محمد بن حسین اندلسی، صاحب قالی. او و دو پسرش منسوب اند به زبید (بطنی از مذحج) و ازعلماء لغت به شمار میروند. در برخی از نسخ قاموس (در توصیف آنان) چنین آمده: اللغویون الزبیدیون. (از تاج العروس). سمعانی آرد: محمد بن حسین زبیدی نحوی از قبیلۀ زبید و از ائمۀ نحو و عربیت و لغت است. کتاب العین خلیل را مختصر ساخته و در باب ’ابنیه’ و ’اغلاطعامه’ و ’اخبار نحویان’ کتابها پرداخته است. شعر بسیار سرود، و از ابوعلی قالی نقل روایت کند. فرزندش محمد و نیز ابراهیم بن محمد بن زکریای زهری از او روایت دارند. وی بسال 380 هجری قمری درگذشت. (از انساب). یاقوت آرد: محمد بن حسن اشبیلی مکنی به ابوبکر، عالم لغوی ساکن قرطبۀ اندلس، از اسماعیل قالی علم فراگرفت. حکم بن عبدالرحمن (سلطان اموی بلاد مغرب ملقب به مستنصر) برای تعلیم و تأدیب فرزندش از او دعوت کرد. وی بگفتۀ ابن بشکوال در 379 و بگفتۀ حمیدی در حدود 380 در اشبیلیه (سویل) وفات یافت. جمع فراوانی از او روایت دارند و از آن جمله اند، فرزندش ابوالولید محمد و ابراهیم بن محمد افلیلی نحوی و دیگران. زبیدی منسوب است به زبیدبن صعب بن سعد العشیره قوم عمرو بن معدیکرب زبیدی. حمیدی گوید: ابوبکر زبیدی از پیشوایان لغت و عربیت است، در نحو کتابی تألیف کرده بنام کتاب الواضح، و نیز کتاب العین را به وجهی نیکو مختصر ساخته. دیگر از مؤلفات اوست: ’کتاب در ابنیۀ سیبویه’، ’کتاب در اغلاط عامه’ و ’کتاب طبقات النحویین’. بطوری که شنیده ام مردم غرب (اندلس) اقبالی سخت بر مؤلفات او دارند بویژه بر کتاب مختصر عین، زیرا وی در عین اختصار آن را تکمیل و شرح کرده و چیزهایی بر آن افزوده که نبودنش نقیصۀ کتاب عین محسوب است. ابوبکر را تصنیفات دیگر نیز در فنون متنوع ادب است. وی به گفتۀ حمیدی شعر بسیار دارد و از آنجمله اشعاری است که برای ابومسلم بن فهد نوشته: ابامسلم ان الفتی بجنانه و مقوله لا بالمراکب و اللبس و لیس ثیاب المرء تغنی قلامه اذا کان مقصوراً علی قصر النفس و لیس یفید العلم و الحلم و الحجی ابامسلم طول القعود علی الکرسی. حمیدی گوید: زبیدی سرانجام از ’الحکم’ اجازت بازگشت به اشبیلیه خواست و مستنصر با درخواست او موافقت نکرد، زبیدی در این باب به سلمی کنیزک خود در اشبیلیه نامه ای نوشت و این چند شعر در آن نامه گذارد: ویحک یا سلمی لاتراعی لابد للبین من زماع لاتحسبنی صبرت الا کصبر میت علی النزاع ماخلق الله من عذاب اشد من وقفه الوداع ما بینها و الحمام فرق لو لا المناجات و النواعی. (از معجم الادباء چ مارگلیوث ج 1 ص 444)
