محمد بن عبدالوهاب. از دانشمندان و متتبعان بزرگ است. وی در 1294 ه. ق. در تهران تولد یافت و تحصیلات مقدماتی و علوم متداولۀ اسلامی را در همان شهر فراگرفت، و از جملۀ از استادان فقه وی حاج شیخ فضل الله نوری و استادان کلام و حکمت قدیم وی حاج شیخ علی نوری را میتوان نام برد. در سال 1322 هجری قمری به دعوت برادر خود میرزا احمدخان به لندن سفر کرد و مدت مدیدی در آنجا و سپس در پاریس و پس از آن در آلمان و باز مجدداً در پاریس اقامت کرد و در این نقاط با بعضی از مستشرقان اروپا آشنا شد، از جمله در لندن با ادوارد براون انگلیسی و مستر الس و مستر آمدروز و سر اینزن رس و ولادیمیر مینورسکی مستشرق معروف روسی که در لندن اقامت داشت. و در برلین با مرکوارت مستشرق معروف آلمانی صاحب ایرانشهر و ادوارد زاخائو و دکتر موریتز و سباستیان بک مؤلف ’صرف و نحو مفصلی برای زبان فارسی’ به آلمانی و غیرهم. در مدت اقامت وی در اروپا کتب زیر به تصحیح او رسید وبه مخارج اوقاف خیریۀ گیپ با ادوارد براون به طبع رسید: 1- تذکرۀ لباب الالباب ج 1. 2- مرزبان نامه. 3- المعجم. 4- چهارمقالۀ عروضی با حواشی مفصل و مبسوط در آخر آن. 5 و 6 و 7- تاریخ جهانگشای جوینی با حواشی مفصل مبسوط در آخر جلد سوم و مقدمۀ مبسوط بر جلداول. 8- ترجمه لوایح جامی به فرانسوی. 9- رساله ای در شرح حال مسعودسعد سلمان که فقط ترجمه آن به انگلیسی توسط ادوارد براون به طبع رسیده است نه اصل فارسی آن. 10- دیباچه ای بر تذکرهالاولیاء شیخ عطار چ نیکلسون در لیدن. 11- رساله ای در شرح احوال شیخ ابوالفتوح رازی که به عنوان خاتمهالطبع در آخر جلد پنجم کتاب مزبور در طهران به طبع رسیده. 12 و 13- عده ای از مقالات متفرقۀ تاریخی و ادبی و انتقادی که در تحت عنوان بیست مقالۀ قزوینی در دو جلد به طبع رسیده است. جلد اول آن در بمبئی به وسیلۀ ابراهیم پورداود بسال 1307 هجری شمسی و جلد دوم بوسیلۀ عباس اقبال به سال 1313 هجری شمسی طبع شده است. 14- رساله ای در شرح احوال ابوسلیمان منطقی سجستانی مؤلف صوان الحکمه که به سال 1312 هجری شمسی در پاریس به طبع رسید. 15- رساله ای در تحقیق مؤلف نفثهالمصدور یعنی محمد نسوی منشی جلال الدین منکبرنی که به سال 1308 هجری شمسی به اهتمام عباس اقبال در تهران به طبع رسیده است. 16- رساله ای راجع به ممدوحین سعدی و شرح احوال آنان که به سال 1317 هجری شمسی توسط حبیب یغمائی ابتدا در مجلۀ تعلیم و تربیت و سپس جداگانه در طهران به طبع رسیده است. 17- دیوان حافظ که از روی چندین نسخۀ قدیمی تصحیح کرده و به سال 1320 در هجری شمسی تهران به اهتمام وزارت فرهنگ به طبع رسیده است. وی در اواخر سال 1318 هجری شمسی به واسطۀ ظهور جنگ در اروپا و صعوبت اقامت خارجیان در آنجا به طهران مراجعت کرد و 10 سال آخر عمر خود را در طهران گذرانید و در روز جمعه ششم خرداد 1328 هجری شمسی / 28 رجب 1368 هجری قمری / 27 مۀ 1949 میلادی نزدیک ساعت 10 و نیم بعدازظهر در طهران وفات یافت. علامه قزوینی از نوادر نوابغی بود که وسعت معلومات قدیم و جدید را با غریزۀ کنجکاوی و دقت در شأن هر چیز و استقصای یک موضوع را تا درک کنه و علت آن و روش انتقادی علمی و انصاف و بیطرفی علمای جدید جمع داشت. بزرگترین فضل قزوینی این است که وی پس از آنکه علوم قدیمه و اسلامی را فراگرفت، چون گذارش به اروپا افتاد بر اثر عشق سوزانی که به فراگرفتن هر چیز داشت تحقیقات علمای آن سرزمین را مورد مطالعۀ دقیق قرار داد. (از مجلۀ یغما سال 1327 هجری شمسی و مجلۀ یادگار سال 1327 هجری شمسی)
