محمد بن اسعد یا سعدالدین اسعد کازرونی دوانی صدیقی یاخود نامش محمد اسعد پسر سعدالدین اسعد است. عبارات ارباب تراجم در این زمینه مختلف و قول نخستین مشهورتر است، وی حکیمی است کامل، متکلمی است فاضل، محققی است مدقق، شاعری است ماهر، منطقی است که در تمام علوم متداول خصوصاً در عقلیات تقدم داشته و مرجع استفادۀ افاضل روم و خراسان و ترکستان بوده و از مشاهیر علماء و حکمای عهد سلطان ابوسعید تیموری و به علامۀ دوانی مشهور است. ولی مدتی متصدی قضاء فارس بوده و نسبش به ابوبکر خلیفه موصول و از احفاد محمد بن ابی بکر است. در بدایت حال شافعی مذهب بود و عاقبت شیعه گردید. و بعضی از اشعار و تألیفات او نیز دلیل صریح همین موضوع است. بیش از صد تألیف برای وی شمرده اند، او راست: 1- اثبات الواجب، الجدید. 2- اثبات الواجب، القدیم. این کتاب را به نام سلطان محمد فاتح متوفی به سال 886 هجری قمری تألیف نموده است. 3- اخلاق جلالی و نام این کتاب لوامع الاشراق فی مکارم الاخلاق است. 4- استکاکات الحروف و طبایعها و اعدادها و مایتعلق باعداد الحروف من المسائل الموسومه به ’ارثماطیقی’. 5- افعال العباد. این کتاب به سال 1315 در ضمن مجموعه ای به نام کلمات المحققین چاپ شده است. 6- افعال الله تعالی. 7- انموذج العلوم. این کتاب حاوی تحقیقات رشیق بعضی از مسائل هریک از علوم حدیث و فقه و اصول فقه و طب و تفسیر و کلام و هیئت و هندسه و منطق و ارثماطیقی و بعضی از خلافیات میباشد. 8- الانوار الشافیه. 9- تحفۀروحانی در علم حروف و خواص و اسرار آنها. 10- التصوف والعرفان. 11- تفسیر آیۀ کلوا و اشربوا و لاتسرفواکه آیۀ 29 سورۀ اعراف است. 12- تفسیر سورۀ اخلاص (قل هو الله احد). 13- تفسیر سورۀ جحد (قل یا ایها الکافرون). 14- تنویر المطالع جدید. 15- تنویر المطالعقدیم و این هردو کتاب حاشیه است به حاشیۀ قدیم و جدید میرصدرالدین دشتکی بر شرح مطالع قطب الدین رازی چنانکه تنویر المطالع قدیم حاشیه بر حاشیۀ قدیم دشتکی است. و هر دو حاشیۀ دشتکی متعلق بشرح مطالع قطب الدین رازی است. 16- التوحید. 17- الجبر و الاختیار. 18- حاشیۀ تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الشمسیه و این کتاب تحریر همان شرح قطب الدین رازی به شمسیۀ نجم الدین کاتبی است و با چند حاشیه و شرح دیگر در استانبول چاپ شده است. 19- حاشیۀ تهذیب المنطق که به نام شرح تهذیب المنطق و به نام العجاله است و در لکنهو با چند رسالۀ دیگر یک جا چاپ شده است. 20- حاشیۀ جدید بر شرح تجرید قوشچی. 21- حاشیۀ قدیم بر شرح تجرید قوشچی. 22- شرح اجد و این شرح سومی است بر شرح تجرید و الذریعه آن را به نام شرح اجد نامیده و گوید هر دو شرح اجد و جدید در کتاب خانه رضویه موجود است وبنا به نوشته معجم المطبوعات حاشیۀ شرح قوشچی در استانبول چاپ سنگی شده و معلوم نیست که کدام یک از این سه شرح است. 23- زوراء در حکمت. این کتاب در قاهره چاپ شده است. 24- شرح العقائد العضدیه. این کتاب دراستانبول و پترزبورگ چاپ شده است. 25- شرح هیاکل النور شهاب الدین یحیی بن حبش سهروردی. 26- نورالهدایه. دوانی شعر نیز میسروده و فانی تخلص اوست. از اوست: فانی الف است احد ازو جوی مدد وانگه بشمار بیناتش بعدد بنگر که علی است فالعلی سرالله اذقال الله قل هوالله احد. # به نور فطرت خود میرویم در ره عشق چراغ خاطر دون همتان چه نور دهد اگر چه نور خداشامل است یکسان نیست نه هر جبل که تو بینی صدا چو طور دهد. # مرا به تجربه معلوم شد در آخر حال که قدر مردم به علم است و قدر علم به مال. (روضات ص 162) (قاموس الاعلام ج 3 ص 1824) (لغات تاریخیه و جغرافیه ج 3 ص 348) (نور مسافر ص 133) (الذریعه در نقاطی پراکنده) (ریحانه الادب ج 2 ص 27)
