لقب میرزا ملکم خان بن میرزا یعقوب ارمنی اصفهانی است. وی به سال 1249 هجری قمری در اصفهان تولد یافت و پس از تحصیلات مقدماتی در اصفهان، به اروپا رفت و در پاریس به آموختن ریاضی و حقوق پرداخت و چون به ایران بازگشت با سمت مترجمی به دربار ناصرالدین شاه قاجار راه یافت و از جمع درباریان شد. وی چندین بار به شغل سفارت از طرف ناصرالدین شاه به ممالک اروپا رفت و به روایت آقای دبستانی کرمانی به سال 1326 هجری قمری با سمت سفارت ایران در ایتالیادرگذشت. او از سیاستمداران فاضل و روشنفکر ایران بود، و بعضی اعمال عجیبه ناشی از تسلط بر علوم غریبه بدو نسبت داده اند، در دوران سلطنت ناصرالدین شاه، چون از طرفداران آزادی و نشر تمدن غربی بود از مقامات سیاسی معزول گردید و پس از انقلاب مشروطیت باز به امور دولتی اشتغال جست، وی از طرفداران جدی تغییر خط فارسی بود و عقیده داشت که چون اعراب به صورت حروف و در داخل کلمات فارسی گذاشته نمی شود یک کلمه ممکن است به چندین قسم خوانده شود و این عیب کار آموختن خط فارسی را مشکل می کند، به عقیدۀ وی یکی از علل اساسی عقب ماندگی ممالک اسلامی و به خصوص ایران، رسم الخط مردم این ممالک است، لذا خود خطی تازه اختراع کرد و به سال 1303 هجری قمری در مقدمۀ گلستان سعدی که با خط ابداعی خویش به چاپ رسانید موضوع تغییر خط را مورد بحث قرار داد. الفبای ابداعی وی به نام ’رسم الخط جدید ملکم’ چاپ شده و نمونه ای از آن در کتاب خانه مدرسه عالی سپه سالار هم اکنون موجود است. از آثار و تألیفات ناظم الدوله ملکم خان مجموعه ای به نام ’کلیات ملکم’ به سال 1325 هجری قمری در تهران به چاپ رسیده است، مجموعۀ کلیات ملکم مشتمل است بر رسالات: حرف غریب، رسالۀ غیبیه، رفیق و وزیر، شیخ و وزیر، پولتیک های دولتی، تنظیم لشکر و مجلس اداره، سیاحی گوید، توفیق امانت و رسالۀ اصول آدمیت و اصول مذهب ایرانیان. گذشته از اینها، مجموعۀ مقالاتی نیز به نام ’قانون’ در حیات خود ملکم خان و به وسیلۀ او به چاپ رسیده است. (از فهرست کتاب خانه مدرسه عالی سپه سالار ج 2 صص 66- 68). مرحوم ناظم الاسلام کرمانی در تاریخ بیداری ایرانیان در گزارش احوال ناظم الدوله، آرد: ’در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه وی مجلسی در تهران تشکیل داد و نامش را فراموش خانه گذاشت و خواست به توسط این مجلس اتحاد کاملی بین ارباب حل و عقد اندازد و نفاقی را که میان ملت و دولت و بین درباریان بود مرتفعسازد بلکه بدین بهانه شروع در اصلاحات نماید لیکن افسوس که خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود...’. رجوع به تاریخ بیداری ایرانیان ص 118 و سبک شناسی بهار ج 3 و فهرست کتاب خانه مدرسه عالی سپه سالار ج 2 ص 66 و سیاستگران دورۀ قاجار ص 127 و مجلۀ یغما سال 5 ص 415 شود
