گستردنی. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (ترجمان القرآن عادل بن علی). نوعی از طنفسه (معرب تنبسه) دراز کم عرض. ج، بسط. (از اقرب الموارد). جمع واژۀ بسط. مأخوذ از تازی فرش و هرچیز گستردنی. (ناظم الاطباء) (دزی ج 1). بساطافکنده. فرش. (منتهی الارب). فرش. (غیاث). فرش و گستردنی... چون متاع خانه و اثاث البیت. (آنندراج). فرش و اثاثه. (از فرهنگ نظام). آنچه گسترده شود بر زمین چون قالی و گلیم و زیلو و حصیر و بستر. هرچه بازگسترانند. و بلفظ انداختن، افکندن، کشیدن، آراستن، گستردن و چیدن مستعمل است. (غیاث). و با لفظ افکندن، کشیدن، آراستن، گستردن، چیدن، برچیدن، گشادن، افشاندن، ریختن، درنوردیدن، طی کردن، طی شدن، هم پیچیدن، بر هم چیدن و بر یکدیگر زدن مستعمل است. (آنندراج) : و از وی [از ناحیت پارس] بساطها و فرشها و زیلوها و گلیمهای باقیمت خیزد. (حدود العالم). و از وی [از چغانیان] پای تابه خیزد و گلیمینه و بساط پشمین. (حدود العالم). و از او [از بخارا] بساط و فرش و مصلی و نماز خیزد، نیکوی، پشمین. (حدود العالم). خزان بدست مه مهر درنوشت از باغ بساط ششتری و هفت رنگ شادروان. فرخی. از سبزه زمین بساط بوقلمون شد وز میغ هوا بصورت پشت پلنگ. منوچهری. تخت زرین و بساط و مجلس خانه که امیر فرموده بود... راست شده بود. (تاریخ بیهقی). از فلک خیمه و از خاک بساط وز سرشک آبخوری خواهم داشت. خاقانی. شرط است که بر بساط عشقت آن پای نهد که سر ندارد. خاقانی. دولتش باد تا بساط جلال بر زمین مکدر اندازد. خاقانی. همه صحرا بساط شوشتری جایگاه تذرو و کبک دری. نظامی. این بساط اخضر که مرصع است بجواهر ازهار و این بسیط اغبر که ملمع است به مفاجر انهار بی قادری دانا و مقدری توانا ممکن نیست. (ترجمه تاریخ یمینی). هر کجا باشد شه ما را بساط هست صحرا گر بود سم الخیاط. مولوی. بساط سبزه لگدکوب شد بپای نشاط ز بسکه عارف و عامی برقص برجستند. سعدی (غزلیات). پای گو بر سر و بر دیدۀ ما نه چو بساط که اگر نقش بساطت برود ما نرویم. سعدی (غزلیات). لایق خدمت تو نیست بساط روی باید در این قدم گسترد. سعدی. و در وی [کارگاه] بساط و شادروانها بافتندی. (تاریخ بخارای نرشخی ص 24). - بساط آراستن، آراستن فرش و اثاث خانه. بساطی چه باید برآراستن کزو ناگزیرست برخاستن. نظامی (از ارمغان آصفی). - بساطآرای، صاحب صدر. (آنندراج) (ارمغان آصفی). آنکه مکان عزت واحترام را متصرف بود. (ناظم الاطباء). - بساط افشاندن، بساط گستردن: فشاندی بر دلم پیرایۀ حسن بساط حسن بر خرمن فشاندی. طالب آملی (از ارمغان آصفی). - بساطافکن، فراش را گویند. (آنندراج) (ارمغان آصفی). ورجوع به مجموعۀ مترادفات ص 115 شود. - بساط افگندن یا افکندن یا اوکندن، فرش گستردن. گستردنی پهن کردن: فکنده پهن بساطی بزیر پای نشاط به عمر کوته، دور و دراز کرده امل. ناصرخسرو. بگرداگرد آن ده سبزه نو بر آن سبزه بساط افکنده خسرو. نظامی. باغ را چندان بساط افکنده اند کادمی بر فرش دیبا میرود. سعدی (غزلیات). - بساطالغول، طرنه. (یادداشت مؤلف). رجوع به طرنه شود. - بساط انداختن، فرش انداختن. - بساط اوکندن، رجوع به بساط افکندن شود: نه دام الا مدام سرخ پرکرده صراحیها نه تله بلکه حجره خوش بساط اوکنده تا پله. عسجدی. - بساط برچیدن، بساط جمع کردن: بذوق آشتی از دوستان رنجیدنی دارد بساط دوستداری چیدن و برچیدنی دارد. دانش مشهدی (از ارمغان آصفی). - بساطبوس، بمجاز کنیزک. آنکه به تواضع بساط را ببوسد و تعظیم کند: در صفۀ تو دختر قیصر بساطبوس در پیشگاه تو زن فغفور پیشکار. خاقانی. - بساط پیچیدن، بساط برچیدن: مکن با خاکساران سرکشی در روزگار خط که می پیچد بساط حسن را بر هم غبار خط. صائب (از ارمغان آصفی). - بساط چیدن، بساط گستردن: حریف بین چه براحت بساط می چیند ز زیرپایی افلاک غافل افتادست. نظیری نیشابوری (از ارمغان آصفی). - بساط خاک، بمعنی فرش زمین. (آنندراج). زمین. (ناظم الاطباء) : ترکیب آب و خاک به عون بقاش باد تا بر بساط خاک سرآید زمان آب. خاقانی. - بساط خانه، متاع و اسباب خانه. (آنندراج). متاع خانه. (غیاث). - بساط داشتن، فرش و گستردنی داشتن: نی مل نه مال دارم و نی فرش و نی بساط نی زر نه زور دارم و نی رحل و نی عطن ابوالبرکات بیهقی (از ارمغان آصفی). - بساط درنوردیدن، بساط درنوشتن: بساط عیش یاران درنوردید طرب در خانه ما بدشگون است. طالب آملی (از ارمغان آصفی). - بساط درنوشتن، جمع کردن بساط: برنشکستند هنوز این رباط درننوشتند هنوز این بساط. نظامی (از ارمغان آصفی). - بساط ریختن، دور افکندن آن: بساط خانه چندان در ره سیلاب می ریزم به احسان میکنم از خود خجل غارتگر خود را. دانش مشهدی (از ارمغان آصفی). - بساط ساختن از رخسار، سربسجده گذاشتن و بمراقبه رفتن. (ناظم الاطباء). - بساط سپردن، بساط درنوردیدن. بساط سپریدن: مقام غوانی گرفته نوائح بساط عنادل سپرده عناکب. حسن نیشابوری (از ارمغان آصفی). - بساط کشیدن، بساط گستردن. پهن کردن: در ره بساط لعل ز خون جگر کشم کان نازنین چو سرو خرامان رسیدنی است. امیرخسرو دهلوی (از ارمغان آصفی). - بساط فلک یا بساط فلکی، کنایه از کرۀ زمین باشد. کرۀ زمین. (ناظم الاطباء) : خیز و بساط فلکی درنورد زانکه وفا نیست درین تخته نرد. نظامی. - بساط گستراندن، فرش افکندن: سپهر از برای تو فراش وار همی گستراند بساط بهار. سعدی (بوستان). و رجوع به بساط گستردن و گسترانیدن شود. - بساط گسترانیدن، فرش افکندن. و رجوع به بساط گستراندن شود. - بساط گستردن، فرش گستردن. فرش افکندن: به صحرابگسترد نیسان بساطی که یاقوت پود است و پیروزه تارش. ناصرخسرو. بفرموده تا درمیان سرای اوبساطی بگستردند. (ترجمه تاریخ یمینی). از دامن که تا به در شهر بساطی از سبزه بگسترد و برو لاله فشان کرد. سعدی (غزلیات). - بساط گشادن، بساط گستردن. بساط پهن کردن: لبم چون بساط شکایت گشاید توان درد رفت از ادای کلامم طالب آملی (از ارمغان آصفی). - بساط گل فروشان، پارچۀ گل فروشان در دکانها بر سر تخته چوبی گسترده و آب بر آن زده گلها را بر آن گذارند تا زود پژمرده نشوند. (آنندراج) : جبین، صبح بهار باده نوشان کفش روی بساط گلفروشان. دانش (از آنندراج). - بساط مقراضی، بساط منقش که آن را با مقراض بریده و بطرح دوخته باشند. (ناظم الاطباء) (آنندراج).
