ابن علی بن حجر الهیثمی المکی العسقلانی مکنی به ابوالفضل. از کبار مجتهدین بر مذهب شافعی و از اعاظم فقهاء و محدثین متأخرشافعیه. او از پدر خود و پدر وی از بعض تلامذۀ تفتازانی روایت دارد و نیز از شیخ ابوالخیر احمد بن ابی سعید علائی و از شیخ الاسلام و شیخ ابویحیی زکریای انصاری شافعی روایت کند و او شیخ اصحاب حدیث و قاضی قضاه دیار مصریه بود و از طبقۀ جلال بلقینی و ولی بن عراقی و علم الدین بلقینی و هروی است و صاحب مصنفاتی در اصول حدیث و فروع آن و اسماء رجال و تخریج آثار و علوم ادب و غیر آن است و از جملۀ کتب اوست: کتاب التقریب و آن تقریب تهذیب التهذیب است که در رجال شیعه ازآن کتاب بسیار روایت کنند و کتاب الدرر الکامنه فی اعیان مائه الثامنه و کتاب المذاهب اللدنیه و کتاب نزهه الالباب و کتاب الفتح الباری بالسیح الفسیح الجاری فی شرح صحیح البخاری و کتاب التبصره و کتاب شرح قصیده البرده و شرح قصیدۀ همزیۀ مسماه بأم القری ازشرف الدین ابی عبدالله محمد بن سعید الدولاصی صاحب قصیدۀ برده که آن را به نام المنح المکیه موسوم کرده است و صاحب روضات گوید: که محتمل است این دو شرح از ابن حجر متأخر باشد. و نیز او راست: کتاب لسان المیزان و کتاب شرح رساله نخبه الفکر فی بیان مصطلح اهل الاثر و رساله ای دیگر در درایه الحدیث و گویند او اول کس است از شافعیه که در علم درایه کتاب کرده است و کتاب الاصابه فی معرفه الصحابه و حاشیه الایضاح و غیر آن. و نیز صاحب روضات گوید: اما کتاب صواعق المحرقه ای که صاحب مجالس المؤمنین یعنی قاضی نورالله شوشتری را براو ردی است الصوارم المحرقه از ابن حجر مکی متأخر است و دلیل تعدد ابن حجرها این است که افضل از آن دو، ابن حجر متقدم است و دیگری که اشد عداوه است نسبت بشیعه، او ابن حجر متأخر باشد چنانکه حافظ سیوطی صاحب طبقات النحاه غالباً از اولی بعنوان حافظالعصر شیخ الاسلام بن حجر نام میبرد و دو کتاب را در تواریخ علما یکی موسوم به الدرر الکامنه و دیگری کتاب انباءالغمر بابناءالعمر را باولی نسبت کند و از تراجمی که در آن کتاب آمده است پیداست که صاحب تألیف در عشر پنجم بعد از سنۀ 800 هجری قمری حیات داشته است و اما ابن حجرمتأخر آن کس است که بواسطۀ پدر خود و غیر پدر خویش از حافظ سیوطی روایت کند چنانکه دربعض مواضع معتبرآمده است و ظاهرا کسی که بواسطۀ پدر خود و غیر او از حافظ سیوطی نقل کرده عادتاً ممکن نیست که سیوطی خود از او بیکی واسطه روایت کند یا آنکه از تفتازانی بدو واسطه مثلا روایت کند و تأیید میکند این دعوی راروایت صاحب کتاب نواقض الروافض یعنی حسن بن معین الدین الحسینی الجرجانی معروف به میرزا مخدوم شریفی که بدون شبهه از علمای بعد از قرن نهم است، چه فرار او از شاه اسماعیل صفوی موسوی و التجاء بسلطان مرادخان عثمانی مؤید امر است در این صورت مشهود است که این راوی از بعض تلامذۀ تفتازانی بواسطۀ پدر خویش، همان ابن حجر اول صاحب ترجمه است و کتاب التاریخ بدو منسوبست و شرح الصحیح نیز از همین ابن حجر متقدم برسیوطی است وآشکار است که نسبت دیگر مصنفات مفصلۀ در ذیل عنوان بجز صواعق المحرقه نیز از همین ابن حجرمتقدم است که نصب و عداوت او ظاهر نیست بلکه نزد ما باستناد شرح قصیدۀ او که بعداً نقل میشود خلاف این امر مستفاد است و اما صواعق ظاهراً مانند دیگر اشعار ناصبیه از جملۀ اباطیل ابن حجرمتأخر ناصب است که در طبقۀ شیخ بهائی و پدر وی بود و او از حافظ سیوطی بیک واسطه روایت کرده است و مؤید این قول آن است که صاحب مجالس المؤمنین از صاحب صواعق بعنوان ابن حجرالمتأخر تعبیر آرد نه بعنوان ابن حجر مطلق، و این ابن حجر متأخر چنانکه در مواضع معتبره مسطور است در رجب سال 994 هجری قمریوفات کرده است و در اواخر تاریخ اخبارالبشر آمده که وفات شیخ شهاب الدین احمد بن حجرالمکی از وقایع سال 974 هجری قمری است ونیز ممکن است که بین این دو مرد اصلاً قرابت و نسب و خویشاوندی وجود نداشته باشد و شاید اولی عسقلانی و دوم مکی بوده است تا حقیقت امر بر ما بیش از آنچه نوشته شد، آشکار گردد. و از کتاب صواعق مستفاد میشود که مصنف او را کتب دیگری به نام کتاب الدرالمنثور فی الحدیث و شرح علی شمایل الترمذی و کتاب شرح العباب فی الفقه و شرح الارشاد و کتاب الاحکام فی قواطعالاسلام بوده است و او نیز شافعی و مجاور مکۀ معظمه و از جملۀ اشاعره بود چه در ذیل مسئله وجوب نصب امام بر امت گوید: ثم ذلک الوجوب عندنا معشر اهل السنهو عند اکثر المعتزله من السمع ای من جهه التواتر و الاجماع المذکور. (روضات الجنات ص 94). در کشف الظنون کتب ذیل به احمد بن علی بن حجر عسقلانی نسبت داده شده است: اتحاف المهره باطراف العشره. اطراف المسند المعتلی. توضیح المشتبه. الشمس المنیره فی تعریف الکبیره. تخریج الاربعین النویه بالاسانید العالیه و آن شرح اربعین نویه است. مزید النفع بما رجح فیه الوقف علی الدفع. الاجوبه المشرقه عن الاسئله المفرقه. المرجه الغیثیه عن ترجمه اللیثیه. فوائدالاحتفال فی احوال الرجال. الاتقان فی فضائل القرآن. القول المسدد فی الذب عن المسندالامام احمد. قره العین من نظم غریب البین. تسدیس القوس فی مختصر فردوس. المجمع المؤسس للمعجم الفهرس. القصهالاحمد فیمن کنیته ابوالفضل و اسمه احمد. الکافی الشاف فی تحریر احادیث الکشاف. عشره العاشر. نکت علی علوم الحدیث تألیف ابن صلاح. و صاحب کشف الظنون درذیل اتحاف المهره و اطراف المسند وفات او را 852 ه. ق. و در ذیل الشمس المنیره 952 هجری قمری آورده است
