معنی باطخ - جستجوی لغت در جدول جو

باطخ

لغت نامه دهخدا

پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما

بایخ

(دخترانه)

پایداری، ارزش، قدر (نگارش کردی: بایهخ)

فرهنگ نامهای ایرانی

باطن

پنهان، اندرون، درون چیزی، داخل هر چیز

فرهنگ فارسی عمید

باطل

ناچیز، ناحق، بی اثر، بیهوده، یاوه، پوچ
باطل گفتن: بیهوده گفتن، یاوه گفتن، ناحق گفتن، برای مثال بلی مرد آن کس است از روی تحقیق / که چون خشم آیدش باطل نگوید (سعدی - ۸۲)

فرهنگ فارسی عمید

باطش

(طِ)

کسی که حمله کند بر کسی. (ناظم الاطباء). حمله کننده. (غیاث اللغات) (منتهی الارب).

لغت نامه دهخدا

باخ

یوهان سباستین (1685 - 1750)، باخ، نام خانواده ای آلمانی است که در هنر موسیقی شهرت بسزائی داشتند و مشهورترین آنان یوهان سباستین میباشد که آثار موسیقی مذهبی او مورد توجه اهل فن است، وی بسال 1685 میلادی در روز 21 مارس در شهر آیزناخ متولد شد، پدرش یوهان آمبروزیوس باخ فرزند موسیقیدانی بنام کریستوف باخ (1612 - 1661) و جزو موسیقیدانان دربار بود، آمبروزیوس باخ بسال 1645 متولد گردید و در 22 سالگی بعضویت دستۀ موزیک شهر ارفورت درآمد و یک سال بعد با الیزابت لمرهیت ازدواج کرد و چندی بعد بشهر آیزناخ منتقل گردید، نتیجۀ این ازدواج شش پسر و دو دختر بود که یوهان سباستین آخرین آنان بود، دوران کودکی باخ در شهر آیزناخ گذشت، این شهر سرزمین موسیقی بود و موسیقی دانان بسیاری را در دامن خود پرورده بود، از اینرو احساسات لطیف و استعداد هنری باخ از دوران کودکی با موسیقی، شعر، دین، طبیعت پرورش یافت، نخستین معلم او پدرش آمبروزیوس باخ ویولونیست بود، اما یوهان نتوانست مدت زیادی از تعلیمات پدر بهره مند شود و او را در سال 1695 در سن دهسالگی از دست داد و مادرش نیز سال پیش از آن درگذشته بود، سباستین یتیم ناچار همراه برادر بزرگش یوهان یاکوب به برادر بزرگترش یوهان کریستوف که درین وقت 24 سال داشت و ارگ نواز شهر اوردروف بود پناه برد، این هر دو برادر با هم وارد مدرسه شهر ’اوردروف’ شدند، یوهان سباستین در مدرسه شاگردی منظم و جدی بود بطوری که وقتی در کلاس سوم بود جوانترین محصل کلاس و در عین حال شاگرد اول کلاس بشمار میرفت، در ضمن کارهای موسیقی خود را نیز با ذوق و عشق بسیار دنبال میکرد و برای این کار مشقتها میبرد، داستانی از خاطرات این زمان او نقل میکنند که معرف پشتکار و علاقۀ شدید او در کار موسیقی است، خلاصۀ داستان چنین است: برادرش ’یوهان کریستوف’ کتابی از قطعات آثار بزرگترین اساتید موسیقی زمان برای کلاوسن داشت و معلوم نیست به چه دلیل آنرا به باخ جوان که مشتاق آن بود نمیداد، اما این کتاب را در اشکافی میگذاشت که با میله های ساده بسته میشد بطوری که جوان میتوانست دستهای خود را از لای میله ها بگذراند و کتاب را با جلد مقوائی نازکش بیرون بکشد، به این ترتیب باخ در مدت شش ماه شبها وقتی که در منزل همه کس بخواب میرفت کتاب را از اشکاف بیرون میآورد و در روشنائی ماهتاب از روی نت ها و آهنگهای آن کپیه برمیداشت، پس از شش ماه این کار دشوار و طاقت فرسا بپایان رسید و باخ تمام کتاب را کپیه کرده بود اما از بخت بد برادرش از موضوع اطلاع یافت و در کمال بیرحمی نسخۀ کپیه شدۀ کتاب را از او گرفت، بخوبی میتوان اثر این رفتار ظالمانه را در روحیۀ حساس باخ جوان و اندازۀ درد و حرمانی را که در او بوجود آمد تشخیص داد، در سال 1700 که باخ پانزده سال داشت از شهر اوردروف بشهر لونبورگ رفت تا تحصیلاتش را که با عشق و شوق دنبال میکرد در مدرسه سن میشل آنجا بپایان رساند، در این مدرسه بشاگردانی که در دستۀ آواز شرکت میکردند و در مواقع تشریفات مذهبی، بهنگام مراسم تدفین یاازدواج آواز میخواندند حقوقی پرداخت میشد و باخ نیزاز این حقوق استفاده میکرد، ظاهراً یکی از علل آمدن او باین شهر همین امر بود که بتواند شخصاً هزینۀ زندگی خود را تأمین کند و سربار زندگی برادر ارشدش که بار تأمین زندگانی خانواده را بدوش داشت نباشد، باخ بهمراه یکی از دوستان جوان خود بنام ’گئورگ اردمان’ از شهر اوردروف به لونبورگ آمد و هر دو با هم در دستۀ آواز مدرسه سن میشل که جمعاً پانزده تن عضو داشت شرکت میکردند و این دوستی بعدها هم تا مدتها ادامه یافت، میگویند که باخ در این زمان صدای سوپرانوی خوبی داشت اما چندی بعد صدایش تغییر کرد و خراب شد بطوری که از دستۀ کسانی که سوپرانو میخواندند خارج شد، در لونبورگ باخ با اساتید و نوازندگان مختلفی آشنائی پیدا میکرد که در مدرسه سن میشل تدریس میکردند و یا در کلیساهای شهر ارگ مینواختند و هنر نوازندگی و تعلیمات آنها در پرورش و تکامل باخ اثر بسیار داشت، در همین شهر لونبورگ بود که باخ با موسیقی فرانسوی آشنائی یافت زیرا ’گئورگ ویلهلم’ دوک ناحیه که در این شهر اقامت داشت با یک شاهزاده خانم فرانسوی ازدواج کرده بود و برای خود درباری فرانسوی تشکیل داده بود، بعلاوه عده زیادی از فرانسویانی که بعلل مذهبی و بخاطر داشتن عقاید پروتستان مجبور به ترک فرانسه شده بودند در آنجا بسر میبردند و باین ترتیب یک محیط فرانسوی در لونبورگ بوجود آمده بود که از نظر موسیقی هم، رنگ فرانسوی داشت و برای باخ جوان نیز این خاصیت را داشت که او را به این نوع موسیقی و صفات و حالات آن آشنا میساخت، در همین زمان بعلت همین اقامت در شهر لونبورگ و مسافرتهائی که باخ بیکی دو شهر دیگر کرد با موسیقی ایتالیائی نیز تماس وآشنائی یافت و باین ترتیب پرورش او از نظر موسیقی توسعه و تکامل مییافت، وقتی که تحصیلات مدرسه باخ بپایان رسید در شهر ویمار بعنوان موزیسین وارد خدمت در دستگاه یوهان ارنست برادر ویلهلم ارنست دوک حاکم ویمار شد و در این وقت هیجده سال داشت، باخ در ویمار نیز با اساتید هنرمندی آشنائی یافت که دیدار و تعلیمات آنها برای پیشرفت موسیقی او اهمیت داشت، گرچه باخ ابتدا بعنوان ویولونیست استخدام شده بود ولی بزودی عنوان ارگ نواز دربار را پیدا کرد و در یکی از اسنادی که از این زمان باقی است نام او با عنوان ’ارگ نواز دربار سلطنتی ساکس در ویمار’ ثبت شده است و یک بار از او خواهش کردند که ترمیم و تعمیر ارگ کلیسائی را که خراب شده بود زیر نظارت خویش قرار دهد و از همین زمان است که شهرت باخ در نوازندگی ارگ بوجود میآید، باین ترتیب با وجود اینکه باخ هیجده سال بیشتر نداشت سمتهای موزیسین دربار و ارگ نوازکلیسا را بدست آورد که هر دو واجد اهمیت بسیار بود، برای اینکه زندگانی باخ را بهتر درک کنیم باید کمی بمطالعۀ محیط زندگانی و اوضاع دوران او بپردازیم،
اواخر قرن هفدهم و نیمۀ اول قرن هیجدهم که دوران زندگانی باخ میباشد زمانی است که در اروپا سلطنتهای مطلقۀ بزرگ و دربارهای پر جلال و شکوه تشکیل شده بود، در فرانسه خاندان بوربن سلطنت میکرد و باخ در روزگار جوانی معاصر با لوئی 14 و بقیۀ عمر معاصر لوئی 15 بود، در پروس خاندان هوهنزولرن پایه های سلطنت نیرومندی را میگذاشت که مرکز آن در برلین بود و باخ با سه نفراز بزرگترین پادشاهان این سلسله همزمان بود و ازجمله با فردریک کبیر بزرگترین پادشاه آنها که در اواخر عمر باخ بروی کار آمد روابطی داشت که خواهیم دانست، در اتریش و هنگری خاندان هابسبورگ سلطنت داشت و باخ سی وسه سال آخر عمر خود را همزمان با ملکۀ معروف اتریش ماری ترز گذرانید، در روسیه خاندان رومانف حکومت میکرد و باخ تا چهل سالگی با پطر کبیر همعصر بود، در سوئد باخ با پادشاه معروف آن شارل 12 همزمان میشد، درتاریخ ایران زمان زندگانی باخ همعصر با اواخر عهد شاه سلطان حسین صفوی و ف تنه افغانها و سلطنت نادرشاه میشود، به این قرار می بینیم که باخ با بزرگترین پادشاهان اروپا در قرن هیجدهم همعصر و همزمان بود اما باخ در ایالت آلمانی ساکس و ایالات مجاور آن زندگی میکرد و در شهرهای آنجا تغییر مکان میداد و هرگز از این نواحی بکشورهای دیگری نرفت، وضع ایالات آلمانی در روزگار باخ مانند کشورهای بزرگی که نام بردیم نبود زیرا آلمان در آن روزگار مانند زمان ما نبود که حکومت واحد و متحدی داشته باشد و بطوری که میدانیم این کاریست که در نیمۀ قرن نوزدهم انجام گرفت، در دوران زندگانی باخ در هر ناحیه و هر ایالت آلمان یک پادشاه یا شاهزاده یا امیری حکومت نیمه مستقلی داشت که مجموعاً با هم ’اتحاد مقدس ژرمانیک’ را تشکیل میدادند که زیر ریاست عالیۀ امپراطوری اطریش بود، هر یک از این امرا و شاهزادگان برای خود کاخ و دستگاهی اختصاصی داشتند که کمابیش شبیه دربارهای بزرگ بود، این دربارها که مراکز اشرافیت آلمانی قرن هیجدهم بود در ضمن کانونهائی برای پرورش هنرمندان و موسیقیدانان زمان بشمار میرفت که در مطالعۀ زندگانی باخ نباید اهمیت آنها رافراموش کرد، بعلاوه در این زمان هنوز مذهب رواج بسیار داشت، در آلمان مذهب جدید پروتستان شیوع یافته بود و در این آئین همه جا مراسم مذهبی با موسیقی آمیخته و توأم است، خود مارتین لوتر پیشوای معروف این فرقه شخصاً موزیسین بود و از تأثیر عظیم موسیقی در روحیۀ مردم اطلاع داشت و از همین رو توصیه کرده بود که مراسم مذهبی همراه با موسیقی اجرا شود و بهمین جهت هنگام دعا و مناجات در کلیساها، موقع انجام دادن مراسم ازدواج و زمان اجرای مراسم تشییع جنازه و تدفین و در هر موقع دیگر سرود و موسیقی نقش عمده ای را بعهده داشت و این رسم و سنت نه تنها منحصر به پروتستانها بود بلکه کاتولیکها هم از قدیم باین امر اهمیت میدادند، کسانی که اروپا و کلیساهای معروف و بزرگ آن را دیده اند میدانند که در هر کلیسا آلات موسیقی عظیمی بنام ارگ تعبیه شده است که معمولاًدر موقع اجرای مراسم مذهبی این ارگ با نواهای شورانگیز خود باید روح شنوندگان و مؤمنین را زیر نفوذ بگیرد، در کلیساهای بزرگ مقام و منصب ارگ نواز مقام مهمی بود که معمولاً در اختیار موسیقدانان معروف و بزرگ نهاده میشد و بسیاری از موسیقی دانان در قرن هیجدهم وقرن پیش از آن ارگ نوازان کلیساها بوده اند و در میان پدران باخ هم کسانی این سمت را داشتند، خود باخ هم این سمت را بدست آورد، بسیاری از آثار معروف موسیقی قرن هفدهم و هیجدهم و حتی قرن نوزدهم آثاری است که برای ارگ و نواخته شدن با ارگ تهیه شده است، ارگ نوازان و سرپرستان دسته های سرود جزو خادمین رسمی کلیساها بودند و از کلیسا حقوق و مقرری دریافت میداشتند و در مواقع مراسم فوق العاده از اعانات و هدایائی که بکلیسا تقدیم میشد سهمی دریافت میداشتند و این موضوع هم در زندگانی باخ تأثیر و اهمیت قابل ملاحظه ای داشت، یوهان سباستین باخ اگرچه بعنوان ویولونیست خدمات خود رادر شهر ویمار شروع کرد ولی بطوری که دیدیم بزودی سمت ارگ نوازی شهر آرنشتات رابدست آورد، وظایف او در این زمان این بود که هر یکشنبه از ساعت 8 تا 10 صبح و هر پنجشنبه از ساعت 7 تا 9 صبح و هر دوشنبه در موقع مراسم دعا در کلیسا ارگ بنوازد و این وظیفۀ دشواری نبود و باخ میتوانست بکارهای دیگری هم بپردازد، ازجمله بمسافرتهائی در شهرهای مجاور میپرداخت و بملاقات موسیقی دانهای معروف زمان خود میرفت، یک بار شورای شهر ’آرنشتات’ او را بازخواست کرد که بجای چهار هفته مرخصی چهار ماه غیبت کرده است و او این مدت بمسافرت پرداخته بود، باخ گاهی با مشکلاتی روبرو میشد که از نظر موسیقی قابل ملاحظه است مثلاًاز او ایراد میگرفتند و انتقاد میکردند که در موقع نواختن ارگ یا تعلیم سرود واریاسیون های عجیب و غریبی مینوازد و میآموزد در حالیکه همین واریاسیون ها و همین ابتکارات که محصول نبوغ و استعداد باخ بود، امروز موجب شهرت جهانی او شده است، یک بار هم شورای شهر او را بازخواست و توبیخ کردبدین جهت که میگفتند او دختر جوانی را در کلیسای شهر آرنشتات با خود بمحل ارگ برده است که اقدامی بکلی ممنوع بود، در 29 ژوئن 1707 باخ از خدمت کلیسای شهر آرنشتات استعفاء داد و بشهر مولهوزن رفت که در آنجا بسمت ارگ نواز ’کلیسای بلازیوس’ (بلازیوس کیرشه) منصوب گردید، در این کلیسا باخ بجای یوهان گئورگ آهل (آل) ارگ نواز معروفی منصوب شده بود که مدت سی سال این مقام را داشت و باخ که در این زمان بیست ودو سال بیشتر نداشت بزودی لیاقت خود را برای جانشینی چنین استادی ثابت کرد، در 17 اکتبر 1707 باخ با دخترعموی خود ماریا - باربارا باخ دختر میشائل باخ ارگ نواز شهر گهرن ازدواج کرد، این ازدواج در ’کلیسای دورنهایم’ نزدیک آرنشتات صورت گرفت، محققین زندگانی باخ عقیده دارند دختری که باخ با خود بمحل ارگ کلیسای شهر آرنشتات برده بود و بخاطر او مورد توبیخ قرار گرفت همین دختر بوده است، در ژوئن سال 1708باخ یک بار دیگر تغییر شغل داد و از خدمت کلیسای شهر مولهوزن استعفا کرد و بخدمت پرنس ویلهلم ارنست دوک شهر ویمار پرداخت که تا ده سال بعد ادامه داشت، در این زمان در ویمار یک رشته مجادلات مذهبی جریان داشت که باخ نسبت بآنها بیطرف ماند، پرنس ویلهلم ارنست هم شخصاً مردی نیک نفس و نیکوکار بود که از هنر و هنرمندان حمایت میکرد، در سال 1696 تئاتری در شهر ویمار ساخته بود که مورد علاقه اش بود و اغلب به امور دستۀ ارکستری که خود او را فراهم آورده بود میپرداخت، همچنین موسیقی ارگ را نیز بسیار دوست میداشت، باخ یک بار در مقابل او ارگ نواخته بود و در نتیجه او شخصاً باخ را بعنوان ارگ نواز انتخاب کرد، در ویمار و در همین دوران بود که باخ معروفترین آثار خود را برای ارگ بوجود آورد، در همین شهر بود که باخ با ’یوهان گوتفرید والتر’ ارگ نواز کلیسای بزرگ شهر دوستی صمیمانه ای برقرار کرد و از نظر موسیقی با یکدیگر همکاریهای گرانبهائی میکردند، در ویمار روزبروز بر شهرت نوازندگی و هنرمندی باخ افزوده میشد واحترام بیشتری پیدا میکرد بطوری که گاهگاه شهرهای مجاور و کلیساهای بزرگ از او دعوت می نمودند که بآن شهرها برود و یا سمتهای ارگ نوازی را در آن شهرها بپذیرد، بالاخره در سال 1717 اتفاقی روی داد که مایۀ شهرت فوق العاده برای باخ گردید و استادی او را بر همه کس مسلم ساخت، در این سال لوئی مارشان که از مشهورترین نوازندگان ارگ و کلاوسن درفرانسه بود و در این وقت چهل سال داشت بشهر درسد مرکز حکومت ساکس آمده بود و در آنجا در حضور پادشاه هم ارگ و کلاوسن نواخته بود و خیلی میل داشت که او را با حقوق هنگفتی برای خدمت دردربار ساکس استخدام نمایند، یوهان باپتیست ولومیه که در آن وقت رئیس کنسرت های دربار ساکس در شهر درسد بود نامه ای برای باخ که هنرمندی و استادی او را خوب میشناخت نوشت و از او درخواست کرد که بشهر درسد بیایدتا ترتیب مسابقه ای با موسیقی دان مغرور فرانسوی را بدهند، باخ با کمال میل این دعوت را پذیرفت و بشهر درسد آمد، ولومیه ترتیبی داد که باخ توانست مخفیانه نوازندگی رقیبش را ببیند، آنگاه باخ با نامۀ بسیار مؤدبی به مارشان نوشت که حاضر است هر قطعه ای را که مارشان پیشنهاد کند و نت آنرا بدهد فوراً و فی المجلس بنوازد و در مقابل او هم چنین توقعی خواهد داشت، ظاهراً مارشان این پیشنهاد را پذیرفت، روز و محل مسابقه هم تعیین گردید و حتی به اطلاع پادشاه هم رسید، در موعد مقرر باخ در محل مسابقه که منزل یکی از وزیران بود حضور یافت ولی مارشان مدتی دیر کرد و بالاخره هم نیامد، عاقبت صاحبخانه کسی را بجستجوی او فرستاد، اما همه با کمال تعجب خبر یافتند که آقای مارشان صبح زودبا یک ارابۀ فوق العادۀ پستی از درسد رفته است، برای باخ که حریف از مقابله با او گریخته بود فرصتی بودتا هنرمندی و استادی خویش را بهمه بنمایاند و نشان بدهد که اگر حریف بمسابقه هم حاضر میشد باز شکست او در مقابل قدرت هنری باخ مسلم بود، پادشاه ساکس بپاداش این لیاقت 500 تالر که مبلغ هنگفتی بود برای او فرستاد اما پولها به باخ نرسید و یکی از مستخدمین که ظاهراً مصارف لازم تری برای این وجه داشت آنرا ربود و فقط شهرت و افتخار نصیب باخ شد، بعد از مراجعت از درسد باخ مدت زیادی در ویمار و در خدمت پرنس ویلهلم ارنست نماند، هفته های آخر اقامت او در ویمار با حوادث کدورت آمیزی آمیخته بود، نخستین مایۀ کدورت این بود که باخ میخواست مقام استادی کلیسای شهر به او واگذار شود و نشد، این مقام بعهدۀ پیرمرد محترم و بیماری بود بنام ساموئل درزه که موزیسین بود و مدتی باخ سمت معاونت او را داشت، درزه در سال 1716 درگذشته و مقام او خالی مانده بود، باین جهت باخ میخواست که این مقام به او واگذار گردد ولی مورد موافقت قرار نمیگرفت، یک مایۀ دیگر کدورت این بود که در دربار ویمار دودستگی و نفاق ایجاد شده بود، دوک حاکم شهر با دوک ارنست اگوست که از هواداران بزرگ باخ بود مخالفت داشت و این وضع برای باخ تحمل ناپذیر بود، خود باخ هم وضع راحتی نداشت و کم کم بفکر عزیمت از این شهر افتاده بود و سرکشی و نافرمانی میکرد و میخواست استعفای خود را بقبولاند، در یادداشتهای یکی از منشیان دربار ویمار اکنون این جمله درباره باخ باقی است که می نویسد ’در 6 نوامبر باخ رئیس کنسرتها وارگ نواز دربار که تا این زمان بر سر کار بود بعلت گستاخی و اصراری که برای استعفای خود داشت و میخواست بزور مستعفی شود، در عمارت دادگستری بازداشت شد، در دوم دسامبر آزاد شد و عدم رضایت دربار هم به او ابلاغ گردید’، به این ترتیب دوران اقامت باخ در ویمار به سر رسید و در این موقع نزد شاهزاده لئوپلد، حاکم آنها لت کوتن رفت که قبلاً هم با هدایائی که به باخ اهداءمیکرد و با علاقه ای که بموسیقی نشان میداد باخ را برای ترک گفتن ویمار تشویق میکرد، لئوپلد که در سال 1696 متولد شده بود و در این وقت بیست ویک سال داشت شاهزاده ای سفرکرده و هنرمند و هنردوست بود، شخصاً چند ساز را مینواخت و صدای تمرین کردۀ خوبی هم داشت، لئوپلد با باخ بمهربانی و محبت بسیار رفتار میکرد و چند سالی را که باخ در کوتن و نزد این شاهزاده گذراند از بهترین سالهای عمرش بود، در این دوران کارها برایش بسیار مطبوع بود و فقط به تنظیم موسیقی برای دربار شاهزاده میپرداخت، دیگر با ارگ، با سرودهای کلیسا، با مجادلات و کشمکشهای مذهبی و با این قبیل امور سر و کار نداشت و میتوانست موافق میل و آرزوی شخصیش بکار موسیقی بپردازد و آرامش زندگانی او جز با مسافرت هائی که گاه بگاه برایش پیش میآمد مختل نمیشد، بسیاری از آثار عالی غیرمذهبی باخ از این زمان و از دوران اقامت او در این شهر است که بیشتر آنها را باخ برای خاطر شاهزاده لئوپلد ساخته و به او اهدا کرده است، در ژوئن سال 1720 باخ بهمراه پرنس لئوپلد سفری به کارلسباد رفت اما وقتی که به کوتن برگشت متأسفانه دید که همسر گرامیش ماریا باربارا درگذشته است، ماریا در غیاب باخ بیمار شد و درگذشت و باخ حتی از بیماری او هم پیش از بازگشتش مطلع نشده بود، این زن که سیزده سال با باخ زندگی کرد هفت فرزند آورد که از آنها سه پسر و یک دختر در زمان مرگش باقی بودند، چند ماه بعد باخ سفری به هامبورگ رفت و در کلیسای کاترین آنجا که یک ارگ عالی داشت در برابر عده زیادی مدت دو ساعت ارگ نواخت و قدرت و هنر نوازندگی خود را نشان داد و هنر او فوق العاده مورد توجه مردم واقع شد، آدام راینکن که در این وقت نودوهفت سال داشت سمت ارگ نواز کلیسا را عهده دار بود و مردی بود که هرگز از کسی تعریف و تمجید نمیکرد ولی از باخ تمجید بسیار کرد و به او گفت ’من فکر میکردم که هنر نوازندگی ارگ مرده است و حالا می بینم که این هنر در وجود شما زنده است’، در این وقت مقام ارگ نواز کلیسای یاکوب (یاکوب کیرشه) در هامبورگ خالی مانده بود و میخواستند باخ را باین سمت انتخاب کنند ولی برای باخ رقیبی پیداشد بنام هایتمان که ظاهراً راه موفقیت را بهتر از باخ میدانست زیرا مبلغ چهارهزار مارک به اولیای کلیساوعده کرد و آنها هم یک نوازندۀ عادی و بی هنر پول بده را بر باخ هنرمند و استاد بی پول ترجیح دادند، یکی از اولیای کلیسا که با این امر مخالف بود و برای انتخاب باخ پافشاری میکرد چندی بعد در یک نطق خود گفت ’اگر یکی از فرشتگان از آسمان فرود آید تا در کلیسا بشکل الهی ارگ بنوازد اما پول نداشته باشد مسلماً چاره ای جز این نخواهد داشت که دوباره بسوی آسمان پروازکند’، باین ترتیب باخ نتوانست در هامبورگ بماند و به کوتن بازگشت، تقریباً هیجده ماه پس از مرگ نخستین همسرش، باخ برای بار دوم در سوم دسامبر سال 1721 ازدواج کرد، همسر دوم باخ آنا ماگدالنا وولکن نام داشت که دختر یک موسیقیدان بود، آنا ماگدالنا صدای دلربا و زیبائی داشت و در عین حال نسخه های نوتها را خیلی خوب کپیه میکرد و بعلاوه کلاوسن هم مینواخت، باخ آثار زیادی بخاطر این زن که الهام بخش او بود بوجود آورده است که ازجملۀ آنها دو دفتر از مجموعۀ آثار مختلف میباشد، این زن هم برای باخ سیزده اولاد آورد که عده ای از آنها در کودکی مردند، باخ که در کوتن و در خدمت شاهزاده لئوپلد زندگی راحت و آسوده ای داشت فکر میکرد که تا آخر عمر خود در همانجا بماند ولی بر روی هم مدت شش سال بیشتر در این شهرنماند و به لایپزیک رفت، در نامه ای که باخ چند سال بعد برای گئورگ اردمان همکلاس سابق روزگار جوانیش نوشته است شرح حال خود و علت این انتقال را چنین نقل میکند: ’جنابعالی بخوبی میدانید که زندگانی من از دوران جوانی تا وقتی که استادی کلیسای دربار کوتن را یافتم چگونه گذشته است، در این دربار شاهزادۀ نیکوکار و مهربانی خدمت میکرد که موسیقیدان قابلی بود و من فکر میکردم که زندگانیم را در خدمت او بسر خواهم رساند اما چنین اتفاق افتاد که این شاهزادۀ بااستعداد با یک شاهزاده خانم از خاندان نورنبرگ ازدواج کرد و چون میل داشت که خیلی موافق طبع این شاهزاده خانم باشد که ظاهراً در برابر آثار هنری تأثیرناپذیر بود، آن آتش استعداد موسیقیش فرونشست، آن وقت خداوند چنین مقرر فرمود که من بسمت مدیر موسیقی و آواز مدرسه سن توماس در لایپزیک منصوب گردم، از مقام استاد کلیسا به مدیر آواز تبدیل شدن، ابتدا در نظر من خیلی افتخارآمیز نبود، به این قرار تا مدت سه ماه تصمیم نگرفتم، اما جهات مثبت و نیکوئی در این شهر بود، ازجمله اینکه وسایل تحصیلات پسرانم در آنجا آسان تر فراهم می شد، این جهات مرا واداشت که بنام خداوند به لایپزیک بیایم واین تغییر مکان را مورد آزمایش قرار دهم’، همانطوری که باخ در نامۀ خود مینویسد، برای رفتن به لایپزیک مدتی تردید داشت اما چون در این شهر میتوانست فرزندانش را که امیدوار بود زندگانی بهتری داشته باشند به دانشگاه بفرستد و جهات مثبت دیگری هم در کار بود و بعلاوه دیگر نمیتوانست در کوتن بماند به تغییر مکان تن درداد، اتفاقاً در این زمان استاد مدرسه توماس که در جنب کلیسای توماس واقع است درگذشته بود، شورای شهر لایپزیک درصدد بود که جانشینی برای او برگزیند و برای این کار شش تن از موسیقیدانهای معروف زمان نامزد شده بودند که هر یک بجهاتی نمیتوانستند این سمت را بپذیرند تا بالاخره باخ هم خود را نامزد این مقام کرد وپس از امتحانی که گذراند پذیرفته شد و در سال 1726 رسماً باین مقام منصوب شد، در ضمن قراردادهای او شرط شده بود که برای کودکان مدرسه توماس مربی خوبی باشد، امور موسیقی دو کلیسای بزرگ شهر را تنظیم کند، باکودکان بخشونت رفتار نکند، در کلاسها تدریس کند، بدون اجازۀ شهردار از شهر خارج نشود و حتی المقدور کاروانهای عزادار را بهمراه کودکان سرودخوان بدرقه نماید، اینها وظایف اصلیی بود که برای باخ تعیین گردید، علاوه بر اینها شورای شهر عقاید مذهبی او را هم مورد رسیدگی قرار داد و او نیز سوگند وفاداری یاد نمود و خدمات خود را پس از انجام یک رشته تشریفات رسمی آغاز کرد، باخ برای کارهای خود حقوق خوبی دریافت میداشت، در عمارت مدرسه منزل داشت و 700 تالر هم حقوق میگرفت و عواید و امتیازات دیگر هم داشت اما عنوان او در این شهر از عنوانی که در شهر کوتن داشت پائین تر بود بعلاوه در آنجا باخ فقط تابع شخص شاهزاده بود در حالیکه در اینجا تابع هرکس، تابع اولیای کلیساها، تابع شورای شهر و حتی تابع محصلین خود بود و از این جهت وضعش دشوار بود، بهمین جهات و بعلاوه از این جهت که باخ شخصاً هم گاهی تندخو و عصبانی بود اغلب اختلافاتی با مقامات مختلفی که با او در تماس بودند پیدا میکرد که اسباب شکایتها و کدورتها میشد، مشکلات دیگری هم در کار باخ بود، ازجمله اینکه تعداد شاگردان او آنقدر نبود که بتواند دسته های آوازخوان کافی برای کلیساهای مختلف ترتیب دهد، بسیاری از شاگردانش کم استعداد بودند، اولیای شهر از او توقعات زیاد و بیمورد داشتند، افراد موزیسین در دسته های ارکستر به اندازه ای که باخ میخواست نبودند و در نتیجه ارکسترها نمیتوانستند قطعات را موافق دلخواه او اجرا کنند بطوریکه در یکی از گزارشهای خود باخ چنین شکایت میکند: ’واقعاً تعجب آور است که از موزیسین های ما توقع دارند که هر نتی از آثار موسیقی ایتالیائی و فرانسوی و انگلستانی و لهستانی را که در برابرشان گذاشتند فوراً و بلادرنگ بخوبی نوازندگانی که آن قطعات برای ایشان و بخاطر ایشان ساخته شده است بنوازند در حالیکه آن نوازندگان مدتها این آثار را مطالعه کرده اند و نواخته اند و تقریباً از حفظ دارند و بعلاوه حقوقهای خوب و کافی دریافت میدارنددر صورتی که موزیسین های ما با فقر و احتیاج دست بگریبانند و چنان سرگرم تهیۀ نان روزانۀ خود میباشند که فرصتی برای تکمیل و ترقی هنری خویش ندارند، بخوبی میتوان دید که در درسد موسیقیدانان اعلیحضرت پادشاه چگونه حقوقهای کافی دریافت میدارند و طبیعی است وقتی که هنرمند غم روزانه و نگرانی خاطر نداشته باشد و بعلاوه جز یک ساز ننوازد میتوان آهنگهای عالی و فوق العاده از او شنید’،
باین ترتیب می بینیم که باخ از وضع خود در لایپزیک خیلی راضی نبود بطوریکه حتی باین فکر افتاده بود که کار دیگری برای خود پیدا کند و از لایپزیک برود، در 28 اکتبر سال 1730 باخ نامه ای برای گئورگ اردمان همکلاس دوران کودکی و جوانی خود نوشت که در این زمان از طرف دربار روسیه در دانتزیک کار میکرد و ضمن نقل شرح حال خود از او درخواست کرد که اگر مقدور باشدکار دیگری برایش پیدا کند، در این نامه که قسمتی ازآن هم قبلاً نقل شده باخ چنین میگوید: ’اکنون من در اینجا موقعیت ثابتی دارم، اما اولاً این کار آنقدرها که گفته میشد اهمیت ندارد، ثانیاً کلیسای اینجا اعانات و درآمد چندانی ندارد، ثالثاً در این شهر هزینۀ زندگی خیلی بالا و گران است، رابعاً چون مقامات حکومتی ذوق عجیبی دارند و به موسیقی علاقۀ زیادی ندارند من باید همیشه در یک وضع نامناسب که با روحیات من متضاد است زندگی کنم و همواره از کسانی احاطه شده باشم که به من و کار من چندان توجهی ندارند و از این جهت همواره باید شکنجه ببینم، به این جهت ناچارم با کمک الهی فکر جای دیگری برای خود باشم، اگر جناب شما جای مناسبی سراغ داشته باشند یا بتوانند برای یک خدمتگزارپیر و وفادار محلی تهیه فرمایند من با کمال میل و با توصیۀ جناب شما به این کار خواهم پرداخت، من در دنبال توصیۀ جنابعالی تمام قوای خود را بکار خواهم برد تا موجبات رضایت را فراهم آورم، حقوق کنونی من درحدود 700 تالر است و به تناسب اضافه درآمد کلیسا که با تعداد مراسم تدفین بستگی دارد اضافه هم میشود اما وقتی که روزگار سلامتی است اعانات کلیسا هم کم میشود، سال گذشته نقصان مراسم تدفین سبب شد که از این بابت 100 تالر کمتر درآمد داشته باشم، در ’تورینگه’ با 400 تالر زندگانیم بهتر از اینجا بود که دو برابر این مبلغ را دارم زیرا در اینجا زندگی خیلی گرانست’، و بعد زندگانی خصوصی خود را چنین نقل میکند که: ’من برای دومین بار ازدواج کرده ام، زن نخستینم در کمال تقدس در ’گوتن’ درگذشت، از نخستین ازدواج خود سه پسر و یک دختر دارم که جنابعالی اگر بیاد داشته باشید آنها را در ’ویمار’ دیده اید، پسر ارشدم دانشجوی حقوق است، دو تای دیگر یکی در کلاس اول است و دیگر در کلاس دوم، دختر ارشدم هنوز ازدواج نکرده است، فرزندان دومین ازدواجم هنوز کوچک هستند، بزرگترین پسر در میان آنها شش سال بیشتر ندارد، اما همه برای موسیقی استعداد فراوان دارند و میتوانم مطمئن باشم که خواهم توانست با خانواده ام یک کنسرت آواز وساز تشکیل دهم، مخصوصاً که همسرم صدای ’سوپرانوی’ زیبائی دارد و دختر ارشدم نیز خیلی خوب میخواند’،
با تمام این احوال باخ تا آخر عمر خود یعنی مجموعاً بیست وهفت سال در شهر لایپزیک ماند و نتوانست از آن خارج شود، شهرت هنری باخ فوق العاده شده بود بطوریکه او را ’سلطان نوازندگان ارگ و کلاوسن’ مینامیدند و موسیقیدانان جوان از گوشه و کنار شهرهای مختلف برای دیدن او و شنیدن آثارش به لایپزیک میآمدند، در نوشته های معاصرین باخ متن های جالب توجهی هست که باخ را در موقع رهبری کنسرتها و آوازها و نواختن ارگ توصیف میکند و نشان میدهد که او تا چه اندازه در کار خود استادبوده است، در اواخر عمر خود باخ سفر مشهوری به برلین رفت، فردریک دوم که ملقب به فردریک کبیر است از سال 1740 بمقام سلطنت پروس رسیده بود و مقر حکومتش پوتسدام، نزدیک برلین بود، پسر دوم باخ بنام کارل فیلیپ امانوئل باخ موسیقی دان هنرمندی بود، با عده دیگری از موسیقی دانان مشهور در خدمت دربار و کلیسای این پادشاه بود،
فردریک که پادشاهی هنرمند و هنردوست بود بوسیلۀ این پسر از باخ دعوت میکرد که سفری به پوتسدام بیاید ولی باخ بعلت پیری و بیماری تا مدتها نتوانست تصمیم بگیرد، بالاخره در سال 1747 این دعوت را پذیرفت و به اتفاق پسر ارشدش ویلهلم فریدمان به پوتسدام رفت و اتفاقاً موقعی به برلین رسید که فردریک خود را برای اجرای یک کنسرتوی فلوت آماده میکرد که شخصاً قسمتهای عمده فلوت آنرا مینواخت، در این وقت لیست نام کسانی را که بتازگی وارد پوتسدام شده بودند پیش او آوردند و همین که در میان آنها نام باخ را دید با مسرت و شادمانی بسیار فریاد کشید که: ’آقایان باخ پیر آمده است’، و دستور داد که فوراًاو را به دربار بیاورند، بطوریکه باخ با همان لباس سفر خود بحضور فردریک آمد و فرصت تغییر لباس پیدا نکرد،
در همین مجلس بود که ’باخ’ بالبداهه آثار زیبا و دلنشینی ساخت و نواخت بطوریکه فردریک تحسین و ستایش بسیاری از او کرد و گفت: ’خداوند یک باخ بیشتر نیافریده است’،
پادشاه بزرگ به استاد پیر احترام بسیار میگذاشت و داستان ملاقات آنها که هم نشان علاقمندی او به هنر موسیقی و هم معرف شخصیت بزرگ و محترم باخ بود همیشه جزو مهمترین حوادث زندگی باخ نقل میشود، دو ماه پس از این سفر بود که باخ یک آهنگ عالی خود را بر روی طرحی که در همین ملاقات تهیه شده بود برای فردریک فرستاد و به او اهداء کرد، چشمان باخ که همیشه ضعیف بود و بعلت کار بسیار روزبروز ضعیف تر میشد در سالهای آخر عمرش بشدت او را ناراحت میکرد بطوریکه مجبور شد خود را به دست یک کحال لندنی که به لایپزیک آمده بود بسپارد، دو بار چشمهایش را عمل کردند که سودی نبخشید و تقریباً بکلی کور شد، دیگر هیچ نمیدید و مجبور بود با کمک دیگران راه برود، در ماه ژوئیه سال 1750 باخ در چشمان خود بهبودی احساس کرد و دیدگانش بآهستگی روشنائی خود را بازمییافتند، ده روز بعد از آنکه اولین علائم روشنائی را در چشمان خود حس کرد میشد امیدوار بود که چشمش بکلی شفا یابد زیرا میتوانست با زحمت ببیند و روشنائی نور را تحمل کند، اما این وضع غیرطبیعی نشانۀ مرگ بود که باو نزدیک میشد و در چشمان او میدرخشید، تصور و امید بازگشت حیات بیش از چند ساعت دوام نکرد و باخ بزودی بحال اغماء افتاد که تب شدیدی هم بدنبال داشت و بر اثر آن با وجود مراقبتهای دو نفر از بهترین پزشکان لایپزیک در ساعت نه و ربع بعدازظهر 28 ژوئیه 1750 درگذشت، در آخرین روز حیات خود هم باخ مشغول کار بود و یک آهنگ مذهبی برای ارگ را بدامادش که یکی از شاگردانش بود دیکته میکرد، سه روز بعد که روز جمعه بود او را در گورستان کلیسای سن ژان در شهر لایپزیک بخاک سپردند، باخ از زن اول خود ماریا باربارا هفت فرزند داشت که سه تای آنها بعد از پدرشان زنده ماندند: دختر ارشدش کاتارینا دورته آ (1708 - 1774)، ویلهلم فریدمان (1710 - 1784) که در موقع مرگ پدرش مدیر موسیقی و ارگ نواز کلیسای شهر هال بود، کارل فیلیپ امانوئل (1714 - 1788) که موزیسین دربار فردریک کبیر پادشاه پروس بود، زن دوم باخ آنا ماگدالنا سیزده اولاد آورد که هشت تن آنها در کودکی مردند و سه پسر و دو دختر بعد از پدرشان زنده ماندند بدینقرار: پسر بزرگ او گوتفرید هاینریش (1724 - 1763) یک نابغه بود که شخصیت افسانه آمیزی پیدا کرد، افسانه هائی که از شخصی بنام داوید باخ نقل میکنند در واقع مربوط به اوست، در این افسانه ها نقل میشود که داوید باخ شخص ساده ای بود که با فنون موسیقی آشنائی زیادنداشت اما با کلاوسن فی البداهه ترانه هائی مینواخت که خوش آهنگ، شگفت انگیز، حزن آلود و عمیق بود و شنونده را بگریه میانداخت، الیزابت ژولین فردریکه دختری بود که در 1749 با یکی از شاگردان باخ بنام یوهان کریستوف آلتنیکول ازدواج کرد، یوهان کریستوف فردریک باخ (1732 - 1795) که بنام ’باخ بوکبورک’ مشهور است، یوهان کریستوف باخ (1735 - 1782) که بنام ’باخ لندن’ معروف میباشد، رگینا سوزانا (1742 - 1809) آخرین دختری بود که از باخ باقی ماندو در موقع مرگ پدرش هشت ساله بود، این دختر زندگانی سختی داشت، در سال 1800 عده ای از دوستداران باخ اعانه ای نزدیک به 100 تالر برای او جمعآوری کردند و سال بعد بتهوون که قبلاً هم در پرداختن اعانه شرکت کرده بود یکی از آثارش را به دو نفر از ناشرین خود داد و خواهش کرد که سهم او را از فروش این اثر به رگینا سوزانا دختر باخ بپردازند،
یکی دیگر از موزیسین های وین نیز مبلغ 20 تالر برای او جمعآوری کرد، باخ شاگردان زیادی هم تربیت کرد که چندین نفر آنها از موسیقی دانان مشهور زمان خود شدند، باخ استادی هنرمند و معلمی دقیق بود، همیشه در طرز قرار گرفتن بازوان و انگشت گذاری شاگردان خود دقت فراوانی مبذول میداشت و نواختن گامهای موسیقی بصورتی که او توصیه میکرد در زمان او امر بی سابقه ای بود، آثار باخ هنوز هم برای شاگردان پیانو از عالیترین درسها و تمرین هاست،
شومان موسیقیدان مشهور قرن نوزدهم به موسیقی دانان جوان توصیه میکرد که: ’فوگهای باخ را با شوق و با جدیت بنوازید و آنها را نان روزانۀ خود بشمارید، فقط اوست که میتواند شما را موسیقی دان خوبی بار آورد’، از آنجا که باخ تقریباً تمام عمر خود را در خدمت کلیساها گذراند بیشتر آثار او آثار موسیقی مذهبی میباشد، خود او که مردی مؤمن بود میگفت: ’هدف هر نوع موسیقی باید ستایش پروردگار باشد ... ’، آثار مذهبی باخ خیلی زیاد و فراوان است زیرا باخ مردی پرکار بود بطوریکه برای هر روز یکشنبه و برای هر یک از مراسم مذهبی چندین سرود ساخته است که مجموعۀ عظیمی را تشکیل میدهد و متأسفانه از آنجا که در زمان خود باخ آنها را خیلی نمی پسندیدندقسمتی از این آثار نابود شده است ولی هنوز هم آثار باخ جزو عالیترین و کاملترین آثار موسیقی مذهبی بشماراست، یکی از موسیقی شناسان معاصر میگوید: ’در آثار مذهبی باخ شخصیت های افسانه ای مذهبی بصورت آدمهای متفکر و باقدرتی جلوه میکنند’،
قسمتی از آثار مذهبی باخ سرودهای مذهبی است که ’کانتات’ نامیده میشود، باخ مجموعاً در حدود 250کانتات نوشته است که امروز قسمت عمده ای از آن باقی است، قسمت دیگر آثار مذهبی باخ قطعات مذهبی برای نواخته شدن با ارگ میباشد، این آثار علاوه بر اینکه از نظر فنی و تکنیکی اهمیت بسیار دارند از نظر لطف و زیبائی شاعرانه نیز بسیار جالب توجه هستند،
باخ غیر از آثار مذهبی خود آثار دیگری نیز بوجود آورده است، سوناتهائی برای پیانو و ویولون مقداری کنترپوان و فوگ و سویت و کنسرتو و قطعات دیگری از این قبیل را میتوان نام برد، شش کنسرتو معروف به: ’کنسرتوهای برندنبورگی’ و در حدود بیست کنسرتو که برای سازهای مختلف نوشته شده از عالیترین آثار موسیقی کلاسیک بشمار میرود که در آنها هم جنبۀ تکنیکی و فنی غنی و نیرومند است و هم لحنی ساده و زیبا و لطیف جلوه وخودنمائی دارد، چهل وهشت ’فوگ’ و ’پرلود’ که در چند مجله بنام ’کلاوسن بین تامپره’ برای کلاوسن تصنیف کرد امروز با پیانو نواخته میشود هرگز کهنه نمیشود و از یاد نخواهد رفت، رویهمرفته تمام آثار باخ هر یک در جای خود شاهکاری بزرگ بشمار میروند و بسیاری از آنها در نوع خود بی نظیرند، با وصف این، جالب توجه است که مقام بزرگ باخ نه تنها در زمان خودش بلکه تا مدتی بعد از حیات او نیز آنطور که باید معلوم نبود، در نیمۀ اول قرن نوزدهم بود که ’مندلسون’ آهنگ ساز و موسیقی دان مشهور یکی از شاهکارهای بزرگ باخ بنام ’پاسیون اوت ماتیو’ را رهبری کرد و ارزش آن را بمردم شناسانید و بعد هم برای شناساندن باخ زحمات بسیار کشید، شومان نیز برای معرفی باخ و ارزش هنری او بسیار کوشید، بطوریکه بر اثر مساعی این دو نفر در واقع باخ در قرن نوزدهم کشف و شناخته شد، بالاخره در نیمۀ قرن 19 در سال 1850 که یکصد سال ازمرگ باخ میگذشت، در لایپزیک یعنی شهری که باخ در آن زندگی کرد و مرد، انجمنی بنام انجمن باخ (باخ گزلشافت) تشکیل گردید و این انجمن در طول چهل وشش سال هر سال یک یا چند جلد از آثار باخ را منظماً انتشار داد و برای شناسانیدن قدر و مقام باخ کوششهای زیاد بکار برد و بالاخره در قرن ما (قرن بیستم) است که مقام باخ و اهمیت هنری او را آنطورکه شایسته است میشناسند و بدان احترام میگذارند و روزبروز هم بر ارزش مقام او افزوده میشود، باخ پدر موسیقی کلاسیک و استاد مسلم هارمونی کلاسیک است که تمام موسیقیدانان بزرگ بعد از او هم استادی او را قبول داشتند و تصدیق میکردند، موتزارت که نخستین موسیقیدان بزرگ بعد از باخ است از نخستین ستایشگران او نیز میباشد، بتهوون میگفت: ’قلب من همیشه برای هنر عالی و پرعظمت سباستیان باخ که پدر هارمونی بود در تپش است’، شومان، موسیقیدان معروف دیگر میگفت: ’باخ کسی است که همه در برابر او جز کودکانی بیش نیستند’، شوپن، آهنگساز و پیانیست مشهور قرن نوزدهم میگوید: ’باخ هرگزکهنه نخواهد شد، ساختمان آثار او چون اشکال عالی هندسی است که در آنها هر چیز بجای خود قرار دارد و هیچ چیز زائد نیست، اگر باخ در زمانی مورد اهمال و بی اعتنائی قرار گیرد نشانۀ کوته نظری و حماقت و کج سلیقگی مردم آن زمان خواهد بود، وقتی که من آثار یکی از آهنگسازان را مینوازم اغلب فکر میکنم که اگر من خود سازندۀ آن میبودم برخی از قسمتهای آن را بصورت دیگری میساختم ولی در مورد آثار باخ هرگز چنین خیالی برای من پیش نیامده است، در آثار او هر چیز چنان لاینفک و لایتغیر است که حتی تصور آن بصورتی جز آنچه هست مشکل می نماید’،
باخ علاوه بر هنرمندی در موسیقی، ریاضی دان قابلی نیز بشمار میرفت و نظم و ترتیب خاص و منطقی که در موسیقی او بنظر میرسد نشانه ای از این امر است و بهمین جهت است که بتهوون را ’فیلسوف موسیقی’، موتزارت را ’شاعر موسیقی’ و باخ را ’ریاضیدان موسیقی’’ لقب داده اند،
باخ در علم آکوستیک و مبحث صوت فیزیک نیز مقام شامخی دارد، عمل اعتدال درجات گام توسط او صورت گرفته است و اوست که با در نظر گرفتن حد حساسیت گوش آدمی از برخی فواصل جزئی میان درجات گام که تشخیص آنها برای گوشهای معمولی با اشکال بسیار مقدور است چشم پوشید و فاصله مابین دو صدای یکسان (یک اکتاو) را به دوازده نیم پردۀ مساوی تقسیم کرد که بعدها بنام نیم پرده های باخ شهرت یافت و ’گام باخ’ را بوجود آورد و چند اثر معروف خود را بر روی این گام نوشت،
باین ترتیب باخ برای پیشرفت و توسعۀ علمی و فنی موسیقی میدان وسیع و جدیدی باز کرد بطوریکه تمام آثار موسیقی بعد از باخ همه بر اساس قواعد و اصولی که باخ بنا نهاد بنیان گذارده شده است،
طبیعی است که برای شناسائی بهتر قدر و مقام باید او را در قالب مجموعۀ تاریخ موسیقی قرار داد و سنجید و آن وقت است که معلوم میگردد باخ و کارهای او و آثار او چه اهمیت بزرگی در تاریخ موسیقی جهانی دارد، یک نویسندۀ موسیقی شناس آلمانی درباره باخ کلامی دارد که برای پایان دادن بمطالعۀ شرح حال او جملۀ مناسبی بنظر میرسد زیرا یک حقیقت واقع را بدین شکل بیان میکند: ’ ... کاری که باخ انجام داد چنان عظیم و حیرت انگیز است که نه گذشت زمان میتواند بر نام درخشان و پرافتخار او پردۀ فراموشی کشد و ن

یوهان سباستین (1685 - 1750)، باخ، نام خانواده ای آلمانی است که در هنر موسیقی شهرت بسزائی داشتند و مشهورترین آنان یوهان سباستین میباشد که آثار موسیقی مذهبی او مورد توجه اهل فن است، وی بسال 1685 میلادی در روز 21 مارس در شهر آیزناخ متولد شد، پدرش یوهان آمبروزیوس باخ فرزند موسیقیدانی بنام کریستوف باخ (1612 - 1661) و جزو موسیقیدانان دربار بود، آمبروزیوس باخ بسال 1645 متولد گردید و در 22 سالگی بعضویت دستۀ موزیک شهر ارفورت درآمد و یک سال بعد با الیزابت لمرهیت ازدواج کرد و چندی بعد بشهر آیزناخ منتقل گردید، نتیجۀ این ازدواج شش پسر و دو دختر بود که یوهان سباستین آخرین آنان بود، دوران کودکی باخ در شهر آیزناخ گذشت، این شهر سرزمین موسیقی بود و موسیقی دانان بسیاری را در دامن خود پرورده بود، از اینرو احساسات لطیف و استعداد هنری باخ از دوران کودکی با موسیقی، شعر، دین، طبیعت پرورش یافت، نخستین معلم او پدرش آمبروزیوس باخ ویولونیست بود، اما یوهان نتوانست مدت زیادی از تعلیمات پدر بهره مند شود و او را در سال 1695 در سن دهسالگی از دست داد و مادرش نیز سال پیش از آن درگذشته بود، سباستین یتیم ناچار همراه برادر بزرگش یوهان یاکوب به برادر بزرگترش یوهان کریستوف که درین وقت 24 سال داشت و ارگ نواز شهر اوردروف بود پناه برد، این هر دو برادر با هم وارد مدرسه شهر ’اوردروف’ شدند، یوهان سباستین در مدرسه شاگردی منظم و جدی بود بطوری که وقتی در کلاس سوم بود جوانترین محصل کلاس و در عین حال شاگرد اول کلاس بشمار میرفت، در ضمن کارهای موسیقی خود را نیز با ذوق و عشق بسیار دنبال میکرد و برای این کار مشقتها میبرد، داستانی از خاطرات این زمان او نقل میکنند که معرف پشتکار و علاقۀ شدید او در کار موسیقی است، خلاصۀ داستان چنین است: برادرش ’یوهان کریستوف’ کتابی از قطعات آثار بزرگترین اساتید موسیقی زمان برای کلاوسن داشت و معلوم نیست به چه دلیل آنرا به باخ جوان که مشتاق آن بود نمیداد، اما این کتاب را در اشکافی میگذاشت که با میله های ساده بسته میشد بطوری که جوان میتوانست دستهای خود را از لای میله ها بگذراند و کتاب را با جلد مقوائی نازکش بیرون بکشد، به این ترتیب باخ در مدت شش ماه شبها وقتی که در منزل همه کس بخواب میرفت کتاب را از اشکاف بیرون میآورد و در روشنائی ماهتاب از روی نت ها و آهنگهای آن کپیه برمیداشت، پس از شش ماه این کار دشوار و طاقت فرسا بپایان رسید و باخ تمام کتاب را کپیه کرده بود اما از بخت بد برادرش از موضوع اطلاع یافت و در کمال بیرحمی نسخۀ کپیه شدۀ کتاب را از او گرفت، بخوبی میتوان اثر این رفتار ظالمانه را در روحیۀ حساس باخ جوان و اندازۀ درد و حرمانی را که در او بوجود آمد تشخیص داد، در سال 1700 که باخ پانزده سال داشت از شهر اوردروف بشهر لونبورگ رفت تا تحصیلاتش را که با عشق و شوق دنبال میکرد در مدرسه سن میشل آنجا بپایان رساند، در این مدرسه بشاگردانی که در دستۀ آواز شرکت میکردند و در مواقع تشریفات مذهبی، بهنگام مراسم تدفین یاازدواج آواز میخواندند حقوقی پرداخت میشد و باخ نیزاز این حقوق استفاده میکرد، ظاهراً یکی از علل آمدن او باین شهر همین امر بود که بتواند شخصاً هزینۀ زندگی خود را تأمین کند و سربار زندگی برادر ارشدش که بار تأمین زندگانی خانواده را بدوش داشت نباشد، باخ بهمراه یکی از دوستان جوان خود بنام ’گئورگ اردمان’ از شهر اوردروف به لونبورگ آمد و هر دو با هم در دستۀ آواز مدرسه سن میشل که جمعاً پانزده تن عضو داشت شرکت میکردند و این دوستی بعدها هم تا مدتها ادامه یافت، میگویند که باخ در این زمان صدای سوپرانوی خوبی داشت اما چندی بعد صدایش تغییر کرد و خراب شد بطوری که از دستۀ کسانی که سوپرانو میخواندند خارج شد، در لونبورگ باخ با اساتید و نوازندگان مختلفی آشنائی پیدا میکرد که در مدرسه سن میشل تدریس میکردند و یا در کلیساهای شهر اُرگ مینواختند و هنر نوازندگی و تعلیمات آنها در پرورش و تکامل باخ اثر بسیار داشت، در همین شهر لونبورگ بود که باخ با موسیقی فرانسوی آشنائی یافت زیرا ’گئورگ ویلهلم’ دوک ناحیه که در این شهر اقامت داشت با یک شاهزاده خانم فرانسوی ازدواج کرده بود و برای خود درباری فرانسوی تشکیل داده بود، بعلاوه عده زیادی از فرانسویانی که بعلل مذهبی و بخاطر داشتن عقاید پروتستان مجبور به ترک فرانسه شده بودند در آنجا بسر میبردند و باین ترتیب یک محیط فرانسوی در لونبورگ بوجود آمده بود که از نظر موسیقی هم، رنگ فرانسوی داشت و برای باخ جوان نیز این خاصیت را داشت که او را به این نوع موسیقی و صفات و حالات آن آشنا میساخت، در همین زمان بعلت همین اقامت در شهر لونبورگ و مسافرتهائی که باخ بیکی دو شهر دیگر کرد با موسیقی ایتالیائی نیز تماس وآشنائی یافت و باین ترتیب پرورش او از نظر موسیقی توسعه و تکامل مییافت، وقتی که تحصیلات مدرسه باخ بپایان رسید در شهر ویمار بعنوان موزیسین وارد خدمت در دستگاه یوهان ارنست برادر ویلهلم ارنست دوک حاکم ویمار شد و در این وقت هیجده سال داشت، باخ در ویمار نیز با اساتید هنرمندی آشنائی یافت که دیدار و تعلیمات آنها برای پیشرفت موسیقی او اهمیت داشت، گرچه باخ ابتدا بعنوان ویولونیست استخدام شده بود ولی بزودی عنوان ارگ نواز دربار را پیدا کرد و در یکی از اسنادی که از این زمان باقی است نام او با عنوان ’ارگ نواز دربار سلطنتی ساکس در ویمار’ ثبت شده است و یک بار از او خواهش کردند که ترمیم و تعمیر ارگ کلیسائی را که خراب شده بود زیر نظارت خویش قرار دهد و از همین زمان است که شهرت باخ در نوازندگی ارگ بوجود میآید، باین ترتیب با وجود اینکه باخ هیجده سال بیشتر نداشت سمتهای موزیسین دربار و ارگ نوازکلیسا را بدست آورد که هر دو واجد اهمیت بسیار بود، برای اینکه زندگانی باخ را بهتر درک کنیم باید کمی بمطالعۀ محیط زندگانی و اوضاع دوران او بپردازیم،
اواخر قرن هفدهم و نیمۀ اول قرن هیجدهم که دوران زندگانی باخ میباشد زمانی است که در اروپا سلطنتهای مطلقۀ بزرگ و دربارهای پر جلال و شکوه تشکیل شده بود، در فرانسه خاندان بوربن سلطنت میکرد و باخ در روزگار جوانی معاصر با لوئی 14 و بقیۀ عمر معاصر لوئی 15 بود، در پروس خاندان هوهنزولرن پایه های سلطنت نیرومندی را میگذاشت که مرکز آن در برلین بود و باخ با سه نفراز بزرگترین پادشاهان این سلسله همزمان بود و ازجمله با فردریک کبیر بزرگترین پادشاه آنها که در اواخر عمر باخ بروی کار آمد روابطی داشت که خواهیم دانست، در اتریش و هنگری خاندان هابسبورگ سلطنت داشت و باخ سی وسه سال آخر عمر خود را همزمان با ملکۀ معروف اتریش ماری ترز گذرانید، در روسیه خاندان رومانف حکومت میکرد و باخ تا چهل سالگی با پطر کبیر همعصر بود، در سوئد باخ با پادشاه معروف آن شارل 12 همزمان میشد، درتاریخ ایران زمان زندگانی باخ همعصر با اواخر عهد شاه سلطان حسین صفوی و ف تنه افغانها و سلطنت نادرشاه میشود، به این قرار می بینیم که باخ با بزرگترین پادشاهان اروپا در قرن هیجدهم همعصر و همزمان بود اما باخ در ایالت آلمانی ساکس و ایالات مجاور آن زندگی میکرد و در شهرهای آنجا تغییر مکان میداد و هرگز از این نواحی بکشورهای دیگری نرفت، وضع ایالات آلمانی در روزگار باخ مانند کشورهای بزرگی که نام بردیم نبود زیرا آلمان در آن روزگار مانند زمان ما نبود که حکومت واحد و متحدی داشته باشد و بطوری که میدانیم این کاریست که در نیمۀ قرن نوزدهم انجام گرفت، در دوران زندگانی باخ در هر ناحیه و هر ایالت آلمان یک پادشاه یا شاهزاده یا امیری حکومت نیمه مستقلی داشت که مجموعاً با هم ’اتحاد مقدس ژرمانیک’ را تشکیل میدادند که زیر ریاست عالیۀ امپراطوری اطریش بود، هر یک از این امرا و شاهزادگان برای خود کاخ و دستگاهی اختصاصی داشتند که کمابیش شبیه دربارهای بزرگ بود، این دربارها که مراکز اشرافیت آلمانی قرن هیجدهم بود در ضمن کانونهائی برای پرورش هنرمندان و موسیقیدانان زمان بشمار میرفت که در مطالعۀ زندگانی باخ نباید اهمیت آنها رافراموش کرد، بعلاوه در این زمان هنوز مذهب رواج بسیار داشت، در آلمان مذهب جدید پروتستان شیوع یافته بود و در این آئین همه جا مراسم مذهبی با موسیقی آمیخته و توأم است، خود مارتین لوتر پیشوای معروف این فرقه شخصاً موزیسین بود و از تأثیر عظیم موسیقی در روحیۀ مردم اطلاع داشت و از همین رو توصیه کرده بود که مراسم مذهبی همراه با موسیقی اجرا شود و بهمین جهت هنگام دعا و مناجات در کلیساها، موقع انجام دادن مراسم ازدواج و زمان اجرای مراسم تشییع جنازه و تدفین و در هر موقع دیگر سرود و موسیقی نقش عمده ای را بعهده داشت و این رسم و سنت نه تنها منحصر به پروتستانها بود بلکه کاتولیکها هم از قدیم باین امر اهمیت میدادند، کسانی که اروپا و کلیساهای معروف و بزرگ آن را دیده اند میدانند که در هر کلیسا آلات موسیقی عظیمی بنام ارگ تعبیه شده است که معمولاًدر موقع اجرای مراسم مذهبی این ارگ با نواهای شورانگیز خود باید روح شنوندگان و مؤمنین را زیر نفوذ بگیرد، در کلیساهای بزرگ مقام و منصب ارگ نواز مقام مهمی بود که معمولاً در اختیار موسیقدانان معروف و بزرگ نهاده میشد و بسیاری از موسیقی دانان در قرن هیجدهم وقرن پیش از آن ارگ نوازان کلیساها بوده اند و در میان پدران باخ هم کسانی این سمت را داشتند، خود باخ هم این سمت را بدست آورد، بسیاری از آثار معروف موسیقی قرن هفدهم و هیجدهم و حتی قرن نوزدهم آثاری است که برای ارگ و نواخته شدن با ارگ تهیه شده است، ارگ نوازان و سرپرستان دسته های سرود جزو خادمین رسمی کلیساها بودند و از کلیسا حقوق و مقرری دریافت میداشتند و در مواقع مراسم فوق العاده از اعانات و هدایائی که بکلیسا تقدیم میشد سهمی دریافت میداشتند و این موضوع هم در زندگانی باخ تأثیر و اهمیت قابل ملاحظه ای داشت، یوهان سباستین باخ اگرچه بعنوان ویولونیست خدمات خود رادر شهر ویمار شروع کرد ولی بطوری که دیدیم بزودی سمت ارگ نوازی شهر آرنشتات رابدست آورد، وظایف او در این زمان این بود که هر یکشنبه از ساعت 8 تا 10 صبح و هر پنجشنبه از ساعت 7 تا 9 صبح و هر دوشنبه در موقع مراسم دعا در کلیسا ارگ بنوازد و این وظیفۀ دشواری نبود و باخ میتوانست بکارهای دیگری هم بپردازد، ازجمله بمسافرتهائی در شهرهای مجاور میپرداخت و بملاقات موسیقی دانهای معروف زمان خود میرفت، یک بار شورای شهر ’آرنشتات’ او را بازخواست کرد که بجای چهار هفته مرخصی چهار ماه غیبت کرده است و او این مدت بمسافرت پرداخته بود، باخ گاهی با مشکلاتی روبرو میشد که از نظر موسیقی قابل ملاحظه است مثلاًاز او ایراد میگرفتند و انتقاد میکردند که در موقع نواختن ارگ یا تعلیم سرود واریاسیون های عجیب و غریبی مینوازد و میآموزد در حالیکه همین واریاسیون ها و همین ابتکارات که محصول نبوغ و استعداد باخ بود، امروز موجب شهرت جهانی او شده است، یک بار هم شورای شهر او را بازخواست و توبیخ کردبدین جهت که میگفتند او دختر جوانی را در کلیسای شهر آرنشتات با خود بمحل ارگ برده است که اقدامی بکلی ممنوع بود، در 29 ژوئن 1707 باخ از خدمت کلیسای شهر آرنشتات استعفاء داد و بشهر مولهوزن رفت که در آنجا بسمت ارگ نواز ’کلیسای بلازیوس’ (بلازیوس کیرشه) منصوب گردید، در این کلیسا باخ بجای یوهان گئورگ آهل (آل) ارگ نواز معروفی منصوب شده بود که مدت سی سال این مقام را داشت و باخ که در این زمان بیست ودو سال بیشتر نداشت بزودی لیاقت خود را برای جانشینی چنین استادی ثابت کرد، در 17 اکتبر 1707 باخ با دخترعموی خود ماریا - باربارا باخ دختر میشائل باخ ارگ نواز شهر گهرن ازدواج کرد، این ازدواج در ’کلیسای دورنهایم’ نزدیک آرنشتات صورت گرفت، محققین زندگانی باخ عقیده دارند دختری که باخ با خود بمحل ارگ کلیسای شهر آرنشتات برده بود و بخاطر او مورد توبیخ قرار گرفت همین دختر بوده است، در ژوئن سال 1708باخ یک بار دیگر تغییر شغل داد و از خدمت کلیسای شهر مولهوزن استعفا کرد و بخدمت پرنس ویلهلم ارنست دوک شهر ویمار پرداخت که تا ده سال بعد ادامه داشت، در این زمان در ویمار یک رشته مجادلات مذهبی جریان داشت که باخ نسبت بآنها بیطرف ماند، پرنس ویلهلم ارنست هم شخصاً مردی نیک نفس و نیکوکار بود که از هنر و هنرمندان حمایت میکرد، در سال 1696 تئاتری در شهر ویمار ساخته بود که مورد علاقه اش بود و اغلب به امور دستۀ ارکستری که خود او را فراهم آورده بود میپرداخت، همچنین موسیقی ارگ را نیز بسیار دوست میداشت، باخ یک بار در مقابل او ارگ نواخته بود و در نتیجه او شخصاً باخ را بعنوان ارگ نواز انتخاب کرد، در ویمار و در همین دوران بود که باخ معروفترین آثار خود را برای ارگ بوجود آورد، در همین شهر بود که باخ با ’یوهان گوتفرید والتر’ ارگ نواز کلیسای بزرگ شهر دوستی صمیمانه ای برقرار کرد و از نظر موسیقی با یکدیگر همکاریهای گرانبهائی میکردند، در ویمار روزبروز بر شهرت نوازندگی و هنرمندی باخ افزوده میشد واحترام بیشتری پیدا میکرد بطوری که گاهگاه شهرهای مجاور و کلیساهای بزرگ از او دعوت می نمودند که بآن شهرها برود و یا سمتهای ارگ نوازی را در آن شهرها بپذیرد، بالاخره در سال 1717 اتفاقی روی داد که مایۀ شهرت فوق العاده برای باخ گردید و استادی او را بر همه کس مسلم ساخت، در این سال لوئی مارشان که از مشهورترین نوازندگان ارگ و کلاوسن درفرانسه بود و در این وقت چهل سال داشت بشهر درسد مرکز حکومت ساکس آمده بود و در آنجا در حضور پادشاه هم ارگ و کلاوسن نواخته بود و خیلی میل داشت که او را با حقوق هنگفتی برای خدمت دردربار ساکس استخدام نمایند، یوهان باپتیست ولومیه که در آن وقت رئیس کنسرت های دربار ساکس در شهر درسد بود نامه ای برای باخ که هنرمندی و استادی او را خوب میشناخت نوشت و از او درخواست کرد که بشهر درسد بیایدتا ترتیب مسابقه ای با موسیقی دان مغرور فرانسوی را بدهند، باخ با کمال میل این دعوت را پذیرفت و بشهر درسد آمد، ولومیه ترتیبی داد که باخ توانست مخفیانه نوازندگی رقیبش را ببیند، آنگاه باخ با نامۀ بسیار مؤدبی به مارشان نوشت که حاضر است هر قطعه ای را که مارشان پیشنهاد کند و نت آنرا بدهد فوراً و فی المجلس بنوازد و در مقابل او هم چنین توقعی خواهد داشت، ظاهراً مارشان این پیشنهاد را پذیرفت، روز و محل مسابقه هم تعیین گردید و حتی به اطلاع پادشاه هم رسید، در موعد مقرر باخ در محل مسابقه که منزل یکی از وزیران بود حضور یافت ولی مارشان مدتی دیر کرد و بالاخره هم نیامد، عاقبت صاحبخانه کسی را بجستجوی او فرستاد، اما همه با کمال تعجب خبر یافتند که آقای مارشان صبح زودبا یک ارابۀ فوق العادۀ پستی از درسد رفته است، برای باخ که حریف از مقابله با او گریخته بود فرصتی بودتا هنرمندی و استادی خویش را بهمه بنمایاند و نشان بدهد که اگر حریف بمسابقه هم حاضر میشد باز شکست او در مقابل قدرت هنری باخ مسلم بود، پادشاه ساکس بپاداش این لیاقت 500 تالر که مبلغ هنگفتی بود برای او فرستاد اما پولها به باخ نرسید و یکی از مستخدمین که ظاهراً مصارف لازم تری برای این وجه داشت آنرا ربود و فقط شهرت و افتخار نصیب باخ شد، بعد از مراجعت از درسد باخ مدت زیادی در ویمار و در خدمت پرنس ویلهلم ارنست نماند، هفته های آخر اقامت او در ویمار با حوادث کدورت آمیزی آمیخته بود، نخستین مایۀ کدورت این بود که باخ میخواست مقام استادی کلیسای شهر به او واگذار شود و نشد، این مقام بعهدۀ پیرمرد محترم و بیماری بود بنام ساموئل درزه که موزیسین بود و مدتی باخ سمت معاونت او را داشت، درزه در سال 1716 درگذشته و مقام او خالی مانده بود، باین جهت باخ میخواست که این مقام به او واگذار گردد ولی مورد موافقت قرار نمیگرفت، یک مایۀ دیگر کدورت این بود که در دربار ویمار دودستگی و نفاق ایجاد شده بود، دوک حاکم شهر با دوک ارنست اگوست که از هواداران بزرگ باخ بود مخالفت داشت و این وضع برای باخ تحمل ناپذیر بود، خود باخ هم وضع راحتی نداشت و کم کم بفکر عزیمت از این شهر افتاده بود و سرکشی و نافرمانی میکرد و میخواست استعفای خود را بقبولاند، در یادداشتهای یکی از منشیان دربار ویمار اکنون این جمله درباره باخ باقی است که می نویسد ’در 6 نوامبر باخ رئیس کنسرتها وارگ نواز دربار که تا این زمان بر سر کار بود بعلت گستاخی و اصراری که برای استعفای خود داشت و میخواست بزور مستعفی شود، در عمارت دادگستری بازداشت شد، در دوم دسامبر آزاد شد و عدم رضایت دربار هم به او ابلاغ گردید’، به این ترتیب دوران اقامت باخ در ویمار به سر رسید و در این موقع نزد شاهزاده لئوپلد، حاکم آنها لت کوتن رفت که قبلاً هم با هدایائی که به باخ اهداءمیکرد و با علاقه ای که بموسیقی نشان میداد باخ را برای ترک گفتن ویمار تشویق میکرد، لئوپلد که در سال 1696 متولد شده بود و در این وقت بیست ویک سال داشت شاهزاده ای سفرکرده و هنرمند و هنردوست بود، شخصاً چند ساز را مینواخت و صدای تمرین کردۀ خوبی هم داشت، لئوپلد با باخ بمهربانی و محبت بسیار رفتار میکرد و چند سالی را که باخ در کوتن و نزد این شاهزاده گذراند از بهترین سالهای عمرش بود، در این دوران کارها برایش بسیار مطبوع بود و فقط به تنظیم موسیقی برای دربار شاهزاده میپرداخت، دیگر با ارگ، با سرودهای کلیسا، با مجادلات و کشمکشهای مذهبی و با این قبیل امور سر و کار نداشت و میتوانست موافق میل و آرزوی شخصیش بکار موسیقی بپردازد و آرامش زندگانی او جز با مسافرت هائی که گاه بگاه برایش پیش میآمد مختل نمیشد، بسیاری از آثار عالی غیرمذهبی باخ از این زمان و از دوران اقامت او در این شهر است که بیشتر آنها را باخ برای خاطر شاهزاده لئوپلد ساخته و به او اهدا کرده است، در ژوئن سال 1720 باخ بهمراه پرنس لئوپلد سفری به کارلسباد رفت اما وقتی که به کوتن برگشت متأسفانه دید که همسر گرامیش ماریا باربارا درگذشته است، ماریا در غیاب باخ بیمار شد و درگذشت و باخ حتی از بیماری او هم پیش از بازگشتش مطلع نشده بود، این زن که سیزده سال با باخ زندگی کرد هفت فرزند آورد که از آنها سه پسر و یک دختر در زمان مرگش باقی بودند، چند ماه بعد باخ سفری به هامبورگ رفت و در کلیسای کاترین آنجا که یک ارگ عالی داشت در برابر عده زیادی مدت دو ساعت ارگ نواخت و قدرت و هنر نوازندگی خود را نشان داد و هنر او فوق العاده مورد توجه مردم واقع شد، آدام راینکن که در این وقت نودوهفت سال داشت سمت ارگ نواز کلیسا را عهده دار بود و مردی بود که هرگز از کسی تعریف و تمجید نمیکرد ولی از باخ تمجید بسیار کرد و به او گفت ’من فکر میکردم که هنر نوازندگی ارگ مرده است و حالا می بینم که این هنر در وجود شما زنده است’، در این وقت مقام ارگ نواز کلیسای یاکوب (یاکوب کیرشه) در هامبورگ خالی مانده بود و میخواستند باخ را باین سمت انتخاب کنند ولی برای باخ رقیبی پیداشد بنام هایتمان که ظاهراً راه موفقیت را بهتر از باخ میدانست زیرا مبلغ چهارهزار مارک به اولیای کلیساوعده کرد و آنها هم یک نوازندۀ عادی و بی هنر پول بده را بر باخ هنرمند و استاد بی پول ترجیح دادند، یکی از اولیای کلیسا که با این امر مخالف بود و برای انتخاب باخ پافشاری میکرد چندی بعد در یک نطق خود گفت ’اگر یکی از فرشتگان از آسمان فرود آید تا در کلیسا بشکل الهی ارگ بنوازد اما پول نداشته باشد مسلماً چاره ای جز این نخواهد داشت که دوباره بسوی آسمان پروازکند’، باین ترتیب باخ نتوانست در هامبورگ بماند و به کوتن بازگشت، تقریباً هیجده ماه پس از مرگ نخستین همسرش، باخ برای بار دوم در سوم دسامبر سال 1721 ازدواج کرد، همسر دوم باخ آنا ماگدالنا وولکن نام داشت که دختر یک موسیقیدان بود، آنا ماگدالنا صدای دلربا و زیبائی داشت و در عین حال نسخه های نوتها را خیلی خوب کپیه میکرد و بعلاوه کلاوسن هم مینواخت، باخ آثار زیادی بخاطر این زن که الهام بخش او بود بوجود آورده است که ازجملۀ آنها دو دفتر از مجموعۀ آثار مختلف میباشد، این زن هم برای باخ سیزده اولاد آورد که عده ای از آنها در کودکی مردند، باخ که در کوتن و در خدمت شاهزاده لئوپلد زندگی راحت و آسوده ای داشت فکر میکرد که تا آخر عمر خود در همانجا بماند ولی بر روی هم مدت شش سال بیشتر در این شهرنماند و به لایپزیک رفت، در نامه ای که باخ چند سال بعد برای گئورگ اردمان همکلاس سابق روزگار جوانیش نوشته است شرح حال خود و علت این انتقال را چنین نقل میکند: ’جنابعالی بخوبی میدانید که زندگانی من از دوران جوانی تا وقتی که استادی کلیسای دربار کوتن را یافتم چگونه گذشته است، در این دربار شاهزادۀ نیکوکار و مهربانی خدمت میکرد که موسیقیدان قابلی بود و من فکر میکردم که زندگانیم را در خدمت او بسر خواهم رساند اما چنین اتفاق افتاد که این شاهزادۀ بااستعداد با یک شاهزاده خانم از خاندان نورنبرگ ازدواج کرد و چون میل داشت که خیلی موافق طبع این شاهزاده خانم باشد که ظاهراً در برابر آثار هنری تأثیرناپذیر بود، آن آتش استعداد موسیقیش فرونشست، آن وقت خداوند چنین مقرر فرمود که من بسمت مدیر موسیقی و آواز مدرسه سَن توماس در لایپزیک منصوب گردم، از مقام استاد کلیسا به مدیر آواز تبدیل شدن، ابتدا در نظر من خیلی افتخارآمیز نبود، به این قرار تا مدت سه ماه تصمیم نگرفتم، اما جهات مثبت و نیکوئی در این شهر بود، ازجمله اینکه وسایل تحصیلات پسرانم در آنجا آسان تر فراهم می شد، این جهات مرا واداشت که بنام خداوند به لایپزیک بیایم واین تغییر مکان را مورد آزمایش قرار دهم’، همانطوری که باخ در نامۀ خود مینویسد، برای رفتن به لایپزیک مدتی تردید داشت اما چون در این شهر میتوانست فرزندانش را که امیدوار بود زندگانی بهتری داشته باشند به دانشگاه بفرستد و جهات مثبت دیگری هم در کار بود و بعلاوه دیگر نمیتوانست در کوتن بماند به تغییر مکان تن درداد، اتفاقاً در این زمان استاد مدرسه توماس که در جنب کلیسای توماس واقع است درگذشته بود، شورای شهر لایپزیک درصدد بود که جانشینی برای او برگزیند و برای این کار شش تن از موسیقیدانهای معروف زمان نامزد شده بودند که هر یک بجهاتی نمیتوانستند این سمت را بپذیرند تا بالاخره باخ هم خود را نامزد این مقام کرد وپس از امتحانی که گذراند پذیرفته شد و در سال 1726 رسماً باین مقام منصوب شد، در ضمن ِ قراردادهای او شرط شده بود که برای کودکان مدرسه توماس مربی خوبی باشد، امور موسیقی دو کلیسای بزرگ شهر را تنظیم کند، باکودکان بخشونت رفتار نکند، در کلاسها تدریس کند، بدون اجازۀ شهردار از شهر خارج نشود و حتی المقدور کاروانهای عزادار را بهمراه کودکان سرودخوان بدرقه نماید، اینها وظایف اصلیی بود که برای باخ تعیین گردید، علاوه بر اینها شورای شهر عقاید مذهبی او را هم مورد رسیدگی قرار داد و او نیز سوگند وفاداری یاد نمود و خدمات خود را پس از انجام یک رشته تشریفات رسمی آغاز کرد، باخ برای کارهای خود حقوق خوبی دریافت میداشت، در عمارت مدرسه منزل داشت و 700 تالر هم حقوق میگرفت و عواید و امتیازات دیگر هم داشت اما عنوان او در این شهر از عنوانی که در شهر کوتن داشت پائین تر بود بعلاوه در آنجا باخ فقط تابع شخص شاهزاده بود در حالیکه در اینجا تابع هرکس، تابع اولیای کلیساها، تابع شورای شهر و حتی تابع محصلین خود بود و از این جهت وضعش دشوار بود، بهمین جهات و بعلاوه از این جهت که باخ شخصاً هم گاهی تندخو و عصبانی بود اغلب اختلافاتی با مقامات مختلفی که با او در تماس بودند پیدا میکرد که اسباب شکایتها و کدورتها میشد، مشکلات دیگری هم در کار باخ بود، ازجمله اینکه تعداد شاگردان او آنقدر نبود که بتواند دسته های آوازخوان کافی برای کلیساهای مختلف ترتیب دهد، بسیاری از شاگردانش کم استعداد بودند، اولیای شهر از او توقعات زیاد و بیمورد داشتند، افراد موزیسین در دسته های ارکستر به اندازه ای که باخ میخواست نبودند و در نتیجه ارکسترها نمیتوانستند قطعات را موافق دلخواه او اجرا کنند بطوریکه در یکی از گزارشهای خود باخ چنین شکایت میکند: ’واقعاً تعجب آور است که از موزیسین های ما توقع دارند که هر نتی از آثار موسیقی ایتالیائی و فرانسوی و انگلستانی و لهستانی را که در برابرشان گذاشتند فوراً و بلادرنگ بخوبی نوازندگانی که آن قطعات برای ایشان و بخاطر ایشان ساخته شده است بنوازند در حالیکه آن نوازندگان مدتها این آثار را مطالعه کرده اند و نواخته اند و تقریباً از حفظ دارند و بعلاوه حقوقهای خوب و کافی دریافت میدارنددر صورتی که موزیسین های ما با فقر و احتیاج دست بگریبانند و چنان سرگرم تهیۀ نان روزانۀ خود میباشند که فرصتی برای تکمیل و ترقی هنری خویش ندارند، بخوبی میتوان دید که در درسد موسیقیدانان اعلیحضرت پادشاه چگونه حقوقهای کافی دریافت میدارند و طبیعی است وقتی که هنرمند غم روزانه و نگرانی خاطر نداشته باشد و بعلاوه جز یک ساز ننوازد میتوان آهنگهای عالی و فوق العاده از او شنید’،
باین ترتیب می بینیم که باخ از وضع خود در لایپزیک خیلی راضی نبود بطوریکه حتی باین فکر افتاده بود که کار دیگری برای خود پیدا کند و از لایپزیک برود، در 28 اکتبر سال 1730 باخ نامه ای برای گئورگ اردمان همکلاس دوران کودکی و جوانی خود نوشت که در این زمان از طرف دربار روسیه در دانتزیک کار میکرد و ضمن نقل شرح حال خود از او درخواست کرد که اگر مقدور باشدکار دیگری برایش پیدا کند، در این نامه که قسمتی ازآن هم قبلاً نقل شده باخ چنین میگوید: ’اکنون من در اینجا موقعیت ثابتی دارم، اما اولاً این کار آنقدرها که گفته میشد اهمیت ندارد، ثانیاً کلیسای اینجا اعانات و درآمد چندانی ندارد، ثالثاً در این شهر هزینۀ زندگی خیلی بالا و گران است، رابعاً چون مقامات حکومتی ذوق عجیبی دارند و به موسیقی علاقۀ زیادی ندارند من باید همیشه در یک وضع نامناسب که با روحیات من متضاد است زندگی کنم و همواره از کسانی احاطه شده باشم که به من و کار من چندان توجهی ندارند و از این جهت همواره باید شکنجه ببینم، به این جهت ناچارم با کمک الهی فکر جای دیگری برای خود باشم، اگر جناب شما جای مناسبی سراغ داشته باشند یا بتوانند برای یک خدمتگزارپیر و وفادار محلی تهیه فرمایند من با کمال میل و با توصیۀ جناب شما به این کار خواهم پرداخت، من در دنبال توصیۀ جنابعالی تمام قوای خود را بکار خواهم برد تا موجبات رضایت را فراهم آورم، حقوق کنونی من درحدود 700 تالر است و به تناسب اضافه درآمد کلیسا که با تعداد مراسم تدفین بستگی دارد اضافه هم میشود اما وقتی که روزگار سلامتی است اعانات کلیسا هم کم میشود، سال گذشته نقصان مراسم تدفین سبب شد که از این بابت 100 تالر کمتر درآمد داشته باشم، در ’تورینگه’ با 400 تالر زندگانیم بهتر از اینجا بود که دو برابر این مبلغ را دارم زیرا در اینجا زندگی خیلی گرانست’، و بعد زندگانی خصوصی خود را چنین نقل میکند که: ’من برای دومین بار ازدواج کرده ام، زن نخستینم در کمال تقدس در ’گوتن’ درگذشت، از نخستین ازدواج خود سه پسر و یک دختر دارم که جنابعالی اگر بیاد داشته باشید آنها را در ’ویمار’ دیده اید، پسر ارشدم دانشجوی حقوق است، دو تای دیگر یکی در کلاس اول است و دیگر در کلاس دوم، دختر ارشدم هنوز ازدواج نکرده است، فرزندان دومین ازدواجم هنوز کوچک هستند، بزرگترین پسر در میان آنها شش سال بیشتر ندارد، اما همه برای موسیقی استعداد فراوان دارند و میتوانم مطمئن باشم که خواهم توانست با خانواده ام یک کنسرت آواز وساز تشکیل دهم، مخصوصاً که همسرم صدای ’سوپرانوی’ زیبائی دارد و دختر ارشدم نیز خیلی خوب میخواند’،
با تمام این احوال باخ تا آخر عمر خود یعنی مجموعاً بیست وهفت سال در شهر لایپزیک ماند و نتوانست از آن خارج شود، شهرت هنری باخ فوق العاده شده بود بطوریکه او را ’سلطان نوازندگان ارگ و کلاوسن’ مینامیدند و موسیقیدانان جوان از گوشه و کنار شهرهای مختلف برای دیدن او و شنیدن آثارش به لایپزیک میآمدند، در نوشته های معاصرین باخ متن های جالب توجهی هست که باخ را در موقع رهبری کنسرتها و آوازها و نواختن ارگ توصیف میکند و نشان میدهد که او تا چه اندازه در کار خود استادبوده است، در اواخر عمر خود باخ سفر مشهوری به برلین رفت، فردریک دوم که ملقب به فردریک کبیر است از سال 1740 بمقام سلطنت پروس رسیده بود و مقر حکومتش پوتسدام، نزدیک برلین بود، پسر دوم باخ بنام کارل فیلیپ امانوئل باخ موسیقی دان هنرمندی بود، با عده دیگری از موسیقی دانان مشهور در خدمت دربار و کلیسای این پادشاه بود،
فردریک که پادشاهی هنرمند و هنردوست بود بوسیلۀ این پسر از باخ دعوت میکرد که سفری به پوتسدام بیاید ولی باخ بعلت پیری و بیماری تا مدتها نتوانست تصمیم بگیرد، بالاخره در سال 1747 این دعوت را پذیرفت و به اتفاق پسر ارشدش ویلهلم فریدمان به پوتسدام رفت و اتفاقاً موقعی به برلین رسید که فردریک خود را برای اجرای یک کنسرتوی فلوت آماده میکرد که شخصاً قسمتهای عمده فلوت آنرا مینواخت، در این وقت لیست نام کسانی را که بتازگی وارد پوتسدام شده بودند پیش او آوردند و همین که در میان آنها نام باخ را دید با مسرت و شادمانی بسیار فریاد کشید که: ’آقایان باخ پیر آمده است’، و دستور داد که فوراًاو را به دربار بیاورند، بطوریکه باخ با همان لباس سفر خود بحضور فردریک آمد و فرصت تغییر لباس پیدا نکرد،
در همین مجلس بود که ’باخ’ بالبداهه آثار زیبا و دلنشینی ساخت و نواخت بطوریکه فردریک تحسین و ستایش بسیاری از او کرد و گفت: ’خداوند یک باخ بیشتر نیافریده است’،
پادشاه بزرگ به استاد پیر احترام بسیار میگذاشت و داستان ملاقات آنها که هم نشان علاقمندی او به هنر موسیقی و هم معرف شخصیت بزرگ و محترم باخ بود همیشه جزو مهمترین حوادث زندگی باخ نقل میشود، دو ماه پس از این سفر بود که باخ یک آهنگ عالی خود را بر روی طرحی که در همین ملاقات تهیه شده بود برای فردریک فرستاد و به او اهداء کرد، چشمان باخ که همیشه ضعیف بود و بعلت کار بسیار روزبروز ضعیف تر میشد در سالهای آخر عمرش بشدت او را ناراحت میکرد بطوریکه مجبور شد خود را به دست یک کحال لندنی که به لایپزیک آمده بود بسپارد، دو بار چشمهایش را عمل کردند که سودی نبخشید و تقریباً بکلی کور شد، دیگر هیچ نمیدید و مجبور بود با کمک دیگران راه برود، در ماه ژوئیه سال 1750 باخ در چشمان خود بهبودی احساس کرد و دیدگانش بآهستگی روشنائی خود را بازمییافتند، ده روز بعد از آنکه اولین علائم روشنائی را در چشمان خود حس کرد میشد امیدوار بود که چشمش بکلی شفا یابد زیرا میتوانست با زحمت ببیند و روشنائی نور را تحمل کند، اما این وضع غیرطبیعی نشانۀ مرگ بود که باو نزدیک میشد و در چشمان او میدرخشید، تصور و امید بازگشت حیات بیش از چند ساعت دوام نکرد و باخ بزودی بحال اغماء افتاد که تب شدیدی هم بدنبال داشت و بر اثر آن با وجود مراقبتهای دو نفر از بهترین پزشکان لایپزیک در ساعت نه و ربع بعدازظهر 28 ژوئیه 1750 درگذشت، در آخرین روز حیات خود هم باخ مشغول کار بود و یک آهنگ مذهبی برای ارگ را بدامادش که یکی از شاگردانش بود دیکته میکرد، سه روز بعد که روز جمعه بود او را در گورستان کلیسای سن ژان در شهر لایپزیک بخاک سپردند، باخ از زن اول خود ماریا باربارا هفت فرزند داشت که سه تای آنها بعد از پدرشان زنده ماندند: دختر ارشدش کاتارینا دورته آ (1708 - 1774)، ویلهلم فریدمان (1710 - 1784) که در موقع مرگ پدرش مدیر موسیقی و ارگ نواز کلیسای شهر هال بود، کارل فیلیپ امانوئل (1714 - 1788) که موزیسین دربار فردریک کبیر پادشاه پروس بود، زن دوم باخ آنا ماگدالنا سیزده اولاد آورد که هشت تن آنها در کودکی مردند و سه پسر و دو دختر بعد از پدرشان زنده ماندند بدینقرار: پسر بزرگ او گوتفرید هاینریش (1724 - 1763) یک نابغه بود که شخصیت افسانه آمیزی پیدا کرد، افسانه هائی که از شخصی بنام داوید باخ نقل میکنند در واقع مربوط به اوست، در این افسانه ها نقل میشود که داوید باخ شخص ساده ای بود که با فنون موسیقی آشنائی زیادنداشت اما با کلاوسن فی البداهه ترانه هائی مینواخت که خوش آهنگ، شگفت انگیز، حزن آلود و عمیق بود و شنونده را بگریه میانداخت، الیزابت ژولین فردریکه دختری بود که در 1749 با یکی از شاگردان باخ بنام یوهان کریستوف آلتنیکول ازدواج کرد، یوهان کریستوف فردریک باخ (1732 - 1795) که بنام ’باخ بوکبورک’ مشهور است، یوهان کریستوف باخ (1735 - 1782) که بنام ’باخ لندن’ معروف میباشد، رگینا سوزانا (1742 - 1809) آخرین دختری بود که از باخ باقی ماندو در موقع مرگ پدرش هشت ساله بود، این دختر زندگانی سختی داشت، در سال 1800 عده ای از دوستداران باخ اعانه ای نزدیک به 100 تالر برای او جمعآوری کردند و سال بعد بتهوون که قبلاً هم در پرداختن اعانه شرکت کرده بود یکی از آثارش را به دو نفر از ناشرین خود داد و خواهش کرد که سهم او را از فروش این اثر به رگینا سوزانا دختر باخ بپردازند،
یکی دیگر از موزیسین های وین نیز مبلغ 20 تالر برای او جمعآوری کرد، باخ شاگردان زیادی هم تربیت کرد که چندین نفر آنها از موسیقی دانان مشهور زمان خود شدند، باخ استادی هنرمند و معلمی دقیق بود، همیشه در طرز قرار گرفتن بازوان و انگشت گذاری شاگردان خود دقت فراوانی مبذول میداشت و نواختن گامهای موسیقی بصورتی که او توصیه میکرد در زمان او امر بی سابقه ای بود، آثار باخ هنوز هم برای شاگردان پیانو از عالیترین درسها و تمرین هاست،
شومان موسیقیدان مشهور قرن نوزدهم به موسیقی دانان جوان توصیه میکرد که: ’فوگهای باخ را با شوق و با جدیت بنوازید و آنها را نان روزانۀ خود بشمارید، فقط اوست که میتواند شما را موسیقی دان خوبی بار آورد’، از آنجا که باخ تقریباً تمام عمر خود را در خدمت کلیساها گذراند بیشتر آثار او آثار موسیقی مذهبی میباشد، خود او که مردی مؤمن بود میگفت: ’هدف هر نوع موسیقی باید ستایش پروردگار باشد ... ’، آثار مذهبی باخ خیلی زیاد و فراوان است زیرا باخ مردی پرکار بود بطوریکه برای هر روز یکشنبه و برای هر یک از مراسم مذهبی چندین سرود ساخته است که مجموعۀ عظیمی را تشکیل میدهد و متأسفانه از آنجا که در زمان خود باخ آنها را خیلی نمی پسندیدندقسمتی از این آثار نابود شده است ولی هنوز هم آثار باخ جزو عالیترین و کاملترین آثار موسیقی مذهبی بشماراست، یکی از موسیقی شناسان معاصر میگوید: ’در آثار مذهبی باخ شخصیت های افسانه ای مذهبی بصورت آدمهای متفکر و باقدرتی جلوه میکنند’،
قسمتی از آثار مذهبی باخ سرودهای مذهبی است که ’کانتات’ نامیده میشود، باخ مجموعاً در حدود 250کانتات نوشته است که امروز قسمت عمده ای از آن باقی است، قسمت دیگر آثار مذهبی باخ قطعات مذهبی برای نواخته شدن با ارگ میباشد، این آثار علاوه بر اینکه از نظر فنی و تکنیکی اهمیت بسیار دارند از نظر لطف و زیبائی شاعرانه نیز بسیار جالب توجه هستند،
باخ غیر از آثار مذهبی خود آثار دیگری نیز بوجود آورده است، سوناتهائی برای پیانو و ویولون مقداری کنترپوان و فوگ و سویت و کنسرتو و قطعات دیگری از این قبیل را میتوان نام برد، شش کنسرتو معروف به: ’کنسرتوهای برندنبورگی’ و در حدود بیست کنسرتو که برای سازهای مختلف نوشته شده از عالیترین آثار موسیقی کلاسیک بشمار میرود که در آنها هم جنبۀ تکنیکی و فنی غنی و نیرومند است و هم لحنی ساده و زیبا و لطیف جلوه وخودنمائی دارد، چهل وهشت ’فوگ’ و ’پرلود’ که در چند مجله بنام ’کلاوسن بین تامپره’ برای کلاوسن تصنیف کرد امروز با پیانو نواخته میشود هرگز کهنه نمیشود و از یاد نخواهد رفت، رویهمرفته تمام آثار باخ هر یک در جای خود شاهکاری بزرگ بشمار میروند و بسیاری از آنها در نوع خود بی نظیرند، با وصف این، جالب توجه است که مقام بزرگ باخ نه تنها در زمان خودش بلکه تا مدتی بعد از حیات او نیز آنطور که باید معلوم نبود، در نیمۀ اول قرن نوزدهم بود که ’مندلسون’ آهنگ ساز و موسیقی دان مشهور یکی از شاهکارهای بزرگ باخ بنام ’پاسیون اوت ماتیو’ را رهبری کرد و ارزش آن را بمردم شناسانید و بعد هم برای شناساندن باخ زحمات بسیار کشید، شومان نیز برای معرفی باخ و ارزش هنری او بسیار کوشید، بطوریکه بر اثر مساعی این دو نفر در واقع باخ در قرن نوزدهم کشف و شناخته شد، بالاخره در نیمۀ قرن 19 در سال 1850 که یکصد سال ازمرگ باخ میگذشت، در لایپزیک یعنی شهری که باخ در آن زندگی کرد و مرد، انجمنی بنام انجمن باخ (باخ گزلشافت) تشکیل گردید و این انجمن در طول چهل وشش سال هر سال یک یا چند جلد از آثار باخ را منظماً انتشار داد و برای شناسانیدن قدر و مقام باخ کوششهای زیاد بکار برد و بالاخره در قرن ما (قرن بیستم) است که مقام باخ و اهمیت هنری او را آنطورکه شایسته است میشناسند و بدان احترام میگذارند و روزبروز هم بر ارزش مقام او افزوده میشود، باخ پدر موسیقی کلاسیک و استاد مسلم هارمونی کلاسیک است که تمام موسیقیدانان بزرگ بعد از او هم استادی او را قبول داشتند و تصدیق میکردند، موتزارت که نخستین موسیقیدان بزرگ بعد از باخ است از نخستین ستایشگران او نیز میباشد، بتهوون میگفت: ’قلب من همیشه برای هنر عالی و پرعظمت سباستیان باخ که پدر هارمونی بود در تپش است’، شومان، موسیقیدان معروف دیگر میگفت: ’باخ کسی است که همه در برابر او جز کودکانی بیش نیستند’، شوپن، آهنگساز و پیانیست مشهور قرن نوزدهم میگوید: ’باخ هرگزکهنه نخواهد شد، ساختمان آثار او چون اشکال عالی هندسی است که در آنها هر چیز بجای خود قرار دارد و هیچ چیز زائد نیست، اگر باخ در زمانی مورد اهمال و بی اعتنائی قرار گیرد نشانۀ کوته نظری و حماقت و کج سلیقگی مردم آن زمان خواهد بود، وقتی که من آثار یکی از آهنگسازان را مینوازم اغلب فکر میکنم که اگر من خود سازندۀ آن میبودم برخی از قسمتهای آن را بصورت دیگری میساختم ولی در مورد آثار باخ هرگز چنین خیالی برای من پیش نیامده است، در آثار او هر چیز چنان لاینفک و لایتغیر است که حتی تصور آن بصورتی جز آنچه هست مشکل می نماید’،
باخ علاوه بر هنرمندی در موسیقی، ریاضی دان قابلی نیز بشمار میرفت و نظم و ترتیب خاص و منطقی که در موسیقی او بنظر میرسد نشانه ای از این امر است و بهمین جهت است که بتهوون را ’فیلسوف موسیقی’، موتزارت را ’شاعر موسیقی’ و باخ را ’ریاضیدان موسیقی’’ لقب داده اند،
باخ در علم آکوستیک و مبحث صوت فیزیک نیز مقام شامخی دارد، عمل اعتدال درجات گام توسط او صورت گرفته است و اوست که با در نظر گرفتن حد حساسیت گوش آدمی از برخی فواصل جزئی میان درجات گام که تشخیص آنها برای گوشهای معمولی با اشکال بسیار مقدور است چشم پوشید و فاصله مابین دو صدای یکسان (یک اکتاو) را به دوازده نیم پردۀ مساوی تقسیم کرد که بعدها بنام نیم پرده های باخ شهرت یافت و ’گام باخ’ را بوجود آورد و چند اثر معروف خود را بر روی این گام نوشت،
باین ترتیب باخ برای پیشرفت و توسعۀ علمی و فنی موسیقی میدان وسیع و جدیدی باز کرد بطوریکه تمام آثار موسیقی بعد از باخ همه بر اساس قواعد و اصولی که باخ بنا نهاد بنیان گذارده شده است،
طبیعی است که برای شناسائی بهتر قدر و مقام باید او را در قالب مجموعۀ تاریخ موسیقی قرار داد و سنجید و آن وقت است که معلوم میگردد باخ و کارهای او و آثار او چه اهمیت بزرگی در تاریخ موسیقی جهانی دارد، یک نویسندۀ موسیقی شناس آلمانی درباره باخ کلامی دارد که برای پایان دادن بمطالعۀ شرح حال او جملۀ مناسبی بنظر میرسد زیرا یک حقیقت واقع را بدین شکل بیان میکند: ’ ... کاری که باخ انجام داد چنان عظیم و حیرت انگیز است که نه گذشت زمان میتواند بر نام درخشان و پرافتخار او پردۀ فراموشی کشد و ن

لغت نامه دهخدا

باخ

در حدودالعالم (چ تهران ص 62) آمده: ’سکیمشت’ ناحیتی است که اندر وی کشت و غله بسیار است و از پس این سکیمشت پادشاییست خرد اندر شکستگیها و کوهها، آنرا یون خوانند، و دهقان او را باخ خوانند و قوتش از امیر ختلان است’، در فهرست ’انواع الملوک’ بیرونی در آثارالباقیه (صص 100 - 102) این نام نیامده است، گداره ای چهارپهلو، (شرفنامۀ منیری)، مهرۀ دیوار، (شعوری ج 1 ص 189) :
یکی بتکده دید ساده ز سنگ
چهل باخسه هر یک از رنگ رنگ
بهر باخسه بر چهل لاد نیز
زجزع و رخام و ز هر گونه چیز،
اسدی (از شعوری)،
باخره، (دهار)، این کلمه و معنی موردتأمل است، نشتر حجام، (برهان) (جهانگیری)، و بمعنی نشتر حجام که آنرا شست خوانند آمده، (آنندراج) (انجمن آرا)

لغت نامه دهخدا

بطخ

(اِ)

لیسیدن. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء)

لغت نامه دهخدا

باط

شادمانی باشد، (لغت فرس اسدی چ اقبال ص 228)

لغت نامه دهخدا

باط

مستدیم، (سفر پیدایش 10:10) اور. اوروک. ارخ. شهری در کلدیه که نمرود آنرا بر دجله بنا کرد و یونانیان و رومانیان آن را ((ارکوی)) میگفتند و بعید نیست که همان ((ورقه)) یا ((ارقه)) حالیه باشد که بجنوب شرقی بابل واقع است و رأی بعضی که ارک را ((ادسا)) دانسته اند که ((ارفا)) ی حالیه باشد که در شمال بین النهرین واقع است، مردود است. (قاموس کتاب مقدس). و آن از شهرهای نامی سومر بود. (ایران باستان ص 113) ، کرانۀ قویتر چیزی. (منتهی الأرب). هر امر که باعث قوت و غلبه و شوکت باشد مثل ملک و لشکر و مانند آن. (منتهی الأرب) ، ارجمندی و قوت و غلبه، جوارح. (منتهی الأرب). اندامها، عناصر. (غیاث اللغات). چهار طبع. (دستوراللغه) :
ارکان و موالیت بدو هستی دارند
تأثیر بسی مشمر در وی حدثان را.
ناصرخسرو.
این گوهر از این کان چو بیک پایه برآید
کانی دگرش سازند آنگاه زارکان.
ناصرخسرو.
نیاز نیست بما خلق را همی زجهان
چنانکه گوئی ما همچنان ز ارکانیم.
مسعودسعد.
اگر جهان خرد خوانیم رواست که من
هم آخشیجم و هم مرکزم هم ارکانم.
مسعودسعد.
ز بخشیدن چه عجز آمد نگارندۀ دو گیتی را
که نقش از گوهران دانی و بخش از اختران بینی
ز یزدان دان نه از ارکان که کوته دیدگی باشد
که خطی کز خرد خیزد، تو آنرا از بنان بینی.
سنائی.
- چهار ارکان، ارکان اربعه، یعنی باد و خاک و آتش و آب. مواد اربعه. چهار آخشیجان. استقصات:
از این چار ارکان که داری بنام
ببین کاین هنرها جز او را کدام.
اسدی.
تا در افلاک هفت سیاره ست
تا بگیتی چهار ارکانست.
مسعودسعد.
مسافران نواحی هفت گردونند
مؤثران مزاج چهار ارکانند.
مسعودسعد.
ز چار ارکان برگرد و پنج ارکان جوی
که هست قائد این پنج پنج نوبت لا.
خاقانی.
و هم این رکن چون مقوم روح
چار ارکان جسم را معیار.
خاقانی.
- ، تکبیرهالاحرام و قیام و رکوع وسجود.
، موالید ثلثه:
زمین آمداز اختران بهره مند
هم از هر سه ارکان ز چرخ بلند.
اسدی.
، بزرگان. : اعیان امیر بگرمابه رفت از میدان و از گرمابه بخوان رفت و اعیان و ارکان را بخوان بردند. (تاریخ بیهقی). خلوت کرد با اعیان و ارکان. (تاریخ بیهقی).
- ارکان جیش، پنج است: مقدمه، قلب، میمنه، میسره، ساقه.
- ارکان دولت، اعیان دولت و رجال دولت. (آنندراج) : همه ارکان و اعیان دولت وی را به پسندیدند بدان راستی و امانت و خدمتی که کرد. (تاریخ بیهقی). این جماعت ارکان دولت و ابیات امّت دیلم بودند. (ترجمه تاریخ یمینی ص 263). ارکان دولت و اعیان حضرت وصیّت ملک بجا آوردند. (گلستان). یکی از پسران هرون الرشید پیش پدر آمد خشم آلوده که فلان سرهنگ زاده مرا دشنام مادر داد هرون ارکان دولت را گفت جزای چنین کس چه باشد. (گلستان). ارکان دولت و اعیان حضرت و زورآوران اقالیم حاضر شدند. (گلستان)

مستدیم، (سفر پیدایش 10:10) اور. اوروک. اِرخ. شهری در کلدیه که نمرود آنرا بر دجله بنا کرد و یونانیان و رومانیان آن را ((ارکوی)) میگفتند و بعید نیست که همان ((ورقه)) یا ((ارقه)) حالیه باشد که بجنوب شرقی بابل واقع است و رأی بعضی که ارک را ((ادسا)) دانسته اند که ((ارفا)) ی حالیه باشد که در شمال بین النهرین واقع است، مردود است. (قاموس کتاب مقدس). و آن از شهرهای نامی سومر بود. (ایران باستان ص 113) ، کرانۀ قویتر چیزی. (منتهی الأرب). هر امر که باعث قوت و غلبه و شوکت باشد مثل ملک و لشکر و مانند آن. (منتهی الأرب) ، ارجمندی و قوت و غلبه، جوارح. (منتهی الأرب). اندامها، عناصر. (غیاث اللغات). چهار طبع. (دستوراللغه) :
ارکان و موالیت بدو هستی دارند
تأثیر بسی مشمر در وی حدثان را.
ناصرخسرو.
این گوهر از این کان چو بیک پایه برآید
کانی دگرش سازند آنگاه زارکان.
ناصرخسرو.
نیاز نیست بما خلق را همی زجهان
چنانکه گوئی ما همچنان ز ارکانیم.
مسعودسعد.
اگر جهان خرد خوانیم رواست که من
هم آخشیجم و هم مرکزم هم ارکانم.
مسعودسعد.
ز بخشیدن چه عجز آمد نگارندۀ دو گیتی را
که نقش از گوهران دانی و بخش از اختران بینی
ز یزدان دان نه از ارکان که کوته دیدگی باشد
که خطی کز خرد خیزد، تو آنرا از بنان بینی.
سنائی.
- چهار ارکان، ارکان اربعه، یعنی باد و خاک و آتش و آب. مواد اربعه. چهار آخشیجان. استقصات:
از این چار ارکان که داری بنام
ببین کاین هنرها جز او را کدام.
اسدی.
تا در افلاک هفت سیاره ست
تا بگیتی چهار ارکانست.
مسعودسعد.
مسافران نواحی هفت گردونند
مؤثران مزاج چهار ارکانند.
مسعودسعد.
ز چار ارکان برگرد و پنج ارکان جوی
که هست قائد این پنج پنج نوبت لا.
خاقانی.
و هم این رکن چون مقوم روح
چار ارکان جسم را معیار.
خاقانی.
- ، تکبیرهالاحرام و قیام و رکوع وسجود.
، موالید ثلثه:
زمین آمداز اختران بهره مند
هم از هر سه ارکان ز چرخ بلند.
اسدی.
، بزرگان. : اعیان امیر بگرمابه رفت از میدان و از گرمابه بخوان رفت و اعیان و ارکان را بخوان بردند. (تاریخ بیهقی). خلوت کرد با اعیان و ارکان. (تاریخ بیهقی).
- ارکان جیش، پنج است: مقدمه، قلب، میمنه، میسره، ساقه.
- ارکان دولت، اعیان دولت و رجال دولت. (آنندراج) : همه ارکان و اعیان دولت وی را به پسندیدند بدان راستی و امانت و خدمتی که کرد. (تاریخ بیهقی). این جماعت ارکان دولت و ابیات امّت دیلم بودند. (ترجمه تاریخ یمینی ص 263). ارکان دولت و اعیان حضرت وصیّت ملک بجا آوردند. (گلستان). یکی از پسران هرون الرشید پیش پدر آمد خشم آلوده که فلان سرهنگ زاده مرا دشنام مادر داد هرون ارکان دولت را گفت جزای چنین کس چه باشد. (گلستان). ارکان دولت و اعیان حضرت و زورآوران اقالیم حاضر شدند. (گلستان)

لغت نامه دهخدا

ماطخ

(طِ)

اسم فاعل از مطخ. (اقرب الموارد) ، اسب نرم تک سست دو. (منتهی الارب) (آنندراج) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد)

لغت نامه دهخدا

باذخ

(ذِ)

کوه سخت بلند. (مهذب الاسماء). کوه بلند. (قطر المحیط). جبال بواذخ. (منتهی الارب). کوههای بلند.

لغت نامه دهخدا

بائخ

(ءِ)

نعت از بوخ و بووخ. رجوع به این ماده شود

لغت نامه دهخدا

باطح

(طِ)

بمعنی اعتماد، . و آن شهر هدر عزر بود که طبحه نیز خوانده شده و در میانۀ حلب و فرات واقع است. (از قاموس کتاب مقدس)

لغت نامه دهخدا

باطس

(طِ)

به یونانی میوه ای است که توت سه گل خوانند و به عربی ثمرهالعلیق گویند و درخت آن را سه گل نامند اگر برگ و بار آن را با هم بجوشانند خضابی باشد جهت موی ریش و گیسو و امثال آن. (برهان). نوعی از علّیق. (ترجمه ابن بیطار به فرانسه ج 1 ص 200). تمشک. گیهه. ثمرهالعلیق. توت الشوکی. (فرهنگ فرانسه به فارسی نفیسی). تموش. توت سه گل. (ناظم الاطباء). علیق. (فهرست مخزن الادویه).

به یونانی میوه ای است که توت سه گل خوانند و به عربی ثمرهالعلیق گویند و درخت آن را سه گل نامند اگر برگ و بار آن را با هم بجوشانند خضابی باشد جهت موی ریش و گیسو و امثال آن. (برهان). نوعی از عُلّیق. (ترجمه ابن بیطار به فرانسه ج 1 ص 200). تمشک. گیهه. ثمرهالعلیق. توت الشوکی. (فرهنگ فرانسه به فارسی نفیسی). تموش. توت سه گل. (ناظم الاطباء). علیق. (فهرست مخزن الادویه).

لغت نامه دهخدا

باطل

بنوابی الباطل، قبیله ای در یمن از طایفۀ عک، (از تاج العروس)

لغت نامه دهخدا

باطل

(طِ)

مقابل حق. (تاج العروس) (اقرب الموارد) (منتهی الارب). ج، اباطیل. دروغ. نادرست. (مهذب الاسماء) (لغات قرآن جرجانی). خزعبیل. (منتهی الارب). خزعبل. (منتهی الارب). چیزی که پس ازتفحص و تحقیق دانسته شود که حقیقت و ثباتی ندارد.
قال اﷲ تعالی: لاتلبسوا الحق بالباطل. (قرآن 42/2). ناحق. (آنندراج). ژاژ. ناروا. لغو. بیهوده. بیهده. (صحاح الفرس). قلب. یاوه. عبث. هرزه. پوچ. نبهره. ناراست. ناصواب. خطا. ابن الالال. ابن التلال. ابن یهلل. ابن تهلل. ابن سهلل. ابن فهلل. بنیات الطریق. بنات عیر. (المرصع). بیراهه رو. آنکه راه حق و صواب فرو گذارد: ماهمه باطلیم چه خداوندی بحق و سزا آمد، همه دستها کوتاه گشت. (تاریخ بیهقی). حق را همیشه حق میباید دانست. و باطل را باطل. (تاریخ بیهقی). دیگر درجه آن است که تمیزتواند کرد حق را از باطل. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 95).
خدایگانا برهان حق به دست تو بود
اگر چه باطل یک چند چیره شد نهمار.
ابوحنیفۀ اسکافی (از تاریخ بیهقی ص 279).
چون شدم نیم مست و کالیوه
باطل آنگه به نزد من حق بود.
ابوسعید خطیری.
چو باطل را نیاموزی ز دانش
ندانی قیمت حق ای برادر.
ناصرخسرو.
تقدم هست یزدان را چو بر اعداد واحد را
زمان حاصل، مکان باطل، حدث لازم، قدم برجا.
ناصرخسرو.
حق ز حق خواه و باطل از باطل.
سنائی.
هر چه جزباطن تو باطل تست.
سنائی.
باطل و زرق هرگز کم نیاید. (کلیله و دمنه). اقوال پسندیده مدروس گشته... و حق منهزم و باطل مظفر. (کلیله و دمنه). خردمند چرب زبان اگر خواهد حقی را در لباس باطل بیرون آرد. (کلیله و دمنه).
بر سر دهمت خاک ز انصاف دمی
در گردن حق که دید دست باطل.
خاقانی.
حکمشان باطل ترست از علمشان
کاختران را کامران دانسته اند.
خاقانی.
در میان حق و باطل فرق کن
باش چون فاروق مرحق را معین.
خاقانی.
بحق و باطل خلقی به فنا رسیدند. (ترجمه تاریخ یمینی ص 429).
از یک شراب عشق تو بر لوح جان ما
نه نقش حق نه صورت باطل بمانده ای.
عطار.
حق از بهر باطل نشاید نهفت.
سعدی.
بمیر از باطل و زنده به حق باش
چو هستی طالب حق این نسق باش.
پوریای ولی.

مقابل حق. (تاج العروس) (اقرب الموارد) (منتهی الارب). ج، اباطیل. دروغ. نادرست. (مهذب الاسماء) (لغات قرآن جرجانی). خُزَعبیل. (منتهی الارب). خزعبل. (منتهی الارب). چیزی که پس ازتفحص و تحقیق دانسته شود که حقیقت و ثباتی ندارد.
قال اﷲ تعالی: لاتلبسوا الحق بالباطل. (قرآن 42/2). ناحق. (آنندراج). ژاژ. ناروا. لغو. بیهوده. بیهده. (صحاح الفرس). قلب. یاوه. عبث. هرزه. پوچ. نبهره. ناراست. ناصواب. خطا. ابن الالال. ابن التلال. ابن یهلل. ابن تهلل. ابن سهلل. ابن فهلل. بنیات الطریق. بنات عیر. (المرصع). بیراهه رو. آنکه راه حق و صواب فرو گذارد: ماهمه باطلیم چه خداوندی بحق و سزا آمد، همه دستها کوتاه گشت. (تاریخ بیهقی). حق را همیشه حق میباید دانست. و باطل را باطل. (تاریخ بیهقی). دیگر درجه آن است که تمیزتواند کرد حق را از باطل. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 95).
خدایگانا برهان حق به دست تو بود
اگر چه باطل یک چند چیره شد نهمار.
ابوحنیفۀ اسکافی (از تاریخ بیهقی ص 279).
چون شدم نیم مست و کالیوه
باطل آنگه به نزد من حق بود.
ابوسعید خطیری.
چو باطل را نیاموزی ز دانش
ندانی قیمت حق ای برادر.
ناصرخسرو.
تقدم هست یزدان را چو بر اعداد واحد را
زمان حاصل، مکان باطل، حدث لازم، قدم برجا.
ناصرخسرو.
حق ز حق خواه و باطل از باطل.
سنائی.
هر چه جزباطن تو باطل تست.
سنائی.
باطل و زرق هرگز کم نیاید. (کلیله و دمنه). اقوال پسندیده مدروس گشته... و حق منهزم و باطل مظفر. (کلیله و دمنه). خردمند چرب زبان اگر خواهد حقی را در لباس باطل بیرون آرد. (کلیله و دمنه).
بر سر دهمت خاک ز انصاف دمی
در گردن حق که دید دست باطل.
خاقانی.
حکمشان باطل ترست از علمشان
کاختران را کامران دانسته اند.
خاقانی.
در میان حق و باطل فرق کن
باش چون فاروق مرحق را معین.
خاقانی.
بحق و باطل خلقی به فنا رسیدند. (ترجمه تاریخ یمینی ص 429).
از یک شراب عشق تو بر لوح جان ما
نه نقش حق نه صورت باطل بمانده ای.
عطار.
حق از بهر باطل نشاید نهفت.
سعدی.
بمیر از باطل و زنده به حق باش
چو هستی طالب حق این نسق باش.
پوریای ولی.

لغت نامه دهخدا

باطن

(طِ)

پنهان. (آنندراج) (منتهی الارب). خلاف ظاهر. (تاج العروس). نهان. (از اقرب الموارد) (مهذب الاسماء). ج، بواطن. (مهذب الاسماء). ناپیدا. مقابل ظاهر:
شعر تو شعر است لیکن باطنش پر عیب و عار
کرم بسیاری بود در باطن در ثمین.
منوچهری.
هوالاول و الآخر و الظاهر و الباطن و هو بکل شیی ٔ علیم، اوست اول و آخر و ظاهر و باطن و اوست بهمه چیز دانا. (قرآن 3/57). فضرب بینهم بسورله باب باطنه فیه الرحمه و ظاهره من قبله العذاب، پس کشیده شد میان ایشان دیواری که مر او راست دری که باطنش در اوست رحمت و ظاهرش از پیش آن است عذاب. (قرآن 13/57). و ذروا ظاهر الاثم و باطنه، ان الذین یکسبون الاثم سیجزون بما کانوا یقترفون، و واگذارید بیرون گناه و درونش را بدرستیکه آنها که کسب میکنند گناه را زود باشد که جزا داده شوند بآنچه که کسب میکردند. (قرآن 120/6). واسبغ علیکم نعمه ظاهره و باطنه، و تمام گردانید بر شما نعمتهایش را ظاهری و باطنی. (قرآن 20/31).

پنهان. (آنندراج) (منتهی الارب). خلاف ظاهر. (تاج العروس). نهان. (از اقرب الموارد) (مهذب الاسماء). ج، بَواطِن. (مهذب الاسماء). ناپیدا. مقابل ظاهر:
شعر تو شعر است لیکن باطنش پر عیب و عار
کرم بسیاری بود در باطن در ثمین.
منوچهری.
هوالاول و الآخر و الظاهر و الباطن و هو بکل شیی ٔ علیم، اوست اول و آخر و ظاهر و باطن و اوست بهمه چیز دانا. (قرآن 3/57). فضرب بینهم بسورله باب باطنه فیه الرحمه و ظاهره من قبله العذاب، پس کشیده شد میان ایشان دیواری که مر او راست دری که باطنش در اوست رحمت و ظاهرش از پیش آن است عذاب. (قرآن 13/57). و ذروا ظاهر الاثم و باطنه، ان الذین یکسبون الاثم سیجزون بما کانوا یقترفون، و واگذارید بیرون گناه و درونش را بدرستیکه آنها که کسب میکنند گناه را زود باشد که جزا داده شوند بآنچه که کسب میکردند. (قرآن 120/6). واسبغ علیکم نعمه ظاهره و باطنه، و تمام گردانید بر شما نعمتهایش را ظاهری و باطنی. (قرآن 20/31).

لغت نامه دهخدا

باطن

شهری است در طرف شرقی عکا، در قسمت اشیر. (از قاموس کتاب مقدس) ، دورشونده، هالک. (اقرب الموارد). ظاهراً از بعد بمعنی هلاک چنانکه در صحاح و غیره آمده است. قال تعالی: الا بعد المدین کما بعدت ثمود. (قرآن 95/11) (از تاج العروس).
- بعد باعد، بر سبیل مبالغه، یعنی بسیار دور. (از اقرب الموارد) (تاج العروس). دوری بسیار دور. (ناظم الاطباء)

شهری است در طرف شرقی عکا، در قسمت اشیر. (از قاموس کتاب مقدس) ، دورشونده، هالک. (اقرب الموارد). ظاهراً از بُعد بمعنی هلاک چنانکه در صحاح و غیره آمده است. قال تعالی: الا بعد المدین کما بعدت ثمود. (قرآن 95/11) (از تاج العروس).
- بعد باعد، بر سبیل مبالغه، یعنی بسیار دور. (از اقرب الموارد) (تاج العروس). دوری بسیار دور. (ناظم الاطباء)

لغت نامه دهخدا

باخ

بمعنی راه باشد که عربان طریق گویند، (برهان) (آنندراج) (ناظم الاطباء)

لغت نامه دهخدا

باطن

پنهان، خلاف ظاهر

فرهنگ لغت هوشیار

باذخ

بلند، گردنفراز

فرهنگ لغت هوشیار

باطح

بر روی خفته

فرهنگ لغت هوشیار

باطس

یونانی توت سه گل

فرهنگ لغت هوشیار

باطل

لغو، بیهوده، یاوه، دروغ، نادرست، مقابل حق

فرهنگ لغت هوشیار

باطل

((طِ))

بیهوده، بی فایده، جمع اباطیل

فرهنگ فارسی معین

باطن

((طِ))

پنهان، درون چیزی، جمع بواطن، حقیقت، اصل

فرهنگ فارسی معین

باطل

بی هوده، تباه، نادرست

فرهنگ واژه فارسی سره

باطن

درون

فرهنگ واژه فارسی سره

باطن

پنهان، ناپدید، نهان
متضاد: آشکار، آشکارا، عیان، معلوم، اندرون، داخل، درون، دل، ضمیر، طینت، قلب، نیت
متضاد: برون، ظاهر، اصل، حقیقت، صریح، ظاهر، خلوت
متضاد: جلوت

فرهنگ واژه مترادف متضاد

باطل

بی معنی، ناحق، نادرست، غلط، ناراست، ناصواب
متضاد: حق، راست، صواب، ابطال، فسخ، لغو، ملغا، بیکاره، عاطل، بی فایده، بیهوده، مهمل، ضایع، عبث، دروغ، غیرواقعی
متضاد: حق، صواب 01 بی اعتبار، نامعتبر

فرهنگ واژه مترادف متضاد