نشانۀ حرف هفدهم است از الفبای عرب و نام آن ظاء است و ظی و در حساب جمّل آن را به نهصد دارند و در حساب ترتیبی فارسی نمایندۀ عدد بیست است و آن یکی از دو حرف مختص به عرب است که یکی همین ظ و دیگری ض است و از حروف مصمته و مطبقه و از حروف هفتگانه مستعلیه و از حروف روادف و از حروف لثوی و از حروف مائی (آبی) و از حروف مکسوره و متعلق به قمر است و رمز است از ظاهر: و هو ظ، و هو ظاهر، و صاحب تاج العروس گوید که لیث روایت کرد از خلیل که او گفته است ظاء حرفی است عربی و مختص است به زبان عرب و هیچیک از امم دیگر در این حرف با عرب انبازی ندارند و آن از حروف مجهوره است و ظاء و ذال و ثاء در حیز واحدند و این سه حرف را حروف لثویه گویند، چه مبداء آنها از لثه باشد و ظاء حرف هجایی است اصلی نه بدل و نه زائد، و ابن جنی گوید در کلام نبط نیز حرف ظاء نیامده است و اگر کلمه ای دارای حرف ظاء بدان زبان درآید ظاء را بدل به طاء کنند چنانکه ما در ترجمه ظوی خواهیم آورد ان شأاﷲ تعالی، و شیخ ما گفت که ام ّقاسم و جماعتی یاد کرده اند که در ابدال این حرف چیزی نیافته اند و صاحب تسهیل نیز با اینکه بسیاری از غرائب را گرد آورده در این معنی سکوت کرده است، و همچنین در کتاب الممتع با آنکه آن کتاب جامع غرائب فن است دراین موضوع چیزی نیست، سپس در المقرب ابن عصفور دیدم که گوید ظاء به ذال معجمه بدل شود چنانکه گوئی: ترکته وقیذاً و وقیظاً و این جمله را یعقوب بن سکیت نقل کرده است - انتهی قول الشیخ، و من (یعنی صاحب تاج العروس) گویم این معنی از کراع نیز نقل شده است چنانکه بیاید و همچنین ارض جلذاء و جلظاء (چنانکه در نوادر الاعراب آمده است) - انتهی کلام صاحب تاج العروس، و ماعلاوه بر آنچه صاحب تاج العروس در ابدال ظاء آورده است گوئیم که ظ به ض نیز بدل شود چنانکه بهض و بهظ
