امرای دانشمندیه، در موقعی که سلاجقه ببسط قدرت خود در آسیای صغیر مشغول بودند یکی دیگر ازرؤسای ترک بنام گمشتگین بن دانشمند در ولایت کاپادوکیا یعنی در شهرهای سیواس و قیساریه و ملاطیه دولتی جهت خود ترتیب داد و در نزدیکی این محل اخیر فرانک ها را بسختی مغلوب نمود جانشینان او در جنگهای با صلیبیون دخالتهای مهم کردند ولی مجاورین ایشان یعنی سلاجقۀروم بزودی بدوران فرمانروائی آن سلسله خاتمه بخشیدند. ایام حکومت و اسامی امیران این سلسله چنین است: محمد اول گمشتگین بن تیلو دانشمند غازی بن گمشتگین 499 محمد ثانی بن غازی 529 ذوالنون بن محمد ثانی 537 یغی (یا یعقوب) بن ارسلان غازی ابراهیم بن محمد 560 چنانکه گفتیم این سلسله را سلاجقۀ روم منقرض کردند. (طبقات سلاطین اسلام ص 138 و 139). زامباور در معجم الانساب و الاسرات (ج 2 ص 220 و 221) ذیل عنوان دانشمندیه گوید: املاک آنان سیواس و آماسیۀ و توقات و نیکسار و عثمانجق و چوروم و بعد کنغری و قسطمونی و چانیک و البستان و ملطیه بوده است و اینان بدو شعبه تقسیم میشده اند: الف - شیعۀ سیواس: 1- ملک دانشمند احمدغازی شمس الدین. 455 هجری قمری 2- ملک یا امیر غازی گمشتگین بن دانشمند. 477 هجری قمری 3- ابوالمظفر ناصرالدین بن گمشتگین. (متوفی 537) 495 هجری قمری 4- ذوالنون عمادالدین بن محمد (دفعۀ اول) 537 ه. ق. 5- یاغی بسان نظام الدین بن گمشتگین (متوفی 562) حدود 550 هجری قمری 6- ابومحمد اسماعیل غازی جمال الدین بن یاغی بسان. حدود 562 هجری قمری 7- ابراهیم شمس الدین بن گمشتگین. 8- ابوالقادر اسماعیل شمس الدین بن ابراهیم ذوالنون (دفعۀ دوم) با لقب ناصرالدین (متوفی 569) 564 هجری قمری بلاد ایشان را قلج ارسلان ثانی از سلاجقۀ روم در 569 فتح کرد. ب - شعبه ملطیه: 1- عین الدین بن گمشتگین (متوفی 545). 2- ذوالقرنین بن عین الدین 545. 3-ناصرالدین محمد بن ذی القرنین. حدود 556 هجری قمری 4-فخرالدین القاسم بن ذی القرنین. حدود 567 هجری قمری صاحب قابوس الاعلام ترکی آرد: دانشمندیه، دولتی که دانشمند غازی احمد بن علی نصر تأسیس کرد و مرکز آن سیواس بود این دولت در 464 تأسیس یافت و در 560 یعنی قریب یکصد سال پس از آن منقرض گردید. حکمرانان سلسلۀ دانشمندی شش کس بودند بدین سان: غازی احمد دانشمند 464 غازی محمد بن دانشمند ابوالمظفر نظام الدین بن محمد (یاغی بصان) (بمعنی یاغی کوب) 538 غازی جمال الدین بن نظام الدین - ابراهیم بن محمد بن دانشمند 562 ابوالفداء اسماعیل بن ابراهیم - دولت دانشمندیه پس از انقراض ضمیمۀ دولت سلجوقی گشت. (ازقاموس الاعلام ترکی). و چنانکه ملاحظه می فرمائید در نام افراد خاندان و مؤسس آنان و نسبت افراد با مؤسس خاندان اختلافی چند میان سه منبع نقل ما هست که از نظر احتیاط مندرجات هر سه منبع را نقل کردیم
