخشود و دل نرم کرد سر کینۀ خود پرآزرم کرد. فردوسی. نگاری بر کفم دادی که چون آواش بشنودم بر آن کس کاین نگار از کف ّ او گم شد ببخشودم. فرخی (دیوان چ دبیرسیاقی ص 417). بسی گشت در خاک زنهارخواه ببخشید خون و ببخشود شاه. (گرشاسب نامه). چو بر خزانه ببخشود و مالها بخشید نماند کس که بر آن کس ببایدش بخشود. مسعودسعد. از تو بخشودن است و بخشیدن وز من افتادن است و شخشیدن. سنایی. بوسه ای خواستم نبخشیدی لابه ها کردم و نبخشودی. انوری. مرغان و ماهی در وطن آسوده اند الاّ که من بر من جهانی مرد و زن بخشوده اند الا که تو. خاقانی. دشمنان چون بر غمم بخشوده اند بر سر دشمن روان خواهم فشاند. خاقانی. کوه غم بر جانم و گردون نبخشاید مرا کاین غم ار بر کوه بودی من برو بخشودمی. خاقانی. بر آن حمال کوه افکن ببخشود بسر زانو بزانو کوه پیمود. نظامی. از بس که نمود نوحه سازی بخشود دلم بر آن نیازی. نظامی. ببخشود بر حال مسکین مرد فروخورد خشم سخنهای سرد. سعدی (بوستان). خبیثی که بر کس ترحم نکرد ببخشود بر وی دل نیکمرد. سعدی (بوستان).
چیزی که قسمت کردن آن واجب است. واجب القسمه. (از یادداشت مؤلف). قسمت کردنی: زن و خانه و چیز بخشیدنیست تهی دست کس با توانگر یکیست. فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 8 ص 2302). مزدک گفت مال بخشیدنی است میان مردمان. (سیاست نامۀ خواجه نظام الملک).
چیزی که قسمت کردن آن واجب است. واجب القسمه. (از یادداشت مؤلف). قسمت کردنی: زن و خانه و چیز بخشیدنیست تهی دست کس با توانگر یکیست. فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 8 ص 2302). مزدک گفت مال بخشیدنی است میان مردمان. (سیاست نامۀ خواجه نظام الملک).
دهش. بذل. عطا. (ناظم الاطباء). جود. عطا. (از آنندراج). رادی. سخاوت. سخا. کرم. بخشش. (یادداشت مؤلف) : چنین داد پاسخ که این داستان شنیدم بسی از لب راستان که شاپور گرد است با زور پیل ببخشندگی همچو دریای نیل. فردوسی. به بخشندگی شه چو او خود نبود نیارست گردون سرش را بسود. فردوسی. سه دیگر که با گنج خویشی کند بدینار کوشد که بیشی کند. فردوسی. ببخشندگی یاز و دین و خرد دروغ ایچ تا بر تو برنگذرد. فردوسی. خواجه و سید سادات رئیس الرؤسا همچو خورشید ببخشندگی و رخشانی. منوچهری. بزرگی بایدت بخشندگی کن که دانه تا نیفشانی نروید. سعدی (گلستان). از در بخشندگی و بنده نوازی مرغ هوا را نصیب ماهی دریا. سعدی.
دهش. بذل. عطا. (ناظم الاطباء). جود. عطا. (از آنندراج). رادی. سخاوت. سخا. کرم. بخشش. (یادداشت مؤلف) : چنین داد پاسخ که این داستان شنیدم بسی از لب راستان که شاپور گرد است با زور پیل ببخشندگی همچو دریای نیل. فردوسی. به بخشندگی شه چو او خود نبود نیارست گردون سرش را بسود. فردوسی. سه دیگر که با گنج خویشی کند بدینار کوشد که بیشی کند. فردوسی. ببخشندگی یاز و دین و خرد دروغ ایچ تا بر تو برنگذرد. فردوسی. خواجه و سید سادات رئیس الرؤسا همچو خورشید ببخشندگی و رخشانی. منوچهری. بزرگی بایدت بخشندگی کن که دانه تا نیفشانی نروید. سعدی (گلستان). از در بخشندگی و بنده نوازی مرغ هوا را نصیب ماهی دریا. سعدی.
