مقدمه مفهومی درباره واژه واژه «اجازه» یا «Authorization» در حوزه فناوری اطلاعات به فرآیندی اشاره دارد که پس از شناسایی و احراز هویت کاربر، مشخص می کند که او مجاز به انجام چه عملیاتی یا دسترسی به کدام منابع است. در واقع، Authorization مرحله ای حیاتی در کنترل دسترسی به داده ها، فایل ها، APIها و سایر منابع سیستمی به شمار می رود. کاربرد واژه در برنامه نویسی یا زیرشاخه های فناوری اطلاعات در توسعه نرم افزار و طراحی سیستم ها، فرآیند اجازه دهی معمولاً با سطح بندی کاربران پیاده سازی می شود. به عنوان مثال، کاربر «ادمین» ممکن است بتواند همه رکوردهای یک پایگاه داده را ویرایش کند، در حالی که کاربر معمولی فقط مجاز به مشاهده داده هاست. این سطح بندی معمولاً در پایگاه داده یا از طریق Middleware مدیریت می شود. مثال های واقعی و کاربردی در زندگی یا پروژه های IT در یک سامانه بانکی، احراز هویت مشخص می کند که شما چه کسی هستید، اما Authorization تعیین می کند که آیا شما مجاز به برداشت پول، انتقال وجه یا فقط مشاهده مانده حساب هستید. یا در یک سامانه مدیریت پروژه مانند Jira، برخی کاربران فقط قابلیت مشاهده تسک ها را دارند، در حالی که مدیر پروژه می تواند آن ها را ویرایش یا حذف کند. نقش واژه در توسعه نرم افزار یا معماری سیستم ها در توسعه نرم افزار، Authorization در لایه های مختلف سیستم از جمله سطح API، کنترل کننده ها و پایگاه داده پیاده سازی می شود. در معماری سیستم ها، اجازه دهی ممکن است با استفاده از ابزارهایی مانند Role-Based Access Control (RBAC)، Attribute-Based Access Control (ABAC) یا Access Control Lists (ACLs) انجام شود. شروع استفاده از این واژه در تاریخچه فناوری و تکامل آن در سال های مختلف با ظهور سیستم های چندکاربره در دهه ۱۹۶۰، مفهوم اجازه دهی به صورت ابتدایی شکل گرفت. با گسترش اینترنت و سیستم های ابری، روش های پیچیده تری برای کنترل دسترسی توسعه یافتند. امروزه مدل هایی نظیر OAuth 2.0 و OpenID Connect به طور گسترده برای اجازه دهی در اپلیکیشن های وب و موبایل استفاده می شوند. تفکیک آن از واژگان مشابه واژه Authorization اغلب با Authentication اشتباه گرفته می شود. Authentication به معنای تأیید هویت است، در حالی که Authorization به معنی تعیین مجوزها و سطح دسترسی پس از تأیید هویت است. به بیان ساده، Authentication پاسخ می دهد که «شما چه کسی هستید؟» و Authorization پاسخ می دهد که «چه کاری مجاز به انجام آن هستید؟» شیوه پیاده سازی واژه در زبان های برنامه نویسی مختلف در Python و Django، مجوزها به کمک سیستم های نقش بندی (Permissions & Groups) مدیریت می شوند. در Node.js با Express، می توان از Middlewareها برای بررسی سطح دسترسی کاربران استفاده کرد. در ASP.NET Core، سیستم Identity امکان پیاده سازی Authorization مبتنی بر نقش (Role-based) یا خط مشی (Policy-based) را فراهم می کند. نقش واژه در طراحی مدرن مانند DevOps، Microservices، AI و غیره در DevOps، سطوح دسترسی به مخازن کد، سرورها و سیستم های CI/CD با Authorization مدیریت می شوند. در معماری میکروسرویس، Gatewayها مانند API Gateway یا Service Meshها وظیفه بررسی سطح دسترسی کاربران را بر عهده دارند. در هوش مصنوعی، کنترل دسترسی به مدل ها و داده های حساس، بخشی از سیاست های امنیتی محسوب می شود. چالش ها یا سوءبرداشت های رایج در مورد آن یکی از چالش های رایج در پیاده سازی Authorization، مدیریت پیچیده نقش ها و هماهنگی بین آن ها است. برخی توسعه دهندگان تنها به احراز هویت بسنده می کنند و لایه مجوز را نادیده می گیرند، که این موضوع می تواند باعث افشای اطلاعات یا دسترسی های غیرمجاز شود. همچنین عدم استفاده از رمزنگاری مناسب در انتقال توکن های مجوز نیز تهدید امنیتی محسوب می شود. نتیجه گیری کاربردی برای استفاده در متون تخصصی و آموزشی Authorization نقش مهمی در امنیت نرم افزارها و سیستم ها ایفا می کند. درک صحیح و پیاده سازی دقیق این مفهوم، موجب حفظ یکپارچگی اطلاعات، جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی و مدیریت مؤثر منابع خواهد شد. برای متخصصان IT، آشنایی با مدل های مختلف اجازه دهی ضروری است.
