حاج میرزا آقا حسن مجتهد، پسر حاج میرزا باقر بن میرزا احمد بن لطفعلی خان بن محمدصادق مغانی تبریزی است که در 1338 هجری قمری در تبریز درگذشت. خاندان ’مجتهد’ در سدۀ سیزدهم هجری ازعلمای معروف و مرجع روحانی شیعیان آذربایجان بوده اند، و بمناسبت مخالفت ایشان با گروه دیگر از شیعه که خود را شیخی می خواندند و پیروی از شیخ احمد احسایی داشتند، ایشان به متشرع معروف شدند. میرزا حسن نزد سید حسین کوهکمری و میرزا حسن شیرازی در سامرا و ملا علی نهاوندی تلمذی کرده و خود صاحب تألیفات میباشد مانند ’تشریح الاصول’ و جز آن. وی چهل سال در تبریز مرجع عامه بوده است. (ریحانه الادب) (ذریعه ج 4 ص 185). حاجی میرزا حسن عضو نخستین انجمن ایالتی تبریز در صدر مشروطه بود، ولیکن در نهان مخالفت میورزید، و سپس علناً در اختلاف رعایا با حاج محمد علی مالک دیه قراچمن (سیاه چمن) از مالک دفاع کرد و با دولت سازش نمود و مردم بر او شوریده از تبریز بیرونش راندند. او به نجف نامه نوشت که مشروطه باید مشروعه باشد. و حاج شیخ عبدالله مازندرانی، یکی از سران مشروطه و روحانیون عالیمقام و روشن فکر در عراق، در جواب او این جملۀ معروف را نوشت که: ’ای گاو مجسم، مشروطه مشروعه نمیشود’. و این جمله چنان شهرت یافت که در شمار امثال فارسی درآمد، شاعر خامنه یی در یک قطعه آن را آورده گوید: بلی ز گاو مجسم مجو فضیلت انسان. (از تاریخ مشروطۀ کسروی)
