معنی مقرعه

مقرعه

مقرعه

چوبی که به آن زنند. (غیاث). و رجوع به معنی دوم مادۀ قبل شود، کوبه. آلت قرع. هر چیز که بدان کوبند:
طراق مقرعه بر خاک و بر سنگ
ادب کردۀ زمین را چند فرسنگ.
نظامی (خسرو و شیرین چ وحید ص 298).
زمین لرزۀ مقرعه در دماغ
زده آتشین مقرعه چون چراغ.
نظامی (شرفنامه چ وحید ص 109).
، تازیانه و این صیغۀ اسم آلت است از قَرع که به معنی کوفتن است. (غیاث). شلاق. قمچی. سوط. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
به شیب مقرعه اکنون نیابت است ترا
ز گرز سام نریمان و تیغ رستم زال.
امیرمعزی.
گر توانی بهر شیب مقرعه اش
زلف حوران هر چه پیرایی فرست.
خاقانی.
مرا شهنشه وحدت ز داغگاه خرد
به شیب مقرعه دعوت همی کند که بیا.
خاقانی.
جنبید شیب مقرعۀ صبحدم کنون
ترسم که نقره خنگ به بالا برافکند.
خاقانی.
- مقرعه دار، تازیانه دار. آن که بردرگاه ملوک و امیران تازیانه به دست گیرد، ایجاد نظم را: معتصم... روزی برنشسته بود با غلامان و سپاه مردی پیر پیش او ایستاده، او را گفت ای پسر هارون از خدای ترس که ترکان عجمی را از کافرستان آوردی و بر مسلمانان مسلط کردی... مقرعه داران خواستند که آن پیر را بزنند. (تاریخ طبری، ترجمه بلعمی).
- مقرعه زدن، تازیانه زدن:
تیر میفکن که هدف رای تست
مقرعه کم زن که فرس پای تست.
نظامی.
مرا چون نظر بر من انداختی
مزن مقرعه چونکه بنواختی.
نظامی.
، بر کوس و دمامه و دهل و نقاره اطلاق شود. (از مجلۀ موسیقی دورۀ جدید شماره 99). طبل. تبیره: بر این ترتیب به مسجد جامع آمد سخت آهسته چنانکه بجز مقرعه و بردابرد مرتبه داران هیچ آواز دیگر شنوده نیامد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 292).
- مقرعه زدن، طبل زدن. دهل زدن:
سال و مه در موکب او غاشیه خاقان کشد
روزو شب بر درگه او مقرعه قیصر زند.
عبدالواسع جبلی (دیوان چ صفا ج 1 ص 114).
- مقرعه زن، طبل زن. طبال. تبیره زن. مقرعی:
مقرعه زن گشت رعد مقرعۀ او درخش
غاشیه کش گشت باد غاشیۀ او دیم.
منوچهری.
چون برون تاخت چشمۀ روشن
حاجتی نایدش به مقرعه زن.
سنائی (حدیقهالحقیقه چ مدرس رضوی ص 93).
پسر آزر است فرش افکن
پسر مریم است مقرعه زن.
سنائی.
پیش قدر تو چرخ غاشیه کش
پیش حکمت زمانه مقرعه زن.
جمال الدین عبدالرزاق (دیوان چ وحید دستگردی ص 287).
رعد چاوش وار مقرعه زن
برق خنجرگزار می آید.
کمال الدین اسماعیل (دیوان چ حسین بحرالعلومی ص 264).
بر درت تیغ بید و تخت چمن
برق نفاطو رعد مقرعه زن.
(از ترجمه محاسن اصفهان)