مؤلف مرآت البلدان نویسد: ’چشمه ای است در شمال شهر قدیم ری که آبش از زیر سنگ صلب خارایی خارج شده بجانب جنوب جاری میشود و بنابر تحقیقات و اطلاعات نگارنده قلعۀ ’ری بندی’ که خلیفه مهدی عباسی بنا نمود بالای همین چشمه و روی تخته سنگ بوده چنانکه حالا آثار آن باقی و نمودار است نیز احتمال میرود که قلعۀ طبرک همین قلعۀ ’ری بندی’ باشد و سایرین آن را به این اسم موسوم ساخته باشند و چون در لغت فرس ’طبر’ به معنی کوه است چنانکه طبرستان بمعنی کوهستان میباشد و طبرک با کاف که در فارسی علامت تصغیر است به معنی کوه کوچک است و این قلعه بر روی کوه کوچک واقع شده ممکن است بعضی از مورخین از این جهت این قلعه را طبرک نامیده باشند. بعضی گویند منوچهر این قلعه را بنا کرده و برخی قلعۀ طبرک را ’زبیدیه’ نوشته اند. بهرحال چشمه علی ری در سوابق و سوالف ایام آب زیادی داشته چنانکه داغی که در سنگ باقی و نمودار است گواهی میدهد، لکن قنواتی که در بالای آن حفر کرده اند آب آن را بقدری کم کرده که در فصل پائیز یک سنگ و نیم آب دارد و این آب از موقوفات حضرت عبدالعظیم علیه السلام است. از شهر تهران بدو راه بزاویۀ مقدسه و قصبۀ شاهزاده عبدالعظیم میروند، یکی راهی است بخط مستقیم و بیشتر معمول و راه دیگر از راه چشمه علی است که قدری از جادۀ مستقیم منحرف و بالنسبه دروتر است. چشمه علی بین قصبۀ شاهزاده عبدالعظیم و آبادی و باغ دولت آباد که از باغات دولتی میباشد واقع است. خاقان خلدآشیان فتحعلی شاه که اغلب به چشمه علی به تفرج میرفتند در سال 1248 هجری قمری حکم فرمودند که در بالای چشمه علی صفحه ای را همواره کرده بر روی سنگ تمثال آن پادشاه را با بعضی از شاهزادگان منقور سازند و بعضی اشعار در دور آن صفحه کتیبه شده که از تاریخ این عمل خبر میدهد و چون تمام صور و اشعار را در یک صفحه مشهود و معلوم کردن خالی از اشکال نبود ناچار در دو صفحۀ بعد صورتها را آشکار ساخته اسامی صاحبان صور وکتیبۀ اشعار را آنچه باقی مانده مینگاریم تا بر مطالعه کنندگان ظاهر باشد. ابن حوقل اسم چشمه علی را ’سوربنی’ نوشته. بقعۀ ابن بابویه نزدیک چشمه است و همچنین مقبرۀ صفائیه مضجع مرحوم حاجی میرزا صفا که از اجلۀ مشایخ عرفا و ارباب دانش بود و در تهران برحمت ایزدی پیوست و جناب اشرف مشیرالدوله حاجی میرزا حسینخان سپهسالار اعظم و وزیر امور خارجه آن را بنا کرده انددر حوالی چشمه علی است’. سپس مؤلف مزبور در صفحه ای نقش صورتها را و در صفحۀ دیگر اسامی صاحبان صورتهاو اشعار کتیبۀ دور سنگ را نقل کرده که شعرهای کتیبه در سه قطعۀ مختلف است و قطعۀ آخرین به ماده تاریخ ذیل که بحساب حروف ابجد 1248 هجری قمری ختم میشود: چو موسی خامۀ ثعبان صفت بگرفتم و گفتم تجلی کرد نورجاودان از سینۀ سینا. (از مرآت البلدان ج 4 ص 239، 240، 241 و 242)
