عبیداﷲ ملقب به نظام الدین از صاحبان صدور خاندان بنی زاکان قزوین است و اشعار خوب دارد و رسائل بی نظیر، (تاریخ گزیده چ لیدن ص 846)، مرحوم اقبال در مقدمۀ دیوان عبید نویسد: ازشرح حال و وقائع زندگانی عبید زاکانی بدبختانه اطلاع مفصل و مشبعی در دست نیست، اطلاعات ما در این باب منحصر است به معلوماتی که حمداﷲ مستوفی معاصر عبید و پس از او دولتشاه سمرقندی در تذکرۀ خود تألیف شده در 892 هجری قمری در ضمن شرحی مخلوط به افسانه در باب او بدست داده و مؤلف ریاض العلماء هرچند در باب عصر عبید دچار اشتباه عظیمی شده باز معلومات گرانبهای دیگری در باب بعضی از تألیفات او ذکر کرده است، معلومات دیگری نیز از اشعار و مؤلفات عبید بدست می آید، ازمختصری که مؤلف تاریخ گزیده راجع به عبید نوشته مطالب ذیل استنباط میشود: 1- اینکه او از جملۀ صدور وزراء بوده ولی در هیچ منبعی بدان اشاره نشده است، 2- لقب این شاعر نظام الدین بوده، در صورتی که در ابتدای غالب نسخ کلیات و در مقدمه هائی که بر آن نوشته اند وی را نجم الدین عبید زاکانی یاد کرده اند، 3- نام شخصی شاعر عبیداﷲ و عبید تخلص شعری او است، خود او نیز در تخلص یکی از غزلهای خود میگوید: گر کنی با دیگران جور و جفا با عبیداﷲ زاکانی مکن، 4- عبید در هنگام تألیف تاریخ گزیده که قریب چهل سال پیش از مرگ اوست به اشعار خوب و رسائل بی نظیر خود شهرت داشته است، در تذکرۀ دولتشاه سمرقندی چند حکایت راجع به عبید و مشاعرات او با جهان خاتون شاعره و سلمان ساوجی و ذکر تألیفی از او بنام شاه شیخ ابواسحاق در علم معانی و بیان و غیره هست، وفات عبید زاکانی را تقی الدین کاشی در تذکرۀ خود سال 772 دانسته و صادق اصفهانی در کتاب شاهد صادق آن را در ذیل وقایع سال 771 آورده است، امر مسلم این که عبید تا اواخر سال 768 هجری قمری هنوز حیات داشته است ...، و بنحو قطع و یقین وفات او بین سنوات 768 و 769 و 772 رخ داده است، عبید در تألیفات خود چندین تن از پادشاهان و معاصرین خود را مانند خواجه علاءالدین محمد، شاه شیخ ابوالحسن اینجو، رکن الدین عبدالملک وزیر سلطان اویس و شاه شجاع مظفری را یاد کرده است، وی از نوابغ بزرگان ایران و وجودی تا یک اندازه شبیه به نویسندۀ بزرگ فرانسوی ولتر است و از تألیفاتی که از او باقیست معلوم است که بیشتر منظور او انتقاد اوضاع زمان بزبان هزل و طیبت بوده است، مجموع اشعار جدی که از او باقی است و در کلیات بطبع رسیده است از 3000 بیت تجاوز نمی کنند، (ملخص از مقدمۀ کلیات عبید بقلم مرحوم اقبال)
