غدۀ هیپوفیز، غده ای است فرد به اندازۀ یک فندق که در خط وسط در داخل زین ترکی استخوان خفاشی کاملاً پنهان است. وزن متوسط این غده در مرد 0/5 الی 0/6 گرم و در زن قدری سنگین تر است، یعنی مابین 0/6 تا 0/7 گرم است. قطب فوقانی هیپوفیز بواسطۀ استطاله ای به نام ساقۀپی تویتر یا قمعالدماغ به برآمدگی واقع در سطح تحتانی مغز موسوم به توبرسینروم مربوط میگردد. هیپوفیز از اطراف محدود است به نوارک های بینایی در طرفین و مجمعالنورین در بالا (که غده را از کف بطن سوم مجزا میسازد) ، و پایک های مغزی در عقب. در مقطع غده سه منطقۀ متمایز مشاهده میشود:یکی قدامی به رنگ زرد متمایل به قرمز به نام لب قدامی، دیگری خلفی به رنگ سفید مایل به خاکستری موسوم به لب خلفی و بین این دو منطقه یک تیغۀ نسجی وجود دارد موسوم به لب واسطه ای. اعمال غدۀ هیپوفیز تحت نظارت هسته های خاکستری ناحیۀ هیپوتالاموس میباشد و راه اثر آن بوسیلۀ الیاف عصبی فراوانی است که به توسط ساقۀ پی توویتر وارد هیپوفیز میشود و به لب خلفی آن منتهی میگردد. به نظر می آیدکه لب قدامی هیپوفیز تنها از راه خون تحت تأثیر خارج قرار دارد. لب قدامی به تنهایی 34 تمام غده را تشکیل میدهد و دارای دو نوع سلولهای رنگ پذیر و رنگ ناپذیر میباشد. در لب خلفی سلولهای عصبی فراوانند و بعلاوه دارای سلولهای نوروگلی است. در لب واسطه ای ساختمان غده ای مشاهده میشود و سلولهای بازوفیل در آن وجود دارد. این سلولها مادۀ کلوئیدی ترشح میکنند که درفضاهای بین سلولی جمع میشود. برداشتن غده موجب بروز اختلالات و عوارض شدیدی در بدن میشود و بسته به این است که لب قدامی یا لب خلفی یا تمام غده را بردارند و عوارض این عمل در حیوان بالغ و نابالغ متفاوت است: الف -برداشتن لب قدامی. 1- در حیوان جوان، نمو حیوان جوان فوراً متوقف میشود (پیدایش نانیسم در پستانداران و فقدان دگردیسی در نوزاد قورباغه) و اعمال سایر غدد مترشحۀ داخلی نیز متوقف میگردد. 2- در حیوان بالغ، موجب اختلال متابولیسم مواد غذایی و نقصان اعمال غدد داخلی میشود. از نظر جنسی غدد تناسلی حیوان صغر پیدا کرده و صفات جنسی فرعی از بین میروند. دورۀ تخمدانی در حیوان ماده قطع میشود و حیوان دیگر آبستن نخواهد شد. ب - برداشتن لب واسطه ای و خلفی. برداشتن لب خلفی هیپوفیز در پستانداران موجب ازدیاد شدید ترشح ادرار میشود و پوست رنگ پریده میگردد. باید دانست که کلیۀ عوارض ناشی از برداشتن لب های مختلف هیپوفیز با پیوند غده و یا تزریق عصاره های آن برطرف میگردد ولی استعمال آنها از راه جهاز هاضمه بی اثر است. غدۀ زیرمغزی. جبل رمادی دماغ. (فرهنگ فارسی معین)
