از ابنیۀ دورۀ هخامنشیان در تخت جمشید. در رسالۀ ’شرح اجمالی آثار تخت جمشید’ آمده است: مهمترین قسمت های قابل ذکر ابنیۀ تخت جمشید از شمال بجنوب عبارت است از یک تالار صد ستون که شامل بیست ردیف در پنج ردیف ستون باشد، یک تالار 99 ستون که ستونهای آن 9ردیف در 11 ردیف قرار داشته است، و یک حیاط داخلی با چهار ایوان که در ایوان شرقی آن پشت به کوه نقش برجستۀ داریوش و خشایارشا، کسی که صاحب مهمترین مناصب در دستگاه شاهنشاهی هخامنشی است و همچنین خادم مخصوص با اسلحه دار خاص شاهنشاه، و نیزه داران بر دیوار نصب بوده است. قسمتی از این نقش برجسته ریخته بود و آن را در ایوان عمارتی که تجدید ساختمان شده است گذارده اند و بقیۀ آن در محل خود باقی بوده سایبانی جهت حفظ آن از گزند باران و باد و آفتاب ساخته شده است. ایوان جنوبی همان حیاط هم دارای نقش برجسته ای نظیر نقش فوق ولی سالم و کاملتر بود و در سال 1317 ضمن نمونه های دیگری که از تخت جمشید جهت موزۀ ایران باستان انتخاب شد منظور و به تهران حمل گردید. از این حیاط که بگذریم حیاط دیگری بهمان ترتیب اما بدون نقش برجسته در جنوب آن قرار دارد و دو تالار یکی دارای شش ردیف در پنج ردیف جمعاً سی ستون و تالار دیگری دارای 4 ردیف در 5 ردیف جمعاً بیست ستون در یکطرف حیاط اخیر واقع بوده علاوه بر اینها اطاقهای بزرگ و کوچک و راهروهای متعدد درفواصل حیاطها و تالارهای فوق قرار داشته است علت اینکه ابنیۀ مزبور را خزانۀ تخت جمشید خوانده اند اینست که هنگام خاکبرداری آنها مقدار فراوانی ظروف سنگی کار مصر که تمام آنها عملاً شکسته و خرد شده و برخی ازآنها کتیبه هائی به نام خشایارشا داشت و همچنین مجسمۀ مرمری بسیار زیبای یک زن از نمونه های برجستۀ کاریونان که متأسفانه سر آن شکسته و از میان رفته است، و مجسمۀ مفرغی سه شیر که بهم متصل و ظاهراً پایۀگلدان یا چراغ و امثال آن بوده است، و آثار دیگری که جنبۀتزیین داشته در حکم اثاثیۀ تجملی کاخ بشمار میرفت به دست آمد و آقای دکتر اشمیت (دانشمند امریکائی رئیس هیئت علمی تخت جمشید از 1314 تا 1318) چنین تشخیص داد که تالارهای صد ستون و 99 ستون فوق الذکر مانند تالار موزۀ کاخ گلستان در تهران محل نگهداری نفائس سلطنتی و در واقع محل خزانۀ شاهنشاهان هخامنشی بوده هنگام چپاول تخت جمشید لشکریان اسکندر آنچه توانسته اند برده اند و بقیه را شکسته و خرد نموده اند، و همان است که بشرح فوق کشف گردید و اینک، مقدار معدودی ازظروف سنگی که کم و بیش قطعات آنها به دست آمده و تاحدی کامل میباشد با مجسمۀ مرمر و سه شیر مفرغی مزبور در غرفۀ هخامنشی موزۀ ایران باستان نگهداری میشود و قطعات فراوان ظروف دیگر با مقداری از این ظروف هم در موزۀ تخت جمشید موجود و محفوظ است این نظریۀ آقای دکتر اشمیت شایستۀ توجه و مورد قبول بوده ضمناً وضع ابنیۀ خزانه را میرساند که تا هنگام پایان یافتن ساختمان ابنیۀ معظم آپادانا و صد ستون مراسم سلام دربار شاهنشاهان هخامنشی در تالارهای بزرگ قسمت خزانه انجام میگردیده است، زیرا این تالارها بخلاف کاخهای آپادانا و صد ستون دارای ستونهای عظیم سنگی و آستانه های در و پنجره و طاقچۀ سنگی نبوده ساختمان آنها زودتر پایان می یافته است، و به همین جهت کف تمام ابنیۀ خزانه همان مادۀ قرمز رنگ مخصوص زمان داریوش میباشد در صورتی که کاخهای آپادانا و صدستون تا دوران خشایارشا و شاهنشاهان بعدی هنوز کاملا باتمام نرسیده بود و قسمت هائی از آنها مخصوصاً سر در نیمه تمام حیاطصد ستون به شرحی که در ابتدای این رساله مذکور افتاد در مراحل اولیۀ ساختمانی بوده است... (شرح اجمالی آثار تخت جمشید صص 34- 37). و نیز رجوع به گزارش های باستان شناسی ج 3 صص 74- 75 شود
