عبدالمؤمن بن عمر اندلسی جلیانی، مکنی به ابوالفضل. از مشاهیر اطباء و ادباء اندلس. او در طب و کحّالی چنانکه در سایر انواع شعر و ادبیات و دیگر علوم و فنون فرید عصر خویش و بحق لقب حکیم الزمان داشت. وی بزمان سلطان صلاح الدین ایوبی از اندلس به شام هجرت کرد و در دمشق داروخانه ای بگشاد و بقیت عمر را هم بشام بزیست و مظهر توجه و التفات سلطان گردید و در مدح صلاح الدین قصاید بسیار سرود. و او را ده دیوان شعر است برخی در حکمت و بعضی در تفسیر و حدیث و پاره ای در خطابه و نبذه ای در غزل و مدیح و یکی از این دواوین در شرح محاربات سلطان با صلیبیون است. و در طب او را کتابی است بنام صفات الادویهالمرکبه. او در اوائل قرن هفتم هجری بدمشق درگذشت. پسر او عبدالمؤمن نیز شغل کحالی میورزید و در خدمت ملک اشرف بود. (نقل باختصار ازقاموس الاعلام ترکی). ابن ابی اصیبعه آرد: حکیم المؤمن الجلیانی. نام او حکیم الزمان ابوالفضل عبدالمؤمن بن عمر بن عبدالله بن حسان الغسانی الاندلسی الجلیانی است. وی در صناعت طب و کحّالی و اعمال آن علامۀ زمان خویش و در فنون ادب و صناعت شعر بارع بود و مدایح بسیارگفت. از اندلس بشام شد و در دمشق تا گاه وفات اقامت داشت و عمری طویل یافت. و او را در رستۀ نمدفروشان مطبی بود و ملک الناصر صلاح الدین یوسف بن ایوب را بدو نظر خاص بود و حرمت وی میداشت. و او را در مدیح صلاح الدین قصاید بسیار است و نیز بنام او کتابها کرد و احسان کثیر و انعام وافر صلاح بدو متواتر بود. عبدالمؤمن علاوه بر فضائل مشارالیها شغل کیمیا میورزید. و بدمشق وفات یافت و پسر او موسوم بعبدالمؤمن نیز کحالی میکرد و هم شعر و مدیحه میگفت. و کحّال خاص ملک اشراف ابوالفتح موسی بن ملک العادل ابی بکر بن ایوب بوده و به شهر رها درگذشت. و از شعر حکیم الزمان عبدالمؤمن که من از خط دست او نقل کرده ام و نیز آنچه از پدر خود شنیده ام و او از شخص عبدالمؤمن پسر عبدالمنعم شنیده است، قصیده ای است که در مدیح ملک الناصر صلاح الدین ابوالمظفر یوسف بن ایوب گفت و از دمشق به لشکرگاه صلاح الدین - آنگاه که در ظاهر عکا به محاصرۀ افرنج، محاصرین شهر عکا، پرداخته بود - فرستاد و آنرا در ماه صفر سال 585 هجری قمری عرضه داشتند. نام این قصیده تحفهالجوهریه است در بحر طویل. و مطلع قصیده این است: رفاهیهالشهم اقتحام العظائم طلا بالعز اوغلا بالضائم. ده منظومه در موضوعهای گوناگون برشتۀ نظم کشیده که بعضی بحکمت و تفسیر و حدیث و برخی هم به ادبیات و انشا و خطبه و پاره ای نیز بمدائح و غزلیات دائر است. یکی از اینان محاربات صلاح الدین ایوبی را با اهل صلیب تصویر مینماید. پاره ای از تعلیقات طبی و تألیفی موسوم به صفات الادویه المرکبه نیز دارد. وی در اوائل قرن 7 هجری در دمشق درگذشت. او راست: 1- دیوان الحکم و میدان الکلم که منظوم است. 2- دیوان المشوقات الی الملأ الاعلی که منظوم است. 3- دیوان ادب السلوک. 4- کتاب نوادرالوحی. 5- کتاب تحریر النظر. 6- سرالبلاغه و صنایعالبدیع فی فصل الخطاب. 7- دیوان المبشرات و القدسیات. و این اشعاری است مشتمل بر توصیف از جنگها و فتوحات صلاح الدین یوسف بن ایوب فاتح شهر بیت المقدس 583 هجری قمری 8- دیوان الغزل والتشبیب و الموشحات و الدوبیتی که منظوم است. 9- دیوان تشبیهات و الغاز و رموز و اهاجی و اوصاف و زجریات و اغراض شتی که منظوم است. 10- دیوان ترسل و مخاطبات، در خطبه ها و دعاها. 11- کتاب منادح الممادح. 12- روضهالمآثر و المفاخر. این کتاب را بسال 569 هجری قمری تألیف کرده است. و رجوع به الاعلام زرکلی چ 1 ج 1 ص 268 شود
