جَمعِ واژۀ موقوفه. (یادداشت مؤلف) (ناظم الاطباء). رجوع به موقوفه شود، هرچیز که در راه خدا وقف شده باشد. موقوفه ها. (ناظم الاطباء). و رجوع به موقوفه شود. - دفتر موقوفات، دفتر ثبت و حساب و دخل و خرج موقوفه ها: شغل مشارالیه آن است که وزراء و مستوفیان و... موقوفات خاصه و ممالک، همگی محاسبۀ خود را به دفتر موقوفات رسانیده... و ارقام وامثلۀ دفتری که صادر می شده به مسودۀ دفتر موقوفات محرران ارقام و مثال نویسان می نوشته اند. (تذکرهالملوک ص 44). - مستوفی موقوفات ممالک محروسه، مستوفی که حساب اوقاف عامه را دارد سوای موقوفات خاصه که وابسته به دستگاه سلطنت بوده است (در دورۀ صفویه) : در بیان تفصیل شغل مستوفی موقوفات ممالک محروسه: شغل مشارالیه آن است که وزراء و مستوفیان، متصدیان و متولیان و مباشرین موقوفات خاصه و ممالک، همگی محاسبۀ خود را به دفتر موقوفات رسانیده... از آن قرار دادوستد نمایند. (تذکرهالملوک ص 44). - موقوفات تفویضی و شرعی، وقفها که کسی به دیگری واگذارد مثل به پادشاه وقت یا اعلم علمای زمان و یا برحسب قوانین شرع به دیگری منتقل شود چنانکه از پدر به پسر یا به بازماندۀ ذکور و غیره: مجملاً عزل و نصب مباشرین موقوفات اگر تفویضی بوده باشد به صدور خاصه و عامه متعلق است و اگر شرعی باشد هیچ یک از حکام شرع و صدور را مدخلیتی در آن نیست، بلکه شرعاً هرکس را واقف اوقاف، متولی و صاحب اختیار قرار داده باشد مباشر خواهد بود. و تغییر آن مخالف شریعت مقدسۀ نبوی است. (تذکرهالملوک چ دبیرسیاقی ص 3). - موقوفات خاصه، مقابل موقوفات عامه. موقوفاتی که به دستگاه سلطنت بازبسته بوده است (در دورۀ صفویه) : شغل مشارالیه آن است که وزراء و مستوفیان و... موقوفات خاصه و ممالک، همگی محاسبۀ خود را... از آن قرار دادوستد نمایند. (تذکرهالملوک ص 44). - موقوفات عامه، موقوفاتی که ثمرۀ آن به عموم مردم رسد. در موارد ذیل منافع موقوفات عامه صرف بریات عمومیه خواهد شد: در صورتی که منافع موقوفه مجهول المصرف باشد مگر اینکه قدر متیقنی در بین باشد. در صورتی که صرف منافع موقوفه در مورد خاصی که واقف معین کرده است متعذر باشد. (مادۀ 91 قانون مدنی)
جمع معقوله، خردیکان جمع معقوله (معقول) : پسندیده های عقل (سخن و غیره)، آنچه بعقل ادراک شود مقابل محسوسات: ... که در مدارج موجودات ومعارج معقولات بعد ازنبوت - که غایت مرتبه انسانی است - هیچ مرتبه ورای پادشاهی نیست. یا معقولات اولی. اشیایی که مصداق خارجی داشته باشند و اولین متصور باشند مانند: انسان و حیوان که موجود در خارجند ومتصور شوند. بالحمله معقولات اولی عبارت از تصورات اولیه از اشیا اند که آن تصورات در ذهن است و لیکن منشا و مصداق آنها در خارج است و معقولات ثانیه کلیات اند که از امور ذهنی انتزاع شده اند و منشاآنها همان ذهن است و بعبارت دیگر اموری هستند که عروض آنها بر معروضات خود در عقل است مانند کلیت و جزئیت که در موطن عقل عارض بر کلی و جزئی شوند و کلی و جزئی خود از امور عقلی اند لیکن تصور انسان و حیوان چنین نیست یعنی آن صور (از انسان و حیوان) در ذهن اند و لیکن منشاو مبدا ومصداق آنها که حیوان و انسان باشد خارج است
