معنی مات

مات

مات

به اصطلاح شطرنج بازان، گرفتار و مقید شدن شاه شطرنج است، ظاهراً لفظ مات در اصل صیغۀ ماضی بوده است به فتح تاء فوقانی از موت، حالا به کثرت استعمال تای آنرا موقوف خوانند، (غیاث) (آنندراج)، گرفتاری شاه شطرنج، (ناظم الاطباء)، باختن در بازی شطرنج که شاه از حرکت بازماند:
ما بیدقیم و مات عری گشته شاه ما
میر اجل نظارۀ احوال دان ماست،
خاقانی،
اگرچه شاه شوی مات هر گدایی شو
که شاه نطع یقین آن بود که شهماتست،
عطار،
- برد و مات، برد و باخت، پیروزی و شکست:
ما چو شطرنجیم اندر برد و مات
برد و مات ما ز تست ای خوش صفات،
مولوی،
، مولوی توسعاً در نرد نیز استعمال کرده است:
شش جهت بگریز زیر این جهات
ششدر است و ششدره مات است مات،
مولوی،
، حیران، سرگردان، سراسیمه، سرگشته، مشوش، مضطرب، مغلوب، منهزم، بیچاره، (ناظم الاطباء)، مدهوش، متحیر، مبهوت، (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)،
- مات بردن کسی را، حیران شدن، سرگردان شدن، خیره ماندن،
- مات به کسی نگاه کردن یا مات مات به کسی نگاه کردن، با نگاهی ثابت به تعجب در کسی دیدن، نگه کردن با چشمانی که هیچ نشان ندهد، نگاه کردن بی آنکه شخص سخنی گوید، (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)،
- مات جمال کسی شدن، محو جمال او گشتن، مبهوت شدن در زیبائی کسی،
- مات زدن به روی کسی،مات مات به کسی نگاه کردن