علم به آثار تاریخی. شناسایی عتیقات. علم به آثار عتیقه. اصطلاح فرهنگستان ایران در برابر آرکئولوژی. - ادارۀ کل باستانشناسی، در وزارت فرهنگ، اداره ای بنام ادارۀ کل آثار عتیقات در زمان رضا شاه تأسیس گردید که هم اکنون بنام ادارۀ کل باستانشناسی معروف است و وظیفۀ آن حفظ و تعمیر آثار و ابنیۀ تاریخی وکشف بقایای آثار اشیاء عتیقه و حفاری در نقاطی است که احتمال بازیافتن آثار تاریخی در آن نواحی باشد. علاوه بر حفظ ابنیۀ تاریخی، آثار و ظروف و اشیائی را که در حفاریها یافته میشود در موزۀ ایران باستان وابسته به ادارۀ کل باستانشناسی حفاظت میکنند. این موزه در سال 1314 هجری شمسی ساخته شده و مورد استفاده قرار گرفته و شامل اشیاء مربوط به تمدنهای بسیار قدیم ایران تا انتهای دورۀ ساسانی و آثار اسلامی میباشد. همچنین دارای اطاق مخصوص سکه ها و مهرهای عتیقه و نمونه های قطعات سفالهای قدیمی نقاط مختلف ایران و کتاب خانه مخصوص است. قدیم ترین نمونه هایی که تاکنون در آنجا ضبط شده اشیائی است متعلق به تپۀ سیلک کاشان که توسط هیئت علمی اعزامی موزۀ لوور پاریس کشف شد و قسمتی از آنها مربوط به حدود چهار هزار سال پیش از میلاد و قسمت دیگر متعلق به 2800 تا 1100 سال پیش از میلاد است. در سال 1307 هجری شمسی در حدود تخت جمشید پروفسور هرتسفلد قطعات سفالهای منقوشی را مربوط به دورۀ ما قبل تاریخ در آنجا به دست آورد. ظروف قیری متعددی که در شوش به دست آمده متعلق به دورانی در حدود 2300 سال قبل از میلاد است. در نتیجۀ کاوشهای علمی که در سال 1310 هجری شمسی از طرف هیئت علمی موزۀ لوور در تپه گیان نزدیک نهاوند بعمل آمده اشیائی متعلق به 3500 سال قبل از میلاد کشف شده است. کاوشهای علمی که توسط هیئت علمی دانشگاه پنسیلوانیا در سال 1310 هجری شمسی در تورنگ تپه و شاه تپه (در دشت گرگان) بعمل آمد اشیائی متعلق به 1500 سال قبل از میلاد را به دست داد. اشیاء متعلق به عهد هخامنشی که شامل کتیبه ها و سرستونها و مجسمه ها و مهرهای متعدد است بدقت در این موزه نگهداری میشود. آثار متعلق به عصر اسلامی بیشتر توسطهیئت اعزامی موزه متروپولیتن نیویورک در نیشابور بین سالهای 1315 تا 1318 هجری قمری به دست آمده است. علاوه بر این بعض گچ بریها و محرابهای مساجد و کنده کاریهای روی چوب متعلق بدوران اسلامی را در موزه نگهداری میکنند. یکی از قسمتهای جالب موزۀ ایران باستان تالاراردبیل است. شاه عباس قسمتی از اموال خود را با مجموعۀ مفصلی از ظروف چینی بر آستانۀ جد خود شیخ صفی الدین در اردبیل وقف کرده بود که در موارد اطعام بکارمیرفت. قسمت اعظم کتابهای تاریخی که در اردبیل بود فعلا در موزۀ ارمیتاژ لنین گراد نگهداری میشود و مجموعۀ چینی های مذکور شامل یکهزار و دویست و بیست و یک عدد ظروف مختلف بود و آنها را در عمارت مخصوصی بنام چینی خانه که برای این ظروف در آستانۀ اردبیل ساخته بودند نگهداری میکردند. در سال 1314 هجری شمسی، آنچه از دستبرد زمانه و حملات و غارتها باقی مانده بود یکجا از اردبیل به موزۀ ایران باستان انتقال یافت و درتالار مخصوص نگهداری شد. بر روی تمام این ظروف جملۀزیر بصورت مهر چهار گوشی حک شده است: ’وقف بر آستانۀ شاه صفی نمود بندۀ شاه ولایت عباس’. علاوه بر اشیاء فوق، مجموعۀ معتبری از سکه های دورانهای مختلف تاریخی ایران در موزۀ ایران باستان وجود دارد. ادارۀ باستانشناسی در شهرستانهای عمده نیز شعباتی دارد که آثار تاریخی آن نواحی را حفظ میکنند، از آنجمله است ادارۀ باستانشناسی اصفهان که بیشتر ابنیۀ عهد صفوی را از دستبرد و ویرانی نگاهداشته است و باستانشناسی فارس که تخت جمشید و پازارگاد و سایر اماکن تاریخی و ابنیۀ آن حدود را نگهداری میکند. در آذربایجان نیز ادارۀ باستانشناسی تأسیس یافته است. باستانشناسی خراسان ابنیۀ آستانۀ حضرت رضا (ع) و آثار متعلق به آن را محفوظ میدارد. برای اطلاع بیشتر از وظایف ادارۀ باستانشناسی و موزۀ ایران باستان، رجوع به راهنمای موزۀ ایران باستان چ 1336 شود
