ناحیه ای است قدیم که در عهد هخامنشی بین دربند (دروازۀ بحر خزر) و دریای خزر و ماد قرار داشت ولی جزء ماد بزرگ به شمار می آمد. داریوش در کتیبۀ بیستون از آن یاد کرده است. (فرهنگ فارسی معین). رقا، رگا، رگها، راک و راگ صورتهای پهلوی و پارسی باستان کلمه است. رجوع به حواشی برهان قاطع چ معین در ذیل ری شود، مرکز ناحیۀ ری، و آن شهری بزرگ بود و مرکز ’جبال’ محسوب می شد و بین آن تا نیشابور 160 فرسنگ و تا قزوین 27 فرسنگ بود. یاقوت این شهر را دیدار کرد و شاهد خرابی آن به سال 617 ه.ق. در حالی که از پیش مغول فرار می کرد، بود. (از فرهنگ فارسی معین). نام شهری قدیم نزدیک تهران پایتخت و کرسی جبال و نسبت بدان رازی باشد و به روایت شاهنامه نام قدیم آن پیروزرام است.نام این شهر در اوستا و در کتیبۀ بیستون ’راگا’ و در تورات ’راگز’ یا ’راجس’ است و بواسطۀ قدیم بودن به شیخ البلاد مشهور بوده و ری اردشیر و محمدیه نیز گفته اند. در قرن سوم هجری مثل نیشابور شهری عظیم بود آنگاه خراب شد و از آن موقع رو به انحطاط گذاشت و تمام خرابه های شهر ری به شکل مثلثی است. بانی آن رازبن فارس بن لواسان و به قولی شیث بن آدم است. در قرن چهارم هجری فهرست کتابهای یک کتاب خانه عمومی ری در ده مجلد بزرگ مضبوط بود. (از یادداشت مؤلف). شهری است عظیم (از جبال) و آبادان و باخواسته و مردم و بازرگانان بسیار و مستقر پادشاه جبال... و محمد زکریاء بجشک از آنجا بود. و تربت محمد بن الحسن الفقیه و کسایی مقری و فراخری هم از آنجاست. (از حدودالعالم). یکی از پنج ناحیت پهله است. (ابن المقفع از ابن الندیم). شهر ری در سال 23 هجری قمری در زمان خلافت عمر بن الخطاب به دست قرظه بن کعب انصاری به تصرف مسلمین درآمد و شورش بزرگ آن شهر در سال 25 هجری قمری به دست سعد وقاص فرونشست. در ادوار تاریخ اسلام شهر ری که در گذشته از شهرهای بزرگ عالم به شمار می رفت، آبادانی خود را دوباره از سر گرفت و تدریجاً بر اعتبار و عمران آن افزوده گشت. المقدسی می نویسد که: عمر بن سعد به طمع حکومت ری در زمان یزید اموی، به کربلا به جنگ حضرت امام حسین رفت و این دو بیت را ازاو می داند: ا اترک ملک الری و الری رغبه ام اوجع مذموماً بقتل حسین و فی قتله النار لیس دونها حجاب و ملک الری قره عین. اسماعیل بن احمد سامانی در سال 289 هجری قمری ری را گرفت و خلیفۀ عباسی آن زمان المکتفی، بناچار حکومت اسماعیل را در آن سامان شناخت. از آن پس ری دوباره به دست سلاطین مستقل ایران درآمد و پادشاهان آل زیار و آل بویه و سلجوقیان مدتها بدانجا حکومت راندند. (از ایرانشهر ج 2 صص 1328- 1330) : ای قبلۀ خوبان من ای طرفۀ ری لب را به سپیدرک کن پاک از می. رودکی. بیاورد لشکر سوی خوار ری بدان مرغزاری که بد آب و نی. فردوسی. چون قصد به ری کرد وبه قزوین و به ساوه شد بوی و بها از همه بویی و بهایی. منوچهری. ای سپاهت را سپاهان رایتت را ری مکان ای ز ایران تا به توران بندگانت را وشاق. منوچهری. پس از آنکه امیرمحمود... از ری بازگشت. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 103). چو سیستان ز خلف ری زرازیان بستد وز اوج کیوان سربرفراشت ایوان را. ناصرخسرو. لشکر کوفه قهستان و... ری تا دامغان و طبرستان بگشادند. (فارسنامۀ ابن بلخی ص 120). تا ری از رای او چو بغداد است از عزیزی به کرخ ماند خوار. خاقانی. کنم از حمد ومدح این دو امام ری و خوی را ز محمدت دو ازار. خاقانی. آفتاب کرم کجاست به ری اهل همت که راست ز اهل عجم. خاقانی. خاک سیاه بر سر آب و هوای ری دور از مجاوران مکارم نمای ری. خاقانی. در آن محنت فروماند و بدانست که به ری رای خطا کرد و در مخالفت قابوس و ردّ نصیحت او راه صواب گم شد. (ترجمه تاریخ یمینی ص 183). رجوع به ری باستان چ کریمان شود، شهرستان ری، شهرستانی است تابع استان مرکزی در جنوب تهران، سر راه تهران و قم، جلگه، معتدل، کار خانه گلیسیرین و کار خانه سیمان در آن است. مزار عبدالعظیم، امامزاده حمزه، امامزاده ابراهیم، بی بی شهربانو، ابن بابویه، امامزاده عبداﷲ، امامزاده طاهر، برج طغرل، نقش برجستۀ اردشیر اول (در چشمۀ علی که فتحعلی شاه آن را حک کرد و دستور داد که نقش خود او را در آن حکاکی کنند) و آرامگاه ناصرالدین شاه قاجار و رضاشاه در آنجاست. (از فرهنگ فارسی معین) .برمبنای سرشماری سال 1345 ه.ش. در شهرستان ری 36465 خانوار معمولی شامل 170411 تن جمعیت و 67 خانوار دسته جمعی شامل 3655 تن بود که مجموع خانوار 36532 و مجموع جمعیت 174066 تن می باشد. (از کتاب سرشماری عمومی نفوس و مسکن ج 3 ص ژ). رجوع به شهرری شود
