قدامه بن جعفر بن قدامه مکنی به ابوالفرج از مشاهیر شعرا و ادبا و فصحا و بلغا و فضلای فلاسفۀ اوائل قرن چهارم هجرت و بخصوص در منطق مشار بالبنان و در بلاغت بی بدل و وحید زمان خود و در بدایت حال نصرانی مذهب بود و به دست هفدهمین خلیفۀ عباسی مکتفی بالله 289- 295 هجری قمری بشرف اسلام مشرف و در عهد دولت عباسیه بمقامات عالی رسید. از تألیفات او است: 1- تریاق الفکر (از کشف الظنون) یا دریاق الفکر (از معجم الادباء) و تریاق یا دریاق دوائی است دافع سمومات که از اجزای بسیاری که گویند هفتاد و دو جزء است ترکیب یافته. 2- جلاءالحزن. 3- الخراج که کتابی است خوب و هر آنچه را که محتاج الیه کاتب است حاوی است و در لیدن چاپ شده است. 4- زهرالربیع فی الاخبار. 5- السیاسه. 6- صابون الغم (از معجم الادباء) یا صابون الفم (از کشف الظنون). 7- صرف الهم 8- صناعهالجدل 9- نزهه القلوب و زادالمسافر 10- نقدالشعر فی البدیع که حاوی بیست نوع از محسنات بدیعیه بوده و معاصر او ابن المعتز واضع علم بدیع هفده نوع از آنها را جمع کرده و در هفت نوع هر دو متفق و سیزده نوع دیگر قدامه متفرد و مجموع آنها بالغ به سی نوع بوده و دیگر ادبا در تألیف و گردآوری محسنات بدیعیه بعد از ایشان بدیشان تبعیت کردند و موافق آنچه در شرح حال صفی الدین حلی مذکور است تا صد و پنجاه بلکه بیشتر از آنها را بقید بیان آورده اند. 11- نقدالنثر که یک نسخۀ خطی آن در اسکوریال موجوداست و این هر دو کتاب آخری در اسلامبول چاپ شده. و در اعیان الشیعه و بعض موارد دیگر تشیع قدامه مصرح است و به همین کتاب آخری نیزاستظهار کرده اند. وفات قدامه بنوشتۀ کشف الظنون در ذیل لغت نزهه القلوب بسال (310 هجری قمری) بوده ولی موافق آنچه در معجم الادباء از ابوحیان نقل شده وی در سال سیصدوبیست هنوز در قید حیات بوده است. نیز از ابن الجوزی نقل کرده که وفات قدامه بسال (337 هجری قمری) اتفاق افتاده است و بعد از این نقل گوید که ابن الجوزی کثیر التخلیط بوده و اعتمادی به متفردات او ندارم. ناگفته نماند در معجم الادباء از بعض اهل ادب نقل شده که قدامه کاتب آل بویه بوده و اورا در این قول بجهالت نسبت داده است بدلیل اینکه قدامه قدیم العهد بوده و زمان ثعلب و مبرد و ابن قتیبه و نظائر ایشان را دریافته است. نگارنده گوید (مؤلف ریحانه الادب) : قول این بعض استبعادی ندارد و بتصدیق خود یاقوت چنانچه مذکور داشتیم قدامه در سال (320 هجری قمری) زنده بوده و شاید چند سال دیگر بعد از آن نیز عمر کرده و کاتب آل بویه که اول سلطنت ایشان را سال سیصد و بیست و یک نوشته اند بوده باشد و این قول بعض قول ابن الجوزی را - که بنقل خود یاقوت وفات قدامه را سال (337 هجری قمری) دانسته تأیید مینماید. (از ریحانه الادب ج 3 ص 331). نیز رجوع شودبه لغت ابوالفرج ابن قدامه در همین لغت نامه و معجم الادباء (ج 17 ص 12) و آداب اللغه العربیه (ج 2 ص 172) وبعض مواضعالذریعه
